Formy wypowiedzi

pisemnych w klasach I- III

Opowiadanie i opis.

Znaczenie pojęcia

opowiadania

Opowiadanie (jako szkolna

forma wypowiedzi) polega na

przedstawieniu przyczynowo-

skutkowego ciągu zdarzeń

podporządkowanych tematyce,

osadzonych w danym czasie

i przestrzeni oraz biorących w

nich udział postaci.

Typy opowiadań

Ze względu na sposób prezentacji fabuły (fabuła-

układ zdarzeń świata przedstawionego utworu)

i zależności czasowe opowiadanie dzieli się na:

• właściwe, polegające na dominacji

gramatycznej czasu przeszłego, podkreślającej
dystans czasowy między momentem
formułowania relacji a czasem przebiegających
zdarzeń; (np. Jóźwicki,
s. 90 – czas teraźniejszy w funkcji czasu
przeszłego)

• unaoczniające, które opowiadane

zdarzenia ukazuje bezpośrednio, a służy
temu między innymi zastosowanie czasu
teraźniejszego w funkcji czasu przeszłego;
(raczej nie występuje w kl. I-III)

• informacyjne, w którym dominuje

informacyjna funkcja wypowiedzi narratora
opowiadającego o aktualnych
wydarzeniach; typowych, powtarzalnych w
świecie przedstawionym;

Ze względu na tematykę

szkolnych opowiadań możemy

je podzielić na:

•odtwórcze na podstawie

lektury (filmu, spektaklu,
słuchowiska), polegające
na przedstawieniu
własnymi słowami, np.
losów bohatera książki;

• twórcze oparte również na tej samej

podstawie (lektury, filmu, spektaklu,
słuchowiska), odznaczające się o
wiele większym stopniem trudności,
wymagające udziału wyobraźni,
zrozumienia lektury
i umiejętnego zastosowania wiedzy z
niej wyniesionej, np. przedstawienie
dalszych losów bohatera;

•twórcze oparte na

doświadczeniach życiowych, w
których piszący tworzy własny
obraz świata na wzór
i podobieństwo otaczającej
rzeczywistości, np. opowiadanie
wakacyjnych przygód.

Czynniki decydujące o

atrakcyjności opowiadania

a. Forma
Opowiadanie pod względem formy nie

powinno być jednolite, nie powinno

ograniczać się jedynie do

zrelacjonowania przebiegu zdarzeń.

W skład opowiadania powinny również

wchodzić elementy innych form

wypowiedzi, mianowicie:

opisy właściwe postaci,
opisy właściwe krajobrazu (tła zdarzeń),

opisy sytuacji (nie wystąpią w I- III),
opisy przeżyć wewnętrznych przedstawione

w mowie zależnej lub niezależnej (mowa
niezależna- przytoczenie myśli, słów
narratora czy bohatera) (nie wystąpią w I-
III),

charakterystyka bezpośrednia

sprowadzająca się do dosłownego
wskazywania i nazywania cech osobowości
bohaterów,

charakterystyka pośrednia

polegająca na sugerowaniu cech
osobowości postaci poprzez
zaprezentowanie reakcji,
zachowań, sposobu mówienia
(nie wystąpi w I- III),

dialog (mowa niezależna), które

ożywiają styl i dynamizują treść.

b. Kompozycja fabuły

Najprostszym rozwiązaniem

kompozycyjnym jest chronologiczne

zorganizowanie zdarzeń zgodnie z ich

realnością życiową. Mówimy wtedy o

kompozycji naturalnej. (w kl. I-III)

Trudniejszą wersją kompozycyjną jest

przedstawienie wydarzeń

nieuwarunkowane ich naturalnym

przebiegiem. Mamy wtedy do czynienia z

kompozycją transformującą (przestawną).

c. Narracja i narrator

W opowiadaniu można zastosować jeden

z dwóch typów narracji:

trzecioosobową lub

pierwszoosobową.

Narracja trzecioosobowa (w której

narrator ukrywa się - nie mówi o sobie,

ale o innych) wysuwa na plan pierwszy

świat przedstawiony, a nie osobę

narratora, odbierana jest powszechnie

jako obiektywne odbicie rzeczywistości.

•Narracja pierwszoosobowa

zaś (narrator mówi o sobie i o
innych, jest jednym z bohaterów)
wyraźnie eksponuje osobę
opowiadającego,
a poprzez to uprawdopodabnia
fikcję- jest uznawana za
subiektywną.

d. Czas

•W opowiadaniu stosuje się

przeważnie czas przeszły,
ponieważ przedstawiamy w nim
zdarzenia z pewnej perspektywy.
Można też zastosować
gramatyczny czas teraźniejszy w
funkcji czasu przeszłego.

e. Język i styl

• Ze względu na fakt, że opowiadanie

przedstawia ciąg zdarzeń i czynności,

dominującą funkcję pełnią w nim

czasowniki wyrażające ruch i

stawanie się. Ich ilość musi być

niewspółmiernie większa w stosunku do

liczby innych części mowy.

• Jeśli chcemy wzmocnić tempo akcji,

należy zastosować czasowniki

dokonane, np. wpadłem, spakowaliśmy.

• Ważnym elementem jest

indywidualizacja języka w dialogach.

• Narrator w swojej wypowiedzi nie

powinien ograniczać się jedynie do
relacjonowania przebiegu zdarzeń. Musi
sygnalizować również swoje stanowisko
wobec prezentowanych faktów i osób
oraz ujawniać zaangażowanie
emocjonalne.

Dokonuje tego przez:

• Oceniające słownictwo wartościujące,

np. uroczy, piękny, atrakcyjny, brzydki,
ruchliwy.

• Wyrazy i zwroty o różnym zabarwieniu

uczuciowym, np. oburzenie, ulga, do
licha, niech cię …

• Porównania, np. pomknąłem jak strzała.
• Zwroty o charakterze przenośnym, np.

ucho wydłużyło mi się o metr.

f. Składnia

Budowa wypowiedzeń jest jednym z

podstawowych czynników decydujących o
tym, czy opowiadanie będzie nudne i
nużące, czy tez łatwe w odbiorze i
interesujące dla czytelnika. Jeżeli piszący
ograniczy się jedynie do stosowania
dwóch lub trzech typów wypowiedzeń, np.
tylko oznajmujących oraz pojedynczych i
złożonych, doprowadzi to do tzw.
monotonii składniowej.

Dlatego też powinniśmy w
opowiadaniu stosować wszelkie typy
wypowiedzeń,
a mianowicie:

• wypowiedzenia złożone podrzędnie z

podrzędnymi okolicznikowymi: czasu, np.

Jedząc kanapkę, obmyślałem treść kartki

do rodziców;

• przyczyny, np. Postanowiliśmy przebrać się

za duchy, gdyż zapadł zmrok;

• celu, np. Podpaliłem chrust, aby się ogrzać;
Oddają następstwo w czasie oraz powiązanie

zdarzeń w łańcuch przyczynowo- skutkowy.

• Równoważniki zdań, które ujawniają

stosunek emocjonalny mówiącego,

uplastyczniają wydarzenia, a

jednocześnie zwiększają tempo akcji,

np. koszmar!, lecz cóż to?!, i znowu on!

• Szeregi zdań krótkich, prowadzące do

zwiększenia dynamiki zdarzeń, np.

Nagle coś zaskrzypiało. Z tyłu brzęknęło

przewrócone wiadro. Błysnęła latarka.

Odwróciliśmy się zaskoczeni.

• Zestawienie zdań długich z krótkim

zwiększające ładunek ekspresji

• Szeregi wypowiedzeń bogato

rozwiniętych, wprowadzające w tok

opowiadania barwność i obrazowość.

• Zdania pojedyncze nierozwinięte lub

mało rozwinięte, spełniające funkcję

tzw. uzupełnień dialogowych

(zwrotów wprowadzających mowę

niezależną.

• Pytania retoryczne i wypowiedzenia

wykrzyknikowe, ujawniające
zaangażowanie emocjonalne
mówiącego (narratora lub postaci),
np. Lubicie jabłka? Znikąd ratunku!

• Wypowiedzenia urwane, sugerujące

wahanie niepewność, strach, np. Ja
… ja…, A może …, No … nie!

•Oczywistością jest iż

opowiadanie powinno być
zbudowane z trzech
zasadniczych części
kompozycyjnych: …, …, … .

OPIS

W literaturze pięknej opis stanowi część

składową narracji.

W szkole zaś jest samodzielną

dłuższą formą wypowiedzi i ma
kilka odmian. Do jednej odmiany
należą opisy przedmiotów i
krajobrazu, do drugiej- opisy przeżyć
wewnętrznych, do trzeciej- opisy
sytuacji (nie dotyczy kl. I – III).

W kręgu naszych
zainteresowań pozostaje opis
przedmiotu.

Opis przedmiotu charakteryzuje:
•Jedność czasu
•Jedność miejsca
•Statyczność
•Przestrzenność

Przykład opisu, Nagajowa s. 216.

Opis przedmiotu

• Ujmuje cechy przedmiotu, np.

odnoszące się do barwy, wielkości,

kształtu, materiału, ciężaru,

zapachu, smaku itp.

• Ukazuje obraz statyczny, dlatego

występują w nim czasowniki

oznaczające stan i niezmienność,

np.: jest, ma, znajduje się, wygląda,

charakteryzuje się, posiada itp.;

• częsta jest strona bierna np. jest zrobiona,

jest pomalowana, zbudowana, uszyta,
wykonana, jest widoczna, przymocowana
itp.;

• używamy też czasowników w formie

bezosobowej, np. zrobiono, zbudowano,
umocowano, uszyto, wykonano,
pomalowano itp.; a także przyimków i
wyrażeń przyimkowych, np. nad, pod,
dookoła, wzdłuż itp..

•Wykorzystuje przede

wszystkim przymiotniki o
najrozmaitszych
odcieniach znaczeniowych,
np. jasnożółty, biało- zielony,
zielonkawy, jaśniejszy,
ciemny, ciemniejszy itp..