CHARAKTERYSTYKA
OPISU JAKO FORMY
WYPOWIEDZI USTNEJ I
PISEMNEJ W ŚWIETLE
LITERATURY
METODYCZNEJ

INTERESUJĄCYM PROBLEMEM JEST
OBJĘTOŚĆ WYPRACOWANIA.



Jak twierdzą metodycy, objętość wypowiedzi
uczniów zależy między innymi od formy
stylistycznej wypowiedzi. Opowiadania są
znacznie niż opisy czy sprawozdania.



W

opowiadaniach

przeważają

zdania

złożone, a wśród nich zdania podrzędnie
złożone.



W opisie przeważają zdania pojedyncze, a
wśród złożonych więcej jest współrzędnych.



Wydaje

się,

że

znajomość

wymagań

odnoszących się do objętości opisu ma
znaczenie tak dla nauczyciela, jak i dla
ucznia.

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY OPISU.

W opisie występują najczęściej

informacje dotyczące:



barwy;



wielkości;



kształtu;



materiału;



przydatności.

Rzadziej ciężar, położenie, zapach i

smak.



Przy opisie bardziej złożonym
skupimy się na jednej z
właściwości szczególnie ważnej
lub wyróżniającej dany przedmiot
albo szczególnie do nas
przemawiającej.



Jeśli chodzi o postrzeganie cech przez dzieci
to ma to związek z ich osobistym
doświadczeniem.

Interesujące w tej sprawie jest stwierdzenie

H. Baczyńskiej: „Dzieci
dostrzegają przede wszystkim te cechy i
właściwości, które w ich doświadczeniu są
ważne

i

znaczące,

a

jednocześnie

dostrzeżenie ich związane jest z silniejszym
bodźcem zmysłowym. (...) Tak np. śnieg jest
przede

wszystkim

puszysty,

bo

w

doświadczeniu dzieci , bo dla dzieci jest to
cechą najważniejszą.”



W obserwacji rzeczy największą rolę
odgrywa zmysł wzroku, a także dotyku i
powonienia.

I tak np. przy obserwacji jabłka:



zmysł wzroku

informuje o barwie, kształcie,

wielkości;



zmysł dotyku

— o konsystencji (jabłko może

być miękkie albo twarde) i jego powierzchni

(jabłko jest twarde);



zmysł smaku

o tym, że jest kwaśne lub

słodkie;



zmysł węchu

— jabłko jest pachnące.



W klasach niższych uczniowie powinni
poznawać

przedmioty

otaczające

oraz

obserwowane na lekcji za pomocą jak
największej liczby zmysłów.



Musimy zatem nauczyć dziecko patrzenia,
ale i obserwowania.



A zatem nauczyciel powinien powiedzieć
dzieciom, na co mają zwrócić uwagę, co
zapamiętać i jakie zależności czy związki
obserwować.

NA CO ZWRACAĆ UWAGĘ PRZY
OPISIE:



Barwę – dzieci lubią kolory, zwłaszcza
niebieski, czerwony i zielony. Szczególnie
przy opisie roślin.



Wielkość – jest cechą, która sprawia
uczniom trudność. Umiejętność opisu
wielkości zależy głównie od opisywanej
rzeczy np. opis psa.



Kształt – sprawia uczniom wiele kłopotu np.
przy opisie książki.



Użyteczność (przydatność).



Określenie materiału- nie sprawia
trudności.

RODZAJE OPISÓW

Opis naukowy



Przedstawione cechy są obiektywne, staramy się
ująć wszystkie najistotniejsze i drugorzędne
cechy, są uszeregowane wedle pewnych kryteriów



Opis literacki (artystyczny)

•

Przedstawione cechy są subiektywne a dobór
cech i ich uporządkowanie zależą w dużej mierze
od stosunku uczuciowego opisującego

•

Styl ten dominuje w klasach niższych szkoły
podstawowej

W klasach niższych szkoły podstawowej dominuje

opis nieskomplikowany, „zbliżony do literackiego"

OPISY DZIELIMY NA KILKA RODZAJÓW W
ZALEŻNOŚCI OD TEGO, CO JEST ICH TREŚCIĄ.
J. RYTLOWA WYRÓŻNIA W KLASACH I - IV



opis pojedynczego przedmiotu o prostej
budowie,



opis pojedynczego przedmiotu o budowie
bardziej złożonej,



opis grupy przedmiotów umieszczonych na
jednym podłożu,



opis osoby,



opis zwierzęcia,



opis krajobrazu,



opis zjawiska,



opis sytuacji.

KLASYFIKACJA S. SZOBERA,
WYRÓŻNIA OPIS



przedmiotowy,



podmiotowy



i podmiotowo-

przedmiotowy.

OPIS PRZEDMIOTOWY WYSZCZEGÓLNIA CECHY PRZEDMIOTÓW
ZEWNĘTRZNYCH. ZNANY JĘZYKOZNAWCA PRZYJMUJE ZA SCHMIEDEREM
SIEDEM STOPNI W ZAKRESIE OPISU PRZEDMIOTOWEGO. OTO ONE:

1. opis pojedynczego przedmiotu, np. liścia, owocu,

jakiegoś zwierzęcia itd., bezpośrednio przez
uczniów postrzeganego w jednym i tym samym
momencie czasu;

2. opis przedmiotu, rozpatrywanego w dwóch

różnych momentach, z których jeden jest
momentem postrzegania, a więc liścia zwiędłego
w jesieni, i tegoż samego liścia, jak on
przypuszczalnie wyglądał w porze wiosennej;

3. opisy dwóch jakichś przedmiotów, w ten lub inny

sposób ze sobą związanych, np. opis wiewiórki i
drzewa orzechowego lub kapusty i kapustnika;

4. opisy poszczególnego przedmiotu na tle

innych przedmiotów, a więc np. opis
jakiegoś drzewa (lipy, dębu, świerku) na tle
całego krajobrazu;

5. opisy krajobrazów lub w ogóle przedmiotów

złożonych, po strzeganych w jednym
momencie czasu;

6. opisy krajobrazów postrzeganych w dwóch

różnych momentach czasu;

7. opis stylizowany.

UWAGI DOTYCZĄCE RODZAJÓW
OPISÓW W RÓŻNYCH KLASACH



Najnowszy program nauczania również mówi tylko
o opisie przedmiotu na podstawie bezpośredniej
obserwacji. W klasie II przewiduje on: Zbiorowe
opisywanie przedmiotów (na podstawie
bezpośredniej obserwacji). Rozpoznawanie
przedmiotów na podstawie ich opisów (w formie
zabawy),

natomiast w klasie III: Zbiorowe i

indywidualne redagowanie i zapisywanie opisów
przedmiotów, porównywanie przedmiotów.



Jeśli chodzi o efekty w zakresie mówienia i pisania,
to uczeń powinien umieć „opisywać przedmiot na
podstawie bezpośredniej obserwacji".



Przedmiot opisu może być martwy (np.
ołówek, piórnik, tornister) lub mogą to być
istoty żywe (rośliny, zwierzęta).



W literaturze metodycznej wyróżnia się opis
przedmiotu na podstawie bezpośredniej
obserwacji oraz opis z pamięci. Ten drugi
rodzaj opisu zaleca się stosować w klasach
wyższych szkoły podstawowej, bowiem
uważa się go za trudniejszy.

TEMATYKA OPISU



Podstawą do ćwiczeń w opisie na szczeblu
propedeutycznym winna być najbliższa
otaczająca rzeczywistość ucznia.



Ważnym również zagadnieniem jest
zainteresowanie uczniów wybraną tematyką.
W związku z tym należy pamiętać o wyborze
odpowiedniej chwili do opracowania danego
tematu. Problem ten porusza L. Jeleńska
pisząc: Temat bowiem tym żywsze obudzi
zainteresowanie, im bardziej będzie związany
z tym, co dzieci w danej chwili interesuje



Nauczyciel wykorzystuje nie tylko naturalne sytuacje, ale
czasami sam musi stwarzać warunki, w których
zainteresuje uczniów danym tematem. Dobrze jest, gdy
poruszany temat okazuje się przydatny w życiu
codziennym. W tym celu można przed obserwacją
przedmiotu sformułować polecenia:

1. Obserwujemy tornister Zosi, bo chcemy dowiedzieć

się, jak on wygląda.

2. Obserwujemy książkę (wymienić tytuł i autora), bo

chcemy ją wypożyczyć z biblioteki szkolnej (lub innej).

3. Obserwujemy telewizor klasowy, bo chcemy nauczyć

się go obsługiwać.

4. Obserwujemy jabłko Jacka, bo mamy je namalować

(narysować).

EMOCJONALNY STOSUNEK DZIECKA DO
OPISYWANEGO PRZEDMIOTU



Opis jakiegoś przedmiotu czy obrazka nie

powinien być dzieciom obojętny.

„Niech to będzie pierwszy kwiat, jaki dzieci

znalazły wiosną, a który sprawił tyle radości
jako zapowiedź wiosennych dni, niech to
będzie roślinka przez nie same hodowana,
niech to będzie obrazek ilustrujący ich ulubioną
bajkę łub ich dobrych znajomych z
elementarza powiastkowego".

L. Jeleńska



Tak więc nauczyciel klas niższych winien dobrze znać
zainteresowania uczniów swojej klasy, by dokonać
właściwego wyboru tematu — przedmiotu lub
obrazka do opisu.



Tematyka stanowi podstawę do organizowania
różnorodnych ćwiczeń językowych.



Opis jako ćwiczenie w mówieniu i pisaniu jest
powiązany z ćwiczeniami gramatyczno-
ortograficznymi, słownikowo-frazeologicznymi i
syntaktycznymi oraz ćwiczeniami w czytaniu.
Planując lekcję poświęconą opisowi należy w
konspekcie lekcji bardzo wyraźnie uchwycić ten
związek i przedstawić go już w temacie. W ten
sposób powstanie wieloczłonowe ujęcie tematu lekcji.

DOBÓR PRZEDMIOTÓW DO OPISU



Znani metodycy, jak J. Rytlowa, J.

Malendowicz, H. Kien, J. Kulpa i in., podkreślają,
że w klasach I—IV stosujemy tylko łatwiejsze
formy opisów, przede wszystkim opisy
przedmiotów na podstawie bezpośredniej
obserwacji.

Dla klas I—IV zalecano dobór

przedmiotów:

I

II

III

IV

prostych

złożonych

DOBÓR PRZEDMIOTÓW DO OPISU – III I
IV KLASA (WEDŁUG H. BACZYŃSKIEJ)

IV

III

 sytuacje znane dzieciom

z codziennego
doświadczenia , np. „Na
przystanku
autobusowym”, „Wielka
przerwa w naszej szkole”

•

pojedyncze przedmioty,

•

grupy przedmiotów
(wystawa zabawek,
książek, nasza klasa),

•

ciąg czynności działań
(„Jak pracowaliśmy w
ogródku”, „Jak zrobiłem
śniadanie”)

DOBÓR PRZEDMIOTÓW DO OPISU
PRZEDMIOTY PROSTE I ZŁOŻONE



Za przedmioty proste uznano: książkę,
podręcznik ucznia, notes, teczkę, tornister,
ołówek, długopis, tablicę, piórnik, szafę,
doniczkę z kwiatami (pelargonia), kwiat z
kolorowej bibuły (tulipan), uczniowską
czapkę, zegar ścienny, telewizor, lampę,
jabłko, sanki, huśtawkę, piłkę, pudełko,
młotek, stół, okaz wypchanego ptaka, półkę
na książki, kurczątko z włóczki, banderę
polską (wojenną lub handlową), muchomora.



Do przedmiotów złożonych zaliczono:
szafę biblioteczną (lub na ubranie), wóz,
samochód, ciągnik, model samolotu, wazonu,
drzewo (kwitnące lub pokryte owocami),
wnętrze izby lekcyjnej, wazon z wiązanką
różnorodnych kwiatów, makietę szkoły,
model statku, szatnię, działkę szkolną, ulicę,
strój górnika, mundurek harcerski, ilustrację.

OPIS PORÓWNAWCZY



Do opisu porównawczego dobieramy przedmioty o
wyraźnie dostrzegalnych cechach wspólnych i różnych,
np.:



wiewiórkę i kunę (na podstawie okazów lub obrazka),



kurę i kaczkę (na podstawie obrazka),



topolę i kasztanowiec,



różę i goździk,



psa i wilka (na podstawie obrazka),



stoi i ławę.



Do porównań należy wybierać okazy dość jaskrawo
różniące się, choć należące do tego samego rodzaju
rzeczy (kwiaty, owoce, warzywa, ptaki i ssaki). Im okazy
bardziej podobne, tym trudniejsze jest uchwycenie różnic

Ćwiczeniom związanym z porównywaniem

towarzyszy troska o właściwe słownictwo.
Czuwamy nad tym, aby porównywanie
odbywało się za pomocą wyrazów o znaczeniu
przeciwnym, ale nie zaprzeczonych, np.:



wysoki — niski(zam. wysoki — niewysoki)



długi — krótki (zam. długi — niedługi)



duży — mały (zam. duży — nieduży)



szeroki — wąski (zam. szeroki — nieszeroki)



gruby — cienki

(zam. gruby — nie gruby)

PLAN OPISU PRZEDMIOTU,
ZWIERZĘCIA.



Plan to według Wierzbickiego „szereg
tytułów”. Budowa planu w opowiadaniu jest
łatwiejsza niż w opisie. Występują dwie
trudności.



Pierwsza trudność w opowiadaniu „porządek
części nasuwa się sam przez się, przez samo
następstwo wydarzeń o których się
opowiada”. Zupełnie inaczej jest w opisie
„tutaj mamy do czynienia z cechami
współistniejącymi w jednym i tym samym
momencie, a musimy je wyszczególnić w
następstwie czasowym. Musimy więc szereg
faktów współistniejących przełożyć na szereg
wartości, przesuwających się w czasie”.



Druga trudność wiąże się z układaniem
planu. Należy zdecydować się na wybór
cechy, która ma być punktem wyjścia opisu,
a następnie ustalić kolejny punkt.



Porządek w opisie nie nasuwa się przez
okoliczności zewnętrzne, jak to bywa w
opowiadaniu, ale musi opierać się „na
związkach wewnętrznych, wynikających z
podobieństwa opisywanych cech i
wzajemnych zależności”.



Według Szobera plan opisu powinien składać
się z następujących pkt.:
I Wstęp
II Rozwinięcie treści – opis przedmiotu
1) Kształt
2) Barwa, zapach, smak
3) Materiał

III Zakończenie – wrażenie i wnioski.



Schemat opisu zawiera trójczłonową budowę
wypowiedzi: wstęp, rozwinięcie i zakończenie.

 
1. We wstępie należy wskazać powody, dla

których tematem opisu stał się ten a nie inny
przedmiot. Podać okoliczność, wśród których
przedmiot został podsunięty uwadze. Np.:

a) Zosia przyniosła jabłko.
b) Klasa otrzymała nowy telewizor
2. W rozwinięciu określamy cechy opisywanego

przedmiotu uwzględniamy cechy i właściwości.

3. W zakończeniu może znaleźć swój wyraz

podmiotowy stosunek dziecka do
wykonywanej pracy, opisywanego
przedmiotu. Należy napisać jakie wrażenie
wywarł przedmiot czy się podobał czy nie i
dlaczego.



Dzieci opisując kwiat mogą napisać „róża jest
ślicznym kwiatem”. Mogą wykazywać na
przydatność lub szkodliwość opisywanego
przedmiotu np. „tornister służy do noszenia
przyborów szkolnych”.

TRUDNOŚCI ZWIĄZANE Z OPISEM

Opis jest trudną formą wypowiedzi dla dzieci w młodszym

wieku szkolnym.



w tekście opisowym brak jest momentów fabularnych,
należy więc wykryć związki wewnętrzne bardziej subtelne
i bardziej statyczne, które łączą poszczególne momenty
opisu,



trudnością jest także ustalenie odpowiedniej kolejności
opisywanych elementów przedmiotu w planowaniu opisu.
Układając plan opisu, trzeba się zdecydować na wybór
cechy, która ma być punktem wyjścia dla opisu, a
następnie ustalić kolejność cech dalszych.

Opis w swojej skończonej formie jest trudny do

opanowania ze względu na to, że wymaga i planowej
obserwacji i umiejętności dokonywania operacji
myślowych. Nie jest obojętny ani punkt wyjścia, ani
porządek relacji.



Dla nauczycieli uczących na szczeblu
propedeutycznym wynikają z tego następujące
wskazówki praktyczne:

1. Uczyć dzieci obserwować daną rzecz; na tę

czynność należy zwrócić uwagę na wszystkich
przedmiotach nauczania, szczególnie na
środowisku społeczno-przyrodniczym.

2. przy opisie przedmiotu, rośliny, czy zwierzęta

uczyć dzieci ustalania cechy będącej punktem
wyjścia przy opisywaniu. Nauczyciel powinien
wdrażać dzieci do zastanawiania się, od jakiej
cechy rozpoczniemy opisywanie, np. bociana
białego. Porównując dwa teksty opisu, mogą
wyszczególniać cechę, od której opis rozpoczęto.

3. Uczyć dzieci porządkowania elementów

relacjonujących daną treść. Łatwiej jest
uczyć dzieci tej umiejętności przy
opisywaniu roślin i zwierząt niż
przedmiotów. Brak jej powoduje, że
wypowiedź ucznia jest chaotyczna.

4. bardziej zainteresować dzieci tą formą

wypowiedzi, że wypowiedzi poprzez częstsze
stosowanie w praktyce.

TRUDNOŚCI, KTÓRE MAJĄ NAUCZYCIELE Z TĄ
FORMĄ WYPOWIEDZI, NAJCZĘŚCIEJ ZWIĄZANE SĄ
Z:



niezrozumieniem istoty opisu,



sposobem formułowania tematu i
celów lekcji;



doborem przedmiotu do opisu.

ĆWICZENIA SŁOWNIKOWE ZWIĄZANE
Z OPISEM



W klasach początkowych celem ćwiczeń
językowych jest wzbogacanie języka uczniów,
rozwijanie i uściślanie ich słownika poprzez:

a)

Powiększanie zasobu leksykalnego

b)

Aktywizacje słownictwa biernego

c)

Kształcenie sprawności w operowaniu wyrazem
i odpowiedzialności za słowo

d)

Zapobieganie błędom słownikowo-
frazeologicznym i ich zwalczanie

e)

Rozwijanie możliwości stylistycznych

W KLASACH I-III ORGANIZUJE SIĘ WIELE RÓŻNYCH
ĆWICZEŃ SŁOWNIKOWYCH. A OTO NIEKTÓRE ICH
RODZAJE

:

a)

Wprowadzanie nazw przedmiotów, zjawisk,
cech, czynności oraz stosunków
przestrzennych i czasowych

b)

Wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów

c)

Gromadzenie zwrotów i wyrażeń zastępczych

d)

Grupowanie wyrazów wokół określonych
tematów

e)

Grupowanie wyrazów o znaczeniu
przeciwnym i podobnym

f)

Zastosowanie nieznanych dziecku wyrazów
w zrozumiałym dla niego
kontekście

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
SŁOWNIKOWYCH ZWIĄZANYCH Z
OPISEM :

1. Powiększanie zasobów słownictwa poprzez
bezpośrednie doświadczenie .
Nauczyciel może organizować zabawy-zagadki
w których uczniowie relacjonują ,
co dostrzegają wzrokowo: przedmioty,
wielkości, kształty, barwy i ich
odcienie ;co można rozpoznać dotykiem:
kształt, fakturę , wielkość, ciężar, miękkość ,
wilgotność, itp.; za pomocą smaku lub węchu:
zapach, słodycz, itp.

2. Celowe organizowanie porównawczej

obserwacji. Pokazujemy uczniom np. dwa
zestawy zabawek zwierzątek itp. Uczniowie
manipulują wymienionymi rzeczami,
ustawiają w różnych kombinacjach.
Następnie wykonują rysunek i
charakteryzują jego elementy używając
poznanych wyrażeń.

3. Nauczyciel wypisuje na tablicy szereg
przymiotników. Na stole ustawia kilka
przedmiotów a uczniowie doszukują się cech
tych przedmiotów w zestawie wyrazów z
tablicy.



Nauczyciel powinien pamiętać aby
wiązać ćwiczenia słownikowo-
frazeologiczne z całością
lekcji. Ćwiczenia słownikowe nigdy nie
są celem samym w sobie. Pełnią one
funkcję usługową, toteż zajmować
mogą tylko część lekcji i muszą być
podporządkowane jej tematowi
głównemu oraz tokowi
metodycznemu . Liczba zebranych na
lekcji wyrazów może być duża jeżeli
dane słownictwo jest znane uczniom.

ZARKES ĆWICZEŃ SŁOWNIKOWYCH



Do wypowiadania się w formie opisu
należy starannie przygotować
słownictwo, przede wszystkim wyrazy
oznaczające cechy , a więc
przymiotniki, a także czasowniki
oznaczające stany oraz czasowniki w
stronie biernej .

NAZWY CZĘŚCI RZECZY



Przy opisie danej rzeczy dzieci muszą

wyróżnić i nazwać podstawowe jej
części

PRZYMIOTNIKI OKREŚLAJĄCE CECHY
RZECZY



Opis charakteryzuje się tym, że występuje w nim wiele
przymiotników. Określają one cechy opisywanych rzeczy.
Najczęściej przy opisie rzeczy, o czym wspominaliśmy,
bierzemy pod uwagę następujące cechy: barwę,
wielkość, kształt i materiał. Opis daje dużą możliwość
wzbogacania materiału słownikowego w zakresie doboru
odpowiednich przymiotników. Dobranie trafnego
przymiotnika do rzeczownika jest wynikiem myślowego
wyboru między przymiotnikami o różnych odcieniach
znaczeniowych. Na przykład, gromadząc słownictwo
związane z wyrażeniem przez uczniów ich uczuciowego
stosunku do opisywanej np. gałązki róży mogą
stwierdzić, że jest ona duża, ładna. Nauczyciel w trakcie
gromadzenia wyrazów może jeszcze wzbogacić ich
słownictwo takimi wyrazami jak: śliczna, wspaniała,
piękna, cudowna itp.

CZASOWNIKI OZNACZAJĄCE STRONĘ



Częstsza też jest w opisie strona bierna,
która, w przeciwieństwie do czynnej strony
pozwala ująć przedmiot statycznie i
podkreśla jego wygląd„



Czasowniki sprawiają uczniom w opisie nieco
większe trudności, należy ograniczać się do
czasowników statycznych w stronie biernej,
tj. „stoi”, „ma”, „patrzy”.

GROMADZENIE MATERIAŁU
SŁOWNIKOWEGO I JEGO ZAPIS



W trakcie swobodnych wypowiedzi należy zgromadzić i
zapisywać słownictwo potrzebne do opisu. Notujemy
tylko niektóre wyrażenia i zwroty przydatne do
opisania danej rzeczy (przedmiotu, rośliny, zwierzęcia).



Uczniowie używają na ogół nieprecyzyjnych „słów-
wytrychów", jak np. takie coś. Nauczyciel powinien
dbać o podpowiedzenie uczniom właściwych terminów,
unikając trudnych i rzadko stosowanych wyrazów,
należących do języka specjalistów



Materiał słownikowy, jaki gromadzimy w trakcie
wspólnego redagowania opisu, powinien być zapisany
na tablicy, a także z góry przewidziany przez
nauczyciela w konspekcie lekcji. Zapisany on może być
w sposób gramatyczny, logiczny bądź
nieuporządkowany.



Gramatyczny sposób zapisu materiału
słownikowego ilustruje następujący przykład:

rzeczowniki — łodyga, płatki, kwiat, włoski,

ogonek przymiotniki — cienka, jasnozielona,
długie, czerwone, powykrawane

czasowniki — są osadzone, mieści się, widać,

ma



W miarę postępów uczniów i z chwilą uchwycenia
przez nich istoty planu wypracowania można
materiał słownikowy gromadzić w sposób
logiczny. Polega to na tym, że gromadzimy i
zapisujemy słownictwo w poszczególnych
punktach, wskazujących na części składowe
przedmiotu, rośliny czy zwierzęcia. Na przykład do
opisu maku może być przydatny następujący
zapis:



łodyga — zielonkawa, cienka, małe włoski



liście — jasnozielone, głęboko powykrawane,
długie



kwiat — duży, wspaniały, piękny, śliczny, ładny,
cudowny

UKŁADANIE ZDAŃ JAKO
PRZYGOTOWANIE DO OPISU



W klasie II występuje indywidualne układanie
i pisanie zdań na temat różnych przedmiotów
jako przygotowanie do opisu. Składać się on
może z kilku, 2 -5 zdań powiązanych ze sobą
logicznie. W klasie I również występują
elementy do opisu, które wiążą się z
ćwiczeniami w mówieniu. Uczeń mówi np.
jaki jest piórnik, ołówek itp.

ETAPY PRACY NAD OPISEM (UKŁADANIE ZDAŃ O
PODMIOCIE), SKŁADAJĄ SIĘ Z DWÓCH CZYNNOŚCI.



Pierwsza czynność to dostarczenie dzieciom
odpowiedniego materiału, nauczyciel przynosi
przedmioty, które mają być treścią opisu (np. owoce
książki, zabawki). Pod kierunkiem nauczyciela, dzieci
obserwują, wyodrębniają postrzegane szczegóły i cechy
oraz wyszukują odpowiednie na ich oznaczenie nazwy.
Można je zapisać na tablicy.



Druga czynność to wspólne redagowanie kilku zdań, w
postaci ciągłej, wielozdaniowej i spójnej wypowiedzi,
następnie zapis ich na tablicy.



Układanie zdań na temat różnych przedmiotów można
zacząć od rozmowy lub swobodnych wypowiedzi dzieci.
Pokazujemy wówczas dzieciom jakiś przedmiot i po
krótkiej obserwacji zadajemy dzieciom pytania
skłaniające do opisu (np. pytamy o nazwę przedmiotu,
kolor kształt itp.)

ZAZNAJAMIANIE UCZNIÓW KLASY III Z
OPISEM JAKO FORMĄ WYPOWIEDZI



Zanim przystąpimy do układania opisu wspólnie
wybranego przedmiotu, stosujemy różne ćwiczenia,
mające na celu przygotowanie dzieci do
wprowadzenia tej formy wypowiedzi.

1. Ćwiczenia polegające na obserwacji i wyróżnianiu

charakterystycznych cech i przedmiotów – na
podstawie zgadywanek i zagadek. To ćwiczenie
stosujemy przy różnych okazjach zarówno w
przedszkolu, jak i w klasach I – III.

2. Organizowanie zabaw w zgadywanie: „Jaki to

przedmiot?”. Dany przedmiot ukrywamy w worku lub
zakrywamy dziecku oczy. Za pomocą dotyku dziecko
musi rozpoznać co to jest, jego kształt, wielkość,
twardość. Ta zabawa pozwala zebrać przymiotniki,
dobierać synonimy, antonimy.

3. Czytanie i omawianie pod kierunkiem

nauczyciela odpowiednio dobranych
fragmentów z lektury.

4. Układanie zdań o przedmiocie jako

przygotowanie bezpośrednie do układania
opisu.

 



Po przeprowadzeniu tych ćwiczeń można
zapoznać dzieci z opisem w postaci pisemnej.

ZAZNAJOMIENIE UCZNIÓW Z ISTOTĄ
OPISU



Najlepszą formą zapoznania uczniów z
charakterystycznymi cechami opisu jest
podanie wzoru. Jest to ważne zwłaszcza w
klasie III gdzie wprowadza się opis pisemny.
Wzór można napisać na tablicy lub wskazać
w czytanym tekście.



Po zapoznaniu dzieci z przykładowym opisem
można przejść do rozmowy na temat, czym
się taka wypowiedź charakteryzuje. Istotne
jest w opisie ustalenie planu i logiczne
uporządkowanie go.

ZAPOZNANIE ZE STRUKTURA OPISU.



Opowiadanie jest łatwiejsza formą wypowiedzi od opisu.
Pracując nad strukturą opisu możemy nawiązać do ich
wiadomości związanych z budową opowiadania jako formy
wypowiedzi. Prezentujemy uczniom tekst opisu, składający
się z trzech członów. Następnie uczniowie czytają ten tekst i
wyodrębniają jego główne części. Nauczyciel prosi uczniów,
aby zastanowili się i odpowiedzieli na pytania, o czym jest
mowa we wstępie, rozwinięciu treści (opisie właściwym) i
zakończeniu. Następnie uczniowie liczą liczbę akapitów.
Zwracamy uwagę, które z nich pełnią rolę wstępu,
rozwinięcia i zakończenia. Po zapoznaniu dzieci z
przykładowym opisem można przejść do rozmowy na temat
jego kompozycji. Można ustalić, że opis składa się z trzech
części: we wstępie wskazujemy powód opisu danego
przedmiotu, osoby itp., w opisie właściwym- cechy
opisywanej rzeczy, osoby, w zakończeniu podkreśla się
wrażenie, jakie ona wywołuje.

UCZENIE KONSTRUOWANIA
WYPOWIEDZI BARWNEJ.



Najlepszym sposobem zapoznania klasy z
wypowiedzią barwną jest przekształcenie
opisu poprawnego w opis bardziej plastyczny,
artystyczny. W tym celu wykorzystuje się
niektóre środki stylistyczne, np. porównania i
ciekawsze zwroty słownikowo-
frazeologiczne. W pracy z dziećmi zmierza
się do tego, aby odczuły, że barwność jest
także ważną cechą opisu, nie tylko
opowiadania oraz by zorientowały się, na
czym ta barwność polega.

ĆWICZENIA UTRWALAJĄCE OPIS JAKO
FORMĘ WYPOWIEDZI

Częstotliwość ćwiczeń w konstruowaniu wypowiedzi.



Aby wdrożyć uczniów do samodzielnego układania i zapisywania
zdań o przedmiocie, jak również do samodzielnego redagowania
opisu, trzeba często stosować ćwiczenia. W praktyce jednak ta
zasada nie znajduje większego zastosowania. W ciągu roku
szkolnego niewiele lekcji poświęca się specjalnie opisowi. Aby
dobrze pisać, trzeba robić to często. Ilość ćwiczeń, ich zakres i
rodzaj zależy od indywidualnej sytuacji danej klasy. Ogólnie
można przyjąć orientacyjnie ich liczbę na 15 w ciągu roku
szkolnego. Z badań nad różnorodnymi formami wypowiedzi w
klasach I- III, prowadzonych przez H. Meterę, wynika, że na klasę
III przypada 20 opisów w ciągu roku szkolnego. Projektowanie
przez nauczyciela tak dużej liczby ćwiczeń związanych z
redagowaniem opisu jest wskazane. Nie powinno ich być mniej
niż 10 rocznie, a więc po 1 miesięcznie. Jeśli chodzi o klasę II,
gdzie dominuje układanie zdań o przedmiocie, to częstotliwość
ćwiczeń w pisaniu powinna być nieco większa niż w klasie III. W
pierwszym półroczu zarówno klasy II, jak III dominować powinno
wspólne redagowanie tekstu, natomiast w drugim półroczu
samodzielne konstruowanie wypowiedzi.

RÓŻNE FORMY PRACY ZWIĄZANE Z
OPISEM

Formy pracy związane z opisem obejmują:
- wykorzystanie wzoru opisu specjalnie

skonstruowanego przez nauczyciela,

- wykorzystanie opisu zawartego w tekście

literackim,

- zestawienie treści obrazka z odpowiednim

opisem w tekście,

- porządkowanie elementów opisu,
- opisywanie przedmiotu.

MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA PRACY
WIELOPOZIOMOWEJ.



Kształtując u uczniów umiejętność redagowania opisu
na określony temat można wykorzystać pracę
zróżnicowaną. Zastosowanie pracy zróżnicowanej nie
tylko urozmaica pracę uczniów i nauczyciela, ale także
przyczynia się do zwiększenia jej efektywności.



Najogólniejszym kryterium podziału uczniów na trzy
poziomy jest według R. Więckowskiego , umiejętność
konstruowania opisu. W poziomie pierwszym znaleźli się
ci uczniowie, którzy mieli w zasadzie już ukształtowaną
umiejętność pisemnego redagowania opisu, w poziomie
drugim- uczniowie mający jeszcze braki w tym zakresie,
a w poziomie trzecim- uczniowie wykazujący braki
zarówno w zakresie znajomości struktury opisu, jak i w
zakresie sprawnego posługiwania się na wymaganym
poziomie językiem pisanym.