Nauki pedagogiczne a humanistyka

I.

Przednaukowe i pozanaukowe orientacje filozoficzne

1. Metafizyka

• pytania: (tzw. fundamentalistyczne)
a) Jaka koncepcja „umeblowania świata” jest

prawomocna

b) Jaka wiedza o świecie jest prawomocna?
c) Jakie wartościowanie etyczne albo estetyczne

jest

słuszne?

• spekulatywizm, irracjonalizm, dedukcja jako sposób

rozumowania

(przejście od ogółu do szczegółu)
2. Wybrane systemy filozofii spekulatywnej

• Filozofie chrześcijańskie (Augustynizm, neotomizm,

personalizm)

• Filozofie laickie (np. egzystencjalizm: człowiek i rzecz; istota i

istnienie;

wolność i odpowiedzialność; egzystencja

i

koegzystencja

)

I I. Pozytywistyczne orientacje filozoficzne – od XVII
wieku
(początkowo tylko przyrodoznawstwo, później nauki
humanistyczne)
Wyróżniki:

• ahistoryzm – badania poza historią,

• fenomenalizm – badanie tego co realne, fizyczne
(fizykalizm),

• empiryzm – badanie w doświadczeniu (w praktyce),

• normatywizm – brak możliwości orzekania o
wartościach,

• indywidualizm metodologiczny (psychologizm) –
mechanizm wyjaśnia indywidualnego przenoszony na
wyjaśnianie tego co społeczne (zbiorowe),

• kumulatywizm – rozwój wiedzy na drodze dodawania
(kumulowania),

• indukcjonizm – jako sposób rozumowania (przejście od
szczegółu do ogółu),

•

sądy efektywne technologicznie – odnoszące się do wiedzy

potocznej

• przekonania światopoglądowe motywujące potoczno-życiowe
działania (światopogląd scjentystyczny).

Różne ujęcia pozytywistyczne (modernistyczne):
„filozofii pozytywnej”

• np. pragmatyzm - ujęcie podporządkowane
praktyczności (utylitarności), patrz J. Dewey,

• neopozytywizm – ujęcie z zastosowaniem tzw.
logicznej teorii języka, struktura lingwistyczna jest
odbiciem budowy świata, twierdzenia teoriopoznawcze są
twierdzeniami analitycznymi, - naczelne hasło „walka z
metafizyką” ,

• strukturalizm – ogólna teoria systemów – badanie
relacji między elementami struktury, też np. tzw.:

• struktura „porozumienia się co do czegoś”, Karla-
Otto Apela, którego nie interesuje relacja podmiotu
poznającego do przedmiotu ale poznanie „struktury
całkowitej” relacji: podmiot – partner podmiotowy
komunikacji, relacji „hermeneutycznego rozumienia”,

I I I. Przełom antypozytywistyczny w nauce

• koncepcje nawiązujące do pojęcia (procedury)
“rozumienia” W. Diltheya

• próba odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób można poznać
życie duchowe jednostki?

• tzw. operacje intuicyjno-pozapojęciowe (irracjonalne).
Dilthey: ”całość rozumienia jest irracjonalna, jak zresztą
samo życie”

• Dilthey twórcą idei filozoficznej określanej mianem
hermeneutyki, która w jego ujęciu była pozapojęciowym,
czy też przedpojęciowym „przeżywaniem” siebie i świata.

• dla E. Sprangera są to tak zwane „formy życia”
(człowiek: poznawczy, estetyczny, ekonomiczny,
współpracujący, władczy, religijny)

• Polscy przedstawiciele: (S. Hessen, B. Suchodolski, B.
Nawroczyński)

• historyczne ujęcie polskiego nurtu w tzw. „pedagogice
kultury”.

I V. Postpozytywistyczne orientacje filozoficzne

1. Antynaturalizm metodologiczny

• opozycja wobec przyrodoznawstwa,

• niemiecka idealistyczna filozofia humanistyki,

• rewaloryzacja metafizyki,

• odniesienie do wartości, orzekanie o wartościach,

• szczególna rola wartości w humanistyce

• źródło antynaturalizmu: „doświadczenie

przedrefleksyjne”, szczególnego rodzaju
doświadczenie humanistyczne,

• przedstawiciele: szkoła badeńska (Rickert),

instrumentalizm M. Webera, fenomenologia E.
Husserla, filozofia krytyczno-hermeneutyczna szkoły
frankfurckiej.

• dzisiejsze propozycje tzw. postmodernistyczne,

w Polsce: T. Szkudlarek, Z. Melosik, Z. Bauman

2. Hipotetyzm (K. Poppera)

• poznanie naukowe jako „przedłużenie”
(uzupełnienie) potocznego doświadczenia.

• pierwotność teorii wobec doświadczenia
(obserwacji),

• antypsychologizm,

3. Mitologia naukowa

• psychoanaliza,

• mechanicyzm cybernetyzujący,

V. Orientacje filozofii marksistowskiej

• filozofia bazująca na materializmie historycznym
(ujęcia teoretyczne, humanistyczne, praktycystyczne,
kulturowe),

• filozofia przyrody,

• marksizm odnoszący się do światopoglądu tzw.
„wczesnego Marksa

Teoretyczny rozwój nauki

• korespondencja do potocznego doświadczenia

(nauki przedteoretyczne , przełomu teoretycznego i
teoretyczne,

• historyczny rozwój kategorii (abstrakcja i

konkretyzacja),

• dyrektywa interpretacji humanistycznej,

• założenie o racjonalności

Funkcje nauki:

1. Funkcja praktyczno-poznawcza (podstawowa),
2. Funkcja światopoglądowo-ideologiczna

(uzupełniająca, wtórna),

3. Funkcja kulturowo-dydaktyczna (

uzupełniająca,

wtórna).

Schemat badania naukowego

świat konstrukcji teoretycznych

d

(2)

(3)

T

P

---------------------------------------------------------------------------------------
---
i h
(1)
(4)

F

F

świat faktów empirycznych

(?)

F – fakty opis wyjaśnianie norma
P - przewidywania
T - teoria

i – indukcja

dyrektywa

h - hipoteza

d - dedukcja

Literatura:

1. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, (red.), Pedagogika, Warszawa 2003,

tom.1.

2. B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków

1998.

3. J. Kmita, O kulturze symbolicznej, Warszawa 1982, r. III, p.3.

nauka jako przykład rozwijającej się historycznie dziedziny
kultury symbolicznej.

4. A. E. Szołtysek, Filozofia wychowania, Toruń 1998.
5. G.L. Gutek, „Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji”,

Gdańsk 2003.

6. H.H. Krüger, Wprowadzenie w teorie i metody badawcze nauk o

wychowaniu, Gdańsk 2005.

7. Gofron A., Piasecka M. (red.) ,Podstawy edukacji: Wielość

propozycji epistemologicznych a różnorodność rozwiązań
praktycznych w edukacji, Częstochowa 2007.

8. Gofron A., Epistemologiczne podstawy modernizmu i

postmodernizmu. Konteksty edukacyjne, Częstochowa 2010.