EKONOMIKA KONSUMPCJI
dr Agnieszka Kowalska ZAL
konsultacje:
śr. 11:45 – 13:15
ul. Plac Cieszyński 1, pok. 420
WYKŁAD 1 15.10.2014
Ewolucja ekonomiki konsumpcji.
Istota konsumpcji i sfery konsumpcji.
Obszary strefy konsumpcji.
Potrzeby i ich klasyfikacje.
Podmioty konsumpcji – konsumenci i gospodarstwa domowe.
Klasyfikacja sfery konsumpcji.
Inne kategorie sfery konsumpcji.
Ad. 1. Ewolucja ekonomiki konsumpcji.
Ekonomika konsumpcji – zajmuje się społeczno-ekonomicznymi uwarunkowaniami, zależnościami oraz prawidłowościami zachodzącymi w sferze zaspokajania potrzeb.
XVIII w. – początki problematyki konsumpcji w teorii ekonomii, lecz traktowano ją jako „bierny efekt wytwórczy”
Lata 60. i 70. XX w. – przewartościowanie roli konsumpcji.
Przyczyny:
- szybki rozwój gospodarczy po II wojnie światowej, masowa produkcja zrodziła masową konsumpcję
- wysokie zatrudnienie i wzrost dochodów ludności
Koniec XX w. – prymat konsumpcji w teorii ekonomii
- modyfikacja pojęcia dobra ekonomicznego
- nowa teoria gospodarstwa domowego – G. Becker (1992 r.)
Dobro ekonomiczne – dobra materialne i usługi, ale też niematerialne rezultaty ludzkiej aktywności w sferze pozagospodarczej (np. wartości etyczne, kulturowe)
Nowa teoria gospodarstwa domowego – „W gospodarstwie domowym dokonują się procesy produkcyjne będące kombinacją nakładów pracy (środków pracy) oraz nabytych towarów (przedmiotów pracy), a efektem tych działań jest powstanie przedmiotów spożycia”.
Współczesna faza rozwoju gospodarczego – tj. gospodarka konsumpcyjna lub kapitalizm konsumpcyjny:
- wzrost poziomu konsumpcji
- poprawa poziomu życia społeczeństw krajów średnio i wysoko rozwiniętych
Ad. 2. Istota konsumpcji i sfery konsumpcji.
Konsumpcja (z łac. consumptio)
- w ujęciu ogólnym – zużywanie dóbr i usług celem zaspokajania potrzeb ludzkich.
Trzy ujęcia konsumpcji:
1) akt społeczny (ujęcie mikroekonomiczne)
2) proces społeczny (ujęcie mezoekonomiczne)
3) faza reprodukcji społecznej (ujęcie makroekonomiczne)
Ujęcie 1 – bezpośredni akt zaspokojenia potrzeby przez zużycie określonego dobra materialnego lub usługi
Ujęcie 2 – proces społeczny polegający na:
- uświadomieniu potrzeb
- pozyskiwaniu środków
- spożywaniu (użytkowaniu)
Ujęcie 3 – faza reprodukcji społecznej, obejmująca ogólne warunki życia społecznego (sfera konsumpcji).
(dochody, zaopatrzenie rynku, polityka społeczna, infrastruktura)
Ad. 3. Obszary sfery konsumpcji
1) Potrzeby.
2) Środki zaspokojenia potrzeb (przedmioty konsumpcji).
3) Sposoby zaspokojenia potrzeb (zachowania konsumpcyjne).
4) Efekty zaspokojenia potrzeb.
Obszar 1. Potrzeba – stan psychofizyczny człowieka przejawiający się w subiektywnym odczuciu braku oraz pożądaniu jakiegoś dobra lub stanu.
Obszar 2. Przedmioty konsumpcji:
- materialne zużywające się fizycznie w trakcie konsumpcji (żywność, odzież i obuwie)
- materialne o znaczeniu symbolicznym (np. rzeźby, obrazy)
- niematerialne wartości społeczne i kulturowe (wiedza, informacja, poczucie bezpieczeństwa)
- czynności, świadczenie usług (transport, nauczanie)
Obszar 3. Zachowania konsumpcyjne – ogół działań zmierzających do zdobycia środków zaspokojenia potrzeb oraz sposoby obchodzenia się z tymi środkami.
Układy instytucjonalne zachowań:
a) zachowania na rynku (nabywcze)
b) zachowania w gospodarstwie domowym.
Obszar 4. Efekty konsumpcji:
- wewnętrzne (dotyczące konsumenta)
- bezpośrednie (widoczne bezpośrednio po konsumpcji)
- pośrednie (widoczne po upływie czasu)
- zewnętrzne (dotyczące otoczenia konsumenta) – skutki odczuwane przez bliższe lub dalsze otoczenie
Ad. 4. Potrzeby i ich klasyfikacje
Cechy potrzeb:
- nieograniczoność
- odnawialność
- zaspokojenie jednych powoduje powstanie innych
- różna intensywność ujawniania się
- komplementarność
- niska substytucyjność między rodzajami potrzeb
- synergizm (stymulowanie się)
Grupy potrzeb:
- produkcyjne – nie służące bezpośrednio konsumpcji lecz wytwarzaniu dóbr i usług
- konsumpcyjne – nie mają bezpośredniego skutku produkcyjnego
- pozostałe (pozaekonomiczne) – do ich zaspokojenia konieczne jest wytworzenie pewnych postaw i zachowań
Behawioralne, obiektywne i subiektywne ujęcie potrzeb:
B- aktualny stan organizmu (zaistniały brak nadaje potrzebie czynny charakter)
O- obiektywna właściwość organizmu
S- subiektywne odczucie braku zaspokojenia potrzeby
Cztery kryteria klasyfikacji potrzeb:
1) pilności
2) funkcji
3) podmiotu
4) przedmiotu
1) Wg 1 kryterium:
– potrzeby elementarne – wynikające z fizjologii człowieka (np. żywienia, wypoczynku, osłony)
– potrzeby wyższego rzędu – uzależnione w znacznie mniejszym stopniu od fizjologii ludzkiej (kulturowe, społeczne).
2) Wg 2 kryterium:
- potrzeby biologiczne
- potrzeby psychiczne
- potrzeby gospodarcze
- potrzeby społeczne
- potrzeby kulturalne
3) Wg 3 kryterium:
- potrzeby indywidualne – obejmują potrzeby jednostki ludzkiej
- potrzeby zbiorowe – dotyczą wspólnych potrzeb jakiejś zbiorowości, a wśród nich:
Potrzeby gospodarstwa domowego
Potrzeby zbiorowości lokalnej
Potrzeby grupy zawodowej
Potrzeby grupy społecznej
Potrzeby ogólnospołeczne
4) Wg 4 kryterium:
- kompleksy (rodzaje) potrzeb (np. żywność, odzież, mieszkanie)
- potrzeby grupy produktów (np. produkty mleczne, zbożowe, owoce i warzywa)
- potrzeby poszczególnych produktów (np. mleko, napoje mleczne)KLASYFIKACJA POTRZEB wg B. Malinowskiego (grupy potrzeb -> reakcje)
Trzy grupy potrzeb:
- podstawowe
- pochodne
- interaktywne
| Metabolizm | Zaopatrzenie |
|---|---|
| Reprodukcja | Pokrewieństwo |
| Wymogi organizmu | Osłona |
| Bezpieczeństwo | Ochrona |
| Ruch | Czynności |
| Wzrost (rozwój) | Szkolenie |
| Zdrowie | Higiena |
| Produkcja | Gospodarka |
| Klasyfikacja zachowań | Kontrola społeczna |
| Transmisja kultury | Edukacja |
5. Podmioty konsumpcji – konsumenci i gospodarstwa domowe
W naukach ekonomicznych:
Konsument – podmiot ekonomiczny, który spożywa (zużywa) nabyte produkty
Konsument – jednostka (osoba fizyczna), która zaspokaja potrzeby konsumpcyjne przez dobra i usługi:
- zakupione na rynku
- wytworzone we własnym zakresie
- otrzymane w ramach świadczeń społecznych
Cechy współczesnego konsumenta:
- ma coraz mniej czasu
- staje się coraz bardziej wygodny
- jest niecierpliwy
- jest jednostką poszukującą
- jest ciekawy, żąda wyjaśnień
- jest krytyczny
- nie ulga łatwo manipulacjom
- ma potrzebę nawiązywania więzi społecznych
- jest prosumentem
- posiada znaczny zasób informacji
Podmioty konsumpcji:
Gospodarstwo domowe – grupa osób spokrewnionych lub nie, wspólnie zamieszkujących i razem utrzymujących się.
Obejmuje 3 elementy:
- czynnik ludzki
- czynnik materialny (ogół dóbr materialnych i środków finansowych)
- czynnik społeczno-ekonomiczny (czynności podejmowane na zewnątrz jak i wewnątrz gospodarstwa celem zaspokojenia potrzeb)
Przekroje klasyfikacyjne gospodarstw domowych
- grupa społeczno-ekonomiczna
- typ gospodarstwa domowego
- klasa miejscowości zamieszkania
- województwo zamieszkania
- aktywność ekonomiczna
- Grupy społeczno-ekonomiczne gospodarstw domowych:
-pracownicy na stanowiskach robotniczych
-……..
Typ gospodarstwa
-gosp. jednorodzinne (małżeństwa bez dzieci, małżeństwa z dziećmi: 1,2 3 i więcej)
- gosp. wielorodzinne
- gosp. nierodzinne jednoosobowe
- gosp. nierodzinne wieloosobowe
Klasa miejscowości zamieszkania – miasto-wieś z podziałem ośrodków miejskich na:
- powyżej 500 tys. mieszkańców
- 200-500 tys.
- 100-200 tys.
- 20-100 tys.
- poniżej 20 tys.
Aktywność ekonomiczna:
- gospodarstwa domowe z bezrobotnymi
- gospodarstwa domowe bez bezrobotnych
Ad. 6. Klasyfikacja sfery konsumpcji
- Kryteria klasyfikacyjne:
1) podmiot
2) przedmiot
3) źródło finansowania
4) źródło dystrybucji przedmiotów konsumpcji
1) kryterium
- konsumpcja indywidualna – dany przedmiot użytkowany jest przez 1 osobę (np. odżywianie, użytkowanie odzieży)
- konsumpcja zbiorowa – dany przedmiot użytkowany jest przez grupę osób, dzieli się na:
* gosp. domowego (co najmniej 2 członków gospodarstwa domowego)
* grupową (przez grupę społeczną)
* ogólnospołeczną (przez społeczeństwo)
2) kryterium
- konsumpcja dóbr materialnych:
* żywnościowych
* nieżywnościowych
- konsumpcja usług:
* materialnych
* niematerialnych
Dobra żywnościowe: produkty i ich zestawy
Dobra nieżywnościowe:
- trwałego użytku – nie zużywają się jednorazowo, użytkowane powyżej 1 roku (np. mieszkanie z wyposażeniem)
- okresowego użytkowania (np. odzież i obuwie, książki, kosmetyki)
Usługi materialne – czynności ludzkie skierowane bezpośrednio na rzecz (np. naprawa przedmiotów konsumpcji)
Usługi niematerialne – czynności ludzkie skierowane na człowieka, efekt jest niematerialny (np. ochrona ludzki -> bezpieczeństwo)
3) kryterium
* Konsumpcja prywatna – konsumpcja dóbr i usług sfinansowanych z prywatnych środków konsumenta lub przez niego wytworzonych
*Konsumpcja publiczna – źródłem finansowania są środki publiczne (budżet państwa, zakładowy fundusz socjalny)
4) kryterium
* Konsumpcja rynkowa – konsumpcja dóbr i usług nabywanych na rynku
* Konsumpcja naturalna – konsumpcja dóbr i usług wytworzonych przez konsumenta w jego gospodarstwie domowym:
- samo zaopatrzenie (wytwarzanie produktów we własnym zakresie)
- samoobsługa (wytwarzanie usług, nieodpłatne czynności domowe)
* Konsumpcja społeczna – finansowana ze środków publicznych
WYKŁAD 2 22.10.2014
Funkcje i prawidłowości sfery konsumpcji
Funkcje konsumpcji
- zależność między dochodami a wydatkami konsumpcyjnymi
- rola, jaką konsumpcja pełni w życiu gospodarczym i społecznym (efekty, skutki)
Funkcja konsumpcji w ujęciu 2 - identyfikacja i pomiar efektów jako ostatecznej roli, którą konsumpcja spełnia w naszym życiu – życiu społecznym, gospodarczym
Efekty konsumpcji
- bezpośrednie – zaspokojenie określonej potrzeby (np. likwidacja głodu, poprawa samopoczucia)
- pośrednie – dalsze następstwa zaspokojenia potrzeb (uwidaczniają się one po upływie jakiegoś czasu po zakończeniu konsumpcji, np. choroby cywilizacyjne)
Funkcje konsumpcji
gospodarcze (ekonomiczne)
- Wpływ jaki wywiera konsumpcja na aktywność gospodarczą człowieka, grup i społeczeństw.
- Wpływ na sferę gospodarczą:
efekt reprodukcyjny
efekt motywacyjny
Efekt reprodukcyjny
Reprodukcja prosta (biologiczna) – odtwarzanie energii oraz składników budulcowych, czyli reprodukcja zdolności twórczych człowieka
Reprodukcja rozszerzona – podnoszenie kwalifikacji zawodowych i rozwój osobowości (odbywa się dzięki konsumpcji dóbr niematerialnych)
Efekt motywacyjny
Rozwój potrzeb mobilizuje człowieka do większej aktywności gospodarczej i społecznej.
Im większy kapitał motywacyjny, tym wyższa aktywność i szybszy rozwój gospodarczy.Motywacyjny efekt konsumpcji nie ujawnia się w bardzo biednych i zanika w bardzo bogatych gospodarstwach domowych.
społeczno-humanistyczne (pozaekonomiczne) / społeczno-kulturalne
Całokształt oddziaływań konsumpcji na zachowania w sferze życia społecznego i kulturalnego.
- Zapewnienie człowiekowi długiego życia w dobrym zdrowiu (odżywianie, właściwy tryb życia, otoczenie);
- Powiększanie zasobów wiedzy i umiejętności;
- Zwiększenie ruchliwości społecznej oraz przestrzennej.
Prawidłowości sfery konsumpcji
Powtarzające się związki i relacje cech i zdarzeń, które zachodzą w rzeczywistości i są przedmiotem poznania różnych nauk.
I Prawo H. H. Gossena (1810 – 1858) – prawo nasycalności potrzeb
W miarę zwiększania konsumpcji jakiegoś dobra, przyrost zadowolenia z konsumpcji każdej następnej jednostki zmniejsza się, czyli maleje jego użyteczność krańcowa.
II Prawo Gossena – prawo alokacji zasobów
Konsument będzie starał się tak rozdysponować swoje dochody, aby każda jednostka pieniężna wydana na ostatnią jednostkę każdego dobra przyniosła tai sam przyrost zadowolenia (użyteczności).
III Prawo Gossena – teoria wartości
Towar ma wartość subiektywną i jest ona wyznaczona przez wielkość zadowolenia jaką towar dostarcza nabywcy.
I Prawo Engla (1821 - 1896)
Wraz ze wzrostem dochodów obniża się % udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem na cele konsumpcyjne. - Współczynnik Engla i miara poziomu życia.
II Prawo Engla
Przy wysokim poziomie dochodów w gospodarstwach domowych pojawia się pewna nadwyżka, nazywana „funduszem swobodnej decyzji”. Fundusz ten gospodarstwa domowe przeważnie przeznaczają na fundusz wyższego rzędu, ale mogą przeznaczać go także np. na oszczędności.
Sytuacje ekonomiczne gospodarstw domowych w świetle I prawa Engla
- przedenglowska – przyrost dochodów w całości przeznaczany jest na żywność (brak funduszu swobodnej decyzji)
- englowska – przyrost dochodów jest w coraz mniejszym stopniu przeznaczany na żywność
- poenglowska – wzrastające dochody nie mają żadnego wpływu na poziom wydatków żywnościowych
Hipoteza J. M. Keynesa
Konsumpcja rośnie wraz z dochodami, lecz jej przyrost jest mniejszy od przyrostu dochodu.
Skłonność do konsumpcji – udział wydatków na konsumpcję w dochodach rozporządzalnych.
Dochód rozporządzalny
- Wszelkie pieniężne i niepieniężne wpływy gospodarstwa domowego* pomniejszone o podatki (dochodowy z pracy najemnej, od dochodów i własności płacony przez osoby pracujące na własny rachunek) i składki na ubezpieczenia społeczne.
*Spożycie naturalne – towary lub usługi konsumpcyjne pobrane na potrzeby gospodarstw z działalności rolniczej bądź działalności gospodarczej na własny rachunek.
Dochód rozporządzalny – rozdysponowanie
- wydatki konsumpcyjne Wk
- przyrost oszczędności ∆S
- pozostałe wydatki PW
Wydatki konsumpcyjne
Obejmują następujące grupy wydatków:
- żywność
- odzież i obuwie
- mieszkanie (użytkowanie mieszkania i nośniki energii, wyposażenie mieszkania)
- transport i łączność
- edukacja
- ochrona zdrowia
- rekreacja i kultura
Pozostałe wydatki
Kwoty przekazane innym gospodarstwom domowym lub instytucjom niekomercyjnym, obejmują:
- darowizny
- płacone alimenty
- straty pieniężne w wyniku zdarzeń losowych
- niektóre podatki (od nieruchomości, spadków i darowizn, wynajmu)
Hipoteza M. Friedmana (1912 – 2006)
Dochody rozporządzalne gospodarstw domowych składają się z dochodów stałych i chwilowych (premie, nagrody).
Dochód stały (permanentny) – przeciętny dochód uzyskiwany w dłuższym okresie; średnia ważona poziomu dochodów z ostatnich lat oraz oczekiwanego dochodu przyszłego.
Hipoteza cyklu życia F. Modiglianiego i A. Ando
Wpływ na wielkość i strukturę konsumpcji ……………..
Synteza hipotez: Keynesa, Friedmana i Modigliniego
…………………………..
Efekt rygla
Mimo spadku dochodów realnych konsumenci chcą utrzymać konsumpcję na niezmienionym poziomie (oszczędności, kredyty, pożyczki).
Paradoks Giffena
Wraz ze wzrostem ceny, popyt konsumpcyjny na dane dobro rośnie (dobra pierwszej potrzeby, sytuacje kryzysów gospodarczych)
Paradoks Veblena (efekt snobizmu)
Wraz ze wzrostem ceny dóbr luksusowych, rośnie popyt na te dobra.
(dotyczy konsumentów o bardzo wysokich dochodach)
Paradoks spekulacyjny
Przy spadkach cen nabywcy wstrzymują się od zakupów, zaś przy wzroście starają się kupić większą ilość towarów (np. giełda towarowa, kapitałowa).
Paradoks sezonowości konsumpcji
W okresie poprzedzającym sezon ceny dóbr na ogół wzrastają, a mimo tego popyt rośnie, zaś w okresie posezonowym popyt systematycznie się obniża (np. żywność sezonowa).
WYKŁAD 3 5.11.2014
Uwarunkowania kształtujące sferę konsumpcji
Ujęcie miro- i makroekonomiczne
- mikro – uwarunkowania konsumpcji gospodarstwa domowego
- makro – uwarunkowania konsumpcji społeczeństwa
|
|---|
| a) biologiczne i ekologiczne |
Determinanty biologiczne i ekologiczne
1. Fizjologia i anatomia człowieka determinują potrzeby żywieniowe, osłonowe, rekreacji
2. Środowisko przyrodnicze wpływa na styl życia, cechy fizyczne i psychiczne
Rola ich słabnie (unifikacja sposobów życia).
Determinanty ekonomiczne
1. Zasoby majątkowe oraz dostęp do dóbr publicznych
Majątek – nagromadzony w okresach przeszłych zasób dóbr produkcyjnych i konsumpcyjnych oraz innych aktywów rzeczowych, finansowych i niematerialnych, będący w dyspozycji gospodarstwa domowego
Podział zasobów majątkowych
- składniki rzeczowe (np. mieszanie i jego wyposażenie)
- składniki kapitałowe (np. papiery wartościowe, polisy, lokaty bankowe, budynki)
- składniki niematerialne (wykształcenie, kwalifikacje)
Wpływ zasobów majątkowych na konsumpcję
- bezpośredni – składniki majątku są same w sobie przedmiotami konsumpcji (np. mieszkanie)
- pośredni – składniki majątku można zamienić w strumień dochodów (np. papiery wartościowe, ziemia)
Efekt majątkowy
- zmiany w poziomie i strukturze konsumpcji dokonujące się pod wpływem zmian wartości realnej jego zasobów majątkowych
- trójstopniowa skala nasycenia – wykorzystywana w badaniach efektu majątkowego; służy do oceny stanu wyposażenia gospodarstw domowych w rzeczowe składniki majątkowe (dobra trwałego użytku); wysoki stopień nasycenia – ponad 80% badanych gosp. dom. w danej grupie gosp. posiada dobro trwałego użytku, średni 50 – 80%, niski poniżej 50%
Elastyczność majątkowa konsumpcji – mierzy reakcję konsumpcji na zmiany wartości zasobów majątkowych
2. Dochody
Dochód realny – potencjalny zestaw dóbr, który konsument może nabyć przy danym poziomie dochodu nominalnego
Dochód rozporządzalny:
- wszelkie pieniężne i niepieniężne wpływy – podatki – składki na ubezpieczenia społ.
- traktowany jako absolutne dochody, na które składają się dochody permanentne (trwałe) i dochody doraźne (chwilowe)
|
|---|
| Wydatki na towary i usługi konsumpcyjne (WK) |
Fundusz swobodnej decyzji (dochód dyskrecjonalny)
- Ta część dochodu rozporządzalnego jaka pozostaje konsumentowi po zakupieniu podstawowych, koniecznych do życia dóbr konsumpcyjnych
- Drugą część stanowią miary ubóstwa, tj. minimum socjalne i minimum egzystencji
3. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych
Z punktu widzenia konsumpcji istotny jest wpływ cen na kształtowanie się siły nabywczej dochodów.
Jeżeli dynamika wzrostu cen jest wyższa od dynamiki dochodów nominalnych, to dochody realne będą malały i na odwrót.
Zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych – wywołują efekty:
- dochodowy – zmiana ceny danego dobra powoduje zmianę dochodu realnego
- substytucyjny – zmiana ceny danego dobra spowoduje zmianę konsumpcji tego dobra i substytutów
- komplementarny – zmiana ceny dobra spowoduje zmianę jego konsumpcji i dóbr komplementarnych
techniczna (żadne dobro nie może być użytkowane bez drugiego)
gospodarczo-kulturowa ( np. uprawianie sportu i racjonalne odżywianie)
WYKŁAD 4 19.11.2014
Cenowy efekt rygla - w dłuższym okresie ceny dóbr konsumpcyjnych rosną pod wpływem pewnych czynników ( np. ceny surowców) i na ogół nie są obniżone.
Zjawiska inflacyjne a konsumpcja - zachowania konsumpcyjne gosp. dom. zakłóca zwłaszcza inflacja nieoczekiwana.
Następstwa inflacji:
- iluzja pieniądza,
- spirala płac i cen, deprecjacja i ucieczka od pieniądza,
- wzrost oprocentowania kredytów i depozytów
Wpływ inflacji na sytuacje ekonomiczną gospodarstw domowych
- inflacja absorbowana - zakup coraz droższych, a w efekcie i ograniczenie siły nabywczej- pogarszanie struktury konsumpcji. ( najczęściej dotyka gospodarstwa domowe o najniższym dochodzie rozporządzalnym - najuboższe)
- inflacja generowana :
w sposób pośredni
wywieranie presji na wzrost dochodów (spirala cen),
zmniejszenie lub zwiększenie zakupów
w sposób bezpośredni
podnoszenie cen własnych produktów,
niektóre zachowania na rynku
dotyczy to gospodarstw rolniczych, gospodarstwa, które prowadzą poza rolniczą działalność gospodarczą na własny rachunek.
Inflacja a rachunek ekonomiczny
Oszacowanie skali strat wynikłych z absorpcji inflacji oraz skali korzyści z tytułu kreowania inflacji.
Przyczyny obniżania się roli ceny
- wzrost siły nabywczej
- zmiana sposobu wartościowania towarów
- wzrost znaczenia uwarunkowań socjopsychologicznych (moda, prestiż)
- rosnące zróżnicowanie cen
Koszty transakcyjne - koszty zdobycia informacji o produkcie, warunkach jego nabycia i użytkowania.
4. Podaż - zaopatrzenie rynku, nowoczesność, innowacyjność dóbr stymulują popyt restytucyjny, w efekcie następuje wzrost konsumpcji
Istotnym warunkiem podaży jest rozwój infrastruktury społecznej.
Infrastruktura społeczna
Inwestycje świadczące usługi niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa jako całości ( np. szkoły, szpitale, ośrodki kulturalne, placówki gastronomiczne, placówki handlowe)
Rola podaży
Dwa ujęcia:
- niedobór dóbr - ogranicza jakość życia
- nadmiar dóbr -utrudnia też podejmowanie decyzji nabywczych
c) Czynniki demograficzno - społeczne
Liczebność, płeć, wiek, faza cyklu życia
Wykształcenie więzi gospodarstwa domowego z otoczeniem
Zasoby i struktura wolnego czasu
Liczebność
W 2011 - 13 572 tyś gosp.( miasta 9150 tyś., wieś -4422 tyś)
Struktura gospodarstw domowych według ich wielkości
| Gosp. dom | 1 osobowe | 2 osobowe | 3 | 4 | 5 i więcej |
|---|---|---|---|---|---|
| 2011 | 27,3% | 26,5 | 20,9 | 15,4 | 9,9 |
| 2025 | 29,7% | 27,7 | 18,4 | 14,8 | 9,5 |
Wraz ze wzrostem liczebności:
Globalna konsumpcja wzrasta degresywnie; żywność i odzież (proporcjonalnie)
zmienia się struktura jego konsumpcji: maleje na 1 osobę udział wydatków na trwałe dobra prywatne oraz dobra społeczne (woda, gaz, prąd, usługi komunalne)
Płeć
w 2013 kobiety stanowiły 51,6% ogółu ludności polski a 48,4% a mężczyźni
Nierówny rozkład populacji według płci jest wynikiem:
zaburzeń struktury płci w efekcie działań wojennych
zwiększonej umieralności mężczyzn w wieku produkcyjnym (lata 80 i początek lat 90)
różnic w przeciętnej długości życia kobiet i mężczyzn
Prognoza
2009r. 71,3 lat mężczyźni, kobiety - 80 lat
2025r. 74 lat mężczyźni, kobiety 81 lat)
Wiek
struktura wiekowa ludności polski w 2013r.
przedprodukcyjna ( do 17 lat) -18,3%
produkcyjny ( 18-64 lat mężczyźni, 18,59lat -kobiety) 63%
poprodukcyjny ( 5 lat i więcej , 60 lat i więcej ) - 18,1%
obserwuje się wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym ( w 2025 -statystyczny Polak będzie miał 65 lat, dziś ma 35 lat)
Przyczyny starzenia sie ludności w Polsce
spadek płodności
spadek umieralności we wszystkich grupach wiekowych
migracje
falowanie wyżu i niżu demograficznego
Obecnie Polska należy do najmłodszych demograficznych krajów Europy, w przyszłości będzie jednym z najstarszych.
Skale Ekwiwalentności (jednostki konsumpcyjne)
wyrażają indywidualny poziom zapotrzebowania poszczególnych członków gosp dom. na określone produkty konsumpcyjne.
Liczbę i poziom jednostek ustala sie na podstawie wag określających zapotrzebowanie człowieka na wartości energetyczne w zależności od płci i wieku
Faza cyklu życia gospodarstwa domowego
| Stadium rozwoju | Wiek | Faza cyklu życia |
|---|---|---|
| Ekspansja | 18-30 |
|
| Stabilizacja | 31-45 46-60 |
|
| Regresja | Pow.60 |
|
Wykształcenie
W 2011 wykształcenie wyższe 16,8% ludności, średnie 31,4% , zasadnicze zawodowe -21,5%, podstawowe-23,9%, bez wykształcenia 1,4%
wpływ na konsumpcję :
rozwija potrzeby
umożliwia ich zaspokojenie
Efekty wykształcenia
Społeczny - klucz do awansu społecznego i zawodowego człowieka.
Ekonomiczny - wyższe dochody i możliwości konsumpcyjne
Więzi gospodarstwa domowego z otoczeniem
Grupy społeczne, grupy odniesienia ( zbiorowości, do których konsument należy bądź aspiruje, ich systemy zachowań są podstawą kształtowania jego zachowań)
Typ grup społecznych
dobrowolne - konsument przystępuje na podstawie własnych decyzji
niedobrowolne - przynależność konsumenta wynika ze statusu biologicznego, społecznego lub prawnego
formalne - sformalizowany cel (statut) konsumpcji pełnią w nich wyodrębnione role
nieformalne - grupy ludzi luźno powiązanych, których łączą wspólne cele.
Czas wolny
Globalny zasób czasu w sakli dnia , tygodnia, roku, życia + czas obowiązkowej pracy- czas potrzeb fizjologicznych
Rodzaje czasu wolnego
mały w ciągu doby
średni w końcu tygodnia ( weekend)
duży w ciągu roku (urlopy)
Czas wolny to czas konsumpcji!
Struktura czasu wolnego
reprodukcja ekstensywna ( prosta)
reprodukcja intensywna (złożona)
Budżet czasu wolnego
można w niż wyróżnić fundusz czasu na zaspokojenie potrzeb podstawowych oraz fundusz czasu swobodnej decyzji
im więcej go dana jednostka posiada tym większa może być jej konsumpcja
Trzy rodzaje rynków związanych z czasem wolnym
Rynek na czas wolny - popyt na czas wolny, czas wolny jest dobrem, który chcemy nabyć (cena jest np. mniejszy dochód)
Rynek czasu wolnego - rynek dóbr służących wykorzystaniu czasu wolnego ( np. rynek usług turystycznych)
Rynek dla czasu wolnego - rynki, które powstały w celu zwiększenia oraz obsługi czasu wolnego innych ludzi ( np. rynek pracy w regionie turystycznym )
WYKŁAD 5 03.12.2014
Proces decyzyjny konsumenta
1. Decyzje konsumenckie - istota i zakres
- wybór określonego działania ze zbioru działań możliwych
Warunkiem jej podjęcia jest istnienie przedmiotu i podmiotu decyzji.
Wynik osiągnięty po wyborze jest obarczony ryzykiem.
Trzeci atrybut – decyzje podejmowane w pewnym porządku (chronologii); porządek logiczny: od decyzji bardzo ogólnych do bardziej szczegółowych.
Zakres decyzji konsumenckich
- Dotyczą wyboru:
1) potrzeb
2) środków zaspokojenia potrzeb
3) sposobu zaspokojenia potrzeb
1) Decyzje dotyczące wyboru potrzeb
Podejmowane w trakcie podziału dochodu na różne cele.
Konflikty między potrzebami:
- podstawowymi i wyższego rzędu( zależy od poziomu życia)
- bieżącymi i przyszłymi ( zależy od przyszłych warunków życiowych)
- poszczególnych członków i gosp. domowego, jako całości
2) Decyzje dotyczące wyboru środków
Podejmowane są po rozpoznaniu potrzeb.
Rodzaje konfliktów:
- między 2 pożądanymi możliwościami
- 1 z 2 niepożądanych możliwości
- gdy zakup wiąże się ze skutkami pozytywnymi i negatywnymi
Sposoby łagodzenia konfliktów przy wyborze środków
- wyznaczenie priorytetów i rozkład zakupów w czasie
- obniżenie wymagań co do poziomu cech różnych produktów
- korzystanie z dogodnych warunków kredytowych
3) Decyzje dotyczące sposobu zaspokojenia potrzeby
Związane z wyborem produktu mieszczącego sie w zbiorze dóbr i usług o podobnych cechach użytkowych.
Konsumenci wybierają produkt który ma największa użyteczność
II Racjonalność konsumpcji
- M. Weber (tzw. formalna zasada racjonalności)
- wybór najbardziej skutecznego środka do realizacji uprzednio określonych celów
Racjonalność rzeczowa i metodologiczna
- wg T. Kotarbińskiego
- dobór środków odpowiada prawdziwej , obiektywnie istniejącej sytuacji
- dobór środków jest właściwy w świetle posiadanej wiedzy
Racjonalność faktyczna
- wg L. Zachera
- ma miejsce w określonych warunkach (np. ekonomicznych), które są zmienne w czasie a wybory są dokonywane przy posiadaniu niepełnej wiedzy
Zachowanie racjonalne
- wg E. Kieżel
- zachowanie jednostki, które jest celowe, świadome, przemyślane, rozważne, zaplanowane, wewnętrzne spójne i wykalkulowane.
- racjonalność odnosi się do decyzji, wyborów, a nie rezultatów
III Klasyfikacja decyzji konsumenckich
Kryteria wg L. Rudnickiego i L. Garbarskiego
czas niezbędny do podjęcia decyzji
doświadczenie nabywcze
rodzaj nabywanego dobra lub usługi
1. Czas
- rozważne (art. trwałego użytku, luksusowe, nowe)
- nawykowe (żywność, śr. higieny osobistej) – decyzje podejmowane bez namysłu
- impulsywne – decyzje o krótkim lub bardzo krótkim czasie do namysłu
2. Doświadczenia nabywcze
- decyzje nowe
- rozważne z pełnym rozwiązanie problemu zakupu (kupno nowego towaru)
- rozważane z częściowym rozwiązaniem problemu zakupu ( kupno znanego towaru, wybór dotyczy marki)
- natychmiastowe (spontaniczne)
- decyzje rutynowe (nawykowe)
3. Rodzaj nabywanego dobra lub usługi
- decyzje zrutynizowane
- nawykowe (oparte na lojalności konsumenta wobec marki)
- nie oparte na zjawisku lojalności
- decyzje niezrutynizowane:
- impulsowe
- rozważne (obejmujące cały proces decyzyjny)
IV. Etapy procesu decyzyjnego konsumenta
uświadomienie potrzeby.
poszukiwanie alternatyw
ocena alternatyw
dokonanie zakupu
odczucie po zakupie
1. Uświadomienie potrzeby
Dostrzeżenie różnicy między aktualnym i pożądanym stanem rzeczy.
Przyczyny:
- fizyczny brak produktu
- uzyskanie informacji o nowym produkcie
- ujawnienie sie nowych potrzeb
- nowe możliwości finansowe
- zmiana oczekiwań wobec produktów (zmiana struktury rodziny, pozycji społecznej)
Etap 1 warunkowany jest :
- możliwościami zakupu - związanymi ze stanem warunków ekonomicznych (dochody, ceny, podaż)
- skłonnością do zakupu - związana z postrzeganiem tych warunków przez konsumenta
2. Poszukiwanie alternatyw
Poszukiwanie sposobów zaspokojenia potrzeby.
Źródła informacji:
- wewnętrzne (wiedza, doświadczenie)
- zewnętrzne:
- personalne( opinie innych osób)
- publiczne (środki masowego przekazu)
- marketingowe (wystawy, pokazy, ekspozycje)
3. Ocena alternatyw
- Kalkulacja korzyści i start z punktu widzenia konieczności rezygnacji z jednych dób na rzecz drugich.
- Wykorzystujemy odpowiednie kryteria oceny alternatyw.
- Sposób oceny alternatyw określany jest mianem reguł decyzyjnych.
Kryteria oceny alternatyw
- związane z kosztem (cena , serwis, instalacja, koszty użytkowania)
- związane z prezentacją (trwałość, wydajność, oszczędność, użyte materiały)
- związane z reputacją (marka, styl)
- związane z wygodą (inne czynniki związane z produktem)
Typy reguł decyzyjnych
- kompensacyjne
- leksykograficzne
- satysfakcji
Reguła kompensacyjna
- rozpatrzenie „za” i „przeciw” wszystkich istotnych cech produktów i wybór tego, który z punktu widzenia rozpatrywanych cech jest najlepszy
Reguła satysfakcji
- określenie progu min. wymagań dla 1 lub kilku cech produktu i ocena alternatyw wyboru. Np. konsument poszukuje nowego samochodu, który nie kosztuje więcej niż 100 tys. zł i dokonuje oceny alternatyw.
Reguła leksykograficzna (reguła jednej ceny)
- określenie przez konsumenta najważniejszej cechy produktu i wybór tego produktu, który z punktu widzenia tej cechy oceniany jest najwyżej.
Rodzaje ryzyka
- fizyczne - dotyczy bezpieczeństwa użytkowania produktu wynikające z rozwiązań technicznych surowców, technologii produkcji
- funkcjonalne - dotyczy wątpliwości odnośnie funkcji podstawowych (np. jakość) i dodatkowych produktu (np. estetyka)
- ekonomiczne - dotyczy wątpliwości odnośnie kosztów nabycia dobra i jego późniejszego użytkowania
- społeczne - dotyczy oceny zakupu przez rodzinę, znajomych i innych
- psychologiczne -dotyczy wątpliwości, czy zakup wpłynie pozytywnie na samoocenę,
- straty czasu - występuje gdy zakup wymaga czasu i dotyczy wątpliwości co do zasadności takiego działania.
Sposoby ograniczenia ryzyka
- gromadzenie informacji
- nabywanie produktów renomowanych
- nabywanie produktów o wyższej niż substytuty cenie
- lojalność wobec marki producenta (gwarancja powtarzalności cech)
- zakup na próbę
- zabezpieczenia ustawowe (gwarancja) i umowy nieformalne
4. Dokonanie zakupu
Czynniki sprzyjające zakupowi:
- warunki fizyczne (dźwięk, światło, temperatura)
- warunki o charakterze społecznym (sprzedawca, inne osoby)
- czas (presja czasu)
- promocje i ekspozycje
- warunki towarzyszące (np. nastrój, posiadanie gotówki)
5. Odczucie po zakupie
Może wpłynąć bezpośrednio po zakupie bądź po czasie:
- satysfakcja - jest większa im większa rozpiętość między korzyściami a kosztami
- dystans pozakupowy - konsument nie dokona ponownego zakupu i przekaze niepozytywna informację innym konsumentom
V uczestnicy procesu decyzyjnego
- inicjator - pierwszy wysuwa pomysł zakupu
- doradca - doradza w ostatecznej decyzji
- decydent -podejmuje ostateczną decyzję w sprawie zakupu
- nabywca - ostatecznie dokonuje zakupu
- użytkownik - konsumuje produkt lub usługę
WYKŁAD 6 17.12.2014
Globalizacja konsumpcji i nowe tendencje w konsumpcji
1. Pojęcie globalizacji
(Z łac. globus = kula, bryła) ogólny, ujmowany w całości.
Termin ten pojawił się po raz pierwszy w 1953r. w Niemczech w „Frankfurter llgemeine Zeitung”, w 1959 r. w „The Economist”, w 1961 r. w Webster’s Dictionary.
Postępujące scalanie gospodarek narodowych prowadzące do powstania jednolitej gospodarki światowej.
2. Istota globalizacji konsumpcji
- wg Janoś-Kresło i Mroza
„Proces upowszechniania się oferty produktów lansowanych na rynkach światowych, co prowadzi do upodobniania się wzorów spożycia i zachowań konsumenckich w skali całego globu”.
3. Obszary globalizacji konsumpcji
Obszar 1. Otoczenie rynkowe i warunki określające zaspokajanie potrzeb konsumenckich, tj:
- infrastruktura handlowo-usługowa (super- i hipermarkety)
- regulacje prawne chroniące sferę konsumpcji
Obszar 2. Sposoby zaspokajania potrzeb i zachowania nabywcze poszczególnych segmentów konsumentów (wybór asortymentu i marki).
Obszar 3. Struktura i hierarchia potrzeb nabywców
(ich systemy wartości i style życia)
4. Zakres globalizacji konsumpcji
W.w. obszary mogą zachodzić równocześnie w wymiarach:
- krajowym (między różnymi segmentami konsumentów)
- transgranicznym (intensyfikacja kontaktów między społeczeństwami krajów sąsiadujących)
- regionalnym (wynikającym z procesów integracyjnych np. UE)
- globalnym (światowa ekspansja marek, np. Coca-Cola)
5. Globalni konsumenci
Nabywają produkty globalne, gdyż:
- wyrażają nowoczesny styl życia
- charakteryzują się wysoką jakością
- ułatwiają komunikację między konsumentami z różnych krajów
6. Typologia globalnych konsumentów
| Kryteria obiektywne i subiektywne | Segmenty | |
|---|---|---|
| O | Poziom zamożności | Zamożni konsumenci |
| O | Zawód | Eksperci |
| O | Wiek | Młodzi ludzie |
| O | Pozycja społeczna | Elity dyplomatyczne |
| S | Cele, aspiracje | Ludzie sukcesu |
| S | zachowania | Dążący do sukcesu przedstawiciele średniej krajowej |
Globalni konsumenci
Zamożni konsumenci – wykorzystują produkty globalne do budowania prestiżu, często wynika to z ich dużej mobilności przestrzennej
Eksperci – sami wybierają lub polecają innym produkty globalne z racji swojej wiedzy (architekci, lekarze)
Ludzie młodzi – będący pod silnym wpływem najnowszych trendów kultury globalnej (muzyka, film, moda, sport)
7. „Nowa konsumpcja”
- oznacza inną jakość środków i sposobów zaspokajania potrzeb
- charakteryzują ją także nowe tendencje występujące w sferze konsumpcji
TENDENCJE
7.1. Ekologizacja
Lata 70. XX w.
- oznaki trwałej degradacji środowiska
- perspektywa wyeksploatowania nieodnawialnych zasobów
- uciążliwość życia w dużych miastach
„Ruchy i partie zielonych” – przesłanki działalności:
- ochrona środowiska
- przyczyna degradacji – masowa konsumpcja
- zamiana egoracjonalności na ekoracjonalność
Ekologizacja – dążenie do ograniczenia negatywnych efektów konsumpcji w trosce o środowisko naturalne, tj:
- racjonalne wykorzystanie dóbr konsumpcyjnych
- nabywanie dóbr emitujących niewielką ilość odpadów
- recykling odpadów
- nabywanie dóbr ekologicznych
7.2. Konsumpcja etyczna – zgodna z zasadami etyki.
Nieetyczne postępowanie:
- pozyskiwanie dóbr pochodzących z niehumanitarnego traktowania zwierząt
- nabywanie przedmiotów będących wytworem niewolniczej pracy ludzi
- nieuczciwe praktyki marketingowe producentów i sprzedawców
7.3. Gadżetyzacja konsumpcji
„W masowej konsumpcji gubi się prawdziwą wartość użytkową dobra, a zaczynają dominować drugorzędne, symboliczne cechy” (E. Fromm).
Gadżetyzacja – szczególny rodzaj nieracjonalnej konsumpcji
- Efektywność techniczno-organizacyjna: ogólny wzrost poziomu życia
- Efektywność merytoryczna (jakimi treściami są zaspokajane potrzeby?) – „byle jaka” konsumpcja i marnotrawstwo)
Przejawy:
- krótszy cykl życia produktu i wyrzucanie dotychczasowych przedmiotów
- nieustanne poszerzanie funkcjonalności produktów (przekroczenie bariery percepcyjnej)
- niska wartość przekazu kulturowego (infantylizm konsumencki)
7.4. Marketyzacja konsumpcji
Proces narastania wpływu działań marketingowych na kształtowanie się potrzeb konsumpcyjnych oraz wybór przedmiotów i sposobów ich zaspokajania.
7.5. Nacjonalizacja konsumpcji
Zwiększenie udziału instytucji państwa w kształtowaniu zachowań nabywczych i konsumpcyjnych społeczeństwa.
Przejawy:
- państwowa normalizacja parametrów techniczno-użytkowych wielu dóbr
- polityka podatkowa i regulacja cen
- przejmowanie funkcji ochrony praw konsumenta
7.6. Elitaryzacja konsumpcji
Wzrost znaczenia produktów drogich i unikatowych, dostępnych dla elitarnych kręgów konsumentów.
7.7. Serwicyzacja konsumpcji
Wzrost udziału wydatków na usługi w konsumpcji ogółem.
Przyczyny serwicyzacji:
- komplementarność wielu dóbr materialnych i usług
- substytucja niektórych dóbr materialnych przez usługi
- wzrost sektora usług niematerialnych (edukacja, kultura, ochrona zdrowia, turystyka)
7.8. Dematerializacja
Zjawisko szybkiego wzrostu wartości niematerialnych oznacza osiągnięcie postmaterialnej (IV) fazy rozwoju konsumpcji.
Faza I – najwyższy udział spożycia żywności
Faza II – mieszkanie i wyposażenie
Faza III – środki komunikacji i nośniki przekazu kulturowego
7.9. Homogenizacja konsumpcji
Upodabnianie się konsumpcji w ujęciu przestrzennym oraz przekrojach demograficznym i społeczno-zawodowym.
Czynniki sprzyjające:
- procesy globalizacji
- wzrost mobilności przestrzennej
- upodabnianie się stylów życia różnych grup wiekowych i społecznych
- wzrost kosmopolityzmu konsumenckiego
- upowszechnienie Internetu i telefonii bezprzewodowej
7.10. Heterogenizacja
Narastanie zróżnicowania zachowań konsumpcyjnych
Czynniki sprzyjające:
- rozwój demokracji
- indywidualizacja stylów życia i tworzenie subkultur
- wzrost etnocentrycyzmu konsumenckiego
- rozwój i upowszechnienie Internetu
7.11. Dekonsumpcja
Świadome ograniczenie konsumpcji do rozmiarów racjonalnych (wynikających z naturalnych potrzeb konsumenta)
Czynniki sprzyjające:
- znużenie masową (nadmierną) konsumpcją i potrzeba jej racjonalizacji
- instrumentalizacja konsumpcji (konsumpcja środkiem, a nie celem)
- postępująca serwicyzacja i dematerializacja
- ochrona środowiska naturalnego
- praktycznym wyrazem dekonsumpcji są ruchy konsumenckie:
- „Dobrowolna Prostota” (agitacja na rzecz racjonalnej konsumpcji, akcje antykonsumpcyjne)
- „Powoli” (antyteza ideologii szybkiej konsumpcji, efektem są: „slow food”, „slow city”, „slow work”).
7.12. Prosumpcja – produkcja (-pro) i konsumpcja (-sumpcja)
Splatanie się procesów produkcji i konsumpcji (konsument występuje w podwójnej roli, w efekcie jest prosumentem)
Czynniki stymulujące:
- wzrost czasu wolnego i potrzeba jego zagospodarowania
- możliwość wykonywania pracy zawodowej w domu i przeplatanie jej z konsumpcją
- rozwój i upowszechnienie edukacji
7.13. Rytualizacja konsumpcji
Wykształcanie w społeczeństwie rytuałów i ceremoniałów zaspokajania potrzeb takich jak:
- Dzień Św. Patryka
- Octoberfest
- Halloween
- Walentynki
- Święta Bożego Narodzenia