Formy dydaktyczne

Wincenty Okoń, Słownik

pedagogiczny

,

wyd. 4 Warszawa 1987 PWN, s. 80.

Forma nauczania [łac. forma - kształt,

postać], termin oznaczający organizacyjną
stronę nauczania w odróżnieniu od
metody nauczania, która dotyczy sposobu
pracy nauczycieli i uczniów.

Forma nauczania obejmuje zewnętrzne

warunki tego nauczania, a więc dobór
uczniów i nauczycieli, połączenie ich w
odpowiednie grupy, współpracę grup i
jednostek ze sobą, rodzaj zajęć oraz
warunki miejsca i czasu pracy
dydaktycznej.

Kryteria doboru form

organizacyjnych kształcenia

Dobór form organizacyjnych zależy od

wielu czynników:
- cele i zadania kształcenia
- właściwości przedmiotu nauczania
- wyposażenie szkoły w środki
dydaktyczne
- liczba uczniów
- miejsce pracy
- czas pracy

C.Kupisiewicz

Podział form organizacyjnych

kształcenia.
Kryteria podziału:
- liczba uczniów uczestniczących w
procesie nauczania
- miejsce pracy uczniów
- czas trwania zajęć dydaktycznych.

Kryteria podziału org. form

nauczania: I. ze względu na

liczbę uczniów:

• nauczanie jednostkowe

(indywidualne toki 
nauczania, korepetycje bezpośredni
oraz 
pośrednie - praca z książką)

• nauczanie zbiorowe - system klasowo

– lekcyjny (klasy)

• nauczanie grupowe - zespołowe

• Forma indywidualna - czyli inaczej

nauczanie jednostkowe jest
najstarszą formą organizacyjną
kształcenia, polegającą na tym, że
uczeń wykonuje określone zadania
dydaktyczne wyznaczone
indywidualnie, tzn. ustalone
bezpośrednio czy pośrednio przez
nauczyciela.

• Zalety pracy jednostkowej:

- możliwość indywidualizacji treści
(stopień trudności dostosowany jest
do poziomu ucznia) i tempa uczenia
się
- stała i zarazem dokładna kontrola
przebiegu i efektów pracy ucznia
- omówiona forma jest wysoko
efektywna

• Wady nauczania jednostkowego:

- jest nieopłacalna z ekonomicznego
punktu widzenia
- wydatnie ogranicza społeczny
zasięg pracy nauczyciela
- uczeń nie ma możliwości
współdziałania z rówieśnikami

Nauczanie zespołowe (grupowe) wg koncepcji J.

Barteckiego:

- uczniowie tworzą grupy (3-6 osobowe)

- skład grupy jest stały, zróżnicowany i

równoważny (żeby każdy zespół miał takie

same szanse jak inny)

- sprawna praca w zespołach zależy od

dokładnego określenia zadania, wskazania lub

dostarczenia źródeł i materiałów oraz sposobu

pracy, kierowania przebiegiem pracy

- w trakcie pracy grupowej nauczyciel czuwa

nad sprawną organizacją pracy uczniów

- wyniki uzyskane przez grupę referuje jeden z

uczniów, co zmusza wszystkich do intensywnej

pracy (słuchania, analizy)

- ocena uzyskanych efektów przez

poszczególnych uczniów odbywa się wyłącznie

indywidualnie.

Rodzaje pracy zespołowej:

- praca jednolita – każdy zespół ma takie

same zadanie do wykonania

- praca zróżnicowana – każdy zespół ma

inne zadania do wykonania

- praca brygadowa- wykonywanie przez

stałe grupy brygady badań o charakterze

praktyczno - produkcyjnym w

politechnicznej pracowni szkoły, w

warsztatach szkolnych, na działce

szkolnej oraz w zakładach produkcyjnych

Walory dydaktyczne i wychowawcze nauczania

zespołowego:

- wszyscy uczniowie w klasie są

zaangażowani aktywnie w pracę związaną z

tematem lekcji

- grupa staje się niezastąpionym narzędziem

budzenia aktywności i samodzielności

uczniów

- wdraża uczniów do współdziałania,

przemyślanego podziału zadań, a także do

racjonalnej organizacji pracy i

współodpowiedzialności za jej efekty

• NAUCZANIE ZBIOROWE

System klasowo-lekcyjny jako odmiana

nauczania zbiorowego (J. Strum):

- tworzenie klas uczniów w tym samym lub

zbliżonym wieku

- każda klasa pracuje zgodnie z

przeznaczonym dla niej rocznym planem

nauczania

- podstawową jednostkę organizacyjną

stanowi lekcja, trwająca 45 minut.

- każda lekcja jest poświęcona jednemu

przedmiotowi nauczania

- pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel.

• Zalety:

- tworzy przejrzystą strukturę

organizacyjną

- umożliwia nauczycielowi pracę z liczną

grupą uczniów

- pozwala organizować zespołowy wysiłek

uczniów i współzawodnictwo w nauce

- zapewnia realizację zasady

systematyczności nauczania

- zapewnia opanowanie przez uczniów

podstawowego zasobu wiedzy z danego

przedmiotu nauczania

• Wady:

- „abstrakcyjna jednorodność” treści

kształcenia narzucanych wszystkim uczniom

(treści są niezrozumiałe, jednakowe)

- brak warunków skutecznej indywidualizacji

pracy dydaktyczno-wychowawczej z

uczniami

- nadmierna sztywność organizacyjna

- brak warunków utrzymywania więzi ucznia

ze szkołą

- przedmiotowe traktowanie uczniów.

Lekcja- podstawowa jednostka formy

organizacyjnej procesu dydaktycznego,
podczas której nauczyciel w ściśle
określonych ramach czasowych prowadzi
zajęcia ze względnie stałą grupą uczniów
stosując różne metody i środki
dydaktyczne w celu osiągnięcia
założonych wcześniej celów kształcenia.

Wg Okonia lekcja jest dominującą formą

pracy nauczyciela z uczniami.

Struktura lekcji wg. K.

Sośnickiego

• Organizacja klasy
• Kontrola pracy domowej i

przygotowanie do nowej lekcji

• Przeprowadzenie nowej lekcji
• Podsumowanie nowych wiadomości
• Zadanie pracy domowej

Rodzaje lekcji wg Okonia

• Lekcje podające (tradycyjne):
• Lekcje problemowe
• Lekcje ćwiczeniowe
• Lekcje eksponujące

W. Okoń

Praca domowa- uzupełnienie i ciąg

dalszy pracy lekcyjnej, umożliwia
pogłębienie i utrwalenie wiedzy
ucznia oraz wdrożenie go do
samodzielności w myśleniu i
posługiwaniu się wiedzą w
realizowaniu samodzielnych zadań
twórczych.

Podział zadań domowych ze

względu na zachodzące

relacje:

• Prace polekcyjne- utrwalające

opracowany na lekcji materiał i
wdrażające do praktycznego
stosowania przyswojonej wiedzy

• Prace uzupełniające- rozszerzające

przerobiony na lekcji materiał i
rozwijające się zdolności poznawcze

• Prace przedlekcyjne- przygotowujące

do nowej lekcji

Ze względu na miejsce pracy formy

dzieli się na:
- zajęcia szkolne (nauka w klasie
podczas lekcji, praca w laboratorium,
warsztacie szkolnym, świetlicy itp.)
- zajęcia pozaszkolne (praca
domowa, wycieczka, zajęcia w
zakładach produkcyjnych itp.)

Stosownie do czasu pracy uczniów

można mówić o zajęciach:

- lekcyjnych
- pozalekcyjnych (koła zainteresowań,

zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze,
zajęcia kompensacyjno – korekcyjne)

- wycieczkach szkolnych