OKREŚLENIE WYCHOWANIA
_____________________________________________________________________
Najstarsze definicje podkreślają jako istotne dla wychowania przede wszystkim działanie wychowawców, wpływanie na wychowanków urabianie ich. Definicje te dotyczą problemu metody, jak działać, by wychowywać, mają więc charakter prakseologiczny i wiążą się z socjologizmem, to znaczy ze społecznym działaniem dorosłych.
Przeciwstawna grupa definicji podkreśla nie celowe urabianie wychowanka przez wychowujące społeczeństwo, lecz swobodny wzrost dziecka, określając więc wychowanie jako proces samorzutnego rozwoju w zakresie rożnego rodzaju doświadczenia nabywanego przez wychowanka.
Trzecie grupa określeń wychowania zwraca uwagę na warunki i bodźce przyczyniające się do rozwinięcia wychowanka. Wychowanie jest więc jako szkoła wspólnoty, organizowaniem przeżycia wspólnotowego przez zabawę, pracę, rozmowę, wyrażanie, ekspresję twórczą itp., jako sytuacje wychowawcze.
Ostatnia grupa definicji wychowania skupia się na wytworach i osiąganych skutkach działania wychowawczego. Proces wychowania polega na kształceniu się charakteru lub osobowości wychowanka, jego wykształcenia lub światopoglądu. Chodzi tu o najdalszy, jakby ostateczny wynik wychowawczy, którym jest przystosowanie wychowanka do środowiska biologicznego lub społecznego.
Jeśli chodzi o współczesne systemy wychowawcze, to dążą one do syntezy w swoich poglądach, dlatego też przeważają w nich definicje ramowe wychowania, które starają się zawrzeć w sobie tak działalność wychowawców, jak sytuacje wychowawcze, tak rozwój wszechstronny wychowanka, jak też cel, do którego jako wytwór proces rozwojowy i działanie wychowawcze zmierza.
„Wychowanie jest zawsze społecznie uznanym systemem działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia.”
ASPEKTY I WYMIARY PROCESU WYCHOWANIA
_____________________________________________________________________
Integralność wychowania
W centrum działań edukacyjnych, wychowawczych znajduje się człowiek we wszystkich sferach jego osobowości, podmiotowości, z jego indywidualną drogą rozwoju. Proces wychowania powinien obejmować całą osobowość człowieka, aby przez harmonijne zespolenia wszystkich jej sfer kształtował dojrzałą osobowość. Wśród najistotniejszych cech niezbędnych do uzyskania dojrzałości osobowej wymienia się zdolność bycia dla drugiego człowieka, odpowiedzialność i wolność.
Należy więc zgodnie z postępem nauk psychologicznych, pedagogicznych i dydaktycznych dopomagać dzieciom i młodzieży do harmonijnego rozwijania wrodzonych właściwości fizycznych, moralnych i intelektualnych, do zdobywania stopniowo coraz doskonalszego zmysłu odpowiedzialności w należytym kształtowaniu własnego życia przez nieustanny wysiłek i w osiąganiu prawdziwej wolności, po wielkodusznym i stanowczym przezwyciężaniu przeszkód.
Aby wychowanie osiągnęło zamierzony cel musi uwzględnić wiele aspektów procesu wychowania związanych z poszczególnymi dziedzinami ludzkiego rozwoju: wychowania fizycznego, rozwoju intelektualnego, kształcenia zdolności spostrzegania i kojarzenia, kierowania uczuciami i emocjami, rozwoju moralnego, kształcenia woli, rozwoju duchowego i społecznego.
a) Wychowanie fizyczne
Cielesność i duchowość to dwa wymiary ludzkiego życia. Prawidłowe funkcjonowanie sfery umysłowej wiąże się z odpowiednim stanem fizycznym. Celem wychowania fizycznego jest przede wszystkim kształtowanie sprawności fizycznej, która wpływa na rozwój zdrowotny dzieci i młodzieży, wzmacnia hart ciała i ducha. Zarówno rodzina jak i szkoła i Kościół mają obowiązek troszczyć się o zdrowie dzieci, Nauczyciele i wychowawcy powinni zadbać, aby dzieci przebywały na świeżym powietrzu i słońcu, winni organizować gry i zabawy w plenerze. Również wycieczki i turystyka krajoznawcza, mają wielki wpływ na dobry rozwój fizyczny, duchowy i intelektualny.
b) Rozwój intelektualny
W tej sferze rozwoju i wychowania chodzi o kształtowanie człowieka otwartego na prawdę i poszukującego prawdy. Człowiek staje się sobą, realizuje siebie na tyle, na ile „uzgadnia się z rzeczywistością, czyli prawdą, którą poznaje. Wychowanie umysłowe ma pomagać w samodzielnym odkrywaniu prawdy i uzgadnianiu z nią swego życia, Celem wychowania intelektualnego jest pomoc dziecku w odkryciu swoich uzdolnień oraz rozszerzanie jego zainteresowań. W zakresie tego wychowania trzeba brać pod uwagę wiedzę i wiadomości, które w wieku szkolnym dzieci mają zdobyć. Powinny nabyć zdolności poszukiwania informacji, a także umiejętności przyswajania wiedzy. Uczeń powinien nauczyć się formułować własne sądy i pojęcia, wyciągać wnioski, a także zdobyć umiejętność wypowiadania się oraz wiązania teorii z praktycznym działaniem.
c) Kierowanie uczuciami i emocjami
Bardzo istotne, zwłaszcza w okresie dojrzewania, będzie nabycie zdolności opanowywania emocji i reakcji wybuchowych. Wychowanie w tym względzie powinno pomóc młodemu człowiekowi w nawiązaniu trwałych więzi uczuciowych oraz uzdolnić do kontaktowania się z ludźmi.
d) Rozwój moralny
Podstawową troską wychowawcy ma być kształtowanie cnoty roztropności czyli umiejętności kierowania własnym życiem oraz oceny własnych zachowań. Istotnym elementem w ocenie moralnej czynu jest rozum, bowiem pozwala go rozeznać, zrozumieć, jednak nie może być decydującym kryterium. Umiejętność oceny związana jest z przyjętym systemem wartości i ich hierarchią; ona decyduje, co jest ważne, a co najważniejsze. Należy dać możliwość swobodnego poszukiwania rozwiązań problemów, które ich interesują. Ponieważ w wychowaniu moralnym nie do pomyślenia byłoby sformułowanie wszystkich możliwych sytuacji, w których uczniowie mają odróżnić dobro od zła i dokonać prawidłowego wyboru. Należy więc przekazać i uzasadnić podstawowe prawdy moralne i pozwolić, by poszukiwania rozwiązań szczegółowych dokonało sumienie samych wychowanków. Należy zatem zwrócić uwagę na formację sumienia. Wychowanie moralne jest pomocą w rozwoju osobowości i zdobywaniu wewnętrznej wolności. Istotą zaś wolności jest miłość. Ona nadaje także pełny kształt ludzkiemu istnieniu, stanowi o jego doskonałości. Proces wychowania moralnego ma na celu pomóc człowiekowi w zaakceptowaniu i przyjęciu życia mimo wszystkich trudów i cierpień. Należy więc kształtować u wychowanków gotowość do poświęceń, odwagę cywilną, otwartość na drugiego człowieka, ufność oraz świadome posłuszeństwo.
e) Kształcenie woli
Kształcenie woli można określić jako rozwijanie w dzieciach cech: pracowitości, rzetelności, wytrwałości, odwagi i odpowiedzialności. Bardzo niebezpieczne jest ciągłe przypominanie o konieczności ochrony ucznia przed stresami i przejawianie troski jedynie o jego relaks. Prowadzi to do zaniku odpowiedzialności i nie przygotowuje do dorosłych ról życiowych. Proces kształcenia woli powinien zmierzać do samowychowania, w którym miody człowiek sam potrafi stawiać sobie wymagania i konsekwentnie realizować.
f) Rozwój duchowy
Zadanie to obejmuje wiedzę religijną poznawanie zasad wiary, jak i rozwój trwałego kontaktu z Bogiem. Proces rozwoju duchowego prowadzi do refleksji nad sobą, twórczej postawy wobec świata, własnego życia i postępowania. Istotnym elementem tego zadania jest powiązanie z kulturą. Zarówno rodzice jak i wychowawcy powinni doprowadzać dzieci do spotkania i przeżycia piękna z jednej strony przez obcowanie z dziełami sztuki i kultury, z drugiej zaś przez kontakt z przyrodą i turystykę.
g) Rozwój społeczny
Człowiek z natury jest istotą społeczną, rozwija się przez kontakt z drugim człowiekiem. Człowiek odnajduje siebie wówczas, gdy potrafi spojrzeć na bliźniego jako na zadanie. Obce jest mu myślenie o drugim jako o zagrożeniu jego wolności i szczęścia. Wychowanie społeczne zmierza do tego, aby nauczyć postawy szacunku do bliźniego i uznania jego prawa do własnych poglądów, funkcjonowania w grupie i współpracy. Młody człowiek powinien poznawać dorobek własnej społeczności i dbać o jego rozwój.
METODY WYCHOWANIA - DEFINICJE I KLASYFIKACJE
_____________________________________________________________________
Metoda - określony sposób działania powodujący oczekiwane zmiany zgodne z uprzednimi założeniami. Metodą jest taki sposób działania, które można wielokrotnie powtórzyć w razie potrzeby. Są stosowane świadomie i skutecznie. Metody wychowania są, zatem sposobami celowych działań zgodnych z potrzebami wychowanków wielokrotnie sprawdzone w praktyce wychowawczej.
Klasyfikacja
Metody funkcjonują na trzech poziomach:
- Opierają się na zgodności między efektem kształtowanych zachowań a oczekiwaniami wychowawców (np. kary i nagrody).
- Poziom ten wyznacza drogę pośrednią, uzależnioną od społecznych norm etyczno-moralnych.
- Stanowi skomplikowaną, lecz najbardziej akceptowaną przez wychowawców drogę dochodzenia do aktywnego działania. Warunkiem tego działania jest posiadanie własnego systemu wartości.
Podstawą klasyfikacji jest tu sposób wywierania wpływu na zachowanie się wychowanka przez stosowanie tych metod w danej sytuacji.
Sposób wywierania wpływów na wychowanków zależy od czterech elementów:
-wychowawcy, jego autorytetu, sposobu działania i stosuneku do wychowanków,
-aktualnego stan rzeczy, od którego zależy możliwość zaspokojenia potrzeb dziecka,
-otoczenia społecznego (grupa rówieśnicza i jej opinie),
-wychowanka i jego potrzeb, poglądów, przekonań, postaw i ideałów.
Podział metod wychowawczych
a) metody wpływu osobistego
- wysuwanie sugestii (opierają się na założeniu, że samo zachowanie wychowawcy może być nagrodą lub karą dla wychowanka a ich skuteczność zależy od autorytetu wychowawcy; wysuwanie sugestii może mieć charakter zachęcania, przestrzegania, oceniania i zawsze wiąże się z ujawnieniem osobistego stanowiska wychowawcy)
- perswazja (polega na podsuwaniu wychowankowi określonych rozwiązań za pomocą dobranych argumentów)
- oddziaływanie przykładem osobistym (ukazanie uczniom wzorów zachowań w aktualnych sytuacjach)
- wyrażanie aprobaty i dezaprobaty (ocenianie zachowań uczniów, czyli wyrażenie aprobaty lub jego brak)
b) metody wpływu sytuacyjnego (ich stosowanie powoduje pewne następstwa w życiu ucznia)
- nagradzanie (zaspokojenie potrzeb dziecka w wyniku właściwego postępowania)
-karanie (udaremnienie pewnych potrzeb, niespełnienie pewnych oczekiwań w wyniku złego postępowania. Stosowanie tej techniki musi być starannie przemyślane i nie powinno prowadzić do trwałej dyskryminacji)
- instruowanie (uświadomienie wychowankom sytuacji, podanie sposobu postępowania np. film, audycja, teatr)
- organizowanie doświadczeń wychowanka (polega na uświadomieniu dzieciom, że ich zachowania konstruktywne przynoszą pozytywne następstwa, zaś zachowania destruktywne narażają je na konsekwencje sprzeczne z ich potrzebami)
- wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych (przedstawienie wychowankom ewentualnych konsekwencji, które mogą być wywołane ich postępowaniem)
- przydzielenie funkcji i ról społecznych (polega na przyznawaniu wychowankom atrakcyjnych funkcji)
- ćwiczenie (celowe powtarzanie z góry ustalonych czynności prowadzące do ugruntowania określonych postaw i przekonań)
c) metody wpływu społecznego
stosowanie tych metod opiera się na tym, że wszelkie stosunki jednostki z grupą społeczną mogą być źródłem nagród i kar. Jest to poparte względami psychologicznymi. Wychowawca może wpływać na wychowanka pośrednio poprzez grupę społeczną wykorzystując do swych celów wszelkie zjawiska grupowe.
d) metody kierowania samowychowaniem
mają one charakter wtórny w stosunku do wcześniej omawianych. Ich skuteczność zależy od przedstawionych trzech pierwszych metod oraz od dojrzałości wychowanków, ich właściwości psychicznych i konkretnych sytuacji.
RODZINA DYSFUNKCYJNA I WYCHOWANIE DZIECKA
_____________________________________________________________________
Podstawowym miejscem pracy i interwencji dla pracowników społecznych jest rodzina, która przeżywa zawsze swoje wzloty i upadki. W sytuacji trudnej, kiedy to najmniejsze środowisko życia cierpi z powodu niewystarczalności relacji odpowiednich, dziecko staje się najczęściej ofiarą. Dlatego zagadnienie pracy z rodziną dysfunkcyjną i co za tym idzie zainteresowanie się losem dzieci jako jej najsłabszego ogniwa oznacza podjęcie interwencji i działań wychowawczych.
Co trzeba wiedzieć na początku, aby zrozumieć sytuację rodziny dysfunkcyjnej. Przede wszystkim, że ta rodzina jest zamknięta i zakłamana. Wszystkie relacje podlegają różnym zaburzeniom, co powoduje pomieszanie ról. W takiej sytuacji członkowie rodziny starają się zachować sztywnie i sztucznie działanie rodziny.
Dysfunkcja rodziny jako zjawisko może przybierać różne formy:
- alkoholizm, czy inne uzależnienia,
- choroba psychiczna jednego z członków rodziny z wszystkimi konsekwencjami,
- przemoc fizyczna lub psychiczna,
- psychiczne opuszczenie dzieci i chłód emocjonalny,
- odrzucanie i dewaluowanie dziecka,
- nadużycia emocjonalne,
- nadopiekuńczość czy nadmierna kontrola.
W swej rzeczywistości rodzina tworzy pewien system, w którym brak elementu albo zaburzone właściwe funkcjonowanie powoduje, że cała ta rodzina zaczyna się chwiać. Najbardziej na skutki tego działania jest narażone dziecko. Aby zapewnić rozwój dziecka w rodzinie muszą zaistnieć następujące cechy rodziny:
- tożsamość i struktura,
- autonomia i wspólnota,
- skuteczna komunikacja,
- otwartość rodziny na świat.
Z kolei można łatwo zauważyć, że dziecko, które musi żyć w takiej rodzinie doświadcza niestety:
- życia w ciągłym stresie,
- koncentracji uczuć i myśli o członkach rodziny,
- zaprzeczania na zewnątrz o problemach rodziny ,
- izolacji społecznej z powodu tajemnicy rodzinnej,
- trudnych emocji: wstydu, niepewności, lęku, poczucia winy, żalu, złości.
Dziecko, aby przetrwać musi przystosować swoje życie do sposobu życia rodziny, gdyż jest słabe, aby coś zmienić. Dlatego doświadcza tzw. urazowych doświadczeń:
- frustracja: niezdolność rodziny do empatycznego zrozumienia,
- inwazyjność: niezdolność rodziny do powstrzymywania się od naruszania granic dziecka (agresja słowna, fizyczna, seksualna, czy inne)
Właściwie dziecko nie ma możliwości jak dostosować się do panującej sytuacji, która niestety przekracza jego zdolności pojmowania i odczuwania. Wzory zachowań, które zaczyna naśladować są wynikiem kompromisu z otaczającą go rzeczywistością. Takie niekorzystne przystosowanie ię dziecka może spowodować niekorzystne zmiany w sferze:
- zachowania (rezygnacja z własnych potrzeb, odreagowanie emocji w działaniach impulsywnych, aktach agresji słownej czy fizycznej),
- emocji (zaburzenie kontroli emocjonalnej, tłumienie uczuć, depresja),
- samooceny (niskie poczucie własnej wartości),
- relacji z ludźmi (trudności w tworzeniu stałych związków),
- zdrowia (nadużywanie leków, alkoholu, używek, zaburzenia psychosomatyczne),
Aby dziecko mogło reagować w sytuacjach inaczej niż dotychczas, musi zostać wyposażone w konstruktywne sposoby funkcjonowania. Jest bardzo ważne respektowanie prawa dziecka do przeżywania trudnych emocji. Wyrabianie w dzieciach akceptacji swych trudnych emocji oraz towarzyszenie im w ich wyrażaniu wymaga osobistej gotowości wychowawcy.
Do form pomocy uczniom (dzieciom) z rodzin dysfunkcyjnych należą:
- profilaktyka,
Zajęcia edukacyjno-rozwojowe,
Budowanie alternatywnego środowiska (przeciwnego temu, które jest dysfunkcyjne),
- pomoc psychologiczna.
Profilaktyka powinna zawierać działanie, które prowadzi do następujących umiejętności:
- rozpoznawanie, nazywanie i wyrażanie uczuć,
- odróżnianie emocji od myśli i działania,
- konstruktywne radzenie sobie ze stresem,
- organizowanie czasu i planowanie wykonywanych zadań,
- skuteczna komunikacja werbalna,
- aktywne słuchanie,
- empatia, rozumienie i wspieranie innych,
- korzystanie z własnych praw i realizowanie własnych obowiązków,
- stawianie granic, asertywność,
- podejmowanie dobrych decyzji,
- twórcze rozwiązywanie problemów,
- rozpoznawanie stereotypów i uprzedzeń wobec osób odmiennych niż on sam.
Nabywanie tych cech również powinno się dokonywać w alternatywnym środowisku, które zapewni spokojne bycie i naukę w oderwaniu od codziennego stresu.
Mówiąc o formach pomocy psychologicznej to powinno zostać zapewniony dzieciom z rodzin dysfunkcyjnych udział w:
- grupach socjoterapeutycznych dla dzieci,
- grupach psychokorekcyjnych dla młodzieży,
- warsztatach i treningach psychologicznych,
- obozach profilaktyczno - terapeutycznych,
Posiadając odpowiednią wiedzę wychowawca może umiejętni dobrać formy i metody pracy dla dziecka, oraz może zyskać sympatię i jego zaufanie poprzez dostarczanie jawnych dowodów zainteresowania nim i jego problemami.
METODY PRACY Z DZIECKIEM ZAGROŻONYM
_____________________________________________________________________
Diagnoza pedagogiczna - rodzaje i etapy
INDYWIDUALNA
- rozpocząć od konkretnej osoby; „serce miej otwarte dla wszystkich, zaufaj niewielu” (Shakesperae),
- pierwszy kontakt i wrażenie są bardzo ważne,
Można zastosować rozmowę, ale starsza młodzież czasami woli pisać,
Dziecko powinno siedzieć,
Zwracać się do niego należy po imieniu,
Nawiązać nić serdeczności.
- łatwość i swoboda w mówieniu o ciężkich osobistych sprawach sygnalizuje, że prawdopodobnie istnieją zaburzenia emocjonalne jak niedorozwój uczuciowy, otępienie lub destrukcyjne przewartościowanie w sferze uczuć wyższych,
- pierwszy etap diagnozy indywidualnej to: kontakt z dzieckiem; drugi etap tej diagnozy to: po zebraniu licznych danych o dziecku, po konfrontacji ze spostrzeżeniami ludzi kontaktujących się z nim można postawić tzw. Diagnozę prognostyczną, pozwala ona przewidzieć, w jakim kierunku i w jaki sposób należy działać, by z jak największym prawdopodobieństwem osiągnąć postawione cele wychowawcze.
RODZINNA
- jest to rodzaj diagnozy grupowej,
- stawianie diagnozy rodzinnej zaczynamy zawsze od dziecka,
- przy gromadzeniu informacji o rodzinie jest ważnym konfrontowanie i porównywanie ich z rzeczywistością,
- tworzenie karty obserwacji rodziny - diagnoza rodzinna jest trafna, jeżeli nie bagatelizujemy szczegółów, a także nie dochodzimy zbyt szybko do uogólnień i zamykających twierdzeń (wiele sytuacji rodzinnych wymaga diagnozy sprawdzającej),
Pani Maria Łopatkowa mówi również o stworzeniu możliwości wczasów rodzinnych, podczas których można zastosować rozmaite sposoby interwencji:
Obserwacja uczestnicząca (pedagog uczestniczy w życiu wczasowy)
Codzienne obserwacje i rozmowy z rodzicami, tzw. Fotografia dnia,
Dyskusje i terapia grupowa,
Inne metody socjologiczne i psychologiczne (wywiad, ankieta)
METODY PRACY Z DZIECKIEM ZAGROŻONYM
_____________________________________________________________________
METODY IZOLUJĄCE I UODPARNIAJĄCE
Do pierwszych należą wszystkie metody, które polegają na odseparowaniu dziecka okresowo lub trwale od środowiska rodzinnego i przeniesienia go na teren pożądanych wpływów wychowawczych,
Do drugich należą te metody, które nie izolują mechanicznie dziecka od złych wpływów, ale zostawiają go tam działając uodparniająco
Wyżej wymienione metody decydują o separacji dziecka z rodziną bądź też nie. Pracownik społeczny musi to dobrze rozważyć.
Istnieje również metoda, która ma zapobiec odseparowaniu dziecka.
metoda mediacyjna - rozumne, życzliwe i sprawiedliwe pośrednictwo pedagogiczne w rozstrzyganiu sporów i doradzaniu wychowawczym
Metoda mediacyjna zawiera wiele zależnych od sytuacji form przekazywania, prognozowania, konfrontowania, pocieszania, a także godzenia wprost.
Stosowanie metod uodparniających ma swoje granice. Jest zawsze niebezpieczeństwo nasiąkania atmosferą otoczenia ze strony dziecka, w swojej efektywności metody uodparniające są jednak bardziej opłacalne w swoich skutkach od metod izolujących. Metody uodparniające są wprawdzie metodami trudniejszymi realizacji, lecz nie niszczą takiej wartości, jaką jest więź rodzinna.
METODY CHRONIĄCE, LECZĄCE I KSZTAŁTUJĄCE SFERĘ EMOCJONALNĄ DZIECKA
- metody oparcia o miłość
„bez miłości nie ma wychowania - jest tresura”
Chodzi o znalezienie motywacji dla dziecka: z miłości do - czyni coś, aby stawać się lepszym.
Metody te można podzielić na trzy etapy:
Poszukiwanie osób dziecku bliskich lub osób, które mogłyby stać się dla dziecka bliskimi,
Utrwalanie więzi emocjonalnych między dzieckiem a bliskimi mu ludźmi,
Wykorzystywanie związków uczuciowych dziecka do osiągnięcia celów wychowawczych.
METODY CHRONIĄCE UCZUCIA PRZYJAŹNI I KOLEŻEŃSTWA
Przyjaźń w przypadku zaburzonych kontaktów rodzinnych spełnia rolę terapeutyczną i kompensacyjną. Przyjaźń i jej potrzeba wzrasta z niezaspokojonego pragnienia by być akceptowanym w sytuacjach trudnych, aby pozyskać czyjąś wiarę e siebie na zawsze „ do ostatniej chwili”, aby otrzymać pomoc, kiedy jest źle.
Czasami nawet zachowanie złej przyjaźni może pomóc rozwojowi dziecka, trzeba jednak zintensyfikować działania wychowawcze.
Utrwalanie związków koleżeńskich i przyjacielskich oraz ich należyte wykorzystanie zależy w dużej mierze od właściwego doboru grupy wychowawczej.
METODY NAWIĄZYWANIA I UTRWALANIA WIĘZI MIĘDZY WYCHOWAWCAMI A DZIEĆMI
Atmosfera życzliwości w placówkach wychowawczych nie jest sprawą tak oczywistą jak głosi teoria. Niepowodzenia szkolne i inne sprawy prowadzą do konfliktów z dorosłymi. To tworzy z kolei relację opartą na dwóch biegunach ONI i MY.
Istotną sprawą jest akceptacja dziecka, co nie oznacza akceptacji jego zachowań. Akceptacja wyraża się w zrozumiałym dla dziecka działaniu na jego rzecz i korzyść.
Jest możliwe wykorzystanie „prywatnego terenu” pedagogów i ich doświadczeń codziennych np.: poznanie narzeczonej, ciąża wychowawczyni, narodziny jej dziecka, obecność dzieci wychowawców wśród dzieci ośrodka.
Jedną z metod tworzenia pozytywnej atmosfery, opartej na wzajemnym zaufaniu jest również przyznawanie się przed młodzieżą do swych braków i wad. To daje często dość pozytywny efekt wychowawczy.
Wychowawca - przyjaciel - wymagający, ale nie traktujący z góry, to dla młodzieży zagrożonej oparcie przede wszystkim w chwilach depresji, to poczucie bezpieczeństwa i kompensacja brakującego ciepła.
Można zastosować również następujące metody:
Metodę zachęcania do autorefleksji,
Metodę „retrospekcji biograficznej”
Humor,
Metodę niespodzianki (kształtuje szlachetny rodzaj uczucia - wdzięczność),
Ważnym jest dotrzymywanie słowa przez wychowawcę (odpowiedzialność),
Metody reżyserskie (obsadzanie wychowanków w rolach życiowych, które dzieci muszą się nauczyć, aby zagrać je naprawdę).
METODA „MAŁEJ WŁASNOŚCI”
Kontakt ze zwierzętami może mieć duże znaczenie terapeutyczne. Pies lub kot w placówce stwarza naturalną sytuację wychowawczą sprzyjającą kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za żywe stworzenia, a co za tym idzie, wdrażanie do obowiązków wynikających ze związków emocjonalnych.
Do „małej własności” zalicza się też inne zwierzęta, przedmioty, coś tymczasowego jak budynek, pokój, meble, sprzęty. Jest to dla dziecka namiastka czegoś, co utraciło.
METODY KSZTAŁTUJĄCE ZAINTERESOWANIA, ROZWIJAJĄCE POCZUCIE AMBICJI I GODNOŚCI ORAZ ZASPOKAJAJĄCE ZAPOTRZEBOWANIE NA PRZYGODĘ
Podstawową sprawą jest obraz samego siebie, jakie dziecko posiada i jaki jest ukształtowany przez środowisko, w którym żyje.
Wychowawca powinien pomóc mu odzyskać wiarę w pełnowartościowość. Powinien też pomóc odkryć jakieś uzdolnienia.
Odkrycie tych uzdolnień wymaga różnorodności zajęć, przez które można sprawdzić i wybrać te dziedziny, które dziecku najbardziej odpowiadają.
Metoda „ulubionych zajęć”, np.: sport, sztuka, teatr, pantomima…
Samopoczucie dziecka poprawia też świadomość wspólnoty działań i zainteresowań. Ważnym elementem w terapii i wychowaniu jest piosenka. Dla chłopców często takim zajęciem jest modelarstwo, które rozwija umiejętności.
VII. METODY ZAPOBIEGAJĄCE I USUWAJĄCE NIEPOWODZENIA SZKOLNE
Istotnym elementem w wychowaniu jest jak najwcześniejsze wykrycie u dziecka opóźnień cząstkowych by je usunąć w porę.
Pierwszy etap powinno się opierać na analizie rodzaju i stopnia niepowodzeń w zaległości szkolnych.
Metody pośrednie w usuwaniu niepowodzeń szkolnych: terapia rozładowująca, wyrównująca obniżoną samoocenę i braku pewności siebie.
(niestety często jest stosowany system represyjny, gdzie niewłaściwym jest np. zawieszanie uczniów w ulubionych zajęciach, aby ich motywować do nauki)
Metoda mobilizowania do wypełniania obowiązków uczniowskich przez odpowiednie wykorzystanie zajęć ulubionych, jest bezpieczna i efektywna oraz prowadzi do uwarunkowań pozytywnych, niemających charakteru kary.
Metoda zwana „kłamstwo pedagogiczne” np. jedna z wychowawczyń zaczęła odrabiać lekcje za dziewczynkę, a z czasem dziecko samo nabrało ambicji i przekonania i zaczęło pracować samo.
Wśród wymienionych metod należy strzec się tych, które wpływają na dziecko frustrująco, a szczególnie dotyczy to współzawodnictwa.
Młodzież, która z własnej winy zaniedbuje obowiązki szkolne powinna ponosić konsekwencje, które zmobilizują ją do pracy.
VIII. METODY PRACY Z MŁODZIEŻĄ STARSZĄ
- nie powinno się infantylizować młodzieży starszej,
- powinno się promować przygotowania do samodzielnych ról życiowych, wśród których na pierwszy plan wysuwa się praca i miłość
Metody usuwające przyzwyczajenia do niechlujstwa i kształtujące nawyki higieniczne,
Stworzenie możliwości dobrowolnej zarobkowej pracy na „kieszonkowe”,
Metody kształtujące postawę społeczną (praca dla innych, ale na bazie dobrowolności)
- uświadomienie i kierowanie potrzebami emocjonalnymi: erotyka i miłość.
IX. METODY ZDALNEGO KIEROWANIA I OKRESOWYCH WZMOCNIEŃ
Chodzi o różne formy opieki wobec tego samego dziecka. Może to być forma opieki: całkowitej, częściowej, bezpośredniej, zdalnej, w ognisku, w domu, z przerwami, ciągłej.
Powodem jest dysfunkcja rodziny: brak zaradności, choroba psychiczna, albo fizyczna rodziców. Chodzi zawsze, aby jak najpełniej zachować więź rodzinną a zarazem pomóc dziecku w jego problemach.
Metody zdalnego kierowania przydają się niejednokrotnie w relacjach rodziców z młodzieżą psychicznie słabą, emocjonalnie chwiejną o szybko wyczerpującym się dynamizmie życiowym.
FORMY I METODY OPIEKI
_____________________________________________________________________
Formami opieki są: Opieka rodzinna, Dom dziecka, Żłobek, przedszkole, internat szkolny itp.
Forma opieki jest całościowym, zobiektywizowanym układem opieki zawierającym treści i funkcje podstawowe, niezmienne oraz treści, funkcje, materialno-organizacyjno-prawne podstawy i kształty zewnętrzne, specyficzne.
Klasyfikacja form opieki (wg. A. Kelma)
Kierunki opieki nad dzieckiem |
Opieka całkowita |
Opieka częściowa |
Opieka nad dzieckiem w rodzinie
Opieka szkolna (funkcja opiekuńczo-wychowawcza szkoły
Opieka zakładowa (placówki opiek.-wychow.)
|
Rodzina własna (naturalna, adopcyjna); Rodzina zastępcza; Rodzinny dom dziecka;
Internat szkolny; Internat międzyszkolny; Bursa, stancja uczniowska; Ośrodek szkol.-wychowawczy;
Pogotowie opiekuńcze; Dom dziecka; Dom wczasów dziecięcych; Specjalny zakład wychow.; Ogniska wychowawcze (wobec dzieci zamieszkałych w ognisku) Rodziny opiekuńcze Domy małego dziecka Żłobki tygodniowe Szpitale dziecięce Zakłady specjalne dla dzieci głęboko upośledzonych;
Zakłady wychowawcze i poprawcze Policyjna izba dziecka Schronisko dla nieletnich |
Pomoc materialna dziecku w rodzinie własnej (doraźna, okresowa, stała); Pomoc materialna dziecku w rodzinie zastępczej; Poradnictwo opiekuńczo-wychowawcze dla rodziców i opiekunów;
Przedszkole; Funkcje szkol-wychow. szkoły: - wewnętrzne (elementarne), - wyrównawcze (kompensacja), - integracyjne
ognisko wychowawcze (wobec dzieci dochodzących lub dojeżdżających na zajęcia); Pomoc materialna dla małych dzieci w trudnych syt. materialnej; Poradnictwo lekarskie ogólne i specjalistyczne; Poradnictwo w zakresie zdrowia psychicznego;
Ochrona praw dziecka Kuratela, poradnictwo prawne Profilaktyka przestępczości nieletnich Ochrona macierzyństwa oraz ochrona praw młodocianego pracownika; Renty i zasiłki dla dzieci i rodzin z tytułu ubezpieczeń społecznych.
|
Wybrane terapie zaburzonych systemów rodzinnych, w: J. Kłys (red.), Nauki o rodzinie, Wyd. Ottonianum, Warszawa 1995; Problemy w rodzinie dysfunkcyjnej, w: K. Ostrowska, M. Ryś (red.), Wychowanie do życia w rodzinie, Książka dla nauczycieli, rodziców i wychowawców, Warszawa 1999; Psychologiczne źródła dysfunkcji w małżeństwie i rodzinie, w: W. Makowski, (red.), Rodzina polska u progu trzeciego tysiąclecia, Wyd. UKSW, Warszawa 2003.
Z. Dąbrowski, Zarys pedagogiki opiekuńczej, t.2, …………………
1