-1

-

Ekonomika Konsumpcji

Dr hab. Wacław Laskowski

Katedra Organizacji i Ekonomiki
Konsumpcji,
Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i
Konsumpcji, SGGW

[e-mail]

www.ekosaldo.pl

Literatura:

• Bywalec Cz., Rudnicki L., 2002: Konsumpcja. PWE. Warszawa
• Encyklopedie

-2

-

Zarys przedmiotu

I. Wstęp.

II.   Pojęcia i podział konsumpcji.

III. Potrzeby.

IV.  Czynniki oddziaływujące na poziom i strukturę

konsumpcji.

V.   Prawidłowości konsumpcji. Polityka społeczna.

VI.  Koncepcje społeczno-socjalne. Poglądy na

sprawiedliwość społeczną.

VII. Wymiar konsumpcji, problemy konsumpcji

VIII. Tendencje rozwojowe.

IX. Podsumowanie.

-3

-

Definicje

Ekonomika Konsumpcji 

·     Samodzielna dyscyplina naukowa wyodrębniona z
nauk ekonomicznych.

·     Zajmuje się społeczno-ekonomicznymi
uwarunkowaniami, zależnościami oraz prawidłowościami
sfery zaspakajania potrzeb człowieka.

·     Bada potrzeby, ich rozwój i stopień zaspokojenia,
formy zaspakajania potrzeb, analizuje warunki bytu
ludności i zachowanie człowieka jako nabywcy dóbr na
rynku.

·     Zajmuje się określaniem optymalnych alokacji i
aktywności gospodarczych bezpośrednio i pośrednio
kształtujących warunki bytu i możliwości zaspakajania
potrzeb
 

-4

-

Potrzeby

 Stany nierównowagi odnoszące

się do człowieka, stany
pożądania czegoś,
oczekiwania.

 Pożądanie wartości użytkowej zawartej w

dobrach lub usługach konsumpcyjnych.

 Stan, czynnik uruchamiający motywy działania i

praktyczne działania w kierunku zmiany stanu,
czyli zaspokojenia potrzeby.

-5

-

Źródła potrzeb

1.     Wymogi fizyczne (fizjologiczne) ciała ludzkiego,
2.     Duchowe (psychiczne) właściwości człowieka,
3.     Społeczne współżycie ludzi. 

-6

-

Właściwości potrzeb

1.    

nieograniczoność (czas, liczba, przestrzeń),

2.     ograniczoność co do pojemności niektórych potrzeb (czasowa),
3.     różna intensywność odczuwania,
4.     zmienność w czasie,
5.     komplementarność,
6.     mała substytucyjność,
7.     konkurencyjność,
8.     jedne potrzeby rozwijają się po zaspokojeniu innych (hierarchia).

-7

-

Podziały potrzeb

1.    

Biologiczne.

2.     Psychologiczne.
3.     Społeczne.
 
1.     Podstawowe.
2.     Powszechnej konsumpcji.
3.     Wyższego rzędu.
4.     Luksusowe.

-8

-

Podziały potrzeb

1.

    

Potrzeby pierwotne, związane z:

- metabolizm,
- reprodukcja,
- wymogi organizmu,
- bezpieczeństwo,
- ruch,
- wzrost (rozwój, kultura),
- zdrowie.

2.     Potrzeby pochodne:

- wytwarzanie narzędzi i dóbr konsumpcyjnych,
- kodyfikacja i regulacja zachowań ludzkich,
- edukacja,
- organizacji.

-9

-

Konsumpcja

Co to jest konsumpcja ?
·     indywidualny akt (czynność) zaspokojenia

potrzeby,

·     proces społeczno-gospodarczy złożony z działań i

zachowań człowieka zmierzających do
bezpośredniego lub pośredniego zaspokojenia
ogółu potrzeb,

·     sfera podmiotów i przedmiotów konsumpcji,
·     układ funkcjonalny nakierowany na realizowanie

potrzeb ogółu członków społeczeństwa.

 

Konsumpcja jest koniecznością i nadaje sens
wytwórczości dóbr, czyni produkcję procesem
niezbędnym.

-10

-

Konsumpcja

Uzupełniające pojęcia:

- Poziom życia, poziom zaspakajania

potrzeb,

- Standard życia,
- Model konsumpcji,

- Warunki życia, warunki bytu,

- Osiągalność dóbr, usług.

-11

-

Podział konsumpcji

Ze względu na przedmiot konsumpcji

1.    konsumpcja dóbr materialnych

             a.     konsumpcja żywności
             b.     konsumpcja artykułów nieżywnościowych

2.    konsumpcja usług

                  a.     materialnych
                  b.     niematerialnych

 
Ze względu na podmiot konsumpcji

1.   konsumpcja jednostkowa (osobista)
2.    konsumpcja zbiorowa
3.   konsumpcja w gospodarstwie domowym
4.   konsumpcja grupowa
5.   konsumpcja ogólnospołeczna (świadczona zazwyczaj
przez Państwo)

 

-12

-

Podział konsumpcji

Ze względu na źródło finansowania

1.   konsumpcja prywatna (finansowana z

prywatnych środków pieniężnych
konsumentów lub dóbr przez nich
wytworzonych)

2.   konsumpcja publiczna (finansowana ze

środków społecznych)

 
Ze względu na źródło pochodzenia dóbr
konsumpcyjnych

1.   konsumpcja rynkowa
2.   konsumpcja naturalna (samozaopatrzenie,

samoobsługa)

3.   konsumpcja społeczna

 

-13

-

Konsumpcja zbiorowa

Konsumpcja zbiorowa

• Spożycie ogólnospołeczne

(administracja kraju,

bezpieczeństwo, sprawiedliwość, nauka, kultura)

• Spożycie publiczne

(infrastruktura publiczna, ochrona

środowiska, estetyka)

• Konsumpcja społeczna

(nieodpłatne śwadczenia

zdrowotne, oświatowe itp.)

Szczególne funkcje konsumpcji

zbiorowej

• realizacja pewnej grupy potrzeb
• podnoszenie racjonalności konsumpcji
• egalitaryzacja, asekuracja itp.

-14

-

Podmioty konsumpcji

Podmioty konsumpcji
1.     Osoba, człowiek,
2.     Gospodarstwo domowe,
3.     Społeczności (osiedlowe, regionalne, społeczeństwo państwa

itp.).

 
Gospodarstwo domowe
Zespół osób wspólnie utrzymujących się i mieszkających. Zespół

osób tworzą na ogół osoby spokrewnione lub spowinowacone ze
sobą.

Trójsystem złożony z systemu osobowego, gospodarczego i

powiązań z rynkiem (środowiskiem)

  

-15

-

Przedmiot konsumpcji

Przedmiotem konsumpcji są dobra

(produkty), które mają zdolność
(właściwość) zaspokojenia potrzeby,
wyróżniamy:

1.     dobra materialne
2.     dobra niematerialne
 
1. dobra żywnościowe
2. dobra nieżywnościowe

1. jednorazowe
2. wielokrotnego użycia

• naturalne

• wytworzone

-16

-

Przedmiot konsumpcji – żywność na rynku

Anthony Rowley, 1994: À table !

La fête gastronomique

-17

-

Przedmiot konsumpcji
– żywność na rynku

-18

-

Dobra konsumpcyjne

Odróżniają się od innych
dóbr tym, że mają zdolność
zaspokojenia potrzeb

-19

-

Dobro konsumpcyjne

Właściwości dobra
konsumpcyjnego

•zdolność zaspokojenia potrzeby
•wartość
•cena
•użyteczność

Użyteczność do właściwość dobra konsumpcji, dzięki której
pojawia się korzyść, zysk, przyjemność lub szczęście (Bywalec,
Rudnicki 2002)

-20

-

Dobro konsumpcyjne

Właściwości dobra
konsumpcyjnego

Wartość użytkowa
Wartość odżywcza
Wartość opałowa
Wartość rynkowa
Wartość odtworzeniowa
Wartość przeniesiona
Wartość dodana

-21

-

Dobro konsumpcyjne

Właściwości dobra
konsumpcyjnego

Wartość wielkości fizycznej
Wartość - podstawowa kategoria i przedmiot aksjologii
Wartość opałowa - w termodynamice
Wartość logiczna w logice
Wartość w matematyce:

wartość bezwzględna
wartość własna
wartość oczekiwana w rachunku prawdopopdobieństwa

Wartość w ekonomii:

wartość brutto / wartość netto
wartość rynkowa (-> wartość rynkowa nieruchomości)
wartość odtworzeniowa
wartość przeniesiona
wartość dodana

wartość odżywcza
wartość znamionowa

-22

-

Dobro konsumpcyjne

Właściwości dobra
konsumpcyjnego

Wartość w nie jest pojęciem jednoznacznym. Na przykład: w wycenie
nieruchomości używane jest często jako pojęcie w powiązaniu z jakimś
przymiotnikiem, np. wartość rynkowa, odtworzeniowa, aktualna,
bieżąca, rzeczywista itp.
Definiowanie pojęcia wartości jest bardzo ważne w procesie wyceny,
gdyż jasna i zrozumiała definicja zwiększa bezpieczeństwo obrotu
rynkowego, obniża poziom ryzyka transakcji mieniem. Ma to
szczególne znaczenie dla mienia o znacznej wartości, do którego
zaliczyć można przedsiębiorstwa i jego składniki oraz nieruchomości.
Odróżnia się często dwa typy wartości (podejścia do wartości):

•wartość rynkową,

•wartość odtworzeniowa.

-23

-

Informacja o konsumpcji

Informacja o konsumpcji pochodzić
może:

- z badań, spisów, sondaży i

obserwacji,

- z bilansów gospodarczych.

Formalny podział źródeł informacji:

Źródła informacji

Pierwotne

Wtórne

wyczerpujące niewyczerpujące

wyczerpujące

niewyczerpujące

-24

-

Czynniki konsumpcji

Poziom i struktura konsumpcji

Demograficzne

Społeczno-zawodowe

Psychologiczne

Ekonomiczne i organizacyjne

Biologiczne i ekologiczne

Czynniki demograficzne

: struktura wiekowa ludności, faza rozwoju

rodziny, wielkość gospodarstwa domowego, migracje, miejsce
zamieszkania, inne

Czynniki społeczno-zawodowe

: wykształcenie, zawód, wydajność pracy,

status społeczny i inne

Czynniki ekonomiczne i organizacyjne

: dochód, ceny, kredyty, podaż,

organizacja obrotu i inne

Czynniki psychologiczne

: tradycje, nawyki, moda, i inne

Czynniki biologiczne i ekologiczne

: klimat, ekologia, środowisko itp..

-25

-

Mierniki konsumpcji

 

Mierniki konsumpcji

- to wielkości, które

określają stan zaspokojenia potrzeb lub stan
warunków bytu

Wyróżniamy:

• mierniki bezpośrednie

– wyrażają wielkość

spożycia na osobę, rodzinę, gospodarstwo domowe,
na 100 gospodarstw domowych

• mierniki symptomatyczne

– charakteryzują

określone cechy spożycia lub warunków życia, np.
liczba osób przypadająca na 1 sklep, punkt
medyczny, liczba łóżek szpitalnych na 10 000
mieszkańców itp.

-26

-

Rodzaje mierników konsumpcji

fizjologiczne normy żywienia, minimum egzystencji,
minimum socjalne, itp.

Wzorcowe

poziom produktu krajowego brutto na mieszkańca,
syntetyczny (dystansowy) wskaźnik poziomu życia itp.

Agregatowe

korelacji poziomu dochodu, wydatków, spożycia
żywności czy innych miar z określonymi czynnikami, np.
przynależnością społeczno-ekonomiczną, współczynniki
elastyczności dochodowej lub cenowej

Współzależności

wskaźnik wzrostu dochodów (dochód bieżący do
dochodu w okresie minionym), wskaźnik kosztów
utrzymania, wskaźnik wzrostu cen itp.

Dynamiki
konsumpcji

udział żywności w ogólnym spożyciu, udział usług,
udział odkładanych oszczędności w rozchodach itp.

Struktury
konsumpcji

poziom dochodu ma 1 osobę, poziom wydatków na
żywność, poziom oszczędności, wielkość spożycia
żywności, wielkość zajmowanego mieszkania itp.

Poziomu
konsumpcji

Przykłady

Mierniki

-27

-

Wybrane pojęcia

Minimum socjalne

– najmniejsza ilość środków

pieniężnych potrzebna do tego by móc żyć i
funkcjonować. Jest to kwota niezbędna do nabycia tzw.
koszyka dóbr i usług do zaspokojenia potrzeb
biologicznych oraz określonych potrzeb społecznych
(oświatowych, kulturalnych itp.)

Minimum egzystencji

– ogranicza się przede

wszystkim do potrzeb biologicznych

Koszty utrzymania:

•Empiryczne (poziom wydatków na wszystkie cele
konsumpcyjne),

•Umowne (wydatki na tzw. Koszyk dóbr i usług).

Minimum egzystencji

– ogranicza się przede

wszystkim do potrzeb biologicznych

Dochody realne

– stosuje się do pomiaru wzrostu

zamożności

-28

-

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

http://www.ipiss.com.pl/

-29

-

Metody kompleksowej oceny Konsumpcji

1.Poprzez dochód (produkt)

narodowy.

2.Metodą genewską.

-30

-

Metody kompleksowej oceny Konsumpcji

Dochód (produkt) narodowy

.

To końcowy rezultat działalności

wszystkich podmiotów gospodarki
narodowej,

To suma wartości dodanej wszystkich

sektorów własności albo sektorów
instytucjonalnych.

To produkcja globalna minus zużycie

bezpośrednie.

-31

-

Metoda genewska

i

Grupy potrzeb

j Mierniki reprezentanty (X)

1 Wyżywienie

1 -zapotrzebowanie energetyczne
2 -spożycie białka na osobę dziennie
3 -spożycie białka zwierzęcego na osobę dziennie

2 Mieszkanie

1 -jakość usług zapew. przez mieszk.(kryt. łazienki)
2 -liczba osób na izbę
3 -stosunek liczby mieszkań do liczby gosp.domowych

3 Ochrona zdrowia

1 -liczba osób na łóżko szpitalne
2 -wspolczynnik umieralności niemowląt
3 -współczynnik umieralności na gruźlicę

4 Wykształcenie

1 -stopień objęcia dzieci i młodz.systemem szkolnym
2 -stopa wydajności w zakładach kształcenia
3 -liczba uczniów na 1 nauczyciela

5 Rekreacja

1 -czas wolny od pracy zawodowej w roku
2 -frekwencja w teatrach i na koncertach na 1000 miesz.
3 -liczba abonentów telewizji na 1000 mieszkańców

6 Zabezpieczenie społeczne

1 -częstość nagłych zgonów na 1 mln mieszkańców
2 -odsetek lud. mającej ubezpiecz. na wypadek choroby
3 -odsetek ludności mającej ubezpiecz. na starość
4 -częstotliwość wypadków przy pracy (bez śmiertelnych)

7 Zagospodarowanie materialne

1 -stopa motoryzacji indywidualnej

(nadwżka z dochodów okresów

2 -stopa mechanizacji prac w gospod. domowym

przeszłych)

3 -stopa niezawodowej turystyki zagranicznej

ZAŁOŻENIA DO DYSTANSOWEJ METODY POMIARU STOPNIA zaspokojenia
materialnych i kulturalnych potrzeb ludności

-32

-

Metoda genewska

Charakterystyki podstawowe każdego miernika (Xijt)

'- wielkość minimum(m),

t = {m,o,e,k,w}

'- wielkość optimum(o),

'- wielkość empiryczna(e),

'- współczynnik koncentracji (empiryczny,k).

'- waga (w)

Metody wyznaczania wielkości mierników

'- normy teoretyczne (fizjologiczne, logiczne itp),

'- ustalenia innych krajów,

'- metoda delficka (ekspertów),
'- normy planistyczne (docelowe)

'- metody statystyczne.

ij

- wskaźnik dystansowy (cząstkowy)

ij

- syntetyczny wskaźnik poziomu życia

-33

-

Co to jest Foresight?

Foresight to systematyczny, przyszłościowy sposób
docierania do informacji w celu budowania średnio lub
długookresowej wizji rozwojowej, jej kierunków i
priorytetów, a w tym kontekście podejmowanie bieżących
decyzji i mobilizowanie wspólnych działań.

Foresight to proces zastosowany po raz pierwszy przez Japonię
w roku 1970 i  upowszechniony na świecie na przełomie XX i XXI
wieku w takich krajach jak: USA, Holandia, Niemcy, Wielka
Brytania, Nowa Zelandia, Szwecja, a także na Węgrzech i w
Czechach.

-34

-

Co to jest Foresight?

Foresight tworzy język debaty społecznej oraz kulturę
budowania społecznej wizji myślenia o przyszłości. W
przypadku projektów typu foresight, analizy i oceny
przeprowadzane są przy szerokim udziale aktorów
społecznych, jak przedsiębiorcy, naukowcy,
przedstawiciele administracji publicznej, organizacji
pozarządowych i społecznych, politycy, którzy mając
bezpośredni kontakt z nauką i gospodarką oraz
regulacjami jej dotyczącymi, zapewniają merytorycznie
poprawny opis problemów oraz wskazują na możliwości
ich rozwiązania.

-35

-

Co to jest Foresight?

Pojęcie foresight w języku angielskim oznacza „przewidywanie”
i nie ma jednowyrazowego polskiego odpowiednika. Można je
rozumieć jako spojrzenie lub sięgnięcie w przyszłość, przy czym
nie chodzi tylko prognozę ale o możliwość wpływu na bieg
wydarzeń. Ma on na celu wskazanie i ocenę przyszłych potrzeb,
szans i zagrożeń związanych z rozwojem społecznym i
gospodarczym oraz przygotowanie odpowiednich działań
wyprzedzających z dziedziny nauki i techniki.

-36

-

Co to jest Foresight?

Zarówno sam proces foresightu, jak i jego wyniki, są
wykorzystywane przede wszystkim jako sposób tworzenia a
następnie realizacji polityki naukowej, technicznej i
innowacyjnej państwa oraz jako narzędzie rozwijania w
społeczeństwie kultury myślenia o przyszłości. Program
Foresight włącza przedstawicieli władzy publicznej, przemysłu,
mediów, organizacji pozarządowych, organizacji badawczych
itp. do otwartej, ukierunkowanej dyskusji nad przyszłością. Jako
forum dyskusji wykorzystuje się dyskusje panelowe, warsztaty
celowe, metodę Delphi, scenariusze rozwoju dziedzin, seminaria
itp.

-37

-

Co to jest Foresight?

Wyniki foresightu informują decydentów o nowych tendencjach
rozwojowych, pomagają uzgodnić scenariusze rozwoju,
pozwalają zharmonizować działania partnerów społecznych
(rządu, środowisk naukowych i przemysłowych, małych i
wielkich firm, różnych sektorów gospodarki) oraz służą pomocą
w ustaleniu kryteriów finansowania nauki i techniki.

Foresight jako nowoczesne narzędzie planowania wskazuje na
najbardziej akceptowane społecznie sektory gospodarki i
działania, na których powinna się koncentrować finansowa
pomoc państwa. Ponadto wyniki foresightu, zawarte w
raportach, pozwalają na ukierunkowanie zmian regulacji
prawnych w sposób służący poprawie warunków funkcjonowania
przedsiębiorstw przy zachowaniu lub zwiększeniu korzyści
ekonomicznych państwa.

-38

-

Co to jest Foresight?

Realizacja programów Foresight powinna doprowadzić do uzyskania wielu

korzyści:

• określenie dróg rozwoju nauki i techniki w sposób jasny i zrozumiały; 

• określenie priorytetów tego rozwoju w kontekście członkostwa w UE;

• określenie priorytetów w zakresie sektorów/podsektorów przemysłowych i

ich potrzeb w dziedzinie techniki; 

• określenie obszarów badań, na których możliwa jest komercjalizacja

rezultatów; 

• określenie możliwości popierania organizacji o wysokiej technologii

będących motorem rozwoju;

• rozwijanie na szczeblu ogólnokrajowym lub regionalnym spójnej polityki

innowacyjnej przy jednoczesnym podkreślaniu znaczenia wykorzystania
wiedzy dla przyszłości; 

• bardziej efektywne wykorzystywanie finansów publicznych; 

• ściślejsze współdziałanie pomiędzy przedstawicielami rządu, przemysłu i

środowiskami naukowymi; 

• tworzenie warunków wstępnych dla zwiększania zaufania we wzajemnych

stosunkach pomiędzy różnymi podmiotami społecznymi; 

• inicjowanie procesu porozumiewania się i wymiany informacji wśród

organów finansujących w ramach procesu innowacyjnego; 

• osiąganie konsensusu (szerokiego porozumienia) na temat bieżących i

przyszłych problemów kraju oraz sposobów rozwiązywania tych
problemów; 

• głębsze zrozumienie rozmieszczenia zasobów i wiedzy naukowo-

technicznej; 

• gromadzenie ukierunkowanych informacji w sferze nauki i techniki; 

• większa koordynacja pomiędzy różnymi organami kształtującymi politykę.

-39

-

Sprzężenia

Źródło: Hodoly A.: „Gospodarstwo domowe i jego
rola społeczno-ekonomiczna”

Sprzężenie pomiędzy gospodarką

społeczną

a gospodarstwem domowym

GOSPODARSTWO DOMOWE

GOSPODARKA SPOŁECZNA

6

1

3

2

5

4

1 – Pieniądz
(dochody)

2 – Środki
konsumpcji

3 – Siła robocza

4 – Środki produkcji

5 – Pieniądz
(wydatki)

6 – Siła robocza

-40

-

Powstawanie i dystrybucja wartości

POWSTAWANIE DOCHODU NARODOWEGO I JEGO PODZIAŁ

W

Z U Ż Y-

A

C I E

R

Podział DN

T

P O -

Ś

Ś R E D N I E

pierwotny

wtórny

Ć

VAT i in.

Ppośr, cła

VAT i in.

Ppośr, cła

Spożycie

Podatki bp.

zbiorowe

i inne opłatyS

G

L

O

P K B

WARTOŚĆ

Wynagro-

dzenia

Emerytury,

renty, zasiłki

DO

Konsumpcja

B

DODANA

Składki

CHO

indywidu-

A

(DN)

na

Dochody

DY

alna

L

ZUS

z pracy

do

N

(po opodatk.)DYSPO-

Akumul.fin.

A

Akumul.fin. Doch.z tyt.wł. ZYCJI

gosp. dom.

przed.

-41

-

Kategorie ekonomiczne



Przychody



Rozchody



Dochody



Koszty



Wydatki



Nakłady



Obroty



Budżet



Oszczędności



Zadłużenie



Fundusz nabywczy

Dochód

• nadwyżka przychodów (wpływów)

ponad koszty (wydatki)

• wszelkie wpływy osiągane w

oznaczonym czasie przez
jednostkę gospodarującą po
potrąceniu kosztów ich uzyskania

• opłata za pracę, wartość pracy

• zwiększenie stanu posiadania

Przyjmujemy założenie, że konsument ma ograniczone dochody, to
znaczy ma ograniczony fundusz nabywczy. Oznacza to istnienie
związków dochodów ludności z poziomem konsumpcji

-42

-

Budżet gospodarstwa domowego



Przychody



dochody



wynagrodzenia za pracę
najemną,



dochód z aktywności
gospodarczej, gospodar-
stwa i własności



emerytury, renty,



świadczenia socjalne,



inne dochody



wycofane oszczędności



pobrane kredyty



inne składniki
przychodów



Rozchody



wydatki



zapłacone podatki,
ubezpieczenia



zwrócone kredyty



odłożone oszczędności

-43

-

Popyt

Popyt (ang. demand) - relacja pomiędzy ceną
dobra (towaru, usługi), a jego ilością jaką
konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym
czasie, przy założeniu niezmienności innych
elementów charakteryzujących sytuację rynkową
(ceteris paribus). Zależność między ceną a
popytem ilustruje krzywa popytu.

Wielkość popytu - ilość dobra, które
konsumenci zechcą zakupić w określonym
czasie (np. w ciągu tygodnia, miesiąca,
roku) po danej cenie.

-44

-

Popyt

Rodzaje popytu

Popyt efektywny – chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem
odpowiednich zasobów pieniężnych (siły nabywczej).
Popyt potencjalny – oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie
poparte możliwościami dochodowymi.
W przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy popyt potencjalny może
się przekształcić w popyt efektywny.
ze względu na rodzaj dobra:

popyt substytucyjny
popyt komplementarny

ze względu na elastyczność

popyt sztywny - zmiana ceny nie wywołuje zmian popytu
popyt elastyczny

-45

-

Podaż

Podaż (ang. supply)

to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów

(handlowców) przy określonej cenie. Zależność między ceną a podażą ilustruje krzywa
podaży.

Prawo podaży
Przy niezmienności innych warunków rynkowych, podaż danego dobra się zwiększa, jeśli
wzrasta jego cena, natomiast obniżaniu się ceny towarzyszy spadek wielkości podaży.
Poziom podaży, tak jak poziom popytu nie zależy wyłącznie od ceny dobra rynkowego.

Czynniki kształtujące wielkość podaży (wybrane)
cena danego dobra,
ceny czynników produkcji,
sposób wytworzenia produktu, użyte surowce,
ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych (uzupełniających)
liczba producentów na danym rynku
eksport oraz import
oczekiwania konsumentów dotyczące zmian cen, ich nastawienia
czynniki przypadkowe i bieżące okoliczności, np. pogoda
interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne

-46

-

Cena

Cena

- wartość wyrażona najczęściej w pieniądzu lub w inny sposób,

za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do
danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją oddać, aby do tego dobra
nabyć prawa. Cena może dotyczyć m.in. towaru lub usługi. Cena równa
się wartości dobra tylko wyjątkowo lub przypadkowo. Najczęściej
oscyluje wokół niej. Poniżej inne definicje ceny:
Cena - pieniężny wyraz wartości
Cena - wstępnie ustalona zapłata za określone świadczenia,
Cena - koszt, który musi być poniesiony w momencie zakupu,
Cena - wyrzeczenie poniesione przez korzystającego w celu otrzymania
wartości, którą wyrób lub usługa reprezentuje,
Cena - cokolwiek z czego dana osoba musi zrezygnować w zamian za
jednostkę nabywanego dobra.

źródło: wykorzystywano materiały na:

www.wikipedia.pl

-47

-

Cena – dok.

Wyróżnia się następujące funkcje ceny:

Informacyjno - bodźcowa - parametru, który pozwala określić wielkość
przychodów ze sprzedaży, a także parametru pobudzającego do
określonego działania. Nabywcę ceny informują o ile zmniejszą się jego
zasoby pieniężne, jeśli dokona on zakupu. Sprzedającego ceny informują o
ile zwiększy się jego przychód, jeśli dokona on sprzedaży.
Redystrybucyjna (wtórny podział). Ceny są narzędziem podziału dóbr i
usług, oraz przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych
i do budżetu państwa. Państwo również może dokonywać redystrybucji
dochodów przy pomocy cen - różnicując obciążenie cen podatkami,
ustalając ceny minimalne / maksymalne czy dotując pewne gałęzie
gospodarki.
Stymulacyjna - narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców - im
wyższy jest poziom cen, tym większa jest opłacalność produkcji. Stymuluje
to producentów do zwiększania rozmiarów produkcji. Niższy poziom cen
zniechęca producentów i powoduje ograniczenia produkcji. Wyższy poziom
cen może skłaniać producentów do zwiększenia produkcji a nawet
podnoszenia wartości użytkowej wyrobów (jakość, estetyka,
funkcjonalność). Zazwyczaj wyższy poziom cen skłania konsumentów do
ograniczenia spożycia a niższy stymuluje wzrost spożycia.
Przy pomocy cen państwo może stymulować wzrost spożycia niektórych
wyrobów tj. modyfikować strukturę spożycia.

źródło: wykorzystywano materiały na:

www.wikipedia.pl

-48

-

Wartość

Wartość

- cecha właściwa dla danej

osoby lub rzeczy, mówiąca o jej
walorach materialnych, mentalnych lub
artystycznych - cennych dla ludzi

Wartość absolutna
Wartość użytkowa
Cena oscyluje wokół wartości

-49

-

Wartość - dok

Wartość przeniesiona - pojęcie ekonomiczne oznaczające tę
część wartości wytworzonego produktu, która odpowiada
wartości zakupionych surowców niezbędnych do jego
wytworzenia

Wartość dodana - przyrost wartości dóbr w wyniku określonego
procesu produkcji. W działalności gospodarczej jest to różnica
między całkowitym utargiem a całkowitymi kosztami zasobów
zewnętrznych zużytych do produkcji (kosztem surowców, energii
i usług zewnętrznych związanych z daną produkcją).

-50

-

Pieniądz

Pieniądz to materialny lub niematerialny środek, który
można wymienić na towar lub usługę.

Obecnie funkcję pieniądza

najczęściej pełnią monety oraz pieniądz papierowy (banknoty).

Podstawowe rodzaje pieniądza:

pieniądz kruszcowy
pieniądz zdawkowy (gotówkowy)
pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy)
pieniądz międzynarodowy
pieniądz bankowy
pieniądz elektroniczny

Funkcje pieniądza:

obrachunkowa
cyrkulacyjna
tezauryzacyjna

Pożądane własności pieniądza:

poręczność
stabilność
jednolitość
trwałość
podzielność
rozpoznawalność

http://pl.wikipedia.org

-51

-

Pieniądz elektroniczny

Pieniądz elektroniczny - pojęcie prawne zawarte w ustawie Prawo
bankowe z dnia 29 sierpnia 1997. Zgodnie z art. 4 pkt 5 ustawy
pieniądz elektroniczny to wartość pieniężna stanowiąca elektroniczny
odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia łącznie następujące
warunki:
jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji,
jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki
pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość,
jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych
niż wydający ją do dyspozycji,
na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne,
jest wyrażona w jednostkach pieniężnych.

-52

-

Pieniądz elektroniczny

W prawie Unii Europejskiej pieniądza elektronicznego dotyczy dyrektywa
2000/46/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 września 2000 r.
w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje
pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich
dzałalnością (Dz. Urz. WE L 275 z 27.10.2000 r.). Zgodnie z dyrektywą
pieniądz elektroniczny jest: surogatem monet i banknotów, wartością
pieniężną, reprezentowany przez roszczenie wobec emitenta,
przechowywany na urządzeniu elektronicznym (w postaci np. karty
mikroprocesorowej czy pamięci) oraz przeznaczony do dokonywania
płatnosci elektronicznych.
Zarówno w prawie polskim jak i unijnym, pieniądz elektroniczny
inkorporuje roszczenie skierowane do emitenta o wydanie odpowiedniej
kwoty pieniężnej.
Rozwój nowych sposobów płatności wymyka się nierzadko regulacjom
prawnym, co prowadzi do trudności w ich kwalifikowaniu, dotyczy to
zwłaszcza takich sposobów płatnosci jak: jednorazowe i wirtualne karty
przedpłacone, spersonalizowane płatnosci on-line czy płatnosć za dobra i
usługi dokonywane za pomocą SMS.

-53

-

Prawidłowości konsumpcji: wstęp

Przyjmujemy założenie, że konsument ma
ograniczone dochody, to znaczy ma ograniczony
fundusz nabywczy.

Oznacza to istnienie związków dochodów ludności z
poziomem lub strukturą konsumpcji.

-54

-

Prawidłowości konsumpcji: prawa użyteczności

Prawa użyteczności

Założenie

Człowiek dąży do osiągnięcia największego zadowolenia,
korzyści, przyjemności czy szczęśliwości, poprawy lub co
najmniej utrzymania swego dobrostanu.

W filozofii jest zapisana zasada sformułowana przez J. Benthama
(1748-1832), że ludzkością rządzi „dwóch zwierzchnich władców
– przykrość i przyjemność …. Im tylko dane jest wskazywać
cośmy powinni czynić [za Bywalec, Rudnicki 2002]

Jest to założenie subiektywistycznego (psychologicznego) nurtu
w Ekonomii. Nurt ten reprezentują utylitaryści.

Prawa Gossena (XIX wiek)

Według Gossena, zadaniem ekonomii powinno być poznawanie zasad
maksymalizacji zadowolenia, którego źródłem jest użyteczność dóbr
konsumpcji, dlatego ekonomie proponuje nazwać nauką o
zadowoleniu.

-55

-

Prawidłowości konsumpcji: prawa użyteczności

Prawa
użyteczności

Prawa Gossena (XIX wiek)

Pierwsze prawo: w miarę zwiększania się konsumpcji (albo stanu
posiadania) jakiegoś dobra, przyrost zadowolenia z konsumpcji lub
nabycia każdej następnej jednostki zmniejsza się, czyli maleje jego
użyteczność krańcowa, może nawet zmaleć do zera, a nawet przyjąć
wartość ujemną.

Drugie prawo: konsument stara się tak rozdzielić swoje zasoby
finansowe (fundusz nabywczy), aby każda jednostka pieniężna
wydana na ostatnią jednostkę każdego dobra przyniosła mu
jednakowy przyrost zadowolenia, czyli będzie tak rozdysponowywał
swoje dochody, by użyteczności krańcowe nabytych dóbr zrównały
się.

Prawa Gossena można uogólnić do prawa alokacji zasobów, wyprowadzić
też można z nich teorię o wartości. Teoria ta zasadza się na
subiektywnym wyznaczaniu wartości. Charakterystyczne pojęcia to:
użyteczność, użyteczność całkowita, użyteczność krańcowa, wzajemne
relacje użyteczności itp.

Użyteczność krańcowa jest stosunkiem przyrostu
użyteczności całkowitej do przyrostu konsumpcji lub zapasu
danego dobra

-56

-

Prawidłowości konsumpcji: prawa Engla

Z dochodową elastycznością popytu związane

są prawa Engla (1821-1886):

Wraz ze wzrostem dochodów rośnie konsumpcja,
zarówno artykułów żywnościowych, jak i
nieżywnościowych, jednak tempo przyrostu spożycia
art. żywnościowych jest słabsze niż tempo spożycia
art. nieżywnościowych.
Tak więc w miarę wzrostu dochodu, udział
wydatków na żywność w wydatkach ogólnych
maleje.

W miarę wzrostu dochodów zwiększa się procentowy udział
wydatków na dobra trwałego użytku, usługi, kształcenie,
rekreację itp. Wydatki na dobra luksusowe lub oszczędności
występują częściej przy wyższym dochodzie.

Relacja wydatków na żywność do dochodów przyjmowana jest
często jako podstawowy wskaźnik dobrobytu (poziomu życia,
zamożności).

-57

-

Prawidłowości konsumpcji: prawa Engla

Niektórzy badacze wyróżniają w rozwoju

społecznym:

1. sytuacje (okres) przedenglowskie,
2. sytuacje (okres) englowskie,
3. sytuacja (okres) poenglowskie.

-58

-

Prawidłowości konsumpcji: hipotez dochodu

absolutnego

Hipoteza dochodu absolutnego J. M. Keynesa

XX wiek, autor Ogólnej teorii zatrudnienia, procentu i
pieniądza”

Hipoteza (prawo) Keynesa dotyczy związków dochodów
ludności z konsumpcją:

„konsumpcja (…) rośnie wraz z dochodami, lecz jej przyrost
jest mniejszy od przyrostu dochodu”

oznacza to malejący udział wydatków a jednocześnie rosnący
udział oszczędności w rozdysponowaniu dochodów
rozporządzalnych

-59

-

Prawidłowości konsumpcji: hipoteza dochodu

permanentnego

Hipoteza dochodu permanentnego

(stałego)

Miltona

Friedmana

(XX wiek, noblista z 1976 roku)
Friedman reprezentuje opozycyjny do teorii Keynesa nurt myślowy zwany
monetaryzmem, uważa on, że

poziom wydatków konsumpcyjnych nie jest uzależniony wprost od
wielkości bieżących dochodów rozporządzalnych, lecz przede wszystkim
od przeciętnego dochodu uzyskiwanego w dłuższym, przynajmniej
kilkuletnim okresie. Dochód ten nazywa Friedman dochodem
permanentnym (stałym). Zgodnie z tym, konsument nie kieruje się w
swych decyzjach nabywczych, a zwłaszcza w swej polityce
konsumpcyjnej, poziomem łącznych, aktualnie uzyskiwanych dochodów,
lecz kieruje się przede wszystkim indywidualnie oszacowanym
dochodem permanentnym rozumianym jako średnia z poziomu
dochodów z ostatnich lat i oczekiwanego dochodu w przyszłości.
Doraźne, a zwłaszcza przejściowe, zmiany dochodów modyfikują tylko
nieznacznie konsumpcję.

Większość badań empirycznych potwierdzała zasadność hipotezy d.p.,
ale zauważa się, że coraz więcej współczesnych konsumentów ujawnia
wyraźny wpływ dochodów bieżących, mówi się nawet o
nadwrażliwości konsumpcji.

-60

-

Prawidłowości konsumpcji: hipoteza dochodu

relatywnego

Hipoteza dochodu relatywnego Jamesa S. Duesenberr’ego

Na początku lat pięćdziesiątych XX wieku ten amerykański ekonomista
sformułował pogląd, że rozmiary konsumpcji gospodarstwa domowego
zależą nie tylko od bezwzględnego poziomu dochodu tego
gospodarstwa, ale także od ich relacji do dochodów innych
gospodarstw w bliższym lub dalszym otoczeniu. Tezę tę przyjęto
nazywać hipotezą dochodu relatywnego.

Hipotezę tę interpretować można także tak:
- im wyższy jest poziom konsumpcji innych gospodarstw, tym niższa
jest satysfakcja z własnej konsumpcji,

- gospodarstwo domowe dąży do zmniejszenia dystansu w zakresie
konsumpcji, poziomu życia, standardu życia (skłonność tę nazywa się
naśladownictwem lub efektem pokazowym).

Efekt rygla – skłonnośc za podążaniem do otrzymania konsumpcji na
poziomie mozliwie zbliżonym do konsumpcji podmiotów w otoczeniu
powoduje utrzymywanie się konsumpcji na dotychczasowym
poziomie pomimo spadku dochodów (trwa to do czasu wyczerpania
możliwości finansowania konsumpcji z innych źródeł niż własne
bieżące dochody)

-61

-

Prawidłowości konsumpcji: prawa Marshalla

Prawo popytu Alfreda Marshalla (początek XX wieku)

Prawo do uważane jest za podstawowe prawo konsumpcji,
mówi, że popyt na dane dobro (i jego konsumpcja) obniża się wraz ze
wzrostem ceny tego dobra, i na odwrót – jeśli cena maleje popyt
wzrasta.

Opracowuje się i analizuje funkcje popytu, których argumentami są
ceny. Są one narzędziem pomiaru zależności między cenami a
wielkością sprzedaży. Analiza obejmuje tzw, współczynniki elastyczności
cenowej popytu.

Z prawem popytu wiążą się relacje pomiędzy dobrami konsumpcyjnymi:

• relacje substytucyjne (konkurencyjne),
• relacje komplementarne,

Relacje te wpływają na kształt konsumpcji

-62

-

Prawidłowości konsumpcji: prawa Marshalla

Renta konsumenta sformułowana przez Alfreda Marshalla

Renta wywodzi się od popytu i ceny dobra, istotą jej jest różnica
pomiędzy ceną najwyższą jaką jest w stanie zapłacić konsument za
nabycie danego dobra a ceną rzeczywiście płaconą.

Cena najwyższa jaką skłonny jest ponieść konsument jest wielkością
subiektywną, zależną od wielu cech danego konsumenta: m. innymi
jego dochodów, rodzaju dobra, okoliczności zakupu, preferencji, liczby
dóbr tych samych a posiadanych już itp..

-63

-

Prawidłowości konsumpcji:

hipoteza cyklu życia

Franco Modiglianiego i Alberto Ando w połowie XX wieku
„uzupełnili” hipotezę dochodu permanentnego hipotezą
cyklu życia

Istotą hipotezy cyklu życia jest twierdzenie, że gospodarstwa
domowe (ludzie) kształtują swój poziom i strukturę konsumpcji nie
tylko na podstawie aktualnego i spodziewanego dochodu, ale
uwzględniają także okres swego życia.

O wyborze ścieżki konsumpcji w najwyższym stopniu decyduje
prognoza przyszłych dochodów, prognoza subiektywna z
perspektywy bieżącej fazy cyklu życia.

-64

-

Cykl Rozwoju Rodziny

Z. Tyszka wyróżnia następujące fazy cyklu rozwoju

rodziny:

1. Okres narzeczeństwa,

2. Okres małżeństwa bezdzietnego,

3. Stadium małżeństwa z małymi dziećmi,

4. Stadium odchodzenia dzieci od rodziców,

5. Stadium małżeństwa odłączonego od dzieci.

W analizach własnych odróżniamy:

• Małżeństwa młode bezdzietne

(faza dorabiania się),

• Rodziny z dziećmi przedszkolnymi

(początek współistnienia z dziećmi),

• Rodziny z dziećmi szkolnymi

(dzieci rozpoczynają i kontynuują naukę w

szkole podstawowej),

• Rodziny z dziećmi kształconymi

(dzieci kontynuują naukę w szkole

ponadpodstawowej),

• Rodziny starsze z usamodzielnionymi dziećmi ale z osobami

pracującymi,

• Rodziny (osoby) starsze z usamodzielnionymi dziećmi ale już nie

pracujące,

-65

-

Prawidłowości konsumpcji

–

Teoria racjonalnego zachowania się konsumenta

Krzywa obojętności:

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dwóch

dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Oznacza to, że każda
z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie,
czyli ten sam poziom użyteczności całkowitej

mapa
preferencji

spoż. Mięsa

0

1

2

3

4

5

6

1

2

3

4

5

6

7

8

9

w

a

rz

y

w

-66

-

Prawidłowości konsumpcji

–

Teoria racjonalnego zachowania się konsumenta

Krzywa obojętności:

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dwóch

dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Oznacza to, że każda
z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie,
czyli ten sam poziom użyteczności całkowitej

mapa
preferencji

spoż. Mięsa

0

1

2

3

4

5

6

1

2

3

4

5

6

7

8

9

w

a

rz

y

w

10 zł

Mięso

5 zł

Warzyw
a

Ceny za kg

-67

-

Prawo popytu

(korzystano z www.wikipedia.pl)

Prawo popytu
Przy

ceteris

paribus, wraz ze wzrostem ceny danego dobra, zmaleje zapotrzebowanie

na dobro, a wraz ze spadkiem ceny zapotrzebowanie wzrośnie.

Czynniki kształtujące wielkość popytu (Determinanty popytu)
związane z rynkiem:

wielkość dochodów,
cena towaru:

ceny substytutów,
ceny dóbr komplementarnych,
przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości,
antycypacja popytu, czyli wyprzedzanie faktycznego popytu (np. wykupywanie towaru
przed zapowiedzianą podwyżką, tak jak to miało miejsce w Polsce przed 1 maja 2004),

nie związane z rynkiem (pozarynkowe):

preferencje konsumentów:

gusty konsumentów,
upodobania i przyzwyczajenia, moda,

czynniki demograficzne:

liczba ludności,
struktura wiekowa konsumentów,
struktura płciowa konsumentów,
stan cywilny,
poziom wykształcenia,
wyznanie,

warunki geograficzne
warunki klimatyczne,
pora roku,
poziom zamożności,
sytuacja gospodarcza, polityczna.

-68

-

Paradoksy w konsumpcji, czyli odstępstwa od reguł

• paradoks Giffena
• paradoks Veblena
• paradoks spekulacyjny
• paradoks sezonowy

-69

-

Nowe zjawiska i tendencje rozwojowe w sferze

konsumpcji

• Ekologizacja konsumpcji
• Serwicyzacja konsumpcji
• Domocentryzacja i prywatyzacja konsumpcji
• Unifikacja konsumpcji (homogenizacja)
• Heterogenizacja konsumpcji
• Urbanizacja konsumpcji
• Hybrydyzacja konsumpcji
• Indywidualizacja konsumpcji
• Dekonsumpcja
• Prosumpcja
• Wirtualizacja konsumpcji
• Standaryzacja konsumpcji
• Marnotrawstwo w konsumpcji

-70

-

Zakończenie