1

Wymiar etyczny pomocy

psychologicznej

Naczelna zasada praktyki klinicznej, kodeks etyczny, rozwiązywanie

konfliktu zasad

J.M. Rakowska

Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii

2

Postępowanie specjalisty udzielajacego profesjonalnej
pomocy psychologicznej reguluje prawo i etyka



Etyka zajmuje się oceną działania
ludzkiego w kategoriach moralnych,
czyli w kategoriach dobra i zła.



Etyczne problemy w zakresie pomocy
psychologicznej są regulowane przez
prawo i etyczne kodeksy zawodów
związanych z pomaganiem

3

Pierwszy kodeks etyczny klinicysty



Etyka praktyki klinicznej została po raz pierwszy

nakreślona w przysiędze Hipokratesa (Corey,

Corey, Callanan 1998). Zawarte w niej postulaty

uznawane są do dzisiaj.



Od klinicystów wymaga się, aby - parafrazując -

prowadzili własne życie oraz praktykę uczciwie i z

honorem, aby dbali o dobro pacjenta ponad

wszystko i ze wszystkich swych sił, aby sami

unikali zła i innych do niego nie nakłaniali, aby nie

ulegali korupcji i zachowywali w tajemnicy to, co

wiedzą o prywatnym życiu pacjenta.

4

Tworzenie etycznych kodeksów zawodów związanych z
pomaganiem ludziom



Organizacje reprezentujące zawody związane z

udzielaniem pomocy psychologicznej formułują

wskazania, jak specjaliści wykonujący te zawody

powinni postępować (Corey, Corey, Callanan 1998).



Normy te są zebrane w postaci kodeksów etycznych

tych zawodów. Normy zawarte w kodeksach kierują

postępowaniem klinicystów w codziennej praktyce.



Regulacje prawne także dostarczają wskazań, jak

specjalista ma postępować.



Normy kodeksu prawnego i kodeksu zawodowego

są obwarowane sankcjami, które oznaczają przykre

konsekwencje dla osoby, która te normy narusza.

5

Przykłady kodeksów etycznych zawodów związanych z
pomaganiem



Kodeks Etyczno –Zawodowy Psychologa

Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (PTP, 1994)



Kodeks Etyczny

Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (APA

2002)



Metakodeks Etyczny

Europejskiej Federacji Towarzystw Psychologicznych



Kodeks Zasad Etycznych Terapeutów Rodzinnych i

Małżeńskich

Amerykańskiego Towarzystwa Terapeutów Rodzinnych i

Małżeńskich

6

Niektóre z norm określonych przez Hipokratesa zostały dokładniej
określone przez organizacje reprezentujące zawody związane z
udzielaniem pomocy psychologicznej i umieszczone w kodeksach
etycznych zawodów



Obowiązek zachowania tajemnicy sformułowany przez Hipokratesa został zmodyfikowany przez

ustanowienie prawa, które wymaga od specjalisty pomagającego ludziom przekazania

informacji organom śledczym, gdy czyjeś życie lub zdrowie jest zagrożone.



Obowiązek zachowania tajemnicy jest drugorzędny w stosunku do obowiązku

ochrony życia oraz zdrowia pacjenta i innych osób.

KODEKS KARNY ROZDZIAŁ XIX



Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu



Art. 162. § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy,

mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo

ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.



§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się

zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony

instytucji lub osoby do tego powołanej.

Ustawa o zawodzie psychologa



Art. 18. 1. Psycholog ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z klientem,

uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu psychologa.



2. Psycholog jest związany tajemnicą zawodową również po śmierci klienta.



3. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się, gdy klient lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża

zgodę na ujawnienie informacji objętych tajemnicą zawodową lub jeżeli tak stanowią odrębne

przepisy lub gdy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia

klienta lub innych osób.

7

Niektóre z norm określonych przez Hipokratesa zostały dokładniej
określone przez organizacje reprezentujące zawody związane z
udzielaniem pomocy psychologicznej i umieszczone w kodeksach
etycznych zawodów



Wymaga się, aby klinicysta z góry informował

pacjenta o rodzaju i stopniu ryzyka związanego ze

stosowaniem danej interwencji. Poinformowany o

ewentualnych szkodliwych konsekwencjach pacjent

ma wyrazić zgodę na jej zastosowanie.



Zabrania się klinicyście wykorzystywania klienta.

Np.

Nie wolno klinicyście nawiązywać relacji seksualnej

z klientem

Badania po twierdzają, że wykorzystywanie ma

negatywne skutki dla większości pacjentów

8

Wykorzystanie emocjonalne i seksualne pacjenta przez
terapeutę
a pogorszenie funkcjonowania pacjenta - wyniki 4 badań

(Olarte, 1997; Lambert i in. 1977; Striano 1982; Grunebaum 1985; Coleman i Schaefer 1986; Apfel i Simon
1985).

Psychoterapeuci wykorzystują
pacjentów do zaspokojenia własnych
potrzeb
► emocjonalnych lub ► seksualnych

W sposób jawny pacjenci
umieszczają przyczynę
wykorzystania w terapeucie

pacjenci nie rozwiązują
własnych problemów
i tracą zaufanie
do psychoterapeuty
oraz do ludzi

Problemy
pacjentów
nasilają się

W sposób ukryty – (manipulują)
pacjenci umieszczają
przyczynę wykorzystania w sobie

pacjenci nie rozwiązują własnych problemów

i tracą zaufanie do psychoterapeuty

oraz do ludzi

+

czują się winni temu, że zostali wykorzystani,

wstydzą się, że się do tego przyczynili

i negatywnie oceniają siebie.

Problemy pacjentów
nasilają się w większym
stopniu

9

Częstość wykorzystywania pacjentów emocjonalnie i
seksualnie przez terapeutę i częstość występowanie u
pacjentów pogorszenia funkcjonowania – 2 badania

(Bouhoutsos, Holroyd, Lerman, Forer i Greenberg 1993; Grunebaum 1985).

10% spośród pacjentów,
którzy poddali się psychoterapii
doświadczyło wykorzystania
przez psychoterapeutów

90% nie doświadczyło
wykorzystania przez psychoterapeutów

90% spośród pacjentów,
którzy mieli kontakt seksualny
z terapeutą, doświadczyło
negatywnych konsekwencji

10% nie doświadczyło
negatywnych konsekwencji.

10

Nadużycie seksualne pacjentów a płeć terapeuty – wyniki 4
badań

(Olarte 1997; Gartrell i in., 1986; Bouhoutsos i in., 1983; Kadener i in., 1973; Pope i in., 1986)

spośród próby
badanych
terapeutów
8 -12% mężczyzn
wykorzystało
seksualnie
pacjentki

1,7 - 3% kobiet
wykorzystało seksualnie
pacjentów

spośród próby mężczyzn,
którzy wykorzystali
pacjentki
33% miało kontakt z
więcej niż jedną
pacjentką

żadna z próby kobiet,
które wykorzystały
pacjentów
nie miała kontaktu
z więcej niż jednym
pacjentem.

spośród próby badanych terapeutów
96 % mężczyzn czuło pociąg seksualny
do jednej lub więcej pacjentek

76% kobiet czuło pociąg seksualny
do jednego lub więcej pacjentów

9,4% z nich
miało
kontakt
seksualny

2,5% z nich miało
kontakt seksualny

11

Zdrowie psychiczne terapeuty a wykorzystywanie seksualne
pacjentów – wyniki 1 badania

(Schoener i Gonsiorek 1999)

Wykorzystujący pacjentów terapeuta

Normalny

naiwny

Płytko

neurotyczny

Głęboko

neurotyczny

Zaburzenie

charakteru

impulsywne

Zaburzenie

osobowości

socjopatyczne lub

narcystyczne

Osobowość

psychotyczna lub

z pogranicza

Brak wiedzy
o
standardach
etycznych

Ma wiedzę
o standardach
etycznych

Ma wiedzę
o standardach
etycznych

Ma wiedzę
o standardach
etycznych

Ma wiedzę
o standardach
etycznych

Ma wiedzę
o standardach
etycznych

Nadużywa
jednorazowo

Nadużywa
jednorazowo

Powtarza
nadużycie

Nadużywa więcej
niż jednego
pacjenta

Nadużywa więcej niż
jednego pacjenta

Powtarza nadużycie

Nie
manipuluje

Nie manipuluje Manipuluje*

Nie manipuluje

Manipuluje*

Manipuluje*

Nadużywa gdy
jest w stresie

Ma emocjonalne
problemy:
depresja, niska
ocena siebie,
poczucie
nieadekwatności
społecznej izolacji

Nie okazuje
skruchy i nie
zważa na to, że
wyrządza krzywdę

Przyłapany, wyraża
skruchę i zgodę na
rehabilitację, aby
ratować własną
pozycję. Patologia
trwająca całe życie i
we wszystkich
obszarach życia

Upośledzona ocena i
testowanie
rzeczywistości zakłóca
zastosowanie wiedzy
o standardach.
Patologia zakłóca
krytyczną ocenę i
testowanie
rzeczywistości

Superwizja
efektywna

Terapia +
superwizja
efektywna

Terapia +
superwizja
efekty
ograniczone

Słaba prognoza
rehabilitacji

Słaba prognoza
rehabilitacji

Terapia +superwizja
efekty ograniczone

12

Techniki manipulacji stosowane przez terapeutów
wykorzystujących pacjentów– wyniki 1 badania

(Schoener i Gonsiorek 1999)

Wykorzystujący pacjentów terapeuta

Normalny

naiwny

Płytko

neurotyczny

Głęboko

neurotyczny

Zaburzenie

charakteru

impulsywne

Zaburzenie

osobowości

socjopatyczne

lub

narcystyczne

Osobowość

psychotyczna lub

z pogranicza

Nie
manipuluje

Nie
manipuluje

Manipuluje*
Stosuje
zaprzeczenie
(nazywa
nadużycie
terapeutyczną
techniką w celu
wzmocnienia
pacjenta oceny
siebie,
korektywnym
doświadczeniem
emocjonalnym,
lub
konsekwencją
pacjenta
patologii).

Nie manipuluje

Manipuluje*
Wykorzystuje
sytuację terapii:
wzbudza
erotyczne
przeniesienie,
otwiera się i
idealizuje
przeniesienie.
Nadużycie
kalkuluje i
popełnia
rozmyślnie,
zabezpiecza się
przed
konsekwencjami

Manipuluje*
Racjonalizuje -
uzasadnienie jest
dziwaczne i proste
i odzwierciedla
patologię

Superwizja
efektywna

Terapia +
superwizja
efektywna

Terapia +
superwizja
efekty
ograniczone

Słaba prognoza
rehabilitacji

Słaba prognoza
rehabilitacji

Terapia
+superwizja
efekty ograniczone

13

Kodeksy etyczne zawodów związanych z pomaganiem regulują
problemy ogólne a nie regulują problemów szczegółowych



Poszczególne grupy klinicystów tworzą własne kodeksy etyczne, które mają

uwzględniać specyfikę ich pracy. Kwestią jest, w jakiej mierze kodeksy są w

stanie uwzględnić tę specyfikę.



Na przykład Kodeks Zasad Etycznych Terapeutów Rodzinnych i Małżeńskich

Amerykańskiego Towarzystwa Terapeutów Rodzinnych i Małżeńskich (Corey,

Corey, Callanan 1998).



Dokument ten zawiera ogólne wskazania i nie obejmuje wielu kwestii, z

którymi mają do czynienia klinicyści.



Na przykład w sytuacji, gdy klinicysta odbywa wspólne sesje z rodziną, nie

wie, jaki wpływ będzie miała interwencja na poszczególnych członków

rodziny, a wówczas jawi się problem, czyje dobro ma stawiać na pierwszym

miejscu?



Lub kiedy informacje pochodzą od jednego tylko członka rodziny, kiedy może

przekazywać je pozostałym?



Albo czy sekrety rodziny ma traktować w kategorii tajemnic, których nie

należy ujawniać czy w kategorii reguł rodziny, które należy ujawnić itp.



Wiele kwestii wymaga od specjalistów samodzielnych rozstrzygnięć,

ponieważ w kodeksie etycznym nie znajdą wskazań, jak je rozwiązać.

14

Do rozwiązywania problemów etycznych w praktyce
klinicznej służy metoda dyskursu etycznego
zapożyczona z filozofii (Aiken 1982)

Etyka na czterech poziomach etycznego

dyskursu

■Pierwszy poziom dotyczy spontanicznego

wyboru wartości

■ Drugi poziom dyskursu etycznego dotyczy

wartości w postaci norm

■ Trzeci poziom dotyczy wartości w postaci

zasad postępowania

■ Czwarty poziom dotyczy teorii wartości,

które określają, co jest dobre dla człowieka

15

Pierwszy poziom dyskursu etycznego –
Spontaniczna ocena postępowania jako dobre lub złe



Gdy terapeuta ocenia spontanicznie dane działanie w kontekście

psychoterapii jako dobre lub złe, u podstaw tej oceny leżą uznawane przez

niego wartości.



Początek kształtowania się wartości wiąże się z wczesnym okresem życia,

następnie



z doświadczeniami życiowymi, z przyjętymi poglądami filozoficznymi i

religijnymi, ze szkoleniem zawodowym.



Duży udział w tej ocenie mają wartości związane z przyjętym przez niego

modelem terapii.



Taki koncepcyjny model porządkuje doświadczenie kliniczne. Jego wymiar

etyczny lub wymiar wartości polega na tym, że terapeuta wybiera model

teoretyczny, który uważa za dobry, oraz na tym, że sam model zawiera

system ocen tego, co jest dobre i co złe dla pacjenta.

16

Drugi poziom dyskursu etycznego – ocena postępowania jako
dobre lub złe w odniesieniu do norm postępowania



Normy są wartościami sformułowanymi w postaci stwierdzeń wskazujących,

jak postępować



Etyka na poziomie norm postępowania wiąże się z życiem społecznym.



Różne grupy społeczne przekazały swoje doświadczenie dotyczące postępowania ludzi

w postaci norm, praw, kodeksów i przykazań. Różne organizacje formułują własne

normy wskazujące, jak postępować, aby być na przykład dobrym harcerzem,

nauczycielem, lekarzem, psychologiem (Aiken 1952; Drane 1982).



Gdy przyjmujemy pozycję dystansu wobec spontanicznej oceny działania i

stawiamy pytanie „Dlaczego oceniam to działanie jako dobre lub jako złe?”,

wtedy przechodzimy na drugi poziom dyskursu etycznego.



Gdy uzasadniamy spontaniczną ocenę danego działania, odwołujemy się do

wskazań kodeksu zawodu, które zalecają lub zabraniają podejmowania go.



Uzasadnienie może przyjąć formę argumentacji, która wyjaśnia, dlaczego

pewne działanie jest dobre, a inne złe.



Terapeuta uzasadniając spontaniczną ocenę danego działania, może stawiać

pytania specyficzne dla kontekstu, jak:



„Co oznacza dobro pacjenta w tych okolicznościach?”, „Czy w tej sytuacji

działanie, które podejmuję wobec pacjenta, jest dla niego korzystne?”, „Czy

podejmuję je na ze względu na dobro pacjenta, czy ze względu na własne

potrzeby?”.



17

Trzeci poziom dyskursu etycznego - ocena postępowania
jako dobre lub złe w odniesieniu do zasad postępowania



Zasady są wartościami sformułowanymi w postaci

stwierdzeń, które w ogólny sposób wyznaczają

kierunek postępowania. Na przykład ”Życie należy

chronić”.



Wartości, których dotyczą zasady, mają, lub zakłada się, że

mają, uniwersalne zastosowanie. Na przykład, życie,

sprawiedliwość, wolność, miłość, równość, lojalność, prawda,

dobro innych, racjonalność, autonomia.



Zasady zostały sformułowane w wyniku doświadczeń szerszej

społeczności ludzkiej. Normy zaś zostały sformułowane przez

mniejsze grupy w obrębie tej społeczności. Dlatego zasady są

uważane za bardziej pewne, stabilne i niepodważalne w

porównaniu z normami.



Normy wynikają z zasad, są ich uszczegółowieniem,

dotyczą działania w konkretnych sytuacjach.

18

Odwołanie się do zasad na trzecim poziomie dyskursu
etycznego



Gdy mamy do czynienia z konfliktem między normami lub

gdy mamy wątpliwości co do słuszności argumentów

uzasadniających dane działanie, wtedy zastanawiamy się

nad słusznością norm.



Gdy uzasadniamy słuszność norm moralnych, przechodzimy na

trzeci poziom dyskursu etycznego.



Aby odpowiedzieć na pytanie, czy normy moralne są słuszne,

odwołujemy się do zasad.



Stawiamy pytania:



„Czy ta norma jest podstawą dobrego działania?” lub ” Czy

w tej sytuacji należy się do niej stosować?”



Stawiamy kolejne pytanie o powody takiej, a nie innej

spontanicznej reakcji oceniającej na poziomie zasad.



Zasady stanowią podstawę do oceny norm, a zarazem

spontanicznej reakcji oceniającej w danej sytuacji.

19

Naczelna zasada etyki praktyki klinicznej
sformułowana przez Hipokratesa



Zasada Hipokratesa, która mówi, że należy robić to, co przyniesie korzyści

pacjentowi i nie przyniesie mu szkody, jest zasadą naczelną praktyki klinicznej.



Gdy terapeuta napotyka na konflikt między normami, wówczas rozwiązuje go

przez odwołanie się do zasady nadrzędnej. Stawia wtedy pytanie: „Co byłoby

najkorzystniejsze dla pacjenta w tej sytuacji?”. I wybiera działanie wskazane

przez odpowiedź na to pytanie.



Zasady, o ile są zinterioryzowane przez człowieka, mają wpływ na kształtowanie jego

charakteru. Jeśli zasada jest uwewnętrzniona, człowiek stale kieruje się nią w

postępowaniu. Nawyki stałego stosowania się w postępowaniu do zasad, czego

efektem jest łatwość czynienia dobra, określa się mianem cnót (Aiken 1952; Drane

1982).



Klinicyści doceniają rolę cnót terapeuty jako podstawy postępowania w praktyce

klinicznej (Meara, Smidth, i Day 1996). Uwewnętrznienie ideałów ma odzwierciedlenie

w cechach charakteru terapeuty i w jego postępowaniu wobec pacjentów.



Terapeuci, którzy w myśleniu etycznym odnoszą się bardziej do norm, zastanawiają się

stale, jakie działanie jest im wolno podjąć, a w związku z tym stale stawiają pytanie:

„Czy to działanie jest nieetyczne?”.



Ci, którzy odnoszą się bardziej do zasad, koncentrują się w rozważaniach na tym, jakie

działanie jest najlepsze dla pacjenta. Ci właśnie uważają za nieetyczne zastosowanie

wobec pacjenta takich technik, które nie przyniosą mu największych korzyści.

20

Czwarty poziom dyskursu etycznego - ocena postępowania
jako dobre lub złe w odniesieniu do koncepcji wartości



Koncepcje wartości określają, co jest dobre dla człowieka.



Wywodzą się z religii i filozofii.



Gdy uzasadniamy wybór określonych zasad moralnych,

przechodzimy na czwarty poziom dyskursu etycznego.



Stawiamy wtedy pytania „Co cenię najbardziej?” lub „Jakim

człowiekiem powinienem być?”.



Odpowiadając na te pytania, odwołujemy się do koncepcji wartości.



Do rozważań na tym poziomie skłania sytuacja konfliktu zasad

moralnych.



Gdy człowiek wybiera jedną z zasad jako nadrzędną czyni to na podstawie

przekonań o tym, co jest dobre dla człowieka lub jakim człowiekiem

powinien być.



Ludzie różnią się wyznawanymi przekonaniami o tym, co jest dobre dla

człowieka. Odzwierciedlają się one w charakterze człowieka, celach

życiowych, motywach i intencjach działania, hierarchii wartości. Wpływają

na percepcję wartości w konkretnych sytuacjach. (Aiken 1952; Drane 1982).

21

Rozwiązywanie konfliktu zasad i wybór jednej na czwartym
poziomie dyskursu etycznego



Psychoterapeuci w rozważaniach etycznych rzadko odnoszą

się do etyki na jej najwyższym poziomie.



Gdy w toku pracy klinicznej psychoterapeuci stają w obliczu

konieczności rozwiązania konfliktu między zasadami i

wyboru jednej z nich zmuszeni są do postawienia pytania:



„Co cenię najbardziej?”



Uzasadnianiając wybór zasady etycznej odwołują się do

funkcjonujących w danej kulturze koncepcji etycznych

określających, co jest dobre dla człowieka.

22

Koncepcje wartości - etyka chrześcijańska,
utylitaryzm i teorie deontologiczne



Etyka chrześcijańska (Styczeń 1993). Naczelną zasadą tej etyki jest miłość. Miłość

rozumiana jako akt należnej Bogu i każdej innej osobie afirmacji. Wiąże się z nią uznawanie

godności człowieka. Z tą etyką jest związany wymóg świadomego uwewnętrznienia zasad przez

osobę, która religię wyznaje.



Utylitaryzm (Mill 1953). To działanie jest dobre, które przynosi dobre konsekwencje. Po

określeniu i skalkulowaniu jego konsekwencji można zdecydować, czy jest moralne. Dobre

i złe konsekwencje działania są kalkulowane dla wszystkich, na których ma ono wpływ.



Nadrzędna zasada utylitaryzmu brzmi: ”Największe szczęście dla największej liczby ludzi”. Różni

myśliciele w obrębie utylitaryzmu nadają różne znaczenie pojęciu „szczęście”. W świetle zasady

nadrzędnej są oceniane inne zasady i rozwiązywane konflikty między nimi. W sytuacji konfliktu zasad

podstawą decyzji, którą z nich wybrać, jest porównanie konsekwencji działania związanego z każdą z

nich.



Teorie deontologiczne. Natura działania stanowi o tym, że jest ono dobre. I ze względu na

nią powinno być podjęte, niezależnie od tego jakie konsekwencje przyniesie. Różni

myśliciele akcentują różne cechy działania, które według nich stanowią o tym, że działanie jest dobre.



Przykładem takiej cechy jest sprawiedliwość. Nierówny podział dóbr jest z założenia zły, a

sprawiedliwy jest z założenia dobry.



Inną taką cechą jest prawdomówność. Kant (Kant 1953). Obowiązkiem człowieka jest być

prawdomównym we wszystkich wypowiedziach. Obowiązek ten jest bezwarunkowy i nieograniczony

przez żadne korzyści. Kłamstwo jest szkodliwe, nawet jeśli nie szkodzi poszczególnemu człowiekowi

wobec, którego zostało użyte. Szkodzi ono rodzajowi ludzkiemu w ogólności, ponieważ narusza prawo

moralne.



Dlaczego należy postępować zgodnie z zasadą moralną? Kant odpowiada, że taka jest natura

człowieka, aby postępować etycznie.

23

Intencja paradoksalna i technika zmieniania w świetle etyki
przykładem techniki , która budzi kontrowersje natury etycznej



Intencja paradoksalna = terapeuta zaleca pacjentowi lub rodzinie określone

działanie, o którym pacjent lub rodzina myśli, że jest niekorzystne i należy

go unikać.



Na przykład, pacjent ma celowo nasilać objaw lub małżeństwo ma się

kłócić.



„Paradoksalne nakazy są w większości nakazami, a nie stwierdzeniami.

Powiedzenie komuś, aby zrobił coś, spodziewając się, że w wyniku tej próby

uzyska zupełnie odmienny rezultat, nie jest powiedzeniem kłamstwa lub

wyrażeniem uczuć czy opinii, które się uznaje” (Collier 1987, s.122). NIE

MA OSZUKIWANIA



Technika zmieniania znaczenia polega na przekonywaniu pacjenta do

działania za pomocą argumentów, w które się nie wierzy = manipulacja .



„Manipulacja pojawia się, gdy działania jednej osoby są kontrolowane przez

inną w ten sposób, że powoduje ona, aby ta pierwsza źle zrozumiała

sytuację (Collier 1987, s. 124). JEST OSZUKIWANIE

24

Technika zmieniania znaczenie w dyskursie etycznym



Poziom 1 przekonywanie pacjenta do działania za pomocą argumentów, w

które się nie wierzy = manipulacja jest działaniem dobrym



Poziom 2 = Dlaczego oceniam to działanie jako dobre? Uzasadnienie =

Szybkie rozwiązanie problemu uwalnia szybko pacjenta od cierpienia i pozwala

terapeucie pomóc większej liczbie pacjentów.



Kodeks etyczny zawodu psychologa lub terapeutów małżeńskich i rodzinnych

mówi „nie oszukiwać”



Poziom 3 = Czy ta norma kodeksu jest podstawą dobrego działania? Czy w tej

sytuacji należy się do niej stosować? Czy to działanie jest dobre dla pacjenta w

tej sytuacji?



Zasada naczelna praktyki klinicznej mówi, żeby wybrać to, co jest

najkorzystniejsze dla pacjenta w tej sytuacji i nie przyniesie mu szkody



Poziom 4 = Co cenię najbardziej?



Utylitaryzm głosi, że to działanie jest dobre, które przynosi największe korzyści

największej liczbie ludzi.



Kantowska etyka obowiązku twierdzi, że prawdomówność stanowi o tym, że

działanie jest dobre, dlatego obowiązkiem człowieka jest być prawdomównym,

niezależnie od konsekwencji, jakie to przyniesie.

25

Rozumowanie etyczne i wartości przyjmowane przez
terapeutów stosujących technikę zmieniania znaczenia
Fish (1990), przedstawiciel terapeutów strategicznych



Liczy się przede wszystkim rezultat terapii



Realizowanie prawdomówności jako wartości samej w sobie bez

uwzględniania efektu, jaki to wywrze na pacjencie, byłoby nieetyczne.



Gdy szczera (tzn. zgodna z przekonaniami terapeuty) wypowiedź nie

przynosi rezultatu korzystnego dla pacjenta, terapeuta strategiczny

uznaje, że postępuje wobec pacjenta w sposób nieetyczny.



Miarą korzyści lub szkodliwości manipulacji jest rezultat terapii.



Manipulacja może i powinna być użyta w sposób przynoszący korzyść



Niebezpieczeństwo szkodliwego jej użycia powstaje wtedy, gdy

terapeuta manipuluje bez przyjęcia osobistej odpowiedzialności za

manipulację i jej wynik.



Wartościami pierwszoplanowymi są „rezultat terapii” i „osobista

odpowiedzialność terapeuty”.



„Szczerość” lub „prawdomówność” lokują się na dalszym miejscu.