

Jest metodą badania zjawisk, związanych z wychowaniem,
nauczaniem i kształceniem, wywołanych specjalnie przez osobę
badającą w kontrolowanych przez nią warunkach celem poznania
tych zjawisk.

Wartość rozumianego w ten sposób eksperymentu polega

zwłaszcza na

poddaniu naukowej kontroli warunków, w jakich został

przeprowadzony.

Przy czym przez warunki rozumie się tu zwykle zarówno metody

jak i formy oddziaływań pedagogicznych, jak również następstwa,
jakie one za sobą pociągają. Warunki te odnoszą się też do osób
objętych eksperymentem, miejsca, w jakim jest przeprowadzony,
panującej tam atmosfery itp.



Zabiega się o to, aby był on rzeczywiście twierdzeniem, dającym
się zweryfikować tj. wyrażającym związek pomiędzy dającym się
zbadać empirycznie zmiennymi.



Dąży się również do tego, aby hipotezie przysługiwał wysoki
stopień prawdopodobieństwa i była ona wnioskiem z
dotychczasowych obserwacji czy doświadczeń badacza oraz
stanowiła przypuszczenie wyrażone jednoznacznie

.



Zjawisko badane za pomocą eksperymentu musi być takie, aby
można je było wywołać.



Warunki eksperymentu muszą być jasno i wyraźnie określone oraz
powinny pozwalać się zmieniać, czyli podlegać manipulacji.



Badania eksperymentalne można powtórzyć przy zachowaniu
tych samych warunków

.



Metoda eksperymentu pedagogicznego przeprowadzana
jest za pomocą różnych technik eksperymentalnych,
zwanych w literaturze także schematami, modelami lub
planami eksperymentalnymi.



Technika grup równoległych



Technika rotacji



Technika czterech grup



Technika jednej grupy



Nazywana bywa również techniką grup porównawczych.



Polega na uwzględnianiu w badaniach tego typu co

najmniej dwóch grup.

→ jedną z nich jest grupa eksperymentalna

charakteryzująca się tym, że wprowadza się do niej

określoną zmienną niezależną.

→ druga natomiast jest grupą kontrolną, będącą jedynie

punktem odniesienia dla pierwszej, tj. celowo nie

wprowadza się tam zmiennej niezależnej



Nazywa się ją także techniką podziału krzyżowego



Spełnia ona w miarę wszystkie podstawowe wymagania
stawiane poprawnej metodologicznie weryfikacji
eksperymentalnej



Trudna do zastosowania w normalnych warunkach życia
szkoły i pochłania dużo czasu. ( dlatego niewielu się nią
posługuje)



Nazywana także techniką Solomona



Zastosowanie tej techniki wymaga uwzględnienie co
najmniej czterech grup tj. dwóch grup eksperymentalnych i
dwóch grup kontrolnych (przy czym badania wstępne
przeprowadza się tylko w jednej parze grup równoległych, a
końcowe w obu parach grup. Dzięki temu istnieje
możliwość sprowadzenia, w jakim stopniu badania wstępne
spowodowały ewentualne zakłócania w sposób
oddziaływania czynnika eksperymentalnego i czy wpłynęły
na wyniki badań końcowych).



Najmniej użyteczna technika eksperymentalna w
badaniach pedagogicznych



Stanowi sama dla siebie układ odniesienia, ponieważ
wyklucza branie pod uwagę jakiejkolwiek grupy kontrolnej.



Końcowy wynik techniki jednej grupy zależy w dużej mierze
od czynnika czasu (nigdy nie wiadomo dokładnie co np. z
badanych osiągnięć szkolnych jest zasługą „naturalnego”
rozwoju, o co stanowi konieczny rezultat nowatorskich
poczynań pedagogicznych).



Użyteczna podczas badań próbnych, stanowiących
pobieżną próbe weryfikacji hipotezy roboczej.



Umożliwia wzrost wiarygodności badań pedagogicznych



Ułatwia łączność badacza z szeroko pojętą praktyką
pedagogiczną



Jest źródłem inspiracji dla różnych innowacji
pedagogicznych



Złożoność i uciążliwość tego rodzaju badań



Niemożność dorównywania przez nie założeniom
metodologii nauk przyrodniczych



Możliwość zastąpienia badań eksperymentalnych innymi
metodami badań



Sprzeniewierzenie się zasadom moralnym



Niedosyt weryfikacji wewnętrznej



Niewłaściwy dobór grup eksperymentalnych i kontrolnych



Brak właściwych układów odniesienia w eksperymencie



Pobieżna i wadliwa kontrola zmiennych zależnych i
niezależnych



Nieodpowiedni czas trwania eksperymentu i jego rozgłos



Eksperyment jest metodą polegającą na obserwowaniu
zjawisk, celowo przez badacza wywołanych, w
kontrolowanych przez niego warunkach, z myślą o
uzyskaniu odpowiedzi na pytania dotyczące skutków
wprowadzonych zmian. Jego istotą jest ustalenie związków
przyczynowo-skutkowych między badanymi zjawiskami.



Eksperymenty znajdują szerokie zastosowanie w badaniach
naukowych. Przedmiotem ich badań w fizyce czy chemii sa
zjawiska martwe, natomiast w badaniach pedagogicznych
są nimi najczęściej ludzie , w tym głównie dzieci, uczniowe,
wychowankowie, nauczyciele i inne osoby, oraz zjawiska
czy procesy towarzyszące procesowi kształcenia i
wychowania. Biorąc po uwagę przedmiot badań, można
eksperyment podzielić na: laboratoryjny i naturalny.
Podstawową różnicą miedzy nimi jest rodzaj sytuacji
eksperymentalnej.



Przeprowadzany jest w nienaturalnych warunkach tj.
laboratorium. W eksperymencie laboratoryjnym badacz
tworzy warunki, które symulują określone cechy naturalne i
które podlegają przez badacza kontroli. Sztuczność sytuacji
powoduje, że nie wszystkie zjawiska czy procesy mogą być
przez badacza wywołanie w warunkach nienaturalnych.
Dotyczy to przede wszystkim zjawisk psychicznych,
zmysłowych czy stanów emocjonalnych ludzi lub ich cech
osobowości. Z tych względów zakres stosowania
eksperymentu laboratoryjnego w badaniach oświatowych
jest niewielki.



Jest pozbawiony niektórych cech eksperymentu
laboratoryjnego. Podczas jego przeprowadzania,
oddziaływaniu podlegają warunki, w jakich odbywa się
proces wychowania. Samo zaś zachowanie czy działalność
osób poddanych eksperymentowi, przebiega w naturalnym
środowisku, tj. z uwzględnieniem autentycznego przebiegu
procesu nauczania i wychowania. Z tego względu, osoby
biorące udział w eksperymencie, nie zdają sobie najczęściej
sprawy, że są obiektem badań eksperymentalnych.



Każdy eksperyment pedagogiczny cechował jasno
określony cel, dla którego został przeprowadzony



Badane za pomocą eksperymentu zjawisko można wywołać
wprowadzając czynnik eksperymentalny



Badania można powtórzyć przy zachowaniu
porównywalnych warunków



Uzyskane zmiany były możliwe do zmierzenia



Technikę jednej grupy stosuje się wówczas, kiedy dobranie
do badań dwóch grup, zbliżonych pod względem
podstawowych cech, jest trudne bądź niemożliwe.



Polega ona na dokonaniu pomiaru wstępnego, np. poziomu
wiedzy uczniów lub pewnych umiejętności w jednej grupie w
dwóch różnych punktach czasowych.



W tej technice badana grupa sama stanowi dla siebie punkt
odniesienia. Oznacza to, że pełni ona w badaniach podwójna
rolę, tzn. jest zarówno grupą eksperymentalną, jaki i grupą
kontrolną. Podwójna rola powoduje, że uzyskane wyniki,
budzą zazwyczaj duże zastrzeżenia, co do ich wiarygodności.



Technika grup równoległych w swej
najprostszej postaci wymaga:

→

doboru dwóch w miarę podobnych do siebie pod

wszystkimi istotnymi względami grup, z których jedna pełni
rolę grupy eksperymentalnej o druga kontrolnej. Obie
grupy są poddawane identycznym oddziaływaniom w
trakcie eksperymentu.

→

przeprowadzenie w obu grupach tzw. pretestu, czyli

wstępnego pomiaru tej cechy, która ma być przedmiotem
eksperymentu. Pomiar musi być przeprowadzony niezwykle
rzetelnie i dokładnie.

→

losowego przyporządkowania do badań grupy

eksperymentalnej i kontrolnej.

→

określenia czynnika eksperymentalnego, czyli zmiennej

niezależnej i wprowadzenie go do grupy eksperymentalnej.

→

przeprowadzenie po upływie pewnego czasu (po miesiącu,

pół roku) drugiego pomiaru tzw. posttesu, w obu badanych
grupach.

→

porównanie końcowych wyników badań z wynikami

początkowymi w obu badanych grupach.



Polega ona na przemiennym wprowadzaniu czynnika
eksperymentalnego, raz do grupy eksperymentalnej, drugi
raz do grupy kontrolnej. Dzięki temu wyrównuje się braki
związane z równoważnym doborem osób do badań.
Technika rotacji wymaga stosowania tych samych zabiegów
organizacyjnych i metodycznych.



Technika rotacji nie jest jednak pozbawiona wad. Zaliczyć
do nich należy trudność w przeprowadzeniu eksperymentu
w normalnych warunkach funkcjonowania szkoły. Jest
ponadto uciążliwa i czasochłonna, co powoduje że jest
rzadko stosowana w badaniach pedagogicznych.



Jest ona połączeniem techniki dwóch grup równoległych w jej
klasycznej postaci, z jednoczesnym dodatkowym
wprowadzeniem do badań dwóch dodatkowych grup-
eksperymentalnej i kontrolnej, w których nie przeprowadza się
pomiaru wstępnego, lecz tylko pomiar końcowy. Jedną z
dodatkowo wprowadzonych do badań grup poddaje się
oddziaływaniu tego samego czynnika eksperymentalnego, co w
grupie eksperymentalnej.



Technika Solomona nie jest pozbawiona wad i trudności. Pojawić
się one mogą, już przy doborze osób do badań. Potrzeba
wyselekcjonowania grup lub jednostek posiadających podobne
lub zbliżone cechy, może być trudne, a w szkołach mało
liczebnych wręcz niemożliwe. Ponadto złożoność tej techniki oraz
trudności organizacyjne powodują, że przeprowadzenie
eksperymentu jest niepraktyczne i kosztowne.



Eksperyment jako metoda badawcza polega na celowo
wprowadzanym do procesu poznania naukowego czynnika, który
jest czynnikiem eksperymentalnym (zmienną niezależną).
Obserwowane zmiany, jakie powstają pod wpływem
wprowadzanego czynnika eksperymentalnego, stanowią zmienne
zależne, bo są one zależne od zmiennej niezależnej

(eksperymentalnej).



Zmienna niezależna i założenie
przypuszczalnego kierunku zanim przezeń
powodowanych



Sam proces sprawdzania słuszności
przypuszczeń przez wprowadzenie
niezależnej



Pomiar i rejestrowanie zmiennych zależnych



Wyodrębnienie badanego zjawiska (procesu, struktury) od
wpływów ubocznych (niekontrolowanych czynników), czyli
utworzenie w miarę możliwości układu wyizolowanego (jego
wyabstrahowanie)



Ustalenie zmiennych badanego zjawiska i określenie warunków
mających stanowić przedmiot czynnej integracji
eksperymentatora



Wywołanie zmian w wyodrębnionym zjawisku (procesie)



Stwierdzenie charakteru i zakresu wywołanej zmiany czynnej
(zmiennych zależnych)



Wybranie odpowiedniego czynnika eksperymentalnego
(zmiennej niezależnej)



Ustalenie prawdopodobnego (przypuszczalnego)
kierunku zmian. Przypuszczalne zależności i zmiany
występujące między zmienną niezależną i zmiennymi
zależnymi stanowią treść hipotezy



Eksperymentalne weryfikowanie hipotezy roboczej przez
wywołanie lub zmienianie biegu realnych procesów



Obserwowanie i dokładne mierzenie (rejestrowanie)
zmiennych zależnych



Uwzględnienie tych założeń odgrywa decydującą rolę w
toku organizacji i realizacji eksperymentalnych badań
wybranych zjawisk i procesów. Ze zmianą badanego
zjawiska czy procesu wiąże się ściśle zagadnienie
dotyczące sposobu wykrywania zależności między zmienną
niezależną a innymi elementami badanego układu (badanej
struktury), czyli zmiennymi zależnymi.



Eksperyment naukowy znajduje szczególe zastosowanie
przy badaniu zjawisk powtarzających się w warunkach
przynajmniej częściowo takich samych. Oznacza to, że nie
ma możliwości prowadzenia eksperymentu nad zjawiskami
indywidualnymi i niepowtarzalnymi



Eksperyment naturalny:

•

jest to badanie przebiegu zjawiska (procesu),

wprawdzie wywołanego i kontrolowanego, lecz w
warunkach rzeczywistych (naturalnych). Każdy badany
czynnik musi być analizowany w układzie naturalnej
struktury (otoczeniu) danego procesu. Przykładem takiego
eksperymentu naturalnego może być badanie podaży i
popytu na rynku kapitałowym światowym, krajowym lub w
wymiarze lokalnym (miejscowym) albo też notowań walut
w określonych sytuacjach gospodarczych.



Eksperyment laboratoryjny

•

stosuje się zasadniczo w badaniach stosowanych, a

wykonuje się go przeważnie z zastosowaniem
odpowiednich instrumentów ( technicznej aparatury). W
eksperymencie laboratoryjnym nie czeka się, aż jakieś
zjawisko wystąpi w sposób naturalny, tylko je na żądanie
wywołuje. Umożliwia on swobodnie „manipulować”
zmienną niezależną którą można względnie dokładnie
izolować i tym samym dość ściśle oznaczać siłę i kierunek
jej oddziaływania.



Łobocki M. Metody i techniki badań pedagogicznych,
Oficyna Wydawnicza „IMPULS” Kraków 2003



Maszke A. Metody i techniki badań pedagogicznych,
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008



Apanowicz J. Metodologia ogólna