Farmakologia układu przywspółczulnego

Część przywspółczulna układu autonomicznego

• I neuron – jądra n. czaszkowych III, VII, IX, X; segmenty krzyżowe S2-S4

• Wypustki – n. III, VII, IX, X, nerwy trzewne miedniczne = włókna przedzwojowe

• II neuron - Zwoje – narządy wewnętrzne

• Wypustki = włókna zazwojowe

Acetylocholina

Rodzaje receptorów muskarynowych

• M1 – OUN, neurony obwodowe, komórki okładzinowe żołądka

• M2 – m. sercowy, zakończenia presynaptyczne OUN i ObUN

• M3 – gruczoły wydzielnicze (ślinowe, potowe, oskrzelowe), m. gładkie narządów wewnętrznych i naczyń krwionośnych

• M4 – czynnościowo odpowiadają M2

• M5 – czynnościowo odpowiadają M3

Receptory muskarynowe M1, M3, M5

Receptory muskarynowe M2, M4

• Zwiększenie przewodnictwa przez kanały K+ i zmniejszenie aktywacji kanałów wapniowych zależnych od potencjału

• Pobudzenie receptora M2 w mięśniu sercowym może też prowadzić do:

• Uwolnienia kwasu arachidonowego

• Aktywacji cyklazy guanylowej

Receptory nikotynowe

Receptory nikotynowe

• Nn – neuronalny – rdzeń nadnerczy, OUN

• Depolaryzacja i wyładowania w neuronach pozazwojowych

• Uwalnianie amin katecholowych z rdzenia nadnerczy

• Nm – mięśniowy – połączenia nerwowo – mięśniowe

• Depolaryzacja płytki nerwowo – mięśniowej i skurcze mięśni szkieletowych

Nikotyna

• Drugi najczęściej używany stymulant

• Drugie miejsce pod względem uzależnienia

• Czynnik ryzyka chorób nowotworowych, chorób układu krążenia, innych chorób

Mechanizm działania

• Poprzez receptor nikotynowy

• Depolaryzacja wlókien w zwojach i wyzwolenie stymulacji

• Wysokie dawki – blokada zwojów

Efekt działania nikotyny

• Układ nerwowy:

• Niskie dawki: euforia, pobudzenie, relaksacja, poprawa koncentracji, przyswajania i zapamiętywania, czasu reakcji

• Wysokie dawki: porażenie ośrodka oddechowego, porażenie rdzenia przedłużonego (hipotonia)

• Uklad autonomiczny:

• Sympatyczny: zwiększenie częstości pracy serca, wzrost oporu obwodowego (ciśnienia)

• Parasympatyczny: przyspieszenie perystaltyki

Farmakokinetyka nikotyny

• Dobrze rozpuszczalna w tłuszczach (przenika przez BKM)

• Absorpcja: doustna, oddechowa, śluzówka przewodu pokarmowego, skóra

• 6-8 mg dawka śmiertelna 60 mg

• Przenika przez łożysko i do mleka matki

• Eliminacja: nerki, wątroba, wydychane powietrze

• Tolerancja!!!

Dzialania niepożądane:

• Drżenie

• Poddenerwowanie

• Skurcze przewodu pokarmowego

• Biegunka

• Tachykardia

• Wzrost ciśnienia

Objawy odstawienia

• Drażliwość

• Lęki

• Pobudzenie

• Problemy z koncentracją

• Bóle głowy

• Bezsenność, zaburzenia snu

• Zwiększenie apetytu

• Program rzucania palenia: psychoterapia + terapia transdermalna + gumy + Buspiron (Zyban)

Leki porażające zwoje (ganglioplegica)

• Antagoniści rec. nikotynowych

• Trimetafan

• Mekamylamina

• Wskazania:

• Ostatnia faza utrwalonego nadciśnienia zlośliwego

• Zabiegi chirurgiczne w podciśnieniu i hipotermii

• Przeciwwskazania:

• Niedokrwienie mózgu, serca, nerek, ograniczone zwężenie odźwiernika, ciąża, jaskra, wstrząs

• Działania niepożądane:

• Hipotonia, bóle głowy, omdlenia, suchość w ustach, wzrost ciśnienia śródgalkowego, zaburzenia widzenia, zatrzymanie moczu

Leki pobudzające receptory muskarynowe

(synonimy: leki parasympatykomimetyczne, cholinomimetyki)

Mechanizm działania leków pobudzających receptory muskarynowe

• M2 – (-) tropowo na serce

• Zwiększają prąd potasowy w komórce w SA i AV, w komórkach m. sercowego następuje zmniejszenie wolnego prądu wapniowego. Zjawiska te prowadzą do zmniejszenia przewodnictwa

• M3 – naczynia krwionośne

• Rozkurcz naczyń za pośrednictwem NO (pobudza cyklazę guanylową i zwiększa poziom cGMP w kom. m. gładkich) à obniżenie ciśnienia

Mechanizm działania leków pobudzających receptory muskarynowe

• Depolaryzacja błon komórkowych m. gładkich i zwiększenie napływu Ca2+ do komórek gruczołów à ­ wydzielania gruczołów ślinowych, potowych, łzowych

• Oko - ­ napięcia więzadła grzebieniastego kąta tęczówkowo – rogówkowego, co ułatwia odpływ cieczy wodnistej z komory przedniej oka

oraz skurcz zwieracza źrenicy

• Zwiększenie kurczliwości mięśni poprzecznie prążkowanych

Mechanizm działania leków pobudzających receptory muskarynowe

• Przewód pokarmowy:

• Rozkurcz zwieraczy

• Skurcz mięśni gładkich

• Zwiększenie wydzielania gruczołów

• Zwiększenie wydzielania soku żołądkowego

• Układ oddechowy:

• Skurcz mięśni gładkich

• Zwiększenie wydzielania gruczołów śluzowych

Wskazania do stosowania cholinomimetyków

• Napady częstoskurczu nadkomorowego (masaż zatoki)

• Zespól Sjögrena / kserostomia po radioterapii

• Jaskra

• Atonia pęcherza moczowego i jelit (też pooperacyjne)

• miastenia

Przeciwwskazania do stosowania cholinomimetyków

• Astma oskrzelowa

• Parkinsonizm

• Padaczka

• Choroba wrzodowa

• Choroba niedokrwienna serca

• Nadczynność tarczycy

• Hipotonia

Działania niepożądane cholinomimetyków

• Nadmierne pocenie

• Ślinotok

• Skurcze jelit

• Skurcze oskrzeli

• Nudności, wymioty, biegunka

Receptura szczegółowa leków parasympatykomimetycznych

Cholinomimetyki o działaniu bezpośrednim

• Działają jak Ach.

• Karbachol

• Carbachol roztwór 1,5%, 3%

• Podawany dospojówkowo w jaskrze

• Pilokarpina

• Pilocarpinum hydrochloricum roztwór 1 i 2 %, maść 2%, amp. 0.01/ml

• dospojówkowo w jaskrze (dodatkowo zapobiega zrostom tęczówki i soczewki)

• Doustnie (5-10mg) lub podskórnie (10-15mg) po radioterapii, czy w zesp. Sjögrena

Inhibitory acetylocholinesterazy

• Fizostygmina

• Physostigminum salicylicum amp. 0,5mg/ml

• Czas działania: ½ - 2 h

• Dospojówkowo w jaskrze

• Zatrucia cholinolitykami, pochodnymi fenotiazyny oraz TLP (łatwo przenika do OUN)

• Neostygmina

• Polstigminum tabl. 0.015, amp. 0.5 mg/ml

• Czas działania: ½ - 2 h

• Działa głównie na mięśnie szkieletowe

• Miastenia

• Odwrócenie działania leków zwiotczających m. poprzecznie prążkowane

• Atonia jelit i pęcherza moczowego

Inhibitory acetylocholinesterazy

• Ambenonium

• Mytelase tabl. 0.01, dawkowanie: 10-25 mg/3x

• Czas działania: 6-7 godzin

• Miastenia

• Pooperacyjne atonie jelit i pęcherza moczowego

• Galantamina

• Nivalin amp. 0.025, 0.005

• Czas działania: do 24 h

• Miastenia

• Pooperacyjne atonie pęcherza moczowego i jelit

Inhibitory cholinesterazy stosowane
w chorobie Alzheimera:

• Donepezil

• Aricept tabl. 5, 10mg

• Działania niepożądane:

• Biegunka

• Kurcze mięśniowe

• Uczucie zmęczenia

• Nudności, wymioty

• Riwastygmina

• Exelon tabl. 1,5; 3, 4,5; 6 mg

• Galantamina

• Nivalin

Inhibitory ChAT nieodwracalne

• Estry kwasu fosforowego (np. sarin)

• Broń chemiczna, pestycydy

• Fluostygmina

• Podawana dospojówkowo w jaskrze.

• UWAGA: po podaniu wymaga uciśnięcia na ok.1 min przewodów łzowych – zapobieganie przedostaniu się leku do jamy nosowo – gardłowej i wystąpieniu objawów ogólnych:

• Pobudzenie perystaltyki

• Skurcze oskrzeli

• Spadek ciśnienia

• Zwiększenie wydzielania gruczołów

Leki cholinolityczne

Atropina

• Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna)

• Nieselektywnie blokuje wszystkie receptory muskarynowe

• Agonista rec. muskarynowego bez aktywności wewnętrznej (skuteczniej znosi wpływ leków cholinomimetycznych niż pobudzenie układu przywspółczulnego)

Atropina – mechanizm działania

• Układ sercowo – naczyniowy:

Serce

• Małe dawki (blokada rec.M1, Ach działa przez M2)à niewielkie zwolnienie czynności

• Duże dawki (blokada M2 w węźle SA) à przyspieszenie czynności serca

Naczynia

• Duże dawki à skurcz naczyń skóry

Atropina – mechanizm działania

• Gruczoły:

• Hamowanie wydzielania gruczołów ślinowych, oskrzelowych, potowych

• Zmniejszenie wydzielania kwasu solnego i pepsyny w żołądku

• Mięśnie gładkie:

• Zmniejszenie kurczliwości przewodu pokarmowego, zmniejszenie napięcia i zwolnienie perystaltyki

• Skurcz zwieraczy

• Rozkurcz pęcherza moczowego i moczowodów

Atropina – mechanizm działania

• Oko:

• Rozszerzenie źrenicy

• Zwiększenie ciśnienia śródgałkowego

• OUN:

• Dawki terapeutyczne – bez wpływu

• Dawki toksyczne: niepokój, omamy, majaczenia, depresja)

• Układ oddechowy:

• Rozkurcz mięśni oskrzeli

• Rozkurcz przepony i mięśni międzyżebrowych

• Mięśnie szkieletowe:

• Zmniejszenie kurczliwości

Wskazania do stosowania atropiny

• Premedykacja chirurgiczna

• Zapobieganie odruchowemu zwolnieniu czynności serca

• Blok przedsionkowo – komorowy

• Zatrucia glikozydami naparstnicy, b1 – blokerami

• Bradykardia zatokowa w przebiegu zawału

• Zmniejszenie wydzielania śliny (Parkinsonizm)

• Choroba wrzodowa żołądka

Wskazania do stosowania atropiny

• Choroba lokomocyjna

• Biegunki (wywołane agonistami rec. opioidowych)

• Stany skurczowe jelit

• Stany skurczowe dróg moczowych, bezmocz

• Okulistyka (badanie dna oka)

• Choroba Parkinsona (zmniejsza sztywność i drżenie)

• Astma oskrzelowa i POCHP

Przeciwwskazania do stosowania atropiny

• Przerost gruczołu krokowego

• Jaskra zapalna

• Zwężenie odźwiernika

• Atonia jelit

• Niedrożność porażenna jelit

• Przebywanie w wysokich temperaturach

Działania niepożądane po atropinie

• Tachykardia

• Kserostomia

• Wzrost temperatury ciała (głównie u dzieci)

• Zaparcia

• Trudności w oddawaniu oczu

• Fotofobia i zaburzenia akomodacji

• Jaskra

• Hamowanie procesów uczenia i pamięci

Objawy zatrucia atropiną

• Po ok. 10mg alkaloidu (kilka owoców wilczej jagody) – nawet zgon

• Suchość w jamie ustnej

• Suchość w górnych drogach oddechowych

• Suchość i zaczerwienienie skóry

• Przyspieszenie rytmu serca i oddechu

• Zatrzymanie moczu

• Zaburzenia pamięci, omamy, objawy splątania, drgawki, śpiączka

• Znaczne zwiększenie temperatury ciała

• Należy redukować dawki leków cholinolitycznych w wysokich temperaturach – wzrasta ryzyko przedawkowania

Receptura szczegółowa leków cholinolitycznych

Cholinolityki naturalne

• Atropina:

• Atropinum sulfuricum amp. 0.0005, 0.001/ml, roztwór do oczu – 1%;

roztwór doustny 0,1%

• Skopolamina:

• Scopolaminum hydrobromicum amp. 0,5mg/ml

• Stosowana w chorobie lokomocyjnej, pobudzeniu psychoruchowym

• Podskórnie, doustnie, miejscowo w ok. zausznej

• Bellapan

• Extractum Belladonnae siccum tabl. 0,25mg, subst. Farmaceutyczna 0,015, amp. 0,5mg/ml

Pochodne trzeciorzędowe

• Oksyfenonium

• Spasmophen tabl. 0.005

• Wchłania się po podaniu dospojówkowym

• Przechodzi przez barierę krew – mózg

• Doustnie: w stanach spastycznych jelit, dróg moczowych, dróg żółciowych, w chorobie Parkinsona

Pochodne czwartorzędowe

• Butyloskopolamina

• Butylobromek hioscyny Scopolan (tabl. 0.01, czopki 0.01), Buscopan (tabl.0.01, amp. 0.02)

• Hamuje skurcze przewodu pokarmowego, dróg moczowych, żółciowych

• Stosowana w diagnostyce radiologicznej chorób przewodu pokarmowego

• Pirenzepina

• Gastrozepin

• Stosowana w chorobie wrzodowej żołądka

Pochodne trzeciorzędowe

• Ipratropium

• Atrovent aerozol, tabl. 0.01, amp. 0.5mg

• Prep. złożony Berodual (ipratropium + fenoterol)

• W formie dożylnej i doustnej zmniejsza wydzielanie śliny, ale powoduje tachykardię

• Po podaniu drogą wziewną działa ok. 4 h à hamuje skurcz oskrzeli, bez hamowania odruchu rzęskowego w oskrzelach.

• Stosowany w astmie oskrzelowej i POCHP

Jaskra

Jaskra

Leki przeciwjaskrowe

• Środki mydriatyczne

• Leki cholinergiczne

• Leki beta-adrenolityczne

• Inhibitory anhydrazy węglanowej

• Prostaglandyny

• Leki hiper-

osmotyczne

Leki mydriatyczne

• Tropikamid (Tropicamidum) – 0.5%, 1.0% krople

• Homatropina (Homatropin) – 1, 2% krople, tylko lecznictwo zamknięte

• Cyklopentolat (Cyclogyl) – krople 1, 2%

Leki cholinergiczne

• Pilocarpinum ophthalmicum

• Karbachol

• Fizostygmina

• Fluorostygmina

Leki beta-adrenolityczne

• Betakosol (Betoptic)

• Timolol (Oftensin)

• Karteolol (Arteoptic)

Pozostałe leki

• Inhibitory anhydrazy węglanowej (Acetazolamid, Diklofenamid, Dorzolamid)

• Prostaglandyny (Latonoplast /Xalantal/-0.005% krople; imoproston izopropylu /Azopt/ - 1% krople)

• Leki hiperosmotyczne (86% glicerol, glukoza, mannitol)

16