Role społeczne

Pozycje i role społeczne są
cegiełkami dla budowy bardziej
złożonych struktur społecznych, w
tym grup społecznych. Role wiążą
bowiem ludzi wewnątrz większych
skupień interakcji. Gdy relacje
miedzy ludźmi stają się bardziej
trwałe, określamy je jako podstawa
ukształtowania się grup.

• Pojęcie roli społecznej związane jest z

pojęciem pozycji społecznej – statusu,
pozycja społeczna to sposób
usytuowania człowieka w zbiorowości.

• W społeczeństwie ponowoczesnym

każdy człowiek należy do wielu
zbiorowości a w każdej z nich zajmuje
jakąś pozycję np;.

matki, dziecka, lekarza, policjanta itp. itd

Rola społeczna (J. Szczepański) –

stały wewnętrznie spójny system

zachowań, będący reakcjami na

zachowania innych ludzi, które

przebiegają według mniej lub bardziej

wyraźnie ustalonego wzoru, przyjętego

w danej grupie, czasem prawnie

uregulowanego (sformalizowanego),

który oznacza zbiór praw i obowiązków,

przywilejów i powinności

• Pojęcie pozycji społecznej

wyróżnione i określone w danej
kulturze miejsce jednostki społecznej
w hierarchii społecznej i szerzej w
strukturze społecznej. Pozycja
społeczna określa prestiż jednostki.

• Z zajmowanej pozycji społecznej

wynika rola społeczna jaką odgrywać
powinna jednostka. Osoba znajdująca
się na pewnej pozycji społecznej
związana jest też z określonymi
przywilejami i obowiązkami, jakie
powinna pełnić wobec grupy czy
społeczeństwa.

• Najczęściej pozycja społeczna wiązana

jest z hierarchią społeczną, gdzie wynika

ona z relacji podległości między

jednostkami należącymi do różnych

kategorii społecznych. W zakładzie pracy

jest np. relacja kierownik i podległy mu

pracownik. W społeczeństwie feudalnym

jest to relacja chłop - szlachcic. Z pozycją

społeczną związana jest też najczęściej

swoista symbolika, odmienne wzorce

zachowań w określonych sytuacjach.

• Pozycja społeczna jednostki rzutuje

na jej ocenę rzeczywistości, a w
szczególności ocenę własnego
otoczenia społecznego. Określa ona
też możliwości konsumpcyjne i
dostępność do danych dóbr, co
utożsamia ją ze statusem.

Pewne pozycje zajmujemy z
urodzenia, są to pozycje
przypisane, np. pozycja kobiety,
starca czy szlachcica. Inne pozycje
to pozycje osiągane, które
zdobywamy własnym staraniem, w
tym współzawodnictwem z
innymi np. pozycja nauczyciela,
śpiewaka operowego, czy maklera
giełdowego.

Pozycje centralne i

naczelne, „widoczne”

społecznie.  

POZYCJA NACZELNA taka, na którą dana
kultura kładzie największy nacisk jako
najważniejszą

POZYCJA CENTRALNA – taka pozycja społeczna,
którą

jednostka

wskazuje

sobie

za

najważniejszą i z którą się najbardziej
identyfikuje w obrębie konglomeratu pozycji,
jakie równocześnie zajmuje w społeczeństwie

• POZYCJA WIDOCZNA – pozycja

zaktywizowana w danym kontekście
społecznym, najważniejsza dla działań
i interakcji podejmowanych tam
właśnie, wobec której reagują
partnerzy czy obserwatorzy

• POZYCJE UTAJONE – takie, które nie są

realizowane przez jednostkę w danej
chwili i stąd bezpośrednio niewidoczne
dla partnerów czy obserwatorów

• W nowoczesnych, społeczeństwach

przemysłowych pozostało niewiele
pozycji przypisanych, z reguły są to
pozycje kobiety, dziecka czyli stricte
związane z biologią

• Inaczej rzecz miała się w

społecznościach np. feudalnych lub
kastowych gdzie było więcej pozycji
przypisanych np. pozycja chłopa ,
pastuszka owiec lub szlachcica

Każda pozycja wiąże się z

pewnymi prawami i

obowiązkami, oczekiwaniami

innych wobec jednostki

zajmującej daną pozycję.

Zajmując pozycję

odgrywamy pewną rolę

społeczną. Dana pozycja

społeczna może wymagać

odgrywania kilku ról

społecznych

• W konstrukcji roli można wyodrębnić

trzy elementy :

• Zachowania nakazane
• Zachowania zakazane
• margines swobody

przykłady

• Rola matki implikuje zajmowanie się

dzieckiem (to nakaz)

• katowanie dziecka głodzenie itp.

(zakaz)

• Margines swobody (uczucia)

• Każda rola posiada różny margines

swobody, scenariusz jedne pozycji
jest czy może być sztywniejszy nic
innej

Np. rola oficera w wojsku i studenta

Pełnienie roli społecznej, pozycja

społeczna implikują powstawanie
określonych grup społecznych te zaś
mogą implikować powstanie
instytucji społecznych jako
swoistych narzędzi do wypełniania
potrzeb ogółu członków
społeczeństwa lub wybranych grup

Zakres realizacji każdej roli społecznej

uwarunkowany jest przez:

*

właściwości anatomiczno-

psychologiczne jednostki

Konflikt ról

• W czasie pełnienia roli może wystąpić

zakłócenie w wyniku pełnienia wiązki
ról bądź też role wzajemnie się
wykluczające

Np. sytuacja dziecka wołanego na

obiad kiedy w najlepsze bawi się z
kolegami

Dobór ról

• Ze względu na występowanie

konfliktów należy odpowiednio
dobierać role, dokonać wyboru, tak
by ich pełnienie nie wykluczało się
bądź nie było związane z
dysonansem poznawczym

Np.. rola księdza i właściciela sex

shopu

Każda rola implikuje istnienie

innych ról

• Rola przywódcy zakłada istnienie ról

popleczników

Dla kształtu roli bardzo

istotne jest kto lub co ją

określa. W przypadku roli

studenta może

przedstawiać się ona

bardzo różnie w

zależności od tego czy

określa ją wykładowca

czy grupa koleżeńska.

Dwa podejścia socjologii do roli

społecznej

• 1. podejście funkcjonalno –

strukturalne

Zainteresowanie rolami społecznymi

to zainteresowanie czynnikami
porządkującymi rzeczywistość
społeczną i składnikami struktury społ.
Role to coś zewnętrznego w stosunku
do człowieka

2. podejście interakcyjne

Role społeczne pojmowane są nie

jako coś gotowego i z zewnątrz
narzucanego człowiekowi, ale jako
coś, co wciąż powstaje w procesach
międzyosobniczych interakcji.

• Z tej perspektywy mertonowski

zespół ról nie jest zespołem a jedną
rolą odgrywaną w różnych
okolicznościach i wobec różnych
partnerów. Tego typu podejście bierze
pod uwagę całość swoistego teatru
społecznej roli wraz z internalizacją
roli bądz jej odrzuceniem czyli dość
znaczną swobodę w odgrywaniu roli

Osobowość i rola społeczna

• "Osobowość„ trudno określić

jednoznacznie, dlatego warto
przedstawić kilka jej różnorodnych
definicji:

• termin różnie definiowany w zależności

od dyscypliny naukowej: filozofii,
psychologii, pedagogiki, socjologii, nauk
społecznych, nauk prawnych. Najczęściej
używany w trzech różnych znaczeniach:

A) na określenie jedności i tożsamości

istoty ludzkiej - osoby.

B) na określenie wzoru, do którego

osiągnięcia zmierza proces wychowania i
samowychowania (wzorzec osobowy, Np.
w średniowieczu: dobrego władcy,
rycerza, świętego i ascety).

C) na określenie układu stałych cech

mechanizmów wewnętrznych
regulujących zachowanie się człowieka i
przebieg jego procesów psychicznych (S.
Freud).

Generalnie można osobowość określić

jako zespół stałych cech psychicznych
człowieka, określających i regulujących
jego zachowanie. Pojęcie wieloznaczne.
W zasadzie osobowość człowieka jest
strukturą stałą, jednak w przebiegu
życia, pod wpływem różnych bodźców
z doświadczeń, osobowość może
ulegać pewnym zmianom.

osobowość:

„zorganizowana

struktura

cech

indywidualnych i sposobów zachowania jednostki,

decydujących

o

jej

przystosowaniu

do

środowiska” – typy osobowości;

 osobowość a zróżnicowanie społeczne - M. L.

Kohn (typ samosterowny i konformistyczny);

 osobowość „autorytarna” (T. W. Adorno):

bezkrytyczna

akceptacja

wartości

i

autorytetów, duża punitywność, etnocentryzm;

 „osobowość

podstawowa”

(A.

Kardiner):

podłoże uczuć i wartości wspólnych dla

członków danej zbiorowości (bliskie pojęciu

„charakteru narodowego”);

 „osobowość modalna”- najczęściej występujące

połączenie cech psychicznych w zbiorowości;

 osobowość „nowoczesna” i „tradycyjna”.

Rola społeczna a osobowość

jednostki:

• Człowiek przyjmując swoją rolę

dopasowuje się nie tylko do swych
wcześniejszych ról ale także do
samego siebie do zamiłowań zdolności
czyli osobowości

• Dlatego tak ważny w życiu człowieka

jest odpowiedni dobór roli (np.. pracy)

• Zimbrado i eksperyment (rola więźnia i

strażnika)

• Psycholodzy wskazują, że człowiek, ucząc się

ról, przyswaja je sobie jako część swego ja i
czyni je elementami struktury własnej
osobowości

• Badania wskazują także, że wpływ odgrywanych

ról na osobowość jest silniejszy niż wpływ
osobowości na role. Jest to wykorzystywane np.
w psychoterapii np. w psychodramie, która
polega na nakłonieniu pacjentów do odgrywania
określonych ról ( niesubordynowanemu uczniowi
daje się role do odegrania)

• W skład osobowości wchodzi zatem

nasza inteligencja wraz z
posiadanymi przez nas pojęciami i
przekonaniami oraz nasze uczucia,
potrzeby, wartości i postawy zaś
podstawowymi jej budulcami są
cechy.

• Osobowość jest dynamiczna -

zmienia się w ciągu życia człowieka.
To dlatego tak bardzo różnimy się w
ciągu różnych etapów naszego życia.
Zatem mamy różny sposób
podchodzenia do tych samych ról w
różnych etapach naszego życia

Tożsamość człowieka to

• „zespół wyobrażeń, uczuć, sądów,

wspomnień i projektów podmiotu, które

odnosi on wobec siebie”. Znalezienie

odpowiedzi na pytanie o charakterze

tożsamościowym, t.j. „Kim jestem?”,

wyznacza stałość podmiotu i spójność

jego zachowań z sytuacji na sytuację.

Osiągnięta tożsamość zapewnia

jednostce utrzymanie poczucia własnej

wartości pomimo zmieniających się

okoliczności działania.

„uformowaniem struktury Ja. Wyraża

się to spostrzeganiem siebie jako
kogoś niepowtarzalnego oraz
identyfikowaniem się z celami i
standardami osobistymi”. Na
tożsamość składają się tu indywidualne
przekonania zainteresowania, potrzeby,
wartości, motywy, sposób myślenia,
kryteria oceny.

Tożsamość wiąże się z

Tożsamość

jako „akt percepcyjno-emocjonalny,

którego treścią jest przeżycie własnego
istnienia jako jednostki” posiada 
następujące aspekty:

• Poczucie odrębności od otoczenia
• Poczucie identyczności i ciągłości

(mimo zmian i upływu czasu),
poczucie tego, kim się jest i
stanowi jedną całość

Tożsamość można określić jako “sumę

wszelkich doświadczeń życiowych i
relacji”. Określonymi osobami
stajemy się pod wpływem tego, co
sami o sobie myślimy, jak siebie
postrzegamy. Nasze przekonania,
hierarchia wartości, zachowania,
sposób traktowania innych i siebie
samych – wszystko to współkształtuje
naszą osobowość.

•  ujęcie funkcjonalno-strukturalne – role:

– klasyfikują i porządkują rzeczywistość;
– są czymś „zewnętrznym” wobec nas;
– traktowanie

zbiorowości

(społeczeństwa, struktury społecznej
itp..) jako „układu ról”, role więc
„stabilizują” społeczeństwo.

Interpretacje „roli

społecznej”:

ujęcie interakcyjne (E.

Goffman):

– główne pytanie to, jak rola (-e) jest

(są) odgrywana (-e)?;

– powstaje w interakcjach z innymi

osobami i otoczeniem;

– „scena” i „kulisy”, rola „fasady”;
– uwaga na zachowania niewerbalne;
– liczy się „margines swobody”.

(problemy identyfikacji i internalizacji ról społecznych):
tożsamość jest pochodną naszej przynależności do

różnych grup i kategorii społecznych – wymiary:

– „subiektywny” (indywidualne poczucie tożsamości);
– „obiektywny”

(sposób

zaklasyfikowanie

przez

„innych”);

– problem zgodności tych wymiarów lub jej braku.

tożsamość osobista (kim jestem?) – świadomość „swojej

spójności” i odrębności – problemy:

– krystalizacji tożsamości;
– zaburzeń i „kryzysów” tożsamości.

tożsamość z zewnątrz („jaźń odzwierciedlona”) – jak moja

tożsamość jest postrzegana przez innych i przez nich

określana?

Rola społeczna a tożsamość

społeczna

SPÓJNOŚĆ RÓL

• Spójność ról polega na tym że role

się łącza nie są przeciwstawne.

• Rola społeczna lekarza nie jest w

pełni spójna z rolą np. matki (ze
względu na wymiar czasowy pracy).
Rola wojskowego nie jest w pełni
spójna z rolą katolika.

Role społeczne