Aksjologiczny wymiar w

Aksjologiczny wymiar w

pedagogice

pedagogice

AKSJOLOGIA

AKSJOLOGIA

Nauka o wartościach i wartościowaniu; tu-

Nauka o wartościach i wartościowaniu; tu-

w wychowaniu. W wychowaniu nie chodzi

w wychowaniu. W wychowaniu nie chodzi

o to, żeby wszyscy ludzie byli tacy sami,

o to, żeby wszyscy ludzie byli tacy sami,

tak samo myśleli, czuli, robili to samo.

tak samo myśleli, czuli, robili to samo.

Chodzi o to żeby każdy zachował swoja

Chodzi o to żeby każdy zachował swoja

indywidualność, żeby każdy mógł

indywidualność, żeby każdy mógł

realizować swoje cele, żeby jedni drugim

realizować swoje cele, żeby jedni drugim

nie przeszkadzali w tym lecz pomagali.

nie przeszkadzali w tym lecz pomagali.

Aksjologiczne podstawy celów

Aksjologiczne podstawy celów

wychowania

wychowania

Warunkiem skuteczności wszelkich działań ludzkich

Warunkiem skuteczności wszelkich działań ludzkich

jest dokładne określenie celów. Cele (zadania

jest dokładne określenie celów. Cele (zadania

wychowawcze) to normy postulujące określone

wychowawcze) to normy postulujące określone

stany rzeczy, czyli tzw. standardy wychowawcze,

stany rzeczy, czyli tzw. standardy wychowawcze,

wskazujące na pożądane cechy osobowości i

wskazujące na pożądane cechy osobowości i

zachowania.

zachowania.

Celem – nazywa się taki stan rzeczy, którego

Celem – nazywa się taki stan rzeczy, którego

osiągnięcie jest postulowane czyli celem

osiągnięcie jest postulowane czyli celem

wychowania jest określony postulat dotyczący

wychowania jest określony postulat dotyczący

oddziaływań międzyludzkich.

oddziaływań międzyludzkich.

Cele kształcenia i wychowania, z punktu

Cele kształcenia i wychowania, z punktu

widzenia świeckiego:

widzenia świeckiego:

Stanowią najogólniejszą wizję pożądanych

Stanowią najogólniejszą wizję pożądanych

właściwości fizycznych, umysłowych,

właściwości fizycznych, umysłowych,

społecznych, kulturowych

społecznych, kulturowych

i duchowych jednostki ludzkiej, które chce się

i duchowych jednostki ludzkiej, które chce się

uzyskać poprzez tworzenie odpowiednich

uzyskać poprzez tworzenie odpowiednich

warunków indywidualnego rozwoju i jego

warunków indywidualnego rozwoju i jego

stymulowanie, zwłaszcza w systemie oświatowo

stymulowanie, zwłaszcza w systemie oświatowo

– wychowawczym zarówno na, jak i poprzez

– wychowawczym zarówno na, jak i poprzez

inne formy kształcenia oraz zabiegi mające na

inne formy kształcenia oraz zabiegi mające na

celu przyswojenie uczniowi i wychowankowi nie

celu przyswojenie uczniowi i wychowankowi nie

tylko wiedzy i związanych z nią umiejętności,

tylko wiedzy i związanych z nią umiejętności,

ale też poglądów, przekonań, orientacji i

ale też poglądów, przekonań, orientacji i

motywacji.

motywacji.

 

 

Cele kształcenia i wychowania realizowane są

Cele kształcenia i wychowania realizowane są

nie tylko przez pojedynczego nauczyciela,

nie tylko przez pojedynczego nauczyciela,

grupę nauczycieli danej szkoły, nauczycieli

grupę nauczycieli danej szkoły, nauczycieli

jednego typu szkół działających w danym

jednego typu szkół działających w danym

systemie oświatowo – wychowawczym, czy

systemie oświatowo – wychowawczym, czy

różnych przedmiotów i specjalności, ale poprzez

różnych przedmiotów i specjalności, ale poprzez

dobór treści kształcenia, strukturę danego

dobór treści kształcenia, strukturę danego

systemu oświatowo – wychowawczego w skali

systemu oświatowo – wychowawczego w skali

makro i mikro, stosowane metody pracy

makro i mikro, stosowane metody pracy

edukacyjnej, a przede wszystkim zasady i

edukacyjnej, a przede wszystkim zasady i

praktykę promowania ucznia, system oceniania

praktykę promowania ucznia, system oceniania

pracy szkoły, nauczyciela i ucznia.

pracy szkoły, nauczyciela i ucznia.

Treści celów wywodzą się najczęściej z

Treści celów wywodzą się najczęściej z

przyjętego ideału wychowania.

przyjętego ideału wychowania.

Wyróżnione przez niego cele

Wyróżnione przez niego cele

wychowania wynikają z akceptowanych

wychowania wynikają z akceptowanych

przez niego założeń aksjologicznych

przez niego założeń aksjologicznych

i światopoglądowych. Jako podstawę

i światopoglądowych. Jako podstawę

przyjął marksistowską formułę

przyjął marksistowską formułę

określającą relację między człowiekiem a

określającą relację między człowiekiem a

światem (człowiek jest tworem

światem (człowiek jest tworem

materialnym zakotwiczonym w realnym

materialnym zakotwiczonym w realnym

świecie, który dla jednostki staje się

świecie, który dla jednostki staje się

jedynym punktem odniesienia dla jej

jedynym punktem odniesienia dla jej

działań).

działań).

Wyróżnia się dwie grupy zabiegów

Wyróżnia się dwie grupy zabiegów

koncepcyjnych jakie stosuje się w teleologii

koncepcyjnych jakie stosuje się w teleologii

wychowania:

wychowania:

1.W praktyce edukacyjnej da się wyróżnić dwa rodzaje

1.W praktyce edukacyjnej da się wyróżnić dwa rodzaje

celów wychowania:

celów wychowania:

ostateczne

ostateczne

i etapowe (wychowawca dostosowuje rzeczywistość

i etapowe (wychowawca dostosowuje rzeczywistość

empiryczną dla zaprojektowanej)

empiryczną dla zaprojektowanej)

2.Określane są cele rozwojowe, wskazujące jakie

2.Określane są cele rozwojowe, wskazujące jakie

efekty powinny przynieść podejmowane zabiegi

efekty powinny przynieść podejmowane zabiegi

wychowawcze na danym etapie rozwoju

wychowawcze na danym etapie rozwoju

psychofizycznego dziecka, wskazują standardy

psychofizycznego dziecka, wskazują standardy

rozwojowe, które umożliwiają ocenę skuteczności

rozwojowe, które umożliwiają ocenę skuteczności

wychowania, pedagog może podjąć działania

wychowania, pedagog może podjąć działania

usprawniające lub korygujące dotychczasowy stan

usprawniające lub korygujące dotychczasowy stan

psychofizyczny dziecka.

psychofizyczny dziecka.

Koncepcje stanowienia celów

Koncepcje stanowienia celów

wychowania

wychowania

           

           

Cele wychowania zmieniały się w

Cele wychowania zmieniały się w

poszczególnych epokach

poszczególnych epokach

historycznych,

historycznych,

ponieważ wynikają one z systemu

ponieważ wynikają one z systemu

wartości dominujących w danym

wartości dominujących w danym

społeczeństwie,

społeczeństwie,

z tradycji narodowych i ideologii. Ich

z tradycji narodowych i ideologii. Ich

inspiracją mogą być religie, systemy

inspiracją mogą być religie, systemy

filozoficzne, polityczne. Stanowią one

filozoficzne, polityczne. Stanowią one

wyraz określonych wartości, które są

wyraz określonych wartości, które są

powszechnie akceptowane. Ich aprobata

powszechnie akceptowane. Ich aprobata

wynika z uznanych systemów

wynika z uznanych systemów

,

,

które je

które je

opracowały:

opracowały:

1.

1.

Cele wychowania

Cele wychowania

wywodzono ze świata

wywodzono ze świata

natury

natury

, kiedy rozwój człowieka tłumaczono

, kiedy rozwój człowieka tłumaczono

przez analizę teorii determinizmu. Zadatki

przez analizę teorii determinizmu. Zadatki

wrodzone przesądzały o kształcie fizycznym

wrodzone przesądzały o kształcie fizycznym

jednostki i jej stanie umysłowym. Rolą

jednostki i jej stanie umysłowym. Rolą

wychowania było usuwanie barier hamujących

wychowania było usuwanie barier hamujących

swobodny rozwój dziecka. Natura stała się

swobodny rozwój dziecka. Natura stała się

egzekutorem poczynań wychowanka.

egzekutorem poczynań wychowanka.

2.Cele wychowania wywodzono  ze

2.Cele wychowania wywodzono  ze

świata

świata

wartości uniwersalnych (wartości

wartości uniwersalnych (wartości

ponadczasowych)

ponadczasowych)

– ich źródłem i  środkiem

– ich źródłem i  środkiem

przekazu była kultura i z niej należało

przekazu była kultura i z niej należało

wyprowadzać cele wychowania, które miały

wyprowadzać cele wychowania, które miały

charakter ponadczasowy, niezmienny i

charakter ponadczasowy, niezmienny i

obiektywistyczny. Wychowanie traktowane

obiektywistyczny. Wychowanie traktowane

było jako proces wzrastania dziecka w świat

było jako proces wzrastania dziecka w świat

wartości kultury, wartości uniwersalnych.

wartości kultury, wartości uniwersalnych.

3.

3.

Cele wychowania wywodzono

Cele wychowania wywodzono

z analizy przebiegu

z analizy przebiegu

życia społecznego.

życia społecznego.

Wychowanie jest przygotowaniem

Wychowanie jest przygotowaniem

ludzi do życia w ściśle określonych warunkach, które

ludzi do życia w ściśle określonych warunkach, które

zmieniają się wraz z postępem ekonomicznym

zmieniają się wraz z postępem ekonomicznym

i politycznym. Wychowanie jest zakorzenione w

i politycznym. Wychowanie jest zakorzenione w

środowisku społecznym i trzeba odwoływać się do

środowisku społecznym i trzeba odwoływać się do

panujących w nim wartości, norm i oczekiwań ludzi.

panujących w nim wartości, norm i oczekiwań ludzi.

4

4

.Cele wychowania uzasadniane

.Cele wychowania uzasadniane

na gruncie

na gruncie

wychowania panującej ideologii. 

wychowania panującej ideologii. 

Ideologia wskazuje te

Ideologia wskazuje te

wartości, jakie powinno osiągać się poprzez specjalne

wartości, jakie powinno osiągać się poprzez specjalne

zabiegi wychowawcze, wskazuje obszary możliwych

zabiegi wychowawcze, wskazuje obszary możliwych

działań wychowanków, treści tych działań i kreśli wizję

działań wychowanków, treści tych działań i kreśli wizję

szczęśliwej przyszłości mającej być ostatecznym

szczęśliwej przyszłości mającej być ostatecznym

rezultatem wychowania. Pedagogika staje się

rezultatem wychowania. Pedagogika staje się

instrumentem w realizacji założeń ideologicznych. Cele

instrumentem w realizacji założeń ideologicznych. Cele

wychowania obmyślają politycy i ideolodzy,

wychowania obmyślają politycy i ideolodzy,

wychowawcy realizują je w praktyce. Teleologia

wychowawcy realizują je w praktyce. Teleologia

wychowania jest działem filozofii kreującym cele, a

wychowania jest działem filozofii kreującym cele, a

teoria wychowania sprowadza się do roli nauki

teoria wychowania sprowadza się do roli nauki

poszukującej  optymalnych środków do ich realizacji.

poszukującej  optymalnych środków do ich realizacji.

5

5

.Cele wychowania wywodzone z

.Cele wychowania wywodzone z

wartości religijnych

wartości religijnych

– cele wychowania

– cele wychowania

określone zostały w dekalogu a ich

określone zostały w dekalogu a ich

twórcą jest Bóg. W wychowaniu chodzi

twórcą jest Bóg. W wychowaniu chodzi

więc o wyegzekwowanie i uzasadnienie

więc o wyegzekwowanie i uzasadnienie

przykazań boskich. Są one wyrażane we

przykazań boskich. Są one wyrażane we

wszystkich kulturach i systemach

wszystkich kulturach i systemach

edukacyjnych, odpowiadają istocie

edukacyjnych, odpowiadają istocie

stosunków międzyludzkich. Wychowanie

stosunków międzyludzkich. Wychowanie

jest wrastaniem człowieka w wartości

jest wrastaniem człowieka w wartości

ofiarowane przez Boga.

ofiarowane przez Boga.

Rodzaje celów wychowania

Rodzaje celów wychowania

1.Cele ogólne (cele ostateczne) – mają

1.Cele ogólne (cele ostateczne) – mają

charakter uniwersalny, nie podlegają

charakter uniwersalny, nie podlegają

alienacji, noszą znamię człowieczeństwa.

alienacji, noszą znamię człowieczeństwa.

Włącza się je w konkretne konteksty

Włącza się je w konkretne konteksty

społeczne, nie są poddawane w gotowej

społeczne, nie są poddawane w gotowej

postaci ale wypracowuje się je w

postaci ale wypracowuje się je w

konkretnej sytuacji wychowawczej

konkretnej sytuacji wychowawczej

2.Cele swoiste (charakterystyczne są dla

2.Cele swoiste (charakterystyczne są dla

kultury i obyczajów grupy społecznej).

kultury i obyczajów grupy społecznej).

Funkcje celów wychowania:

Funkcje celów wychowania:

1.Są punktem odniesienia, do którego w systemie dydaktyczno-

1.Są punktem odniesienia, do którego w systemie dydaktyczno-

wychowawczym wszystko się przymierza i ocenia

wychowawczym wszystko się przymierza i ocenia

2.Regulacyjna – przeciwdziałają nadmiernemu rozbudowywaniu

2.Regulacyjna – przeciwdziałają nadmiernemu rozbudowywaniu

środków

środków

3.Organizująca – wobec treści, metod, form organizacyjnych,

3.Organizująca – wobec treści, metod, form organizacyjnych,

kształcenia nauczycieli, badań oświatowych

kształcenia nauczycieli, badań oświatowych

4.Koordynująca – pobudzają i umacniają entuzjazm, jeśli są

4.Koordynująca – pobudzają i umacniają entuzjazm, jeśli są

autentyczne, integrują, mobilizują

autentyczne, integrują, mobilizują

5.Prospektywna - ,,twórcze przepowiadanie”, przenoszenie się w

5.Prospektywna - ,,twórcze przepowiadanie”, przenoszenie się w

przyszłość, by tworzyć ją lepszą

przyszłość, by tworzyć ją lepszą

6.Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa

6.Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa

Analizując wzajemne relacje między

Analizując wzajemne relacje między

wartościami a celami wychowania można

wartościami a celami wychowania można

powiedzieć, że odmienne są żródła wartości. 

powiedzieć, że odmienne są żródła wartości. 

W pierwszym przypadku wynikają z koncepcji

W pierwszym przypadku wynikają z koncepcji

człowieka, w drugim – z empirii, gdyż wyrażają

człowieka, w drugim – z empirii, gdyż wyrażają

konkretne potrzeby społeczne. Treścią celów

konkretne potrzeby społeczne. Treścią celów

są więc wartości. Różnica między tymi

są więc wartości. Różnica między tymi

koncepcjami tkwi w założeniach

koncepcjami tkwi w założeniach

światopoglądowych i aksjologicznych. Jedne

światopoglądowych i aksjologicznych. Jedne

odwołują się do wizji świata, który nadejdzie.

odwołują się do wizji świata, który nadejdzie.

Wychowanie jest traktowane jako instrument

Wychowanie jest traktowane jako instrument

przekształcania świadomości ludzi i

przekształcania świadomości ludzi i

urzeczywistniania tej wizji w życiu

urzeczywistniania tej wizji w życiu

praktycznym. Inni stoją na straży istniejącego

praktycznym. Inni stoją na straży istniejącego

porządku społecznego i utrwalają go w

porządku społecznego i utrwalają go w

świadomości pokoleń.

świadomości pokoleń.

Wartości przejawiają się w celach wychowania:

Wartości przejawiają się w celach wychowania:

1.Pośrednio ( gdy w celu wychowania jedne wartości

1.Pośrednio ( gdy w celu wychowania jedne wartości

współwystępują w powiązaniu z innymi lub

współwystępują w powiązaniu z innymi lub

wzajemnie się uzupełniają).

wzajemnie się uzupełniają).

2.Bezpośrednio – gdy celem wychowawczym jest

2.Bezpośrednio – gdy celem wychowawczym jest

urzeczywistnienie pewnej wartości.

urzeczywistnienie pewnej wartości.

Istnieje obecnie potrzeba rozważenia istotnych

Istnieje obecnie potrzeba rozważenia istotnych

wartości i znalezienia sposobu przekładania tych

wartości i znalezienia sposobu przekładania tych

wartości na język praktyki edukacyjnej. Postuluje się

wartości na język praktyki edukacyjnej. Postuluje się

konieczność „edukacji aksjologicznej”, czyli edukacji

konieczność „edukacji aksjologicznej”, czyli edukacji

prowadzącej do świadomego wybierania wartości i

prowadzącej do świadomego wybierania wartości i

określenia ich hierarchii jako podstaw konstruowania

określenia ich hierarchii jako podstaw konstruowania

własnej filozofii życiowej.

własnej filozofii życiowej.

Hierarchia uznawanych wartości stanowi podstawowe

Hierarchia uznawanych wartości stanowi podstawowe

uwarunkowanie ludzkich zachowań. Wartości są

uwarunkowanie ludzkich zachowań. Wartości są

czynnikiem ukierunkowującym postawy, zachowania,

czynnikiem ukierunkowującym postawy, zachowania,

motywy postępowania. Wpływają na ocenę innych

motywy postępowania. Wpływają na ocenę innych

ludzi, zdarzeń, zachowań, wyznaczają postawy

ludzi, zdarzeń, zachowań, wyznaczają postawy

wobec różnych obiektów.

wobec różnych obiektów.

Najważniejsze jest umacnianie wartości

Najważniejsze jest umacnianie wartości

podstawowych, zwłaszcza DOBRA,

podstawowych, zwłaszcza DOBRA,

PIĘKNA

PIĘKNA

i PRAWDY. Do uniwersalnych wartości

i PRAWDY. Do uniwersalnych wartości

zalicza się: wolność, sprawiedliwość,

zalicza się: wolność, sprawiedliwość,

humanizm, pokój, godność. Nadrzędną

humanizm, pokój, godność. Nadrzędną

wartością w ujęciu współczesnej

wartością w ujęciu współczesnej

aksjologii jest człowiek, jego życie i

aksjologii jest człowiek, jego życie i

rozwój, samorealizacja, wolność,

rozwój, samorealizacja, wolność,

tożsamość, podmiotowość. Związek

tożsamość, podmiotowość. Związek

wartości i celów edukacji wynika z

wartości i celów edukacji wynika z

faktu, że działalność szkoły jest

faktu, że działalność szkoły jest

nastawiona na wychowanie.

nastawiona na wychowanie.

 

 

Maciej Sobolewski

Maciej Sobolewski

Grzegorz Peśla

Grzegorz Peśla

Konrad Stachnik

Konrad Stachnik