WYKŁAD VII

RELACJA

DIAGNOSTYCZNA

W WYMIARZE

SPOŁECZNYM I

OSOBOWYM

Społeczny kontekst badania

I. Badanie psychologiczne jako interakcja

społeczna

Każde badanie to spotkanie konkretnych
osób: badacza i uczestników badania, to
interakcja społeczna w której mogą zachodzić
te same zjawiska i procesy, co we wszystkich
innych interakcjach opisanych przez
psychologię społeczną

Istotne elementy diagnozy jako interakcji
społecznej:
1.

Spostrzeganie osoby uczestniczącej w
badaniu przez diagnostę – w dużej
mierze nieświadome formowanie się
obrazu partnera:

• pierwsze wrażenie
• spostrzegane podobieństwo między

badającym i badanym

2. Spostrzeganie badacza przez osobę

uczestniczącą w badaniu:

• szacunek dla badacza

• projekcyjne przejawy potrzeb

3. Nieświadoma akomodacja:

• współzależność pomiędzy otwieraniem się
diagnosty i badanego – autentyzm

• dostosowanie się rozmówców w sposobie

komunikacji: długość zdań, tempo

mówienia, dobór słów, wymowa, intonacja,

ton głosu

4. Behawioralne potwierdzenie –

zgodność

zachowania partnerów

interakcji:

• wymiana sygnałów podprogowych
• rola stereotypów i uprzedzeń

II. Badanie jako konwersacja

Odpowiedzi osób badanych zależą od tego ,
jak interpretują one sytuację komunikacji
interpersonalnej. Są one aktywnym
podmiotem badania i w określony sposób
spostrzegają sens tej sytuacji oraz jej możliwe

efekty

– korzystne i niekorzystne dla siebie – i

zgodnie z

tym działają.

III. Społeczne skrypty badania psychologicznego

Współczesne społeczeństwo to „społeczeństwo
wywiadu” i każdy dysponuje skryptem
społecznym „wywiad”, czyli rozumie
znaczenie sytuacji i intencje pytającego, wyobraża
sobie jego przebieg, role jego uczestników oraz

jego

zakończenie.
Parafraza: Współcześni ludzie bez trudu

odnajdują się w

teatrze badania psychologicznego

Dowcipy o psychologach
1.

W więzieniu psycholog bada skazanego:

Proszę dokończyć zdanie: „Posadził

dziadek rzepkę….”

Rzepka odsiedział swoje, a jak wyszedł,

to załatwił Dziadka

2. Pacjent wyjechał na wakacje i dzwoni do

swojego psychoanalityka:

- Panie doktorze, bawię się świetnie!

Dlaczego?

IV. Społeczne konstruowanie znaczeń podczas badania
psychologicznego

Badanie diagnostyczne jest wspólnym dokonaniem osoby
badanej i badającej. Jego wynik (szczególnie gdy

korzystamy

z technik jakościowych) nie jest i nie może być „prawdą”

temat przedmiotu, którego dotyczyło badanie (zwłaszcza
wywiad). Jest to raczej sprawozdanie z doświadczenia
respondenta, skonstruowane przez niego wspólnie z osobą
badającą na użytek tej konkretnej interakcji.

Podsumowanie
1. Na przebieg i wynik badania mają

wpływ procesy spostrzegania
społecznego

2. Między badającym a badanym

zachodzi nie w pełni świadoma
wymiana sygnałów, której efektem
są: akomodacja komunikacji oraz
behawioralne potwierdzenie

Podsumowanie
3. Zachowaniem uczestników badania

(psychologa i osoby badanej) rządzą

reguły konwersacji oraz społeczne

skrypty badania psychologicznego

4. Badanie jest miejscem nie tylko

odkrywania, ale też tworzenia

znaczeń – badający i badany

konstruują wiedzę, która stanowi

wynik badania

Osobowy wymiar relacji diagnostycznej -
interpersonalne kompetencje diagnosty

I. Kompetencja komunikacyjna
Profesjonalna kompetencja komunikacyjna

umiejętność posługiwania się aktami mowy:
- w sposób zgodny z wiedzą psychologiczną

profesjonalnymi standardami

- w celu jak najlepszego

przeprowadzenia badania

- uwzględnieniem specyficznego

charakteru sytuacji i indywidualności
konkretnej osoby badanej

Kompetencja komunikacyjna wymaga
posiadania wiedzy językowej i

adekwatnej

wiedzy społeczno-kulturowej

Psycholingwistyka rozróżnia:
- Kompetencję językową: zdolność

posługiwania się językiem

- Kompetencję komunikacyjną:

umiejętność posługiwania się
językiem odpowiednio do sytuacji
i do słuchacza

Dwie funkcje kompetencji

komunikacyjnej:

- Przekaz informacji
- Świadome działanie słowami – akty

mowy (performatywny aspekt
wypowiedzi): ludzie

proszą, grożą, nakazują, dominują,

zwalczają, zabiegają o sympatię itp.

Dwa rodzaje aktów mowy:
- bezpośrednie: intencja mówiącego jest

jawna, używa on czasowników

performatywnych w pierwszej osobie, co

oznacza dokonanie danej czynności np.

przepraszam, przyrzekam, oddam ci

książkę za tydzień

- pośrednie: jawna treść wyraża inną

intencję i tylko wiedza społeczno-

kulturowa pozwala ją odczytać np. Czy nie

sprawiłoby panu kłopotu otwarcie tego

okna?

A. Sztuka słuchania
Dwa rodzaje słuchania:
- bierne: potwierdzenie poprzez

milczenie lub wypowiedzi typu: mhm,
rozumiem

- aktywne (C. Rogers, T. Gordon)):

empatyczne rozumienie
subiektywnych doświadczeń
pacjenta/klienta, komunikaty zwrotne

Dodatkowe walory aktywnego

słuchania:

- Buduje klimat zaufania
- Akcentuje podmiotowość badanej

osoby

- Ujawnia szacunek dla niej

B. Repertuar wypowiedzi diagnosty –
kategoryzacja form reakcji werbalnych

System kategorii Clary Hill (1992)
1. Potwierdzenie – wsparcie, uspokojenie,

wzmocnienie

2. Informowanie – dostarczenie

informacjiw formie danych, faktów,
źródeł

3. Bezpośrednie zalecenie –

wskazówki, sugestie co klient ma

zrobić

4. Pytania zamknięte – prośba o

podanie konkretnych danych

5. Pytania otwarte – zachecenie

klienta do szerszej wypowiedzi

6. Parafraza – odzwierciedlenie lub

podsumowanie tego co klient już

zakomunikował

7. Interpretacja – proponowanie

wyjaśnienia, alternatywnego znaczenia
dla uczuć, zachowań, właściwości
klienta

8. Konfrontacja – wykazywanie

niezgodności lub sprzeczności, ale bez
wyjaśnień

9. Ujawnianie siebie – dzielenie się z

klientem własnymi uczuciami i
doświadczeniami

C. Konstruowanie parafraz, pytań i
wypowiedzi Ja
1. Prawdziwa parafraza wynika z dążenia

diagnosty do jak najlepszego
zrozumienia uczuć i myśli osoby
badanej, dlatego zawsze zachęca ją do
rozwijania wypowiedzi

2. Pytania otwarte dają swobodę wyboru

treści i formy, zamknięte ograniczają
zakres wypowiedzi

3. Komunikaty Ja (wypowiedzi

osobiste) ułatwiają budowanie
relacji podmiotowej, opartej na
zaufaniu i i współpracy, np.
zastanawiam się, jak pani ocenia,
chciałbym dobrze pana
zrozumieć, dlatego proszę mi
powiedzieć, gdy słucham odnoszę
wrażenie…

II. Kompetencja relacyjna
To zespół właściwości jednostki , które
ułatwiają jej nawiązywanie, rozwijanie i
podtrzymywanie obustronnie
satysfakcjonujących relacji, które

stanowią

kontekst wszelkich czynności

psychologa, w

tym także diagnozy psychologicznej