Układ wegetatywny

wprowadzenie,

układ przywspółczulny

UKŁAD

WEGETATYWNY

układ autonomiczny

współczulny

=

sympatyczny

(sympatetic)

przywspółczulny

=

parasympatyczny

(parasympatetic)

UKŁAD WEGETATYWNY

współczulny

aktywowany

stresem –
emocje,
zagrożenie,
wysiłek 
mobilizację +
wydatkowanie
energii

przywspółczul

ny

dominuje w

spoczynku,

umożliwia

regenerację
i gromadzenie
„zapasów”
energii

UKŁAD WEGETATYWNY

współczulny

przywspółczulny

Układ wegetatywny

Ukł. współczulny

Ukł. przywspółczulny

OUN

zwoje

zwoje

1
1
1

3

4

5

6

7

9

6

a

b

c

d

e

f

g

a - zwój szyjny górny

b – zwój szyjny
środkowy

c – zwój gwieździsty

d – zwój trzewny

e – zwój kreskowy
górny

f – zwój kreskowy dolny

1 – źrenica

2 – gr. łzowy

3 – naczynia oun

4 – serce

5 - płuca

6 – żołądek

7 – wątroba

8 – trzustka

9 – nerki

10 – jelito cienkie

11+12– jelito
grube

13– pęcherz
moczowy

14 – narządy
płciowe

g – zwój

podbrzuszny
dolny

A

Schemat układu

przywspółczulnego

Schemat układu

współczulnego

Efekty działania układu

współczulnego i

przywspółczulnego

Ukł.

przywspółczulny

Układ

współczulny

Serce: rytm

Zwolnienie

Przyspieszenie

Serce: siła skurczu

Osłabienie

Nasilenie

Naczynia

Rozkurcz

Skurcz

Przewód

pokarmowy:

perystaltyka

Przyspieszenie

Zwolnienie

Przewód

pokarmowy:

zwieracze

Rozkurcz

Skurcz

Układ moczowy:

pęcherz

Skurcz

Rozkurcz

Pęcherz moczowy:

zwieracz

Rozkurcz

Skurcz

Moczowody

Skurcz

Rozkurcz

Układ

przywspółczuln

y

Układ

współczulny

Gruczoły: łzowe,

ślinowe, potowe

Wzrost

wydzielania

Spadek

wydzialania lub

zagęszczenie

wydzielin

Oko: zwieracz

źrenicy

Skurcz

-

Oko rozszerzacz

źrenicy

-

Skurcz

Przemiana

materii

Glikoliza, lipoliza

Efekty pobudzenia

cholinergicznego

• Serce

• Układ krążenia

• Układ oddechowy

• Zwolnienie rytmu
• Hamowanie przewodnictwa

przedsionkowo-
komorowego

• Zmniejszenie siły skurczu

• Rozszerzenie naczyń

krwionośnych

• Obniżenie ciśnienia krwi

• Skurcz oskrzeli
• Wzmożenie wydzielania

gruczołów śluzowych

Efekty pobudzenia

cholinergicznego

•

Układ pokarmowy

•

Układ moczowy

•

Oko

•

Skóra

• Wzmożenie wydzielania soków

trawiennych

• Przyspieszenie perystaltyki

• Skurcz mięśni ściany pęcherza

moczowego

• Zwiotczenie zwieracza pęcherza

• Zwężenie źrenicy, poszerzenie

zatoki żylnej twardówki (kanału
Schlemma)

• Zmniejszenie ciśnienia płynu

śródgałkowego

• Wzmożenie wydzielania

rzadkiego potu

NEUROTRANSMITERY

układu wegetatywnego

Acetylocholina – ACh

Noradrenalina = norepinefryna – NA
Dopamina – DA

Adrenalina = epinefryna – A (hormon)

ACETYLOCHOLINA -

Ach

acetyolo-CoA + cholina → Ach

cholina + kw. octowy

cholinesteraza Ach =

cholinesteraza Ach =

esteraza Ach

esteraza Ach

= EACh

= EACh

Receptory ACh

rec. N

(nikotynowy) w neuronach OUN

(związany z kanałem jonowym zależnym od ligandu)

rec. N

(nikotynowy) mięsni szkieletwych

(poprzecznie prążkowanych)

rec. N

(nikotynowy) w neuronach

przedzwojowych

ukł. wegetatywnego

rec. M.

(

muskarynowy

)

(związany z białkami G)

podtypy

M1 w neuronach oun i zwojach (pamięć, uczenie,
przekaźnictwo)
M2 w sercu (zwolnienie częstości)
M3 w mięśniach gładkich i gruczołach wydzielania zew.
M4 w neuronach OUN (regulacja ruchów dowolnych)

Substancje działające na

zwoje układu wegetatywnego

pobudzające

Ach, czwartorzędowe związki
amoniowe
nikotyna

w małych dawkach ( RR, wydz.  HCl w żołądku,

 perystaltykę jelit)

w dużych dawkach;

blokada zwojów ( RR, 

wydz. HCl w żołądku,  perystaltykę jelit)

działanie ośrodkowe – drżenia mięśniowe,

pobudzenie oddechu,

zatrucie – drgawki,  RR, porażenie oddechu,

uzależnienie psychiczne, rzadko fizyczne

Objawy działania ACh

 zwężenie źrenic, akomodacja do bliży,

łzawienie

 zwolnienie czynności serca

 ↓ obwodowego oporu naczyniowego

(

naczynia skórne)

 ↑ wydzielania śliny, soku żołądkowego,

trzustkowego, żółci,

 ↑ śluzu w przewodzie pokarmowym i

oskrzelach, ↑ wydzielania potu

 ↑ napięcia mięśni gładkich p.

pokarmowego, dróg moczowych, oskrzeli

 ACh zmniejsza uwalnianie NA

Substancje działające na

zwoje układu wegetatywnego

blokujące zwoje - ganglioplegiki

zasady aminowe, amonoiwe:

trimetafan
nikotyna

duże dawki

!!!

rozszerzenie tętnic i żył   RR, omdlenie,
zapaść
 wydzielania i perystaltyki w p. pokarmowym
atonia pęcherza moczowego i macicy

Leki układu

przywspółczulnego

pobudzające

(PS+) =
cholinomimetyki

hamujące (PS-) =

cholinolityki =

leki

atropinowe

bezpośrednie

bezpośrednie

- estry

- estry

choliny

choliny

- alkaloidy

- alkaloidy

PS+

PS+

pośrednie

pośrednie

inhibitory

inhibitory

esterazy ACh

esterazy ACh

naturalne

naturalne

- alkaloidy

- alkaloidy

troponowe

troponowe

atropina,

atropina,

hioscyna

hioscyna

syntetyczne

syntetyczne

spazmofen,

ipratropina,

pirenzepina,

homatropina

Parasympatykomimetyki

bezpośrednie

Analogi Ach –

karbachol, betanechol,

metanechol

stosowane: p os, im, sc

wskazania:
- atonia pęcherza moczowego, jelit
- jaskra - pro oc.
dz. niepożądane:
pocenie, ślinotok, wymioty, biegunka
p/wskazania
arytmie, niewydolność serca, ch. Parkinsona,
choroby p. pokarmowego

Parasympatykomimetyki

bezpośrednie

Alkaloidy

pilokarpina - miejscowo w jaskrze (

gtt.

ung.)
doustnie w suchości jamy ustnej

muskaryna –

występuje w grzybach

(strzępiakach) –
po spożyciu głównie objawy brzuszne

(wymioty, biegunka), gdy bardzo nasilone

leczenie objawowe PS-

Zatrucie grzybami

muchomor sromotnikowy - Amanitia

phalloides

zawiera

amanitynę i

faloidynę

alkaloidy działające toksycznie na

protoplazmę komórek, zwłaszcza wątroby;

nie działają na transmisję ACh

Objawy po 12-24 h od spożycia

bóle brzucha, żółtaczka,
skąpomocz, encefalopatia

wątrobowa, zgon

Zatrucie grzybami

cd.

leczenie objawowe

- penicylina krystaliczna

( chelatuje

alkaloidy)

- hemodializa
- neomycyna doustnie

(

wchłaniania azotu)
- nornalizacja krążenia, oddechu,
perystaltyki

Parasympatykomimetyki

pośrednie

= inhibitory EACh-

acetylocholinesterazy

odwracalne

edrofonium
fizostygmina
neostygmina
pirydostygmina
ambenonium
distygmina

zastosowanie

- atonia przewodu

pokarmowego,

- atonia pęcherza

moczowego

- jaskra

- zatrucie

parasympatykolit

ykam

- cofnięcie

zwiotczenia

kurarowego

Inne inhibitory AChE

odwracalne

• Donepezil
• Riwastygmina
• Galantamina

• Stosowane w

chorobie
Alzheimera

nieodwracalne inhibitory

EACh-acetylocholinesterazy

związki fosforoorganiczne

gazy bojowe (tabun, sarin, soman)

środki ochrony roślin

- herbicydy
- insektycydy
- fungicydy

Postępowanie w

zatruciu:

• zmyć skórę i błony śluzowe mydłem,

ponieważ pestycydy mogą nadal wchłaniać
się tą drogą, a alkalizacja przyspiesza ich
rozkład.

• Zapewnić drożność dróg oddechowych
• Płukanie żołądka jeśli jeszcze nie wystąpiły

wymioty

• Leczenie przyczynowe:

– Atropina
– Oksykamy (pralidoksym, obidoksym)

Objawy pobudzenia układu

przywspółczulnego

• ……..

Objawy zahamowania
ukł. przywspółczulnego

- rozszerzenie źrenic
- suchość śluzówek, 

śliny

- tachykardia
- rozkurcz oskrzeli
  wydzielania soków

trawiennych

   perystaltyki jelit

i pęcherza
moczowego

Parasympatykolityki

= PS-

alkaloidy

atropina

–

z pokrzyku = wilczej jagody Atropa

Belladonna

skopolamina = hioscyna

– z lulka czarnego

Hioscyamus niger

półsyntetyczne

butylobromek hioscyny
metylobromek hioscyny

syntetyczne

adyfenina, oksyfenonium, pirenzepina,
ipratropina

Działania farmakologiczne

cholinolityków

• Oko - rozkurcz zwieracza źrenicy i mięśni

rzęskowych, zaburzenia akomodacji;

• Rozkurcz mięśni gładkich jelit, pęcherza

moczowego, oskrzeli;

• Skurcz naczyń krwionośnych;
• Zmniejszenie wydzielania gruczołów ślinowych,

łzowych, śluzowych układu oddechowego i
pokarmowego, zmniejszenie wydzielania kwasu
solnego

• Tachykardia;
• Zaburzenia pamięci krótkotrwałej, pobudzenie

psychiczne lub zahamowanie

Zastosowanie lecznicze

leków cholinolitycznych:

• Stany skurczowe mięśni gładkich –

przewodu pokarmowego, dróg żółciowych,
moczowych, żeńskich narządów płciowych

• Biegunki
• Choroba wrzodowa – zmniejszają

wydzielanie kwasu solnego – pirenzepina,
jest antagonistą receptorów
muskarynowych w komórkach
okładzinowych żołądka

• Stany skurczowe dróg oddechowych –

działanie bronchospazmolityczne wywiera
ipratropium;

• Diagnostyka okulistyczna – rozszerzenie

źrenicy – atropina, bromowodorek hioscyny,
tropikamid

• Premedykacja przedoperacyjna –

zmniejszają wydzielanie śluzu w drogach
oddechowych, hamują mechanizmy
odruchowe układu krążenia (zapobiegają
bradykardii i hipotensji), hamują OUN –
atropina, skopolamina

Zastosowanie lecznicze

leków cholinolitycznych:

• Nadreaktywność pęcherza

moczowego – tolterodyna,
oksybutynina

• Choroba lokomocyjna –

przeciwwymiotnie działa atropina i
skopolamina;

• Choroba Parkinsona – biperiden,

benzatropina, tryheksyfenidyl

• Zatrucia – lekami cholinomimetycznymi

Zastosowanie lecznicze

leków cholinolitycznych:

Parasympatykolityki

zastosowanie - podsumowanie

leczenie stanów skurczowych jelit,

pęcherza moczowego, oskrzeli

okulistyka –

diagnostyka zeza, badanie

dna oka

kardiologia –

bradykardia, zatrucie

naparstnicą

premedykacja okołooperacyjna
leczenie zatruć PS+
terapia choroby lokomocyjnej
terapia choroby Parkinsona

Parasympatykolityki

p/wsk.

 jaskra
 choroba niedokrwienna serca
 zaburzenia rytmu serca

(częstoskurcz

nadkomorowy)

 zaparcia, atonie jelit
 przerost gruczołu krokowego
 nużliwość mięśniowa Miastenia

gravis

 Gorączka

(utrudnienie pocenia i  temperatury)