LEKI

USPOKAJAJĄCE

(Sedativa)

Leki uspokajające

w medycynie weterynaryjnej stanowią

grupę środków neurodepresyjnych o zróżnicowanym
mechanizmie działania.

Zastosowanie terapeutyczne

:

•

przygotowanie zwierząt do badań diagnostycznych

o dużym stopniu inwazyjności,

•

przed wykonaniem drobnych zabiegów

pielęgnacyjnych lub chirurgicznych,

•

w złożonym farmakologicznym przygotowaniu

pacjenta do znieczulenia ogólnego

•

do poskramiania zwierząt agresywnych zwłaszcza

dzikich,

• przy transporcie zwierząt.

Pomimo wpływu depresyjnego nie znajdują poza
nielicznymi wyjątkami (bezodiazepiny) zastosowania w
leczeniu patologicznych zachowań zwierząt, gdyż działają
krótko, wykazują szereg działań niepożądanych i nie dają
trwałych efektów w likwidacji tych zaburzeń.

Podział leków uspokajających

używanych w weterynarii

3.

Leki uspokajające o działaniu

neuroleptycznym (trankwilizującym)

(sedativo-neuroleptica)

(syn.

neuroleptyki)

2.

Leki uspokajające o działaniu

nasennym

(sedativo-hypnotica)

1.

Leki uspokajające o działaniu

przeciwbólowym

(sedativo-

analgetica)

Podział leków uspokajających używanych w
weterynarii

3. sedativo-
neuroleptica

2. sedativo-
hypnotica

1. sedativo-

analgetica

pochodne tiazyny
(

2-

adrenomimetyki)

ksylazyna
detomidyna
medetomidyna

deksmetomidyn
a

romifidyna

benzodiazepiny

diazepam,

barbiturany
długodziałające

inne

fenobarbital

wodzian
chloralu

pochodne
fenotiazyny

pochodne
bytyrofenonu

pochodne
tioksantenu

acepromazyna

azaperon

chloroprotiksen

grupa pochodzenie chemiczne przykłady
leków

S

N

N

H

CH

3

C

H

H

H

Ksylazyna

Medetomidyna

C

N

N

H

CH

3

CH

3

CH

3

H

Detomidyna

C

N

N

H

H

CH

3

CH

3

H

Leki uspokajające o działaniu

przeciwbólowym

(2-adrenomimetyki)

i inne: romifidyna, deksmedetomidyna

-

uspokajające

(zmniejszenie aktywności

psychoruchowej i
wrażliwości na bodźce środowiska, spadek agresywności)

-

przeciwbólowe

(obejmujące bóle urazowe - z cięcia,

oparzeń
oraz bóle trzewne)

-

wymiotne

(indukcja wymiotów u kotów przytomnych w

zatruciach)

-

synergizm ze środkami

neurodepresyjnymi

(opioidami, anestetykami dysocjatywnymi)

-

w dużych dawkach

leki te doprowadzają

do

unieruchomienia
zwierząt (immobilizacji) i usposabiają je do snu

,

co powoduje,
że grupa ta klasyfikowana jest jako leki

uspokajająco-

nasenne
o działaniu przeciwbólowym

Pożądane

działanie farmakologiczne

leków

uspokajająco-przeciwbólowych

Pobudzenie receptorów 2 w centralnym

układzie nerwowym

(agoniści receptorów

2 )

Receptory te w ośrodkowym układzie nerwowym leżą
pre- i post- synaptycznie i odgrywają ważną rolę w
modulacji funkcji nerwów adrenergicznych oraz w
regulacji takich funkcji ośrodkowych jak:

czuwanie,

poznanie, czucie bólu.

W autonomicznym układze nerwowym receptory 2 leżą

z reguły presynaptycznie regulując wydzielanie
noradrenaliny i biorą udział w regulacji krążenia.
Lekiem obniżającym ciśnienie krwi (hypotensyjnym)
pobudzającym receptory 2 jest klonidyna stosowana u

człowieka.

Mechanizm ośrodkowego

działania

leków

uspokajająco-

przeciwbólowych



wymioty,



niezborność ruchów i

miorelaksacja



spadek ciśnienia krwi i

bradykardia,



hypotermia,



hamowanie motoryki p.

pokarmowego,



wzrost diurezy,



spadek wydzielania insuliny,



czasami poronienia

Niepożądane

działania leków uspokajająco-

przeciwbólowych

U przeżuwaczy większe dawki ksylazyny zwiększają silnie
wydzielanie śliny, doprowadzać mogą do atonii żwacza,
wzdęcia, a nawet zachłystu jego treścią i następowego
zapalenia płuc.

Zastosowanie

leków uspokajająco-

przeciwbólowych

Leki te stosuje się do:

 uspokojenia zwierząt przed zabiegami lekarskimi
wywołującymi
bolesność,

 jako leki przednarkotyczne (najczęściej łączone z ketaminą,
atropiną )

 do unieruchamiania zwierząt dzikich (ksylazyna)

Przeznaczenie gatunkowe 2-

adrenomimetyków

ksylazyna

wszystkie gatunki zwierząt

domowych i dzikich (ssaki,
ptaki)

detomidyna

konie, bydło,

medetomidyn
a
deksmetomidy
na

psy, koty

romifidyna

konie

Dawki ksylazyny (mg/kg) stosowane u różnych gatunków
zwierząt

gatunek

i.v.

i.m.

konie

0,5-1,1

1-2

bydło*

0,03-0,1

0,1-0,2

owce*

0,05-0,1

0,1-0,3

kozy*

0,01-0,5

0,05-0,5

świnie

-

2-3

psy

0,5-1

1-2

koty

0,5-1

1-2

ptaki

-

5-10

* U tych gatunków powinny być stosowane niższe dawki leku
jeśli chce się uniknąć położenia się zwierzęcia

Porównanie dawek ksylazyny (mg/kg)

wywołujących uspokojenie i

unieruchomienie zwierząt dzikich

gatunek

uspokojenie

unieruchomienie

dromedar

0,1

0,5

łoś

0,5

1,5

małpy

0,5 - 1

2 - 5

wilk

3 - 5

7- 8

niedźwiedzie

2 - 6

8 - 10

koty egzot.

8 - 10

Nie stosować ksylazyny u żyraf jako jedynego leku gdyż nie wywołuje
on zadawalającego unieruchomienia.

Do immobilizacji w ogrodach zoologicznych stosuje się często
ksylazynę z etorfiną (silnie działającym narkotycznym lekiem p-
bólowym) U niektórych jeleniowatych może to wywołać silną
hypertermię.

Znane są leki antagonizujące działanie 2 –

adrenomimetyków. Należa do nich johimbina,
tolazolina, atipamezol, idazoksan.

Antagoniści receptora 2

Leki te mogą przerwać działanie sedatywne i przeciwbólowe
2 – adreno-mimetyków oraz ich niektórych działań

niepożądanych.

Działanie to wykorzystywane jest po przedawkowaniu ksylazyny
lub jej pochodnych, a także do przerwania efektu
unieruchomienia zwierząt dzikich. Johimbina i tolazolina
stosowana jest do zniesienia działania ksylazyny i detomidyna,
atipamezol do zniesiena działania medetomidyny.

N

HN

H

H

C

OH

H

O

CH

3

O

Johimbina

NH

N

HC

3

Atipamezol

HN

N

Tolazolina

Leki uspokajające o działaniu

nasennym

pochodne benzodiazepiny

N

F

Cl

N

N

CH

3

Midazolam

i inne: oksazepam, lorazepam, nitrazepam,

klonazepam, flurazepam,

l

Cl

N

N

O

CH

3

Diazepam

N

Cl

N

NH

O

CH

3

Chlorodiazepoksyd

Leki te nazywane w skrócie

benzodiazepinami,

bądź

ataraktykami.

W medycynie ludzkiej nazywa się je

anksjolitykami

czyli środkami przeciwlękowymi

-

uspokajające

(zmniejszenie aktywności psychoruchowej i

wrażliwości na
bodźce środowiska, w tym zmniejszenie lękliwości - tzw. działanie
anksjolityczne),
-

miorelaksacyjne

-

nasenne -

ułatwiające zaśnięcie (po zwiększeniu dawki)

- przeciwdrgawkowe

-

synergizm ze środkami neurodepresyjnymi

(np. z ketaminą - zwiększającą napięcie mięśni szkieletowych)

- w medycynie ludzkiej używane w leczeniu nerwic (działanie
antyneurotyczne)

Pożądane

działanie farmakologiczne

benzodiazepin

Niepożądane

działanie farmakologiczne

benzodiazepin

po użyciu dużych dawek - silna miorelaksacja i działanie
nasenne.

Pochodne benzodiazepiny

nie działają

przeciwbólowo !!!!!

Benzodiazepiny łączą się i pobudzają receptor
benzodiazepinowy (BZ)



agoniści receptora

benzodiazepinowego

Receptor ten jest integralną częścią receptora
GABA-ergicznego - typu GABA A, który reguluje
przepływ jonów Cl-

W wyniku połączenia benzodiazepin z
receptorem nasileniu ulega działanie GABA na
receptor  wzrasta przepływ jonów chlorkowych

przez błonę komórki efektorowej.

Efektem jest nasilenie hamującego wpływu
interneuronu (wydzielającego GABA) na
komórkę efektorową.

Mechanizm działania benzodiazepin

- jako leki przeciwlękowe do uspokojenia
zwierząt przed lżejszymi zabiegami
lekarskimi,

- jako leki przednarkotyczne w
przygotowaniu pacjenta do operacji (np.
w połączeniu z ketaminą ),

- jako leki przeciwdrgawkowe w leczeniu
padaczek i zatruć przebiegających z
drgawkami

Zastosowanie benzodiazepin

Istnieje antagonista rec. BZ -
flumazenil.

Lek ten używany głównie jako
antidotum - po przedawkowaniu
pochodnych benzodiazepiny

W weterynarii praktycznie bez
znaczenia

Flumazenil

antagonista

receptora BZ

F

N

N

N

O

C O

CH

3

CH

2

CH

3

Flumazenil

Leki sedatywno-nasenne

barbiturany długodziałające

CH

3

O

O

CH

2

O

NH

NH

Fenobarbital

i inne: barbital, amobarbital, sekobarbital (USA)

Fenobarbital działa:

-

uspokajająco (zmniejszenie aktywności

psycho-
ruchowej i wrażliwości na bodźce
środowiska)

- nasennie - ułatwiające zaśnięcie (po
zwiększeniu
dawki)

- przeciwdrgawkowo
(przeciwpadaczkowe)

Uwaga: barbiturany nie działają
przeciwbólowo

Pożądane

działania farmakologiczne

fenobarbitalu

Podobnie jak benzodiazepiny nasilają
działanie GABA, lecz nie wiążą się tak
specyficznie z receptorem GABAergicznym.

Wpływ fenobarbitalu na receptor GABA
nasila przepływ jonów Cl

-

do komórki

efektorowej, co hamuje jej aktywność.

Mechanizm działania fenobarbitalu

Niepożądane

działania

fenobarbitalu



Fenobarbital i inne barbiturany nasilają

aktywność enzymów wątrobowych.

 Stymulują syntezę cytochromu P-450 i enzymów

konjugujących. Zmienia to metabolizm wielu leków, które
najczęściej zmniejszają swą aktywność farmakologiczną.

W przypadku większej toksyczności metabolitów wzrasta
toksyczność leków lub trucizn.

 Barbiturany długodziałające stosunkowo wolno przenikają

przez

barierę krew-mózg stąd porażenie ośrodka oddechowego

lub

naczynioruchowego nie jest bardzo niebezpieczne.

Zdarzyć się to

może przy przedawkowaniu leku

Fenobarbital stosuje się do:

 uspokojenia psów i kotów -
u szczeniąt podczas histerycznych zachowań w okresie
ząbkowania, przy niepokoju towarzyszącemu chorobom skóry
lub chorobom przewodu pokarmowego (często zachodzi
potrzeba równoległej terapii przeciwbólowej)

 przeciwdrgawkowo - w padaczkach lub w innych
chorobach np. wirusowych, w których występują
drgawki.

Lek podaje się doustnie

Zastosowanie fenobarbitalu

NEUROLEPTYKI - POCHODNE

FENOTIAZYNY

S

N

C

CH

2

CH

2

CH

2

N

CH

3

CH

3

Acepromazyna

O

CH

3

S

N

Cl

CH

2

CH

2

CH

2

N

CH

3

CH

3

Chloropromazyna

propiopromazyna, promazyna,

prochlorperazyna, perfenazyna,

triflupromazyna, flufenazyna

ACEPROMAZYNA

CHLOROPROMAZYN
A

NEUROLEPTYKI - POCHODNE

BUTYROFENONU

F

C CH

2

O

CH

2

CH

2

N

N

N

Azaperon

Droperidol

N

N

CH

2

CH

2

O

CH

2

C

F

N

O

H

DROPERIDOL

AZAPERON

i inne:

fluanison,

lenperon (USA),

haloperidol

- stosowany w

medycynie ludzkiej

NEUROLEPTYKI - POCHODNE

TIOKSANTENU

S

Cl

C

CH CH

2

CH

2

N

CH

3

CH

3

Chloroprotiksen

CHLOROPROTIKSEN

i inne: flupentiksol, klopentiksol - stosowane w medycynie
ludzkiej

Mechanizm działania leków uspokajająco-neuroleptycznych

Głównym mechanizmem działania

centralnego

centralnego jest

blokowanie receptorów dla dopaminy - D2 i dla
noradrenaliny - 

1

.

Ponadto hamowane są także inne receptory w OUN –
histaminowe, serotoninowe i muskarynowe.

Siła hamującego działania na te receptory przez
poszczególne leki różna.

Uważa się, że efekt sedacyjny wiąże się głównie z blokadą
receptora 

1

, natomiast blokada receptora D2 związana jest

ściśle z działaniem antypsychotycznym (wykorzystywanym
do leczenia schizofreni u człowieka)

W miarę zwiększania dawki leku działanie uspokajające
neuroleptyków przechodzi w stan kataleptyczny (nie w sen)
oraz pojawiają się drgawki.

Takie działanie ośrodkowe

Takie działanie ośrodkowe

określa się jako

określa się jako

neurolepsję

neurolepsję

Na obwodzie blokada receptora 1 prowadzi do rozszerzenia

naczyń i spadku ciśnienia. Spada też aktywność osi
przysadkowo-tarczycowej. Takie działanie doprowadza do
hypotermii.

Takie działanie

Takie działanie

obwodowe neuroleptyków określa się jako

obwodowe neuroleptyków określa się jako

neuroplegię.

neuroplegię.

Działanie farmakologiczne neuroleptyków

Działania

pożądane

pochodne

fenotiazyn
y

bytyrofeno
nu

tioksanten
u

uspokajające

neuroleptyczne

tak

tak

tak

przeciwwymiotne

tak

tak

tak

przeciwhistamino

we

tak

nie

tak

synergizm z

lekami

neurodepresyjny

mi

tak

tak

tak

antypsychotyczne

(człowiek)

tak

tak

tak

Działanie farmakologiczne neuroleptyków

Działania

niepożądane

pochodne

fenotiazyny bytyrofenon

u

tioksantenu

hypotensja

Tak

Nie

Tak

hypotermia

Tak

Tak

Tak

drgawki

pochodzenia

pozapiramidowego

– efekt

parkinsonopodobny

Tak

Tak

Tak

Leki neuroleptyczne

nie działają

przeciwbólowo i

nasennie

!

Zastosowanie neuroleptyków

Leki uspokajające o działaniu neuroleptycznym stosuje się do:

 uspokojenia zwierząt - przed lżejszymi zabiegami lekarskimi lub
kosmetycznymi, do poskramiania zwierząt dzikich w zoo, przed
przemieszczaniem zwierząt w obiektach hodowlanych

 zabezpieczenia zwierząt przed stresem transportowym np.
przy przewożeniu do uboju (stosuje się wtedy leki o krótkim okresie
karencji np. azaperon (Stresnil).

Nie wolno zastosować poch fenotiazyny u zwierząt
rzeźnych – brak MRL – aneks IV

.

jako leki przeciwwymiotne szczególnie przed przewożeniem
psów i kotów z chorobą lokomocyjną

 wykorzystania w chirurgii jako tzw. leki przednarkotyczne
np. przed znieczuleniem wywoływanym barbituranami
krótkodziałającymi,

uzyskania stanu neuroleptoanalgezji u zwierząt w którym
wykonuje się zabiegi w stanie przytomności. Leki te są
wówczas stosowane razem ze środkami przeciwbólowymi. W
weterynarii wykorzystuje się do tego nastę- pujące kombinacje
leków :

droperidol + fentanyl

lub

fluanison + fentanyl

)

Azaperon w oryginalnym preparacie

STRESNIL

STRESNIL stosowany

jest głównie do uspokojenia świń.
Lek stosuje się domięśniowo. Działanie leku występuje po 15
min. i trwa ok. 2-3 godz. Jest on szybko eliminowany z
ustroju.

Lek ten stosuje się

- w mniejszej dawce

(1 mg/kg)

przed transportem (jako lek

antystre-
sowy) - także u zwierząt rzeźnych przed ubojem,

- w większych dawkach

(2,5 mg/kg)

do premedykacji

(często u świń
stosowany z metomidatem), w zabiegach położniczych,
do uspoka-
jania loch w okresie wychowu, u prosiąt po odsadzeniu
przy łączeniu
w grupy,

- w dużej dawce

(4 mg/kg)

w lżejszych zabiegach (na

leżąco) w połą-
czeniu ze środkami miejscowo znieczulającymi (przy
ustępowaniu
działania leku brak efektu pobudzenia zwierząt, który
występuje u
świń po podaniu pochodnych fenotiazyny).

Zastosowanie azaperonu

Zastosowanie azaperonu

Chloroprotiksen stosowano u wszystkich gatunków zwierząt

u psów:

do premedykacji przed narkozą chirurgiczną wywoływaną

podaniem barbituranów krótkodziałających.

u małych przeżuwaczy

- do uspokojenia, przed zabiegami

chirurgicznymi
wykonywanymi w znieczuleniu miejscowym

u świń

- do uspokojenia zwierząt poddawanych zabiegom

chirurgicznym
wykonywanym w infiltracyjnym znieczuleniu miejscowym.
Lek ten
stosowano np. przy cesarskim cięciu, amputacji palców,
przecięciu
ropnia, badaniu i zabiegach na racicach, przy restytucji
chirurgicznej
wypadłej prostnicy.

Zastosowanie chloroprotiksenu

Zastosowanie chloroprotiksenu

DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE NEUROLEPTYKÓW

• Objawy hiperkinetyczne i dyskinetyczne (drżenia

mięśniowe) co związane jest z mechanizmem działania

• Zaburzenia ruchowe – akatyzja – niemożność

przebywania w tej samej pozycji

• Działanie depresjogenne – przyczyna – osłabienie

mechanizmów katecholaminergicznych

• Obniżenie progu drgawkowego – uczynnianie ognisk

padaczkowych

• Działanie neuroplegiczne – obwodowe obniżenie

napięcia układu cholinergicznego i adrenergicznego

• Zaburzenia hormonalne – zaburzenia potencji, cyklu

płciowego, wielomocz.

• Zmniejszenie wentylacji płuc – zwiększona

zapadalność na infekcje płuc

• Leukopenia i agranulocytoza
• Osłabienie bariery błony śluzowej żołądka –

uczynnienie choroby wrzodowej

• Działanie teratogenne

LEKI SEDATYWNO-NASENNE

WODZIAN CHLORALU

C C

Cl

Cl

Cl

H

OH

OH

Wodzian chloralu

Jest to najstarszy środek uspokajający wprowadzonym
do lecznictwa weterynaryjnego w 1875 r. przez
Humberta. Obecnie używany jest sporadycznie

W wyższych dawkach stosowany był do wywołania
znieczulenia chirurgicznego u dużych zwierząt (koni i
bydła).

Lek wykazuje działanie uspokajające (zwierzę stoi
nieruchomo,
z opuszczoną głową z zamkniętymi oczyma, zmuszone do
ruchu
wykazuje brak jego koordynacji (ataksję),

Po nieco większej dawce zwierzę pokłada się.

Uwaga: lek działa słabo przeciwbólowo

Działanie farmakologiczne wodzianu

chloralu

Mechanizm działania wodzianu chloralu:

Nie jest poznany. Wiadomo, że po wprowadzeniu do ustroju
lek
ulega przemianie w w trójchloroetanol, który jest
odpowiedzialny
za działanie neurodepresyjne.

o Lek z powodu dużych dawek i stosunkowo słabej
rozpuszczalności musi być podawany w dużych
objętościach.

o Lek ma działanie miejscowo drażniące. Przy podawaniu
dożylnym
może powstać zapalenie żył po wydostaniu się leku na
zewnętrzną
powierzchnię naczynia.

o Lek ma nieprzyjemny smak i per os musi być podany
sondą
dożołądkową.

o Po podaniu dawek uspokajających lek jest stosunkowo
bezpieczny i nie występuje niebezpieczeństwo
zatrzymania
oddechu i krążenia.

Działania niepożądane

wodzianu

chloralu

konie

- w celu wywołania sedacji wodzian chloralu może

być podany
doustnie - w dawce 60 g/ konia (450 kg)
dożylnie - w dawce 22-30 g/ konia (450 kg)
lek stosuje się w celu uspokojenia pobudliwych koni np.
przed kuciem, czy innymi zabiegami pielęgnacyjnymi lub
lekarskimi.

Sedacja pojawia się po 10-15 min i trwa
przez 30-60 min.

bydło

- w celu uspokojenia lek podaje się dożylnie w

dawce 10.5-17.5g/sztukę (450 kg) w roztworze 7% -owym
(150-250 ml), najczęściej przed zabiegami chirurgicznymi
przeprowadzanymi w pozycji stojącej. Krowa stoi po tej
dawce

Zastosowanie wodzianu chloralu