Wstęp do historii sztuki.

Porządki i detale

architektoniczne

Dr Piotr Kondraciuk

Porządki architektoniczne

1. dorycki

2. joński

3. koryncki

4.

toskański

5.

kompozy-

towy

Porządki architektoniczne

●

głowice kolumn

Porządki architektoniczne

●

porządek dorycki

Porządki architektoniczne

●

spiętrzenie porządków

– zasadą jest

stosowanie porządków

„cięższych” na dole

do coraz smuklejszych

w kolejnych

kondygnacjach, np.

dorycki (lub

toskański), joński,

koryncki.

Porządki architektoniczne

●

wielki porządek –

kolumny lub pilastry

ujmują dwie lub

więcej kondygnacji

Porządki architektoniczne

– detale i ornamenty

●

element z kamienia

lub terakoty w formie

ornamentowanej płyty

zasłaniającej pokrycie

dachu dachówkami.

Ustawiany na gzymsie

bocznych ścian

budowli.

Porządki architektoniczne

– detale i ornamenty

●

modylion - rodzaj

leżącej wolutowej

konsoli profilowanej

po bokach, zdobionej

elementami łuski i

akantu. Modyliony

podtrzymywały gzyms

koronujący.

Porządki architektoniczne

– detale i ornamenty

●

kimation - ornament

ciągły pasowy ze

stylizowanych liści.

●

kimation dorycki – zw.

sztabkowym, zdobiony

jest stylizowanym

motywem palmety.

●

joński – wole oczy,

jajownik (najbardziej

popularny w

architekturze

nowożytnej).

●

lesbijski – stylizowany

motyw kwiatowy.

Porządki architektoniczne

– detale i ornamenty

●

motyw dekoracyjny o

kształcie czaszki byka

stosowany głównie w

architekturze rzymskiej.

●

często łączony z

motywem girlandy

kwiatów i owoców

zawieszonych na rogach

byka.

●

motyw popularny w

okresie renesansu i

klasycyzmu.

Porządki architektoniczne

-

styl romański

●

kolumna staje się

masywna, zwieńczona

kapitelem kostkowym.

Jako podpora częściej

występuje filar, który

jest masywniejszy od

kolumny. Najczęściej ma

przekrój kwadratu,

może być też o

przekroju wieloboku.

Porządki architektoniczne

-

styl romański

●

detale romańskie są

początkowo bardzo proste.

Jako motyw dekoracyjny

pojawiają się tzw. żabki

zdobiące bazę kolumny –

motyw ten rozwinie się w

architekturze gotyckiej.

●

w poźniejszym okresie

głowice i trzony kolumn

staną się coraz bardziej

ozdobne. Pojawią się

elementy roślinne,

zoomorficzne i

fantastyczne.

Porządki architektoniczne

-

styl romański

●

architektura romańska

stosuje powszechnie

sklepienie kolebkowe,

oparte na konstrukcji

łuku, zastosowanego w

architekturze

starożytnego Rzymu.

Jako element

wzmacniający

konstrukcję pojawiają

się gurty.

Porządki architektoniczne

-

styl romański

●

osiągnięciem

architektury romańskiej

jest zastosowanie

sklepienia krzyżowego,

opartego na

krzyżujących się ze

sobą pod kątem

prostym 2 sklepień

kolebkowych.

Porządki architektoniczne

-

styl romański

●

w konstrukcji sklepień

krzyżowych stylu

romańskim pojawiły się

żebra jako element

dekoracyjny i

wzmacniający

konstrukcję.

●

system żeber rozwinie i

udoskonali gotyk.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

w architekturze

gotyckiej występowały

dwa podstawowe typy

układów budowli

sakralnych:

●

bazylikowy – mający

genezę w architekturze

rzymskiej.

●

halowy – rozwinięty i

stosowany głównie w

gotyku

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

w systemie

bazylikowym rozkład sił

sklepienia nawy głównej

przenoszony był za

pośrednictwem łuków

odporowych ponad

dachami naw bocznych

na ściany boczne,

wzmacniane skarpami.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

zamiast stosowania

łuków odporowych

zastosowano skarpę

wewnętrz nawy głównej.

System ten nazywany

jest „krakowskim” z

uwagi na stosowanie go

w zabytkach na terenie

małopolski.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

w budowlach halowych

rozkład sił jest

równomierny i nie ma

potrzeby stosowania

łuków odporowych i

wzmocnionych skarp.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

w architekturze

gotyckiej

najpopularniejszą

podporą jest filar, który

przejmuje na siebie

ciężar sklepienia przy

pomocy służek.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

służka przenosi ciężar

sklepienia za

pośrednictwem żeber na

filar wolnostojący lub

wtapia się w

powierzchnię ściany.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

architektura gotycka w

mistrzowski sposób

rozwinęła układy sklepień

na bazie sklepienia

kolebkowo-żebrowego.

Najprostszym sklepieniem

jest sklepienie

gwiaździste, w którym

płaszczyzny wysklepek

powstałe z przecięcia 2

kolebek podzielono na

mniejsze.

●

Na tej podstawie

konstruowano sklepienia

bardziej rozbudowane i

dekoracyjne.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

architektura gotycka

stosuje różne rodzaje

łuków ostrych. Pojawiają

się one w konstrukcjach

sklepień, w portalach,

obramieniach okiennych i

detalach

architektonicznych.

●

typowym przykładem

gotyckiej dekoracji jest

maswerk. Stosowano go

do dekoracyjnych

wypełnień otworów

okiennych, wimperg,

balustrad oraz jako motyw

w rzemiośle artystycznym.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

wimperga – dekoracyjny

szczyt trójkątny

umieszczany w

zwieńczeniu portali i

okien a także w

dekoracji sterczyn.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

skarpy zewnętrzne

zdobione były

sterczynami

zwieńczonymi

kwiatonem i motywem

wimpergi.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

żabki (czołganki) i

kwiaton stanowiły

najczęstszy motyw

dekoracyjny gotyku.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

żabki występowały już w

epoce romańskiej w

dekoracji baz kolumn. W

gotyku stanowią ozdobę

niemal wszystkich

elementów

dekoracyjnych.

Porządki architektoniczne

-

styl gotycki

●

cegła stanowi podstawowy

budulec w gotyku. Jej dłuższy bok

nazywamy „wozówką”, krótszy -

„główką”. W zależności od

ułożenia cegły i wiązania

wyróżniamy wątki murów

ceglanych.

●

w gotyku nie tynkowano murów,

cegła stanowiła też motyw

dekoracyjny. W zależności od

wypalenia cegły rozróżniamy

następujące jej rodzaje:

●

kopciałka – nie dopalona, o

barwie szaro-czerwonej, okopcona;

●

wiśniówka – dobrze wypalona o

barwie wiśniowo-czerwonej;

●

zendrówka – wypalona do

spieczenia, bardzo ciemna, niemal

czarna.

Porządki architektoniczne

-

okres nowożytny

●

w okresie nowożytnym

następuje odrodzenie

porządków antycznych.

Pojawiają się nowe

elementy: pilastry,

półkolumny i kolumny

wtopione.

Porządki architektoniczne

-

okres nowożytny

●

W konstrukcjach

architektonicznych

zaczynają coraz częściej

występować kopuły.

●

Kopuła pojawia się w

architekturze starożytnego

Rzymu. Jej konstrukcję

udoskonalono w bizancjum.

●

W zależności od sposobu

konstrukcji rozróżniamy

następujące typy kopół:

●

na trompach;

●

sferyczną;

●

na pendentywach

(żagielkach)

●

na bębnie.

Porządki architektoniczne

-

okres nowożytny

●

Podpory

architektoniczne

ustawiane są często na

piedestałach.

●

Piedestał wywodzi się z

architektury antycznej.

Porządki architektoniczne

-

okres nowożytny

●

W epoce renesansu

budowle otrzymują

ozdobne szczyty w

formie attyk.

Porządki architektoniczne

-

okres nowożytny

●

Zastosowanie attyk

wymaga nowej

konstrukcji dachów. Są

to dachy pogrążone, ze

spadkiem od muru

attyki.

Porządki architektoniczne

-

okres nowożytny

●

Mury są otynkowane i

zdobione boniowaniem

– tynkiem imitującym

regularny wątek

kamienia.