OTYŁOŚĆ W WIEKU

ROZWOJOWYM

Klinika Pediatrii, Endokrynologii,

Diabetologii, Kardiologii i Chorób

Metabolicznych Wieku Rozwojowego

PAM

Katarzyna Marcinkiewicz

DEFINICJA

DEFINICJA

Nadmiar ilości tkanki tłuszczowej w

stosunku do normy

DEFINICJA

Stan patologicznego zwiększenia

ilości tkanki tłuszczowej,

prowadzący do upośledzenia

czynności i struktury

poszczególnych narządów lub

układów człowieka oraz zwiększenia

ryzyka chorobowości i śmiertelności

ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZU W

ORGANIŹMIE W ZALEŻNOŚCI OD

MASY CIAŁA

U dzieci ilość tkanki tłuszczowej

zależy od wieku i płci

Masa ciała

Zawartość

tłuszczu w

ciele

mężczyzn

Zawartość

tłuszczu w

ciele kobiet

Prawidłowa

9 – 20 %

16 – 26 %

Nadwaga

20 – 25 %

26 – 32 %

Otyłość

>25 %

>32 %

EDIPEMIOLOGIA

1.

Świat:

•

1,1 mld dorosłych BMI>25 kg/m2, 312 mln BMI>30 kg/m2

•

BMI>25 kg/m2: 50-75% kobiet, 50% mężczyzn,
10% populacji <18 rż.

•

155 mln dzieci ma nadwagę i otyłość, 30-45 mln otyłych w wieku
5-17 lat, 22 mln otyłych <5 rż

•

dominują Stany Zjednoczone, Meksyk oraz Zjednoczone Emiraty

Arabskie

•

W USA w ciągu 20 lat odsetek osób otyłych zwiększył się o

połowę

2.

Europa:

•

Otyłość ok. 40% populacji

•

16-22% (11,8-16,3 mln) w wieku 4-18 lat ma nadwagę lub

otyłość, 4-6 % (2,9-4,4 mln) z nich jest otyłych

•

Dominują Wielka Brytania, Europa Środkowa, Portugalia, Grecja

EPIDEMIOLOGIA

3. Polska:

• Nadwaga 45% mężczyzn i 35% kobiet,

otyłość 22% mężczyzn i 29% kobiet

• Szacunkowo dzieci: nadwaga 10%, otyłość

4%

• 80% otyłych dzieci pozostaje ludźmi

otyłymi w życiu dorosłym

• 1/3 otyłych wśród dorosłych była otyła w

dzieciństwie

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

1. Pomiary składu ciała:
• Pomiar grubości fałdu skórno-

mięśniowego przy użyciu fałdomierzy

(nad m. trójgłowym ramienia, w ok.

podłopatkowej, na brzuchu)

• Metoda bioimpedancji
• Metoda podwójnej adsorpcjometrii DXA
• Densytometria
• Tomografia komputerowa
• Tomografia rezonansu magnetycznego

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

2. Pomiary rozmiarów ciała i

odniesienia ich do norm:

• Masa ciała i siatki centylowe masy

ciała

• Wzrost i siatki centylowe wzrostu

• Siatki centylowe wagowo-wzrostowe

• BMI i siatki centylowe BMI

• WHR

• WC

• Wskaźnik Cole’a

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

Wskaźnik Queteleta???

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

BMI= masa ciała

(kg)/ wzrost (m

2

)

*

wzrost ryzyka powikłań

Ocena

Wartość

BMI

Niedowag

a

<18,5

Norma

18,5-

24,9

Nadwaga

*

25-29,9

Otyłość I

st.

30-34,9

Otyłość II

st.

35-39,9

Otyłość III

st.

>40

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

WHR = obwód w pasie (cm)/

obwód w biodrach (cm)

Typy otyłości (bardziej typowe dla dorosłych):
1.

Otyłość centralna

*

(androidalna, brzuszna, typ

„jabłko”) – tkanka tłuszczowa w górne części ciała.
WHR>1,0 u chłopców i >0,8 u dziewcząt

2.

Otyłość obwodowa (gynoidalna, pośladkowo-udowa,

typ „gruszka”) – tkanka tłuszczowa w dolnej części

ciała

U dzieci w wieku szkolnym rozmieszczenie tkanki

tłuszczowej równomierne

*

Zwiększone ryzyko powikłań metabolicznych

METODY I KRYTERIA ROZPOZNAWANIA

NADWAGI I OTYŁOŚCI

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

WC

(waist

circumferenc

e) – obwód

talii (cm)

Kobiety

Mężczyź

ni

Norma <80 <94
Nadwa

ga

80-

88

94-

102

Otyłość

brzusz

na

>88 >10

2

METODY I KRYTERIA

ROZPOZNAWANIA NADWAGI I

OTYŁOŚCI

WLI - wskaźnik Cole’a [%], ocena stanu

odżywienia

[masa ciała x wysokość ciała (50 c) x 100]

[masa ciała (50 c) x wysokość ciała]

• >120 otyłość

• >110 – odżywienie nadmierne

• 90 - 100 – norma

• 85 - 90 – nieznaczne niedożywienie

• 75 – 85 – niedożywienie

• <75 - wyniszczenie

POWIKŁANIA OTYŁOŚCI

1. Zaburzenia metaboliczne:

• Hiperlipidemia (CH, TG)

• Upośledzona tolerancja glukozy – cukrzyca t. 2

• Stłuszczenie wątroby

• Kamica żółciowa

• Hiperhomocysteinemia
2. Zaburzenia układu oddechowego:

• Zespół bezdechu sennego

• Zespół hipowentylacji – z. Pickwicka
3. Zaburzenia układu sercowo-naczyniowego

• Nadciśnienie tętnicze

• Niewydolność serca

• CHNS

• Serce płucne

• Kardiomyopatia

POWIKŁANIA OTYŁOŚCI

4.

Zaburzenia układu kostno-stawowego:

• Zmiany zwyrodnieniowe stóp, kolan, stawów

biodrowych, kręgosłupa

5.

Nowotwory: rak jelita grubego, trzonu

macicy, sutka, jajników, gruczołu krokowego

6.

Konsekwencje psychologiczne:

• brak akceptacji rówieśników
• obniżona samoocena
• odosobnienie
• depresja
• gorsza pozycji socjoekonomicznej
• mniejsza szansa zawarcia małżeństwa

METODY I KRYTERIA ROZPOZNAWANIA

NADWAGI I OTYŁOŚCI

POWIKŁANIA OTYŁOŚCI

Otyłość

„jabłko”

Otyłość

„gruszka”

Większe ryzyko •hiperlipidemi

i
•oporności na
insulinę
•cukrzycy
typu 2
•chorób
sercowo –

naczyniowych

•schorzeń

narządu ruchu
•schorzeń
dróg

żółciowych

Mniejsze

ryzyko

•chorób

sercowo–
naczyniowych

niż w otyłości
brzusznej

KLINICZNA KLASYFIKACJA

OTYŁOŚCI

1. Otyłość pierwotna (prosta,

samoistna) –

90%

otyłości u dzieci !!!

2. Otyłość wtórna

OTYŁOŚĆ PROSTA

OTYŁOŚĆ PROSTA

PRZYCZYNY:

zdecydowanie charakter rodzinny !!!
Geny ??? 5-90%
tzw. czynniki środowiskowe:
Błędy żywieniowe !!! – przekarmianie !!!

(codzienne przekraczanie zapotrzebowania o

100 kcal = 5 kg nadwagi w ciągu roku)
Niedostateczna aktywność fizyczna

Psychika - forma uzależnienia, sposób radzenia

sobie ze stresem, smutkiem, nudą
Czynniki psychogenne – kontrola OUN (głównie

podwzgórze), regulacja neurotransmiterów

OTYŁOŚĆ PROSTA

OBJAWY:

symetryczny rozkład tkanki tłuszczowej
wczesny początek pokwitania

bladoróżowe rozstępy

steatomastia – u chłopców

thelarche – u dziewczynek

dysproporcja w wyglądzie narządów

płciowych

koślawość kolan, płaskostopie

OTYŁOŚĆ PROSTA

DIAGNOSTYKA:

Lipidogram (CH, HDL, LDL, TG, WKT)
OGTT (ocena glikemii oraz insuliny)
HbA1c
TSH, FT3, FT4
Kortyzol – dobowy profil
Ciśnienie tętnicze (ew. 24-godzinny pomiar RR)
EKG
Wiek kostny
USG jamy brzusznej

OTYŁOŚĆ PROSTA

LECZENIE:

zmiana stylu życia

modyfikacja diety pod względem ilościowym

i jakościowym

wzrost aktywności fizycznej

Bardzo trudne i mało efektywne –

ścisła współpraca

rodzice-dietetyk-lekarz-psycholog-

dziecko

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

A.

W zespołach uwarunkowanych genetycznie:

1.

Zespół Willi – Pradera

2.

Zespół Lawrence – Moon - Biedl

B.

W zaburzeniach hormonalnych:

1.

Zespół Cushinga

2.

Niedoczynność tarczycy

3.

Rzekoma niedoczynność przytarczyc (z. Albrighta)

4.

Niedobór hormonu wzrostu

5.

Hiperinsulinizm pierwotny

6.

Zespół policystycznych jajników (z. Stein-Leventhal)

C.

Zaburzenia podwzgórza:
Guzy mózgu, stany zapalne mózgu, urazy mózgu,

zabiegi chirurgiczne podwzgórza

D.

Polekowa:
kortykosteroidy, pochodne estrogenów, pochodne

progestagenu, pochodne fenotiazyny, leki uspokajające

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

ZESPÓŁ PRADER – WILLI

• translokacja lub delecja w obrębie 15

chromosomu

• nadmierne

łaknienie

-

otyłość,

wiotkość

mięśni

-

opóźnienie

ruchowe, upośledzenie umysłowe,

niskorosłość,

charakterystyczna

twarz, hipogonadyzm

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

ZESPÓŁ LAWRENCE-MOON-BIEDL

• Cecha dziedziczona AR
• Otyłości

występująca

rodzinnie,

barwnikowe zwyrodnienie siatkówki

–

utrata

wzroku,

polidaktylia,

upośledzenie

umysłowe

różnego

stopnia,

hipogonadotropowe

opóźnienie dojrzewania

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

ZESPÓŁ CUSHINGA

• księżycowata twarz, „bawoli kark”,

łojotok, zaczerwienienie policzków,

hirsutyzm, trądzik, czerwonobrunatne

rozstępy

skórne,

skłonność

do

wybroczyn, osłabienie siły mięśniowej,

osteoporoza, nadciśnienie tętnicze,

zahamowanie wzrastania

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

RZEKOMA NIEDOCZYNNOŚĆ
PRZYTARCZYC

• Choroba genetyczna – brak odpowiedzi

receptora na podwyższone stężenie na PTH

• Niskorosłość, okrągła twarz, krótka i szeroka

szyja, skrócenie palców i kości śródręcza,
anomalie zębów, podskórne zwapnienia,
zwapnienia jąder podstawy mózgu

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

ZESPÓŁ POLICYSTYCZNYCH
JAJNIKÓW

• Nadmierna stymulacja jajników

przez LH

• Otyłość, hirsytuzm, nadmierny

trądzik, brak lub zaburzenia
miesiączkowania

SPOSOBY LECZENIA

OTYŁOŚCI

Dieta

Aktywność fizyczna

Zmiana nawyków

żywieniowych

Farmakologia

Chirurgia

SPOSOBY LECZENIA

OTYŁOŚCI

DIETA !!!

• WĘGLOWODANY DO 55%

• TŁUSZCZE DO 30%

• BIAŁKA DO 15%

Kontrola: lipidogram, HbA

1

c

SPOSOBY LECZENIA

OTYŁOŚCI

Zalecenia żywieniowe dla dzieci 1-3 rż.
1.

Codziennie pieczywo i przetwory zbożowe z
pełnego przemiału zbóż

2.

Codziennie

produkty

nabiałowe

(mleko

modyfikowane, maślanka, kefir, jogurt - >24
miesiąca życia z obniżoną zawartością tłuszczu

3.

Codziennie warzywa i owoce

4.

Chude mięso czerwone (w tym wędliny) – max.
2-3x/tydzień; jajka kurze – w te dni, w które
nie spożywamy mięsa

5.

Mięso drobiowe – 2-3x/tydzień (bez skóry)

SPOSOBY LECZENIA

OTYŁOŚCI

6. Wskazane ryby – 1-2x/tydzień
7. Przygotowanie posiłków z użyciem tłuszczy

roślinnych (oliwa z oliwek, olej rzepakowy) z
ograniczeniem tłuszczy zwierzęcych

8. Ograniczenie soli
9. Ograniczenie słodkich napojów !!!, do picia

czysta woda

10.Codzienna aktywność fizyczna – zabawa, gra

kilkadziesiąt minut najlepiej na dworze!!!

SPOSOBY LECZENIA

OTYŁOŚCI

MODYFIKACJE ZACHOWAŃ

Monitorowanie masy ciała i/lub
spożywanych pokarmów
Stawianie sobie realnych celów
System nagrody i kary
Ciągła kontrola

SPOSOBY LECZENIA

OTYŁOŚCI

FARMAKOTERAPIA

• Nie jest zalecana u dzieci

• U dorosłych
- leki zmniejszające apetyt

- pochodne amfetaminy – wiele skutków ubocznych
- Teronac (Mazindol) – hamuje łaknienie ośrodkowo
- Sibutramine (Meridia) – hamuje łaknienie

ośrodkowo

- Orlistat (Xenical) – inhibitor lipazy trzustkowej
- metyloceluloza
- pektyny

SPOSOBY LECZENIA

OTYŁOŚCI

CHIRURGIA
• Drutowanie szczęki
• Bypassy jelit
• Bypassy żołądka
• Wagotomia
• Gastrectomia

ZESPÓŁ METABOLICZNY –

KRYTERIA ROZPOZNANIA U

DZIECI

1. Otyłość brzuszna

Talia > 90 centyla lub BMI
>2 SDS

2.↑ stęż. TG

>110mg/dl lub >95 centyla

3. ↓ stęż. HDL-CHOL

<40mg/dl lub <5 centyla

4. ↑ RR

SBP i/lub DBP >95 centyla

5. ↑stęż. glukozy

Na czczo >110mg/dl lub po

2 h w OGTT >140 mg/dl

obecne co najmniej 3 z 5 w/w kryteriów

ZABURZENIA ZWIĄZANE Z

ZESPOŁEM METABOLICZNYM

• Cukrzyca typu 2
• Choroby sercowo-naczyniowe
• Nadciśnienie tętnicze pierwotne
• Zespół policystycznych jajników
• Stłuszczenie wątroby
• Zespół bezdechu sennego

GOSPODARKA LIPIDOWA

Cholestero

l całkowity
[mg/dl]

Cholester

ol LDL
[mg/dl]

Cholester

ol HDL
[mg/dl]

Triglicery

dy
[mg/dl]

Wartość

graniczna

170-180

100-110

-

150

Wartość

nieprawidło

wa

>200

>130

<40

>200