OREGOŃSKI PROGRAM
REHABILITACJI
NIEWIDOMYCH I
SŁABOWIDZĄCYCH DZIECI
W WIEKU OD 0 DO 6 LAT

Autorzy:



Donise Brown



Vickie Simmons



Judy Methvin

Cel:

zapewnienie nauczycielom małych dzieci z

wadami wzroku poradnika mającego dopomóc
im w ocenie rozwoju dziecka i doborze
odpowiednich ćwiczeń rehabilitacyjnych

Program z założenia przeznaczony jest dla

dzieci niewidomych i słabowidzących,
może być jednak stosowany w przypadku
dzieci z niepełnosprawnościami
sprzężonymi
(wtedy należy skonsultować się ze specjalistą).

Podstawowe założenie:

dzieci

niewidome i słabowidzące uczą się i
rozwijają w dużej mierze podobnie do
dzieci o wzroku normalnym, aczkolwiek
tempo rozwoju poszczególnych funkcji
może być wolniejsze.

Cały materiał został dostosowany do

wychowania w warunkach
domowych.

Ważna jest jednak stała współpraca z
pedagogiem specjalnym.
Zaleca się 1,5h wizyty domowe raz w tygodniu.

Definicja:
DZIECKO
SŁABOWIDZĄCE

„…to takie, które będą w stanie

czytać tekst drukowany -
niezależnie od wielkości liter -
lecz będą wymagały specjalnych
zabiegów okulistycznych i
pedagogicznych dla zapewnienia
im optymalnego rozwoju”.

Definicja:
DZIECKO NIEWIDOME



„ …to takie dzieci, które nie będą
mogły ze względu na utratę wzroku,
czytać żadnego tekstu
drukowanego”



Utrata wzroku jest na tyle poważna,
że czytanie możliwe będzie tylko
przy użyciu zmysłu dotyku lub
słuchu

„

Liczba dzieci niewidomych

jest mniejsza w porównaniu
z liczbą dzieci
słabowidzących, lecz
stanowią one bardziej
złożony i ważki problem
pedagogiczny dla nauczycieli
i rodziców. ”

Skład:

1. podręcznik dla pedagogów-

użytkowników
programu,

2. inwentarz umiejętności i

sprawności

3. zestaw ćwiczeń

"Inwentarz umiejętności i
sprawności" służy trzem celom:

1)

pomaga ustalić poziom rozwoju dziecka w
zakresie sześciu podstawowych dziedzin rozwoju

2)

pozwala dokonać wyboru właściwych celów
nauczania

3)

ułatwia rejestrację nabywanych przez dziecko
nowych umiejętności

"Inwentarz" nie jest i nie powinien być

stosowany jako normatywne narzędzie oceny
rozwoju dziecka, nie występują w nim bowiem
żadne wskaźniki liczbowe mierzące poziom
wykonywania danego zadania

"Ćwiczenia" :



stanowią wskazówki, jak pomóc
dziecku w przyswajaniu każdej
nowej umiejętności



są one dla nauczyciela punktem
wyjścia do rozwijania bardziej
szczegółowych planów
rehabilitacji

Oznaczenia:

Program obejmuje umiejętności, które nie zawsze są

odpowiednie dla każdego dziecka, lub które mogą być
nabyte przez dziecko niewidome w okresie późniejszym.
Dlatego wprowadzono oznaczenia:

x

 Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego

b

 Może być przydatne głównie dla dziecka, które w przyszłości

będzie czytało brajlem

o

 Może być przydatne głównie dla dziecka, które ze względu na

brak wzroku będzie wymagało treningu w zakresie
samodzielnego poruszania się i orientacji przestrzennej.

+

 Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko

całkowicie niewidome

Są one raczej wskazówkami niż zaleceniami.

„ Nigdy nie należy sądzić, że

dziecko ma zbyt małe resztki

wzroku by mogło z nich

korzystać, ponieważ jakakolwiek

zdolność widzenia - nawet samo

tylko poczucie światła - jest

przydatna.”

Stymulacja wzroku

jest bardzo ważna!

Konieczne jest
zapewnienie dzieciom
słabowidzącym i
niewidomym stałej opieki:



Medycznej



Okulistycznej (okulista i optometra)



Audiologicznej

Ważne jest też zwrócenie uwagi na
psychologiczne i emocjonalne
konsekwencje zaburzeń wzroku-
nauczyciele powinni być odpowiednio
przygotowani w tej kwestii.

Dziedziny rozwoju

Każda z tych sześciu dziedzin zawiera

umiejętności ułożone pod względem
stopnia trudności i orientacyjnie
umieszczone w kategorii wieku: 0-1, 1-
2, 2-3, 3-4, 4-5, 5-6. Zostały tu
włączone wszystkie najważniejsze
umiejętności, które powinno opanować
dziecko niewidome lub słabowidzące w
wieku do sześciu lat.

Dziedziny rozwoju



Funkcje poznawcze



Język



Samodzielność



Socjalizacja



Mała motoryka



Duża motoryka

FUNKCJE

POZNAWCZE



Zawiera umiejętności wymagające myślenia
i rozumowania.



Zawiera też dwa elementy, które nie są
umiejętnościami, ale stwarzaniem konkretnych
sytuacji przez dorosłych. Są to:

FUNKCJE POZNAWCZE nr 3: dorosły dostarcza równoczesnych
wrażeń wzrokowych, słuchowych, smakowych, węchowych i
dotykowych podczas prostych sytuacji domowych, np. kąpiel

FUNKCJE POZNAWCZE nr 10: dorosły dostarcza równoczesnych
wrażeń j/w, ale w złożonych sytuacjach poza domem, np. zakupy,
wycieczka



Te umiejętności i stwarzane sytuacje pozwalają
na całościowe poznanie i zrozumienie zjawisk
oraz przedmiotów.



Rodzice i nauczyciele dziecka niewidomego
powinni już w 1r.ż. stwarzać mu wiele sytuacji,
które
* pozwolą poznać wiele zjawisk i przedmiotów,
* doprowadzą do ukształtowania u dziecka jego
własnych pojęć, definicji danych przedmiotów
(będą inne niż u dzieci widzących, ale oparte na
autentycznych doznaniach, dotykowych,
słuchowych..)

Program zawiera podobne

umiejętności, ale o
różnym stopniu trudności.

Np.

zrozumienie podstawowych figur

geometrycznych

jest istotne dla rozwoju

poznawczego niewidomego dziecka.

Składają się na to trzy umiejętności:

Funkcje poznawcze 42: Dobiera do siebie figury:

koło, kwadrat, trójkąt.

Funkcje poznawcze 55: Dotyka na polecenie

figur: koła, kwadratu, trójkąta.

Funkcje poznawcze 72: Nazywa figury: koło,

kwadrat, trójkąt.



Umiejętność dobierania

jest zazwyczaj

najprostsza dla dzieci słabowidzących.



Umiejętność rozpoznawania

dotykiem wymaga od

dziecka zrozumienia nazwy danego kształtu bez
konieczności wymawiania tej nazwy
(mowa bierna).



Umiejętność nazywania

najtrudniejsza, bo wymaga

się, by obejrzało lub zbadało dotykowo figury oraz
zidentyfikowało je i nazwało.

Dziecko może opanować wszystkie umiejętności

RÓWNOCZEŚNIE.

W programie zostały one rozdzielone dla ułatwienia

oceny opanowania umiejętności, a co za tym idzie-
stosowania odpowiednich metod w nauczaniu.

Dziecko niewidome może mieć jednak

największe trudności z dobieraniem.

Należy więc pamiętać o stosowaniu

wyrazistych różnic między elementami,
wyolbrzymiać je.
Przykład: stosować dwa koła o średnicy
4cm i 16cm, a nie 4cm i 8cm.

157 przykładów

JĘZYK



Rozwój mowy podobny jak u dzieci prawidłowo
widzących.



Ważne, by opis był precyzyjny i nieskomplikowany.



UNIKAĆ MODELI!

Dziecko z uszkodzonym analizatorem

wzroku poznaje poprzez doznania płynące z innych
zmysłów. Ważne więc, aby były to konkretne przedmioty,
z których dziecko wyciągnie maksymalną ilość
informacji, a nie np. ich sztuczne modele.



Nie narażać dziecka na dźwięki sztuczne (radio, TV),
zwracać jego uwagę na dźwięki z realnego świata
(ważne są ćwiczenia na lokalizowanie źródła dźwięku!).

Problem
echolalii:



U dzieci niewidomych często problemem jest
nasilona echolalia.



Echolalia jest nieprawidłową, wielokrotnie
powtarzającą się werbalizacją tych słów i zdań,
które dziecko usłyszało uprzednio.



Początkowo jest naturalnym etapem rozwoju
mowy, jeśli jednak dziecko zatrzyma się na
tym etapie, należy:

-ignorować echolaliczne wypowiedzi
-przerywać je jakimś ciekawym zajęciem
-chwalić i nagradzać prawidłowe posługiwanie się mową *

* Eilen Scott „Can`t your child see”

NIEPRAWDĄ JEST,

że dzieci niewidome słyszą lepiej w

sposób automatyczny!

Ważne są więc ćwiczenia słuchowe.

Umiejętności związane ze
słuchaniem są szczególnie ważne dla
lokalizowania źródeł dźwięków.

Prezentowana wersja polska części pt.
"JĘZYK" Oregońskiego Programu
Rehabilitacji tym różni się od wersji
oryginalnej,

że w ćwiczeniach rozwijających mowę dziecka odwołujemy się do

różnych sposobów poznawania i kontroli otoczenia przez dziecko:

- w roli podmiotu spostrzegającego,
- w roli sprawcy działania,
- w roli uczestnika interakcji społecznych.

Ponadto rozwijamy także umiejętności niewerbalnego,
niewerbalno-werbalnego i werbalnego komunikowania się z
otoczeniem społecznym w relacjach:
* dziecko-dorosły
* dziecko- dziecko
* dziecko- grupa dzieci

Ponadto autorki wersji
polskiej Barbara Bokus i
Barbara Sawa

konsekwentnie stosowały:

*zasadę stopniowania trudności w
pracy z dzieckiem
*zasadę dbałości o zabawowy
charakter ćwiczeń terapeutycznych
(nawiązywanie do aktualnej
aktywności)

Dokonane zmiany w zestawach ćwiczeń
Oregońskiego Programu Rehabilitacji

wiązały się także ze zwiększeniem



roli zachowań niewerbalnych jako równie
ważnych (a wcześniej w ontogenezie się
pojawiających) w procesie porozumiewania się
dziecka z otoczeniem społecznym,



zakresu sytuacji społecznych, w których
owo porozumiewanie się dziecka z innymi
następuje (nie tylko dziecko- dorosły, ale też
dziecko-dziecko)

131 przykładów

SAMODZIELNO
ŚĆ



Dzieci widzące uczą się przez
obserwowanie i naśladowanie innych w
czynnościach samoobsługowych- dzieci
niewidome nie mają takiej możliwości..
DLATEGO ważna rola rodziców!



Czynności mogą być wyrabiane przez
rodziców poprzez powtarzanie ich w
sposób naturalny, np. podczas każdego
posiłku.

Pamiętać, aby na początku treningu

każdy przedmiot gospodarstwa
domowego miał swoje stałe
miejsce.

Należy informować dziecko o każdej
zmianie położenia przedmiotów.

128 samodzielności

SOCJALIZACJA



Wiele spośród umiejętności z rozdziału pt.: "Socjalizacja"

wymaga udziału innych dzieci.

Rodzice i nauczyciele powinni tak organizować działalność

wychowawczą, aby dziecko niewidome miało okazję do

wspólnych zabaw z innymi małymi dziećmi.

Do takich wspólnych zajęć należy włączyć zaprzyjaźnione

dzieci, które są tylko trochę starsze od dziecka

niewidomego.

Dzieci w wieku przedszkolnym są mniej skłonne do

wykazywania nadmiernego zainteresowania kolegą z wadą

wzroku i mogą w większym stopniu zaakceptować

inwalidztwo, niż dzieci dużo starsze.

Dzieciom niewidomym potrzeba

więcej okazji do wspólnych zajęć z innymi
dziećmi ze względu na znaczenie, jakie
ma zdolność widzenia dla procesu
socjalizacji. Brak kontaktu wzrokowego
jest kompensowany poprzez dobrze
rozwiniętą umiejętność słuchania.
Ułatwia to niewidomemu dziecku
orientowanie się, kiedy ma ono mówić, a
kiedy słuchać.

97 socjalizacje

MAŁA MOTORYKA



zawiera omówienie tych umiejętności,

które wymagają małych ruchów mięśni

oraz koordynacji typu ręce - oczy lub ręce

– uszy



Nauczyciele i rodzice mogą ułatwić

wykształcenie wielu spośród tych

umiejętności dzięki zwracaniu bacznej

uwagi na właściwy dobór zabawek i

innych przedmiotów wykorzystywanych

do nauczania



Jeżeli słabowidzące dziecko ma
trudności z

dostrzeganiem linii wykonanych

ołówkiem, do ćwiczeń w rysowaniu należy
używać flamastra oraz niepołyskliwego
białego papieru.



Ćwiczenia z użyciem drobnych przedmiotów
będą łatwiejsze, gdy przedmioty te umieścimy
na tacce o podniesionych brzegach. Zamyka
to w pewien sposób powierzchnię pracy
dziecka i ułatwia mu manipulowanie nimi.



94 motoryki małe

DUŻA MOTORYKA



dotyczy głównie umiejętności
wymagających złożonych ruchów
mięśni, łącznie z chodzeniem i
raczkowaniem



99 motoryki dużej

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ

FUNKCJE POZNAWCZE
43



Wiek 2-3

DOBIERA DO SIEBIE PRZEDMIOTY WYKONANE Z TEGO SAMEGO

TWORZYWA (DREWNA, METALU, PLASTYKU)

1. Przygotuj pary drewnianych, metalowych i plastykowych kwadratów.

Kwadraty, które mają być do siebie dobierane muszą być identycznego

formatu.

2. Powiedz dziecku, jakie są w dotyku materiały, z których wykonano

modele (szorstkie, gładkie, metaliczne). Pomóż mu postukać w każdy z

tych kwadratów, aby usłyszeć dźwięki, jakie wydają te 3 materiały.

3. Weź dwa identyczne kwadraty i każdy z nich umieść w innym

woreczku. Do jednego z nich dołóż kwadrat wykonany z innego

tworzywa. Poproś dziecko, aby do kwadratu pojedynczo

zapakowanego do woreczka wybrało taki sam, sięgając do woreczka

zawierającego dwa kwadraty.

4. Zacznij od dwóch rodzajów tworzyw, a trzeci dodaj wówczas, gdy

dziecko (nieco) opanuje umiejętność dobierania jednakowych tworzyw.

5. Przymocuj do tablicy kawałki różnych tworzyw. Wręcz dziecku próbki

tych samych tworzyw i poproś je, aby kolejno dobierało do siebie

identyczne tworzywa.

JĘZYK 95



Wiek 4-5

UŻYWA PRZECZENIA ("NIE") DLA WYKAZANIA BŁĘDU ("TO

NIE JEST OŁÓWEK, TO JEST PIÓRO")

1. Wskazuj na różne części ciała i określaj je jako "nie...".

Wskazuj na nos, powiedz: "To nie jest ucho, to jest nos".

Następnie, wskazując na inną część ciała (kolano) zapytaj:

"Czy to jest ręka?" Dziecko powinno odpowiedzieć: "Nie, to

nie jest ręka. To jest kolano." Podawaj wzory dopóty, dopóki

dziecko nie zacznie odpowiadać prawidłowo.

2. Urządź zabawę z dzieckiem, zadając mu pytania typu: "Czy

to jest łyżka?" (gdy nie chodzi o łyżkę). Podaj wzór

odpowiedzi: "Nie, to nie jest łyżka". Kontynuuj zabawę z

użyciem innych przedmiotów. Podawaj wzory odpowiedzi.

3. Powiedz dziecku, by mówiło o sobie kim jest, a kim nie jest.

Na przykład: "Jestem chłopcem, nie jestem dziewczynką",

"Jestem chłopcem a nie dziewczynką".

SAMODZIELNOŚĆ 1



Wiek 0-1

SSIE I POŁYKA PŁYN
1. Podawaj dziecku pokarm, kiedy jest głodne.
2. Pobudzaj wargi dziecka lekkim, delikatnym chwytaniem ich

palcami. Można również pobudzić je za pomocą kostki lodu

(dotykając nią ust dziecka).

3. Pobudź dziecko do ssania masując mu policzki, wtedy, gdy

smoczek (pierś) jest w buzi: wykonuj palcami ruchy ku ustom i

od ust.

4. By ułatwić dziecku połykanie, delikatnie pogłaszcz szyję dziecka

ruchem od podbródka do przełyku.

5. Jeżeli dziecko chwyta za dużo powietrza i nie może ssać

wydajnie, spróbuj używać smoczków o różnych kształtach,

większych lub o większym otworze. Jeżeli dziecko jest karmione

piersią, matka musi bardziej przysunąć usta dziecka do piersi, by

w ten sposób utworzyć coś w rodzaju przyssawki. Można również

spróbować zmienić pozycję dziecka, unosząc je lub obniżając.

6. Zmieniaj rodzaje i konsystencję posiłków płynnych.

SOCJALIZACJA 21



Wiek 1-2

BAWI SIĘ SAMODZIELNIE OBOK INNEGO DZIECKA
1. Zaproś drugie dziecko do swego domu. Przygotuj dwa

komplety zabawek, takich jak piłki, klocki. Dziecko

niewidome wymaga z początku twojej aktywnej pomocy.

Mów mu, co drugie dziecko robi i pomóż mu robić to

samo ze swoimi zabawkami.

2. Daj każdemu z dzieci wagon, samochód lub ciągnik i

zachęć je do pchania zabawki. Chwal twoje dziecko za

samodzielną zabawę.

3. Ogranicz przestrzeń w ten sposób, żeby dzieci musiały

być blisko siebie. Urządź zabawę sadząc dzieci przy

stolikach z krzesełkami lub umieść je w kojcu czy też w

piaskownicy.

MAŁA MOTORYKA 93



Wiek 5-6

WBIJA MŁOTKIEM GWOŹDZIE (TRZYCENTYMETROWE GWOŹDZIE

Z DUŻYMI ŁEBKAMI, MAŁY, "PRAWDZIWY" MŁOTEK I MIĘKKIE

DREWNO)

1. Przygotuj dwa młotki, jeden dla ciebie, drugi dla dziecka. Użyj

kawałka miękkiego drewna i gwoździ z dużymi łebkami. Zachęć

dziecko, by naśladowało cię, jak wbijasz gwoździe.

2. Wbijajcie razem gwoździe. Udzielaj dziecku pomocy prowadząc

jego rękę.

3. Początkowo niech dziecko trzyma trzonek młotka tuż przy główce.

Stopniowo, w miarę jak dziecko nabiera wprawy, przesuwaj jego

dłoń do normalnej pozycji.

4. Niech dziecko wbija gwoździe, wbite już przez ciebie na głębokość

jednego centymetra. Upewnij się, czy dziecko dobrze radzi sobie z

wbijaniem częściowo już wbitych przez ciebie gwoździ, zanim

samo zacznie je wbijać od początku.

5. Zostawiaj odstępy między gwoździami, aby chybione uderzenia

młotkiem trafiały w deskę, zamiast w inne gwoździe.

DUŻA MOTORYKA 69



Wiek 3-4

Wchodzi po schodkach obiema nogami na przemian
1. Pomagaj dziecku wykonać zadanie towarzysząc mu przy

podnoszeniu na przemian nóg tak, by trafiały na odpowiednie

stopnie.

2. Gdy dziecko potrafi to wykonać przy minimalnej pomocy

fizycznej z twojej strony, ogranicz się jedynie do dotykania nogi,

która ma zrobić kolejny krok.

3. Trzymaj dziecko za rękę i pomagaj mu wchodzić obiema nogami

na przemian. Zmniejszaj swoją pomoc. Niech dziecko dla

lepszej równowagi trzyma się poręczy.

4. Niech jeden z bucików dziecka będzie zawiązany czerwoną

sznurówką, a drugi zieloną. Umieść na kolejnych stopniach

kawałki przędzy, czerwonej i zielonej na przemian. Chwal

dziecko i nagradzaj za osiągane postępy. ("Czerwony" but trafia

na "czerwony" schodek, "zielony" but na "zielony" schodek,

etc.).

5. Zachęcaj niewidome dziecko, by zawsze używało poręczy lub

"wodziło" ręką po ścianie podczas wchodzenia po schodach.