Nauki pedagogiczne a humanistyka
I.
Przednaukowe i pozanaukowe orientacje filozoficzne
1. Metafizyka
• pytania: (tzw. fundamentalistyczne)
a) Jaka koncepcja „umeblowania świata” jest prawomocna
b) Jaka wiedza o świecie jest prawomocna?
c) Jakie wartościowanie etyczne albo estetyczne jest
słuszne?
• spekulatywizm, irracjonalizm, dedukcja jako sposób rozumowania
(przejście od ogółu do szczegółu)
2. Wybrane systemy filozofii spekulatywnej
• Filozofie chrześcijańskie (Augustynizm, neotomizm, personalizm
chrześcijański)
• Filozofie laickie (np. egzystencjalizm: człowiek i rzecz; istota i istnienie;
wolność i odpowiedzialność; egzystencja
i koegzystencja
)
I I. Pozytywistyczne orientacje filozoficzne – od XVII
wieku
(początkowo tylko przyrodoznawstwo, później nauki
humanistyczne)
Wyróżniki:
• ahistoryzm – badania poza historią,
• fenomenalizm – badanie tego co realne, fizyczne
(fizykalizm),
• empiryzm – badanie w doświadczeniu (w praktyce),
• normatywizm – brak możliwości orzekania o
wartościach,
• indywidualizm metodologiczny (psychologizm) –
mechanizm wyjaśnia indywidualnego przenoszony na
wyjaśnianie tego co społeczne (zbiorowe),
• kumulatywizm – rozwój wiedzy na drodze dodawania
(kumulowania),
• indukcjonizm – jako sposób rozumowania (przejście
od szczegółu do ogółu),
• sądy efektywne technologicznie – odnoszące się do
wiedzy potocznej
• przekonania światopoglądowe motywujące
potoczno-życiowe działania (światopogląd scjentystyczny).
Różne ujęcia pozytywistyczne (modernistyczne):
„filozofii pozytywnej”
• np. pragmatyzm - ujęcie podporządkowane
praktyczności (utylitarności), patrz J. Dewey,
• neopozytywizm – ujęcie z zastosowaniem tzw.
logicznej teorii języka, struktura lingwistyczna jest
odbiciem budowy świata, niezależność kontekstu
uzasadnienia od kontekstu odkrycia, twierdzenia
teoriopoznawcze są twierdzeniami analitycznymi, -
naczelne hasło „walka z metafizyką”, . Metafizyka
jest niewyrażalna. według L. Wittgensteina: „Granice
mego języka są granicami mego świata”. „O czym nie
możemy mówić, o tym musimy milczeć
• strukturalizm – ogólna teoria systemów – badanie
relacji między elementami struktury, też Np. tzw.:
• struktura „porozumienia się co do czegoś”, Karla-
Otto Apela, którego nie interesuje relacja podmiotu
poznającego do przedmiotu ale poznanie „struktury
całkowitej” relacji: podmiot – partner podmiotowy
komunikacji, relacji „hermeneutycznego rozumienia”,
I I I. Przełom antypozytywistyczny w nauce
• koncepcje nawiązujące do pojęcia (procedury)
“rozumienia” W. Diltheya
• próba odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób można
poznać życie duchowe jednostki?
• tzw. operacje intuicyjno-pozapojęciowe (irracjonalne).
Dilthey: ”całość rozumienia jest irracjonalna, jak zresztą
samo życie”
• Dilthey twórcą idei filozoficznej określanej mianem
hermeneutyki, która w jego ujęciu była pozapojęciowym,
czy też przedpojęciowym „przeżywaniem” siebie i świata.
• dla E. Sprangera są to tak zwane „formy życia”
(człowiek: poznawczy, estetyczny, ekonomiczny,
współpracujący, władczy, religijny)
• Polscy przedstawiciele: (S. Hessen, B. Suchodolski, B.
Nawroczyński)
• historyczne ujęcie polskiego nurtu w tzw. „pedagogice
kultury”.
I V. Postpozytywistyczne orientacje filozoficzne
1. Antynaturalizm metodologiczny
• opozycja wobec przyrodoznawstwa,
• niemiecka idealistyczna filozofia humanistyki,
• rewaloryzacja metafizyki,
• odniesienie do wartości, orzekanie o wartościach,
• szczególna rola wartości w humanistyce
• źródło antynaturalizmu: „doświadczenie
przedrefleksyjne”, szczególnego rodzaju
doświadczenie humanistyczne,
• przedstawiciele: szkoła badeńska (Rickert),
instrumentalizm M. Webera, fenomenologia E.
Husserla, filozofia krytyczno-hermeneutyczna szkoły
frankfurckiej.
• dzisiejsze propozycje tzw. postmodernistyczne,
w Polsce: T. Szkudlarek, Z. Melosik, Z. Bauman
2. Hipotetyzm (K. Poppera)
• poznanie naukowe jako „przedłużenie”
(uzupełnienie) potocznego doświadczenia.
• pierwotność teorii wobec doświadczenia
(obserwacji),
• antypsychologizm,
3. Mitologia naukowa
• psychoanaliza,
• mechanicyzm cybernetyzujący,
V. Orientacje filozofii marksistowskiej
• filozofia bazująca na materializmie historycznym
(ujęcia teoretyczne, humanistyczne, praktycystyczne,
kulturowe),
• filozofia przyrody,
• marksizm odnoszący się do światopoglądu tzw.
„wczesnego Marksa
Teoretyczny rozwój nauki
• korespondencja do potocznego doświadczenia
(nauki przedteoretyczne , przełomu teoretycznego i
teoretyczne,
• historyczny rozwój kategorii (abstrakcja i
konkretyzacja),
• dyrektywa interpretacji humanistycznej,
• założenie o racjonalności
Funkcje nauki:
1. Funkcja praktyczno-poznawcza (podstawowa),
2. Funkcja światopoglądowo-ideologiczna
(uzupełniająca, wtórna),
3. Funkcja kulturowo-dydaktyczna (
uzupełniająca,
wtórna).
Schemat badania naukowego
świat konstrukcji teoretycznych
d
(2)
(3)
T
P
---------------------------------------------------------------------------------------
---
i h
(1)
(4)
F
F
świat faktów empirycznych
(?)
F – fakty opis wyjaśnianie norma
P - przewidywania
T - teoria
i – indukcja
dyrektywa
h - hipoteza
d - dedukcja