Metody i problemy pracy

społeczno - wychowawczej.
Praca społeczna jako
uruchomienie
potencjalnych sił
społecznych w środowisku.

Teoretyczny i praktyczny sens
metody indywidualnych
przypadków

Metoda indywidualnych przypadków jest
przykładem wzajemnych relacji i związków
teorii oraz metod jej pozyskiwania z
praktyka socjalno- wychowawczą. Metoda
ta ukazuje to co jednostkowe,
indywidualne w człowieku, jego losie i
najbliższym środowisku, podejmuje i
rozwija w celu usprawnienia, wzmocnienia
i poprawy jego sytuacji życiowej, bądź to
traktuje jako źródło wiedzy o zjawiskach
szerszych, ogólniejszych bardiej
uniwersalnych.

HISTORIA NARODZIN METODY

Metoda indywidualnych przypadków wyrosła z
praktycznej działalności socjalnej początku
wieku. Była i nadal jest jedną z metod
wspierania człowieka w trudnej sytuacji
życiowej. Ważnym kryterium podjęcia pracy
społeczno- wychowawczej jest zaistnienie
różnorodnych zaburzeń usytuowanych bądź to
bezpośrednio w jednostce, bądź to w jej
środowisku. Wiek XX to natężenie problemów
społecznych, potrzeba organizowania pomocy
społecznej stała się strukturalnym
zagadnieniem ówczesnych społeczeństw
kapitalistycznych. Nieszczęście, bieda i ludzkie
tragedie przestały być w odbiorze społecznym
osobistą sprawą i osobiście zawinioną
przypadłością osób nimi dotkniętych.

Mary Richmond przedstawia

najistotniejsze zasady
pracy z jednostką:

- jednostki ani rodziny nie wolno traktować wedle

jakiejkolwiek reguły lub teorii, ale należy dokładnie
przyjrzeć się jej sytuacji życiowej i precyzyjnie zbadać
wszystkie okoliczności które stały się przyczyną szukania
pomocy społecznej;

- nie można pomagać prędko, bez namysłu, częściowo, ale

należy przeprowadzić rozpoznanie warunków życiowych
jednostki, jej stosunku do otoczenia;

-

Caseworker (pracownik socjalny pracujący metodą
indywidualnych przypadków), oprócz zdolności
wrodzonych musi posiadać także wiedzę nabytą
doświadczeniem i specjalizacją.

Dorobek M. Richmond dał początek klinicznemu

spojrzeniu na życiowe problemy człowieka, wprowadził
pojęcie diagnozy społecznej oraz nowe narzędzia jej
opracowywania- wywiad środowiskowy.

SZKOŁA FUNKCJONALNA

Za jej twórczynie uznaje się Jessie Taft i Virginię
P. Robinson. Szkoła ta uzyskała swą ostateczną
linię programową w latach trzydziestych. W
myśl jej założeń sposobem na rozwiązywanie
problemów było powoływanie
wyspecjalizowanych agencji podejmujących
praktyczną działalność dotyczącą określonej
klasy zjawisk. Jej funkcje, zadania i środki
muszą być jasno i wyraźnie określone a oferta
socjalna jednorodna. Trzeba pracować osobno z
weteranami, nieletnimi, matkami, bezdomnymi,
gdyż nieporównywalne są potrzeby samych
zainteresowanych jak i społeczne oczekiwania
stawiane pracy z tymi grupami potrzebujących.

PODEJŚCIE PSYCHOSPOŁECZNE

Podejście to zostało związane z nazwiskiem
Gordon Hamilton, który podkreśla iż iluzją jest
wyodrębnienie funkcji pracy socjalnej na
podstawie istnienia różnych klas klientów np.
niewykwalifikowani pracownicy, niezamężne
matki, „czcigodne wdowy”. Taka klasyfikacja jest
powierzchowna i jest prostym sposobem
grupowania. W koncepcji tej zwraca uwagę na
opiekuna wrażliwego, wszechstronnego,
zaangażowanego w rozwiązywanie wielu klas
problemów swego podopiecznego o dużych
możliwościach działania.

Istnieje sześć zasad, które muszą być

realizowane od pierwszego kontaktu z
klientem jak również muszą towarzyszyć
całemu procesowi pomocy:

1.Akceptacja- kiedy pracownik socjalny spotyka się po

raz pierwszy z klientem wówczas uwidacznia się ich
nierówna pozycja społeczna, szczególnie ważna staje się
wówczas zasada respektowania podopiecznego jako
osoby z wszystkimi jego problemami i trudnościami,
szacunek dla jego osobistych decyzji i wyborów

2. Komunikacja- spotkanie dwóch uczestników procesu

pomocy winno służyć nawiązywaniu interakcji opartej na
jasności i precyzji używanych terminów. Osoby te mają
prawo nie zgadzać się ze sobą czy też prezentować
odmienne preferencje lecz muszą nawzajem rozumieć
swoje intencje i wypowiedzi, role i przedsięwzięcia

;

3.Indywidualizacja- korzystając z zasobu

wiedzy i własnego doświadczenia pracownik
socjalny musi zrozumieć nie tylko w jakim
stopniu jego podopieczny będący w depresji
jest podobny do całej klasy ludzi w
analogicznej sytuacji lecz raczej problem musi
zostać sformułowany odwrotnie;

4. Zasada uczestnictwa- aby podopieczny był

w stanie przełamać swą niechęć do aktywności
i odzyskać równowagę psychiczną musi od
samego początku aktywnie i świadomie
uczestniczyć w tym procesie- klient musi uznać
że wejście w sytuację terapeutyczną jest jego
świadomym wyborem

;

5.Zasada zaufania i poszanowania prywatności- by

klient mógł w pełni uczestniczyć w procesie
rozwiązywania swoich własnych problemów musi mieć
przekonanie że wszystkie informacje jakich udziela w
trakcie wywiadów zostaną wykorzystane wyłącznie na
użytek rozwiązania jego problemów i w takim zakresie
w jakim on sobie tego życzy. To co klient mówi
pracownikowi socjalnemu nie może być nigdy
przedmiotem dyskusji poza kręgiem zawodowym osób
zaangażowanych w proces pomocy;

6.Zasada samoświadomości- każdy pracownik socjalny

spotyka się w swojej codziennej praktyce zawodowej z
ogromną liczbą problemów i osób wywodzących się z
różnych środowisk kulturowych, trudno więc uniknąć w
tej sytuacji osobistych impulsów będących efektem
własnych doświadczeń. Realizacja zasady
samoświadomości i poczucie odpowiedzialności za los
klienta pozwala jednak pracownikowi oddzielić stosunki
z podopiecznym czyli motywację zawodową od
osobistych preferencji czy uprzedzeń

Wg. Tadeusza Pilcha „metoda

indywidualnych przypadków jest
sposobem badań polegającym na
analizie jednostkowych losów ludzkich
uwikłanych w określone sytuacje
wychowawcze, lub na analizie
konkretnych zjawisk natury
wychowawczej przez pryzmat
jednostkowych biografii ludzkich z
nastawieniem na opracowanie
diagnozy przypadku lub zjawiska w
celu podjęcia działań terapeutycznych”

Metoda grupowa w pracy
socjalnej

Metoda grupowa- została ona zdefiniowana przez

Aleksandra Kamińskiego jako metoda pracy
socjalnej a także wychowawczej, w której:

„...wychowawca (pracownik socjalny) ma przed sobą

zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób; wiąże

go nie tylko «dialog» z pojedynczymi członkami tej

zbiorowości - jego talent wychowawczy wyraża się w

umiejętnościach przewodzenia lub przodowania grupie

i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży

zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę -

stał nie tylko on, lecz także członkowie grupy..."

TYPOLOGIA GRUP WG.
ALEKSANDRA KAMIŃSKIEGO:

1.Grupy rozwojowo-wychowawcze

służą ludziom

normalnie funkcjonującym społecznie w takich
placówkach jak domy kultury, instytucje edukacyjne,
rekreacyjne, organizacje młodzieżowe itp. Grupy te mają
wspierać rozwój osobowości jednostek, które mniej lub
bardziej świadomie identyfikują się z celami i wartościami
grupy

2. Grupy rewalidacyjne, często utożsamiane w
pracy socjalnej z metodą grupową w ogóle, stosują
pracę rozwojowo-wychowawczą do oddziaływań na
jednostki społecznie lub fizycznie niedostosowane,
celem usprawnienia ich społecznego
funkcjonowania.

Ten rodzaj pracy organizuje się

w placówkach opiekuńczo-wychowawczych
oraz kulturalno-edukacyjnych nastawionych
na profilaktykę niedostosowań społecznych.

3. Grupy psychoterapeutyczne są w

praktyce socjalnej i wychowawczej w naszym
kraju względną nowością. Służyć mają
usprawnianiu społecznego i psychicznego
funkcjonowania jednostek w oparciu o
techniki z arsenału psychologii klinicznej w
odniesieniu do lżejszych przypadków. Tego
rodzaju praca realizowana jest w poradniach
specjalistycznych i placówkach opiekuńczo-
wychowawczych.

Rozumienie metody grupowej

w pracy socjalnej:

Praca socjalna realizowana w zorganizowanej

działalności instytucji i organizacji, zwanych ogólnie

służbami społecznymi lub jeszcze szerzej, służbami

dla ludzi; obejmuje nie tylko pomoc ludziom

ekonomicznie upośledzonym, ale także różnorodną

działalność terapeutyczną, rewalidacyjną,

resocjalizacyjną oraz edukacyjną skierowaną do

wszystkich, którzy mają jakiekolwiek trudności w

społecznym funkcjonowaniu z powodu swojej pozycji

społecznej, defektów fizycznych, psychologicznych,

interpersonalnych czy uzależnień chemicznych. Tak

rozumiana praca socjalna jest prowadzona nie tylko w

wyspecjalizowanych placówkach l poradniach ale w

szkołach, wszystkich szczebli, organizacjach

młodzieżowych szpitalach, ośrodkach opieki nad

ludźmi starszymi, chorymi fizycznie i psychicznie, a

ostatnio także w zakładach pracy.

Zasady pracy grupy:

1. Prowadzący grupę musi skoncentrować się na

pomaganiu uczestnikom grupy w staniu się
systemem

wzajemnej pomocy. Głównym źródłem pomocy dla

każdego członka grupy są inni, indywidualnie i
zbiorowo.

2. Następną zasadą jest rozumienie i
wykorzystywanie w tej pracy procesu grupowego,
czyli dynamicznej sekwencji zdarzeń pojawiających
się w życiu każdej grupy a polegających na wspólnym
rozwiązywaniu problemów, wyrażaniu stosunku
emocjonalnego do i wobec innych, kształtowaniu
wzorów stosunków interpersonalnych, wpływaniu na
innych.

W przebiegu procesu grupowego pojawiają

się zarówno czynniki korzystne jak i

niekorzystne dla realizacji celów jednostkowych.

W pracy grupowej należy dążyć do

maksymalizacji czynników korzystnych i

minimalizacji niekorzystnych oraz uczyć

członków tego samego.

3. Trzecią zasadą jest dążenie do wzmocnienia

zdolności uczestników do funkcjonowania

samodzielnego i autonomicznego jako jednostki

i jako grupy.

4. Czwartą zasadą jest nauczenie uczestników

grupy wykorzystywania doświadczenia

grupowego do funkcjonowania w różnych

sytuacjach grupowych w życiu realnym.

Socjalna praca grupowa a

terapia grupowa i rodzina:

Terminu socjalna praca grupowa

używano dawniej w odniesieniu do
metody usprawniającej funkcjonowanie
społeczne i dla odróżnienia od terapii
grupowej,

kładącej nacisk na potrzeby

emocjonalne i procesy psychologiczne.

Praca grupowa a metoda

środowiskowa:

Praca socjalna w społeczności lokalnej

opiera się bowiem na grupach i może być
rozpatrywana jako praca grupowa gdy zespoły
ludzkie, z którymi się działa, są względnie
małe, gdy ich cele są lokalne a techniki pracy
wykorzystują interakcje i procesy grupowe. W
zakres pracy wchodzą też pewne techniki
szkolenia i wsparcia dla pracowników
socjalnych oraz ochotników, które to techniki
mają wiele wspólnego z wieloma formami
bezpośredniej pracy socjalnej.

Pojęcie empowerment

Empowerment oznacza - aktywność i samodzielność

w funkcjonowaniu społecznym człowieka, bowiem jest to:

„...proces przez który osoby i grupy rozwijają świadomość

swoich zdolności kontrolowania lub wpływania na siebie i

innych i uczą się umiejętności efektywnego stosowania

swego wpływu.„

Proces ten, zastosowany do pracy socjalnej, realizuje

się w metodycznych oddziaływaniach polegających na

wzmacnianiu do obrony, do samodzielnego zabiegania o

swoje potrzeby słabych, społecznie czy ekonomicznie

niewydolnych, upośledzonych lub krzywdzonych. Pojęcie

to stosowane jest również w znaczeniu rezultatowym do

nazwania stanu jaki został osiągnięty na skutek

oddziaływań określanych jako empowerment.

TYPOLOGIA WG LEONARDA

BROWNA:

- Grupy terapeutyczne. Służą one osiąganiu celów

zmiany indywidualnej poprzez systematyczne działanie

nastawione na zaradzenie, uleczenie czy ulżenie w

określonej chorobie, upośledzeniu lub problemie.

Oddziaływanie takich grup nastawione jest na rozwiązywanie

emocjonalnych czy społecznych trudności funkcjonowania

jednostki. Należy wzmacniać relacje w grupie oparte na

wzajemnej opiekuńczości, szacunku i empatii.

- Grupy socjoedukacyjne. Tworzy się je dla celów

wychowawczych, socjalizujących, dla udzielania wsparcia. Są

one przeznaczane dla szczególnych kategorii uczestników.

(np.grupy przymusowej reedukacji osób skazanych za

prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu, grupy

byłych pacjentów psychiatrycznych, czy kobiet, które

przeszły sytuacje kryzysowe). Istotą ich jest uczenie

właściwych interakcji społecznych w miejsce tych zachowań,

które utrudniają normalne funkcjonowanie społeczne.

- Grupy akcji społecznej. Grupy te organizuje się

wśród ludzi osobiście zainteresowanych osiągnięciem
zmian w dyskryminacyjnej lub niepomyślnej polityce,
sytuacji czy zachowaniach społeczności wobec nich.
Autor podaje przykłady rodziców organizujących się
do starań o poprawę warunków w szkołach,
bezdomnych zamierzających poruszyć opinię
publiczną. Ten typ wiąże się z metodą organizacji
środowiska.

- Grupy robocze. Ten typ uwzględnia grupy
tworzone w placówkach służb socjalnych jako grupy
zadaniowe do rozwiązania określonych problemów
wynikających w pracy placówek lub jako stałe zespoły
utworzone z różnych specjalistów i przeznaczone do
udzielania pomocy określonym typom klientów, np.
alkoholikom, samotnym matkom.

Proces grupowy i niektóre

techniki jego usprawniania:

Istotą metody grupowej, jest

wykorzystanie dynamiki właściwej życiu

grupy. W literaturze socjalnej pracy

grupowej napotykamy szereg charakterystyk

procesu grupowego opartych na obserwacji

jej funkcjonowania. Uogólniając je można

wyodrębnić następujące etapy:

- tworzenie grupy,

- stabilizacja jej struktury i norm,

- realizacja jej celu,

- ocena efektów działania i decyzja o jej

dalszym istnieniu lub rozwiązaniu.

Etapy procesu

grupowego:

Tworzenie grupy. Na tym etapie ludzie z

różnymi oczekiwaniami, potrzebami,

dotychczasowymi doświadczeniami

społecznymi wkraczają do na ogół nie znanej

sobie zbiorowości innych, aby stworzyć grupę.

Naturalne zjawiska zachodzące na tym etapie

są potrzebne w kształtowaniu się grupy, ale

ich przebieg może jej powstanie utrudnić lub

nawet uniemożliwić.

Najwyraźniejsze z takich zjawisk:

- Nowi uczestnicy szukają poszczególnych

jednostek, do których czują sympatię i z

którymi mogliby się „trzymać". Ludzie

ostrożnie badają jak dalece mogą się zbliżyć z

innymi i zaangażować w cele grupowe.

- Występować może skłonność

uczestników do podporządkowania
lub nawet zależności od pracownika
prowadzącego grupę, co sprzyja
narzuceniu przezeń jego własnej
koncepcji celów.

- Uczestnicy starają się znaleźć dla

siebie miejsce w formalnej strukturze
grupy. Jednostki ekstrawertywne w tym
okresie mogą uzyskać autorytet tylko
dlatego, że łatwiej im zabierać głos, a
nie dlatego, że wnoszą wartości ważne
dla grupy ze względu na jej cele.

Kontrakt w pracy grupowej:

W ciągu pierwszego spotkania pracownik winien kolejno

zrealizować następujące zadania,:

- Ułatwiać poznawanie się ludzi, stwarzać od początku

okazje do współdziałania poszczególnych osób z

innymi.

- Wyjaśnić wyraźnie cel tworzenia grupy z punktu

widzenia organizatora placówki oraz przeprowadzić

dyskusję w której wszyscy mogliby się do tego

ustosunkować oraz ujawnić i poznać swoje oczekiwania.

- Przedyskutować i ustalić „prawo" obowiązujące w

grupie oraz wzajemne zobowiązania, jakich muszą się

podjąć: placówka, pracownik prowadzący grupę oraz

uczestnicy grupy. To zadanie metodolodzy pracy

socjalnej nazywają zawarciem kontraktu.

- Przedyskutować program i metody pracy, które

mogą być użyte, rozważyć co ma się zdarzyć na

następnym spotkaniu.

- Przedstawić własną koncepcję swojej roli i sposoby

pracy z grupą.

Ocena efektów działania i

decyzja

o dalszym istnieniu lub

rozwiązaniu grupy.

Ocenę efektów należy przeprowadzać nie tylko w

dyskusjach, ale także na papierze, przez

kwestionariusze, opinie uczestników itp. Ta ocena

uwzględniać powinna aspekty funkcjonowania grupy

i pracownika istotne z punktu widzenia celów oraz

zaawansowanie w osiągnięciu celów. Zakres i wyniki

oceny powinny być przedyskutowane z uczestnikami

grupy. W efektywnej grupie wytwarzają się silne

więzi emocjonalne, które trudno potem rozerwać.

Powstać też może uzależnienie od grupy i lęk przed

jej utratą.

Istnieje konieczność przedyskutowania obaw

uczestników związanych z opuszczeniem czy

rozwiązaniem grupy.

Takie otwarte zaatakowanie sprawy ułatwi poradzenie

sobie z obawami. Przedstawiono też zadania do

zrealizowania w związku z tym, np”:

- Podtrzymanie zmian. Efekty uzyskane w pracy grupowej

mogą nie okazać się trwałe, zwłaszcza, że rzeczywiste

otoczenie często nie sprzyja ich utrzymaniu. Na etapie

zakończenia powinien być przygotowany plan na przyszłość

uwzględniający gdzie i jak uzyskać wsparcie i wzmocnienia, jak

prowadzić samokontrolę.

- Generalizowanie zmian. W wielu typach grup pomaga się

uczestnikom usprawnić funkcjonowanie w określonej

dziedzinie, radzić sobie z pewną klasą sytuacji. Jednak nabyte

umiejętności mogą mieć odniesienie do innych sytuacji i

zdolność do wykorzystania w innych okolicznościach powinna

być rozwinięta na etapie zakończeniowym.

- Budowanie samopomocowego systemu wsparcia.

Ukształtowany w grupie etos wzajemnej pomocy powinien

służyć rozbudowaniu więzów między opuszczającymi grupę,

tak aby mogli sobie pomagać indywidualnie lub w mniejszych

grupach radą, przykładem i wsparciem emocjonalnym.

Bibliografia:



,,Pedagogika Społeczna pod redakcją
Tadeusza Pilcha i Ireny Lepalczyk”.
Wydawnictwo Żak, Warszawa 1995

DZIĘKUJEMY ZA

UWAGĘ 