MODEL OSOBOWOŚCI

SAMOREALIZUJĄCEJ SIĘ A. MASŁOWA

Model osobowości w ujęciu A. Masłowa można nazwać

humanistycznym, wyrosłym na gruncie tzw. trzeciej siły w

psychologii. Przez wielu teoretyków był postrzegany jako

antidotum na mechanicyzm behawioryzmu z jednej strony i

mroczny smutek desperackiej psychoanalizy — z drugiej.

Jeżeli pełniej byśmy wykorzystali nasz potencjał rozwojowy,

osiągnęlibyśmy stan bliższy temu, co nazywa się „stanem

idealnym",

innymi

słowy

—

stan

samorealizacji

idealnym",

innymi

słowy

—

stan

samorealizacji

(podmiotowego spełnienia się).

MOTYWACJA ZDROWEJ OSOBOWOŚCI

Potrzeby ludzkie są uporządkowane hierarchicznie.

Zaspokojenie potrzeby niższego rzędu wyzwala motywację

do zaspokojenia potrzeby wyższego rzędu. Aby dojść do

zaspokojenia potrzeby samorealizacji, wcześniej należy

zaspokoić cztery kategorie niższego rzędu, a mianowicie:

1) potrzeby fizjologiczne;

2) potrzebę bezpieczeństwa;

3) potrzebę przynależności i miłości;

4) potrzebę dodatniej samooceny (pozytywnej oceny).

Potrzeby niższego rzędu nie muszą być całkowicie

zaspokojone, aby mogły wystąpić potrzeby wyższego rzędu,

włącznie z potrzebą samorealizacji. Nie jesteśmy wszak

motywowani wszystkimi rodzajami potrzeb jednocześnie.

Tylko jedna potrzeba staje się w danym momencie

najważniejsza, a każda z nich zależy od innej, uprzedniej,

która winna być zaspokojona. Jeśli jest się głodnym przez

kilka dni, to wówczas fizjologiczna potrzeba pożywienia

staje się dominująca.

miarę

pracy

nad

poznaniem

osób

miarę

pracy

nad

poznaniem

osób

samorealizujących się Maslow zaczął podejrzewać, że

różnią się one jakościowo od innych osób, zwłaszcza jeśli

chodzi o czynniki je motywujące. To stwierdzenie pozwoliło

mu na sformułowanie radykalnej teorii (miejscami

niejasnej) motywacji osób samorealizujących się. Teorię tę

nazwał „teorią wzrostu motywacji" lub metamotywacji.

Przedrostek „meta" oznacza „po" albo „poza"; koncepcja

metamotywacji

odrzuca

tradycyjną

ideę

motywacji.

metamotywacji

odrzuca

tradycyjną

ideę

motywacji.

Paradoksalnie oznaczałoby to brak motywacji, czyli jej

zerową rolę

Aby zrozumieć tę teorię, musimy dokonać rozróżnienia

między

„motywacji”

osób

samorealizujących

się

między

„motywacji”

osób

samorealizujących

się

(metamotywacją) i motywacją innych (pozostałych osób),

zwaną dosłownie motywacją deficytu lub „D—motywacją".

Celem jest wzbogacenie i rozszerzenie doświadczenia

życiowego, przyrost (pojawienie się) radości i ekstazy

przeżywanej przez istotę żyjącą. Ideałem jest wzrost

napięcia poprzez nowość, wyzwanie i różnorodność

doświadczeń.

Osoby

samorealizujące

się

nie

są

doświadczeń.

Osoby

samorealizujące

się

nie

są

motywowane

tradycyjnym

sensie,

są

raczej

motywowane

tradycyjnym

sensie,

są

raczej

metamotywowane do bycia pełnym człowiekiem, do

zrealizowania własnego potencjału (możliwości). Motywacja

ta ma charakter wzrostu, charakter ekspresji, dojrzewania i

rozwoju w świecie samorealizacji (Schultz 1977). Osoby

samorealizujące się pozostają poza dążeniami, pragnieniami

i życzeniami korygowania deficytów. Ich deficyty już zostały

uzupełnione (skorygowane). One już nie stają się — w

sensie zaspokojenia ich niższych potrzeb. Teraz są w stanie

„bycia" — istnienia naturalnie (spontanicznie), radośnie,

ekspresyjnie w pełni ludzkiego.

CHARAKTERYSTYKA OSÓB

SAMOREALIZUJĄCYCH SIĘ

Poza ogólnymi charakterystykami już podanymi, Maslow

przedstawił pewną liczbę charakterystyk specyficznych, za

pomocą których można dokonać pełniejszego opisu osób

samorealizujących się, a są to:

OBIEKTYWNA PERCEPCJA RZECZYWISTOŚCI

(ADEKWATNOŚĆ POSTRZEGANIA ŚWIATA

Zdrowe (najzdrowsze) osoby postrzegają rzeczy, osoby i

świat je otaczający obiektywnie. Postrzegany świat nie jawi

im się przez pryzmat własnych pragnień czy potrzeb, ale

widzą go takim, jaki jest naprawdę. Jedną z umiejętności

obiektywnego postrzegania jest zdolność szybkiego

odróżniania przez osoby samorealizujące się uczciwości od

nieuczciwości, spostrzegania zniekształceń i zafałszowań.

Ta stosowność postrzegania przenosi się również na inne

aspekty życia — sztukę, muzykę, intelekt, politykę, naukę.

Osoby samorealizujące się nie podlegają złudzeniom

wynikłym zarówno z uprzedzeń, jak i z przesądów. Mają

własny, niezależny, obiektywny sposób postrzegania

rzeczywistości oraz indywidualny system oceniania świata.

Osoby niezdrowe (ludzie z zaburzoną osobowością)

postrzegają świat w subiektywnych kategoriach poprzez

własne lęki, potrzeby i wartości. Neurotyk jest emocjonalnie

chory - pisał Maslow - jego poznawanie (postrzeganie

świata) jest mylne (za: Schultz 1977). Nie można

pozostawać w interakcjach i radzić sobie ze światem i z

innymi ludźmi, jeśli ma się jedynie subiektywny ich obraz

przed oczyma. Patrząc bardziej obiektywnie, jesteśmy

zdolni do odzwierciedlania rzeczywistości pełniej, poprzez

logiczne rozumowanie, prawidłowe wnioskowanie, czyli —

jesteśmy intelektualnie bardziej skuteczni

OGÓLNA AKCEPTACJA PRZYRODY,

INNYCH LUDZI I SIEBIE

Osoby samorealizujące się akceptują siebie takimi, jacy są

— ze słabymi i mocnymi stronami, bez poczucia winy czy

usprawiedliwień. Tak naprawdę to nie rozmyślają o

własnych słabościach. Nawet najzdrowsze osoby mają swoje

ułomności i niedoskonałości. Nie odczuwają jednak z tego

powodu winy lub wstydu. Akceptują naturę taką, jaka ona

jest. Nie można się skarżyć na pogodę tylko dlatego, ze jest

deszczowa lub na

kamienie dlatego, że są twarde albo na

trawę, ze jest zielona Taki jest naturalny porządek tych

rzeczy i to samo dotyczy natury osób samorealizujących się.

Skoro akceptują własną naturę (siebie), nie zniekształcają i

nie zafałszowują siebie. Jest im dobrze ze sobą, są

odprężeni i to samopoczucie przenosi się na inne aspekty

(poziomy) ich egzystencji. Akceptują własny gust i

preferencje zmysłowe bez wstydu ani bez uwielbienia,

akceptują różne poziomy miłości i przynależności oraz

szacunku. Są również tolerancyjni wobec innych, nawet

tych niewydarzonych osób, faktycznie — wobec wszystkich

ludzi.

SPONTANICZNOŚĆ, PROSTOTA I

NATURALNOŚĆ

We wszystkich aspektach życia osoby samorealizujące się

zachowują się w sposób otwarty, bezpretensjonalnie. Innymi

słowy, zachowują się naturalnie, zgodnie z własną naturą.

Są troskliwi wobec innych. W sytuacjach społecznych

podlegają bez problemów regułom, które uznają za ważne i

nie wahają się z wypełnieniem przypisanych im ról

społecznych.

Osoby neurotyczne i zaburzone nie potrafią funkcjonować

spontanicznie, napotykają wiele oporów, z którymi się

borykają, odczuwając zawstydzenie i winę.

KONCENTRACJA NA PROBLEMACH POZA

WŁASNĄ OSOBĄ (NIEKSOBNOŚĆ).

Osoby zdrowe (samorealizujące się) są zaangażowane w to,

co robią, we

własna pracę. Wszyscy bez wyjątku mają poczucie misji do

wypełnienia, która zresztą absorbuje je, daje zapał i

energię. Niemożliwe wydaje się to, aby stać się osobą

samorealizującą się bez stosownego zapału i oddania

sprawie uznanej za ważną. Praca jest tym, co chcą robić, co

muszą robić - w kategoriach wewnętrznej konieczności.

Intensywny zapał w pracy powoduje pojawienie się u nich

metapotrzeb. Pisarz, filozof czy naukowiec

poszukuje prawdy poprzez swą pracę, artysta — piękna, a

prawnik — sprawiedliwości. Osoby takie angażują się w

pracę nie tylko dla pieniędzy, sławy czy władzy, ale dlatego,

że chcą zaspokoić swe metapotrzeby, rozwinąć własne

zdolności i umiejętności powodujące wzrost i umożliwiające

osiąganie najwyższego poziomu własnego potencjału, a

także pozwalające zdefiniować sens własnej tożsamości. W

wyniku zaabsorbowania pracą oraz dzięki intensywnej

satysfakcji zeń czerpanej samorealizatorzy pracują bardzo

ciężko, dużo ciężej niż osoby o przeciętnym zdrowiu

psychicznym

POTRZEBA PRYWATNOŚCI l

NIEZALEŻNOŚCI

Osoby samorealizujące się mają silną potrzebę odcięcia się

(od innych) i samotności. Nie są zależne od innych osób. Ich

zachowania i uczucia są silnie skoncentrowane na

samosterowaniu i własnej zaradności. Myślą własnymi

kategoriami,

podejmują

decyzje

własną

kategoriami,

podejmują

decyzje

własną

odpowiedzialność i kierują się własnymi motywacjami

dyscypliną wewnętrzną.

Skoro osoby samorealizujące się są niezależne od innych,

preferują

prywatność i samotność, czasami powoduje to kłopoty

społeczne. Jednak

nie to jest ich intencją. Nie unikają wprost innych, ale — po

prostu ich nie

potrzebują.

AUTONOMICZNE FUNKCJONOWANIE

Ściśle związana z potrzebą prywatności i niezależności jest

preferencja i umiejętność osób samorealizujących się

autonomicznego funkcjonowania w fizycznym i społecznym

środowisku. Skoro te osoby nie są motywowane potrzebami

deprywacyjnymi (motywacji deficytu), nie są więc zależne

od realnego świata w zaspokajaniu własnych potrzeb, gdyż

te dotyczą przede wszystkim motywów wzrostu i rozwoju

(metapotrzeby). Ich rozwój zależy od nich samych, od ich

potencjału

wrodzonego.

Osobowości

zdrowe

same

potencjału

wrodzonego.

Osobowości

zdrowe

same

wypełniają się treścią, a ich wysoki stopień autonomii czyni

je odpornymi na kryzysy i deprywacje.

NIEUSTANNE POCZUCIE ŚWIEŻOŚCI

WRAŻEŃ (ODCZUĆ).

Osoby samorealizujace się mają poczucie ciągłości

doświadczeń; niezależnie od tego, jak często się one

powtarzają, doznają przyjemności i odczuwają ich świeży

sens, świadomie, ciągle na nowo. To, czego doznają, jadąc

do pracy pierwszego dnia, dostrzegają z przyjemnością

każdego następnego, tak jak wschód czy zachód słońca.

Nigdy nie są znudzone własnymi doświadczeniami,

codziennie jakby rodzą się na nowo.

DOŚWIADCZANIE PRZEŻYĆ

SZCZYTOWYCH (LUB MISTYCZNYCH).

Osoby samorealizujące się doświadczają intensywnych

przeżyć ekstatycznych, olśnień i głębi religijnych uniesień.

Doświadczają tego wszystkiego niezwykle intensywnie

pracując, bawiąc się, poprzez muzykę, religię, sztukę, seks

lub po prostu - oglądając zachód słońca czy rozkwitanie

ogrodu wiosną. Tego rodzaju doświadczenia są częstsze u

osób zdrowych niż przeciętnych, zdarzają się im nawet

codziennie. Osoby przeżywające orgiastyczne, ekstatyczne

uczucia trafiają się nie tylko wśród ludzi mających

transcendentalne doświadczenia, takich jak: A. Huxley, A.

Schweitzer, A. Einstein, czyli wśród mistyków, artystów,

uczonych, ale także wśród przedsiębiorców, wychowawców,

polityków i wśród wielu innych kategorii.

ZAINTERESOWANIE SPOŁECZNE

Osoby ,samorealizujące się mają na ogół silne i głębokie

uczucia empatyczne, czułego zainteresowania się ludźmi

oraz pragnienie niesienia im pomocy. Odczuwają one

braterstwo z każdym ludzkim jestestwem. Są przepełnione

miłością do gatunku ludzkiego i mimo że niekiedy są

poniżane przez innych czy atakowane przez szaleńców, mają

jednak zdolność rozumienia ich i wybaczania im.

STOSUNKI

INTERPERSONALNE

Samorealizatorzy utrzymują relatywnie silniejsze związki z

innymi ludźmi w porównaniu z osobami przeciętnymi.

Związki z innymi osobami wynikają raczej z metapotrzeb niż

potrzeb deficytowych. Zdolni są do bezinteresownej,

przeciwnie niż neurotycy, nieegoistycznej miłości.

DEMOKRATYCZNA STRUKTURA

CHARAKTERU

Najzdrowsze osoby tolerują i akceptują ludzi niezależnie od

ich

pochodzenia

społecznego,

poziomu

edukacji,

ich

pochodzenia

społecznego,

poziomu

edukacji,

politycznych czy religijnych przynależności. Tego rodzaju

różnice nie mają dla nich znaczenia, rzadko zresztą je

dostrzegają tak ja

przypuszcza Maslow. Ich zachowanie

wykracza poza poziom zwykłej tolerancji. Niezależnie od

poziomu inteligencji czy wykształcenia są gotowe ich

słuchać, nie wywyższają się, a wprost przeciwnie – okazują

im szacunek.

ROZRÓŻNIANIE MIĘDZY ŚRODKAMI I

CELAMI, MIEDZY DOBREM I ZŁEM

Osoby samorealizujące się zdecydowanie rozróżniają środki

od celów. Cele mają nieco mniejsze znaczenie niż środki ich

osiągania. Niekiedy cele są traktowane jako aktywności

same w sobie. Środki stają się czasami celami i to przynosi

im satysfakcję. Są zdolne do różnicowania dobra i zła,

prawidłowości i nieprawidłowości (prawdy i fałszu). Mają

dość precyzyjne zdefiniowane standardy etyczne, którym

podlegają w różnych sytuacjach.

NIEZŁOŚLIWE POCZUCIE HUMORU

Osoby samorealizujące się znacznie się różnią od

przeciętnych tym, co uznają za humorystyczne, zabawne czy

śmieszne. Mniej zdrowe osoby mają zwykle trzy rodzaje

humoru: złośliwy, który rani innych, wyższości, czyli

naśmiewanie się z innych jednostek lub grup społecznych,

oraz autorytamo-rebeliancki, odnoszący się do sytuacji

edypalnej, inaczej — sprośny. Humor samorealizatorów ma

charakter filozoficzny, odnosi się do ludzkości w ogóle,

nigdy — do konkretnej osoby. Ten rodzaj humoru jest

doceniany przez osoby dojrzałe.

ZDOLNOŚĆ DO TWÓRCZOŚCI.

KREATYWNOŚĆ

Kreatywność jest charakterystyką, której możemy się

spodziewać u osób samorealizujących się. Są one

oryginalne, inwencyjne, innowacyjne, niekoniecznie w

terminach produkcyjności czy twórczości artystycznej.

Maslow porównuje ten rodzaj kreatywności do naiwnej

inwencyjności i wyobraźni dzieci mających nieskrzywiony i

bezpośredni ogląd rzeczy. Większość z nas traci tę dziecięcą

kreatywność pod wpływem szkoły czy innych społecznych

sił, ale samorealizatorzy utrzymują lub odzyskują tę wartość

w późniejszym życiu. Osoby te podczas każdej czynności

(zajęcia) mogą być twórcze.

ODPORNOŚĆ NA AKULTURACJĘ

(PRZYJMOWANIE OBCEJ KULTURY

Osoby samorealizujące się są samowystarczalne i

autonomiczne, ale także i zdolne do odparcia społecznej

presji, by myśleć czy działać w określonym kierunku.

Utrzymują one wewnętrzną swobodę, odnosząc się z pewną

rezerwą do kultury, kierują się raczej własnymi wzorcami

(są samosterowni) niż tym, co inni im narzucają. Nie są

otwarcie rebeliantami wobec kultury. Nie łamią norm i

reguł społecznych tylko po to, by zademonstrować swoją

niezależność. Mogą się przystosować, jednak gdy uznają coś

za ważne, są gotowi rzucić wyzwanie regułom i normom

społecznym, czyli je łamać, narażając się na etykietkę

„nieprzystosowanych".

MODEL ROZWOJU OSOBOWOŚCI I JEJ

ZABURZEŃ

W UĘCIU E. ERIKSONA

Na podstawie studiów klinicznych wyodrębnił osiem

kolejnych

faz

rozwoju

człowieka,

zawierających

kolejnych

faz

rozwoju

człowieka,

zawierających

kształtowanie się przeciwstawnych cech i tendencji

osobowości w zależności od typu doświadczeń z osobami

socjalizujące znaczącymi

Stadium l. Ufność — nieufność

Odpowiada stadium oralnemu i obejmuje pierwszy rok życia

dziecka. Pierwotnym elementem dziecięcego doświadczenia

jest „podstawowa" ufność na jednym, a nieufność na drugim

biegunie, zarówno wobec innych osób, jak siebie samego.

Jeśli potrzeby dziecka są prawidłowo zaspokajane, jest ono

pieszczone, zabawiane, to kształtuje w sobie poczucie, że

świat jest miejscem bezpiecznym, a ludzie — nastawieni

opiekuńczo, przyjaźnie i godni zaufania. W sytuacji gdy

opieka jest niewystarczająca, a potrzeby silnie blokowane,

kształtuje się postawa przeciwna - nieufności, lęku i

podejrzliwości wobec otoczenia, a zwłaszcza wobec innych

ludzi. Problem „ufności — nieufności" ponawia się w

każdym nowym stadium rozwoju, wiąże się z nim wszelkie

nadzieje i rozczarowania, jakie wytwarzają się w toku

rozwoju. Postawa ufności może być zniweczona przez zbyt

przykre doświadczenia dziecka w szkole lub z rówieśnikami,

a także przeżycia związane z przebiegiem stosunków

społecznych w rodzinie (np. wskutek rozwodu rodziców).

Stadium 2. Autonomiczność — wątpliwość

(zwątpienie)

Obejmuje ono drugi i trzeci rok życia, odpowiada stadium

analnemu. Jak wiemy z psychologii rozwojowej, dziecko

nabywa w tym okresie coraz lepiej zróżnicowanych

umiejętności motorycznych i umysłowych. Potrafi chodzić,

wspinać się, otwierać, zamykać, popychać, ciągnąć, trzymać

itp. Dumne jest ze swych osiągnięć, wszystko chce robić

samodzielnie. Dlatego m.in. stadium to jest nazwane

autonomicznością.

Jeśli rodzice rozumieją potrzebę działania autonomicznego,

dziecko wyrabia w sobie poczucie panowania nad swymi

mięśniami, impulsami i niektórymi emocjami, a także nad

sobą i swym otoczeniem. Jeśli jednak rodzice są niecierpliwi

lub przesadnie opiekuńczy, w dziecku umacnia się poczucie

wstydu i zwątpienia we własne umiejętności. Zdarza się to

np.

po udzieleniu ostrej krytyki za moczenie się, plamienie,

niezdarność. Gdy

uczucia wstydu i zwątpienia dominują w życiu dziecka,

trudno mu potem osiągnąć pełną autonomię w dojrzałym

życiu.

Stadium 3. Inicjatywa - wina

W trzecim stadium, tj. między 4. a 5. rokiem życia, dziecko

panuje już nad wieloma czynnościami; potrafi jeździć na

rowerze, biegać, skakać itp. Wykazuje wiele inicjatyw,

zarówno w działaniu, jak i myśleniu oraz fantazjowaniu.

Jeśli tego nie potrafi, pojawia się poczucie winy, a więc

uczucie bardziej głębokie niż wstyd. Jest ono obecne

wówczas, gdy rodzice ograniczają dziecko w działaniu,

zadawaniu pytań, fantazjowaniu czy nadmiernie krytykują

za „natrętne i głupie pytania".

Stadium 4. Pracowitość — niższość

Przypada ono na wczesne lata szkolne (młodszy wiek

szkolny); jest to faza latencji w psychoanalizie. Jest to okres

utajenia „miłości" do

rodzica

płci przeciwnej i rywalizacji z

rodzicem tej samej płci (kompleks Edypa lub Elektry). W

fazie

tej

dziecko

przechodzi

tzw.

myślenia

fazie

tej

dziecko

przechodzi

tzw.

myślenia

przedoperacyjnego do myślenia odwracalnego, potrafi

posługiwać się normami i regułami w grach i współdziałaniu

z innymi. Zainteresowania dziecka są skupione na

instrumentalnych aspektach wykonywanych czynności

(okres przygody Robinsona Crusoe), czyli na tym, jak się coś

robi, jak można to ulepszyć itp. Jeśli dziecko jest zrażone

przez swe mierne osiągnięcia czy nieudolność, pojawia się w

nim poczucie niższości. Szczególnie ważną rolę odgrywa

szkoła i oceny nauczyciela za wykonane czynności, które są

przecież porównywane z efektami osiągniętymi przez inne

dzieci.

Stadium 5. Tożsamość — pomieszanie ról

Okres ten przypada na lata dojrzewania fizycznego i

psychicznego, tj. między 12. a 18. rokiem życia. Młody

człowiek dojrzewając fizjologicznie, uczy się innego

spojrzenia na świat i siebie. Ma poczucie zwiększającego się

znaczenia własnych myśli i uczuć w kształtowaniu swego

życia, planowaniu, dążeniu do czegoś. Zaczyna poszukiwać

partnera spoza kręgu rodzinnego w ramach własnego

pokolenia. Może w tej fazie uzyskać wyobrażenia np. o

idealnym partnerze, rodzinie, systemie społecznym i

porównać je z realiami. Jest to wiek niecierpliwego idealisty,

wierzącego, iż ideały i utopie można mimo wszystko

realizować. Gdy dziecko wchodzi w okres młodzieńczy z

poczuciem

ufności,

autonomiczności,

inicjatywy

poczuciem

ufności,

autonomiczności,

inicjatywy

pracowitości, a więc ma duże poczucie własnej tożsamości,

nie doświadcza silnego pomieszania ról, m.in. ról dziecka i

dorosłego. Etap ten bywa dość trudny w życiu młodzieży,

gdyż starsze pokolenia mają zmienne i niestabilne

oczekiwania

wobec

nastolatków,

traktując

ich

oczekiwania

wobec

nastolatków,

traktując

ich

określonych sytuacjach jak dzieci, a w innych — jak

dorosłych. Dodajmy, że wielu bystrych obserwatorów życia

społecznego młodzieży zauważa, iż właśnie to studium jest

szczególnie ważne dla nieletnich przestępców dla ich

późniejszej „kariery".

Stadium 6. Intymność - izolacja

Obejmuje wczesny wiek dojrzały i początki życia

rodzinnego, tj. okres pomiędzy 20. a 24. rokiem życia.

Klasyczna psychoanaliza niewiele miała do powiedzenia na

temat zmian zachodzących w tym czasie u młodzieży.

Obecnie pojawia się nowy wymiar międzyludzki, którego

jednym biegunem jest intymność, a drugim — izolacja.

Intymność oznacza zdolność do nawiązania silnych

związków emocjonalnych poza rodziną generatywną, które

są podstawą do tworzenia własnej rodziny. Umiejętność ta

oznacza nie tylko gotowość do miłości fizycznej, ale do

względnie trwałego współżycia z inną osobą i troskę o nią

bez obawy, że utraci się poczucie własnej tożsamości.

Sukces lub niepowodzenie w tym okresie zależy w dużym

stopniu od poprzednich stadiów rozwoju i pomyślności w

rozwiązywaniu wcześniejszych kryzysów. Brak intymności

we współżyciu z osobą bliską czy przyjaciółmi powoduje,

zdaniem

Eriksona,

poczucie

izolacji,

wyobcowania,

zdaniem

Eriksona,

poczucie

izolacji,

wyobcowania,

samotności i porzucenia.

Stadium 7.

Generatywność (produktywność) - zaabsorbowanie własną

osobą. Obejmuje najdłuższy okres w życiu przeciętnego

człowieka, gdy po osiągnięciu dojrzałości lub wieku

dorastania przez własne potomstwo prowadzi on bardziej

ustabilizowany tryb życia. Generatywność jest cechą

charakterystyczną tego etapu. Oznacza ona poczucie troski

o dobro innych (dzieci, przyszłych pokoleń, społeczeństwa) i

skierowanie ku sprawom

w skali makro, takich jak los świata, ludzkości itp. Brak tego

poczucia

powoduje

stałą

koncentrację

sobie

poczucia

powoduje

stałą

koncentrację

sobie

(egocentryzm starczy), organizowanie i poświęcanie

środków i energii wyłącznie na własne potrzeby i dla

własnego komfortu, którego nie chce się dzielić z innymi

osobami. Negatywnym biegunem rozwoju jest więc

stagnacja.

Stadium 8. Integralność — rozpacz

Obejmuje lata życia człowieka, w których pojawia się

intensywna potrzeba refleksji nad własnym życiem, nad

jego bilansem. Integralność pojawia się wówczas, gdy bilans

życiowy, analiza dokonań i porażek wypada korzystnie, tj.

gdy uznajemy własne życie za wartościowe, na ogół

zadowalające. Rozpacz pojawia się wówczas, gdy bilans

wypada niekorzystnie, tzn. gdy życie wydaje się jednym

pasmem udręk, zawinionych i niezawinionych porażek

życiowych,

sumą

zmarnowanych

możliwości,

życiowych,

sumą

zmarnowanych

możliwości,

niewykorzystanych

okazji,

przy

jednoczesnym

niewykorzystanych

okazji,

przy

jednoczesnym

spostrzeżeniu, że jest już za późno na to, aby jeszcze coś

korygować. Człowieka ogarnia rozpacz i żal. Świat jest

postrzegany w czarnych kolorach, dominuje gorycz i

pesymizm.

MODEL „WEKTORÓW ROZWOJU"

OSOBOWOŚCI

WEDŁUG CZ. CZAPÓWA

Czesław Czapów, główny reprezentant „warszawskiej szkoły

pedagogiki resocjalizacyjnej", jej czołowy teoretyk, po

przeanalizowaniu wielu rozmaitych koncepcji rozwoju i

zaburzeń osobowości1 sformułował ogólny zarys kierunków

rozwoju osobowości zdrowej. Uznawał jednocześnie, że

istotnymi elementami tzw. ideału wychowawczego w

pedagogice są:

optymalne uspołecznienie i optymalne eliminowanie

egoizmu,

optymalny rozwój osobowości manifestujący się

aktywnością twórczą i eliminowanie zahamowań i

dewiacji rozwojowych

Analizując niżej zamieszczony obszerny cytat z jego

fundamentalnego

dzieła Wychowanie resocjalizujące. Elementy metodyki i

diagnostyki, można dojść do wniosku, że jego koncepcja jest

w wielu punktach zbieżna z prezentowanymi wcześniej

modelami osobowości zdrowej, które mogą być przecież

traktowane jako tzw. stany dojścia, czyli swoiste koncepcje

teleologiczne

(związane

realizacją

tzw.

ideałów

teleologiczne

(związane

realizacją

tzw.

ideałów

wychowawczych, zdecydowanie odmiennych od tych, które

wraz z upadkiem doktryny socjalistycznej zostały

automatycznie unieważnione). Uważając twórczość za

szczególnie ważkie świadectwo progresywnego rozwoju

osobowości, przedstawiamy ten rozwój jako szereg zmian

kierunków/wektorów prowadzących:

od postrzegania synkretycznego (całościowego,

globalnego)

analitycznego

(dotyczącego

globalnego)

analitycznego

(dotyczącego

konkretnych obiektów i zdarzeń), a następnie do

spostrzegania intelektualnego (nawiązującego do

pojęć ogólnych i ogólnych zależności przyczynowo-

skutkowych).

od myślenia zmysłowo-ruchowego (obrazowego i

konkretnego) do myślenia dotyczącego operacji

konkretnych

(wyobrażeń

odtwórczych

konkretnych

(wyobrażeń

odtwórczych

wytwórczych,

jest

przeżyć

opartych

wytwórczych,

jest

przeżyć

opartych

spostrzeganiu konkretnych obiektów i zdarzeń), a

następnie

myślenia

dotyczącego

operacji

następnie

myślenia

dotyczącego

operacji

formalnych logicznych i przyczynowo-skutkowych,

abstrahujących

tego,

jest

dane

abstrahujących

tego,

jest

dane

bezpośrednim spostrzeganiu, czyli nawiązujących do

ogólnych pojęć opierających się na wyobrażeniach,

i równocześnie odwracalnych, to jest do

myślenia wnioskującego nie tylko o skutkach na

podstawie przyczyn, ale i o przyczynach na

podstawie skutków;

od syntonii (współdoznawania z drugim człowiekiem przeżyć

przyjemnych i przykrych obserwowanych bezpośrednio) do

sympatii (współpoznawania na podstrawie zrozumienia

przeżyć człowieka lub ludzi, skłaniającego do interwencji

wyrażającej własny system wartości), a następnie do

teliczności (współdoznawania w toku wspólnego reagowania

na daną sytuację, zgodnie z własnym systemem wartości);

od egoizmu (preferowania dobra własnego lub dobra

wyłącznie własnej małej grupy) do altruizmu (preferowania

dobra innych ludzi bez względu na ich społeczne

przynależności), a następnie do miłości (preferowania dobra

wspólnego, czyli dobra wspólnoty, przy równoczesnym

respektowaniu dobra każdego członka wspólnoty);

od emocjonalności (zależności od nieuświadomionych

popędów i pobudzeń) do impulsywności (zależności od

uświadamianych dążeń realizowanych bez względu na

nadrzędne cele), a następnie do refleksyjności (realizowania

uświadamianych dążeń, kontrolowanych ze względu na cele

nadrzędne);

od pasywności (dominacji zdolności i skłonności odbierania

informacji bez ich transformowania) do transformatywności

(dominacji zdolności i skłonności do odbierania informacji i ich

przekształcania

stosownie

posiadanego

systemu

przekształcania

stosownie

posiadanego

systemu

wiadomości), a następnie do aktywności (dominacji, zdolności i

skłonności do nadawania informacji, respektującego posiadaną

wiedzę o rzeczywistości).

od responsywności reaktywnej (całkowitej zależności od

każdorazowo występujących bodźców) do responsywności

reproduktywnej (całkowitej zależności od przyswojonych

wzorów opisywania i oceniania rzeczywistości), a następnie do

proaktywności (oddziaływania na rzeczywistość także z własnej

inicjatywy i bez liczenia się z wpojonymi wzorami aktywności).

od irracjonalnej stymulacji ze strony środowiska wewnętrznego

(reagowania na napięcie związane z potrzebami) do

irracjonalnej stymulacji ze strony środowiska zewnętrznego

(reagowania na napięcia związane z pobudzeniami ze strony

obiektów i zdarzeń), a następnie do racjonalnej stymulacji (ze

względu na uznawany system celów selekcjonowanie i

respektowanie bodźców z zewnątrz i z wewnątrz).

spontaniczności

(działania

wyrażającego

własne

spontaniczności

(działania

wyrażającego

własne

zainteresowania i możliwości) do konformizmu (ulegania

aktualnej presji otoczenia społecznego), a następnie do

prospołecznej autonomii (respektowania istotnych interesów

uznanych zbiorowości społecznych zgodnie z własnymi

nastawieniami emocjonalnymi i nastawieniami poznawczymi:

orientacyjnymi i intelektualnymi oraz wywołanymi przez nie

motywacjami i ustosunkowaniami);

10)

od integracji na niskim poziomie (podporządkowania dążeń

celom nadrzędnym przyjętym i uznawanym dogmatycznie,

bezkrytycznie) do dezintegracji pozytywnej (odrzucenia celów

integrujących na niskim poziomie i krytycznej oceny znanych

wzorów integracji i indywidualnych rozwiązań w tym zakresie),

a następnie do integracji na wysokim poziomie (samodzielnie i

w oparciu o stale rozwijany system wyjaśniania i

wartościowania świata, dobieranie i korygowanie układu celów

nadrzędnie kontrolujących i hierarchizujących dążenia życiowe

Cz. Czapów prezentując koncepcję „wektorów rozwoju",

nawiązywał zupełnie świadomie do współczesnej wiedzy

psychologicznej,

socjologicznej,

psychiatrycznej

psychologicznej,

socjologicznej,

psychiatrycznej

kryminologicznej. Odnajdujemy w jego koncepcji wiele

wątków inspirowanych teoriami J. Piageta (Rozwój

spostrzeżeń oraz form myślenia); E. Fromma (Rozwój

emocjonalny człowieka oraz jego egzystencjalny sens); L.

Kohiberga (Rozwój uczuć moralnych i ich fazowość) czy K.

Dąbrowskiego (Mechanizmy integracji i dezintegracji

osobowości). Pedagogika resocjalizacyjna w warstwie

aksjologicznej lub teoretycznej jest w zasadzie inspirowana

trzema paradygmatami (założeniami): hormizmu - czyli

teorią instynktów oraz ich kanalizowania, behawioryzmu i

„treningiem

interpersonalnym"

jako

metodą

oraz

„treningiem

interpersonalnym"

jako

metodą

oraz

humanizmu psychologizującego lub socjologizującego

Wyk.

Paweł Ochałek

Przemysław Maletka

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37

Inspiracje aksjologiczne w pedagogice resocjalizacyjnej

Document Outline