Wykład 2
Etyka biznesu
Pojęcie systemu etycznego jest problematyczne, a przynajmniej historycznie zmienne. Jeżeli się przyjrzymy doktrynom starożytnym i średniowiecznym wielkim dziełom poświęconym etyce to zauważymy że autorzy tych dzieł starali się wyprzedzić możliwe sytuacje życiowe, przewidzieć je i przygotować zawczasu odpowiedz jak należy żyć. Dzieło Arystotelesa „Etyka Nikomachejska” to katalog cnót, szereg szczegółowych ustaleń co jest cnotą, a cnót jest tyle ile możliwych ludzkich działań. Dla każdej pary skrajnych zachowań będących wadami etycznymi istnieje złoty środek będący cnotą. Dla tchórzostwa i zuchwalstwa cnotą jest męstwo. Prawa filozofa polega na tym aby jak najwięcej takich przeciwstawnych pojęć zestawić w jednym dziele i wskazać optimum w postaci złotego środka. Arystoteles tych cnót wyodrębnił 14 ale nie zamkną listy. Święty Tomasz stara się przewidzieć wszystkie możliwe ludzkie grzechy jakie da się popełnić i stara się ustalić który jest mniejszy który większy i zawsze rozważywszy możliwości ostatecznie wskazać właściwe rozwiązanie. Pojęcie systemu etycznego w tamtych wiekach oznaczało posiadanie takiej księgi która wyczerpywała uniwersum tych problemów. Natomiast era nowożytna przynosi radykalna zmianę. Filozof stara się określić naczelne zasady swojego systemu, wskazać co jest naczelną wartością i ją uzasadnić. Dzieło służy raczej uzasadnieniu jakiejś naczelnej ale uniwersalnej zasady, którą będzie się można posługiwać. Pod pojęciem system etyczny niekoniecznie musimy rozumieć katalogu przewidzianych sytuacji ale taka dynamiczną zasadę, którą będziemy się posługiwać chcąc rozstrzygać co jest dobre a co nie.
Doktryny etyczne szczególnie nowożytne mają inna postać niż te w antyku i średniowieczu. Podział etyki na 3 sposoby:
1).etyki eudajmonistyczne i perfekcjonistyczne-wskazują na dwa zasadnicze cele dla których się w ogóle etyką zajmujemy. Celem tworzenia etyki może być szeroko rozumiane szczęście jednostki, a w tym celu chcielibyśmy wiedzieć jak żyć. Celem równie pełnoprawnym jest subiektywne przeświadczenie o własnej doskonałości. Te dwa cele główne nie muszą się wykluczać.
2).etyki indywidualne i społeczne-są takie doktryny etyczne które skupiają się na życiu jednostkowym. Zgrzeszyć można nie tylko czynem ale i słowem i myślą. Ta etyka może być bardzo drobiazgowa mówi się tu o sumieniu skrupulatnym. Etyki społeczne mało interesują kwestiami osobistymi natomiast mówią o szczęściu społecznym jako wartości.
3).etyki teleologiczne(celowościowe) i deontologiczne (powinnościowe, etyki celów i krytyki zasad). Etyli teleologiczne są charakterystyczne dla Dalekiego Wschodu(Japonii, Chin) a etyki deontologiczne dla kręgu hebrajskiego (Europa Zachodnia). Jeżeli powstaje sytuacja życiowa w której dochodzi do konfliktu pomiędzy celem i zasadą człowiek wschodu staje po stronie celu a człowiek zachodu stoi po stronie zasad. Jeżeli człowiek wschodu zauważa że stanie na gruncie zasad nie prowadzi do celu zostawia zasady i cel realizuje, ale musi przyjąć karę za złamanie zasad. Europejczyk zostanie przy zasadzie nawet kiedy ona do cele nie doprowadziła.
Można wyodrębnić kilka strategii podejścia:
1). Podejście unitariańskie zakłada że świat biznesu jest elementem społeczeństwa takim samym jak wszystkie inne sfery życia. Nic nas nie uwolni od moralnego osądu wszystkiego tego co się dzieje w sferze gospodarczej. Na gruncie tego stanowiska stoi Kościół ze swoim społecznym nauczaniem. Ustrój kapitalistyczny podlega moralnemu osądowi. Krytykiem w wieku XX jest marksizm, który zarzuca niemoralność systemowi kapitalistycznemu, prywatna własność środków produkcji była największym złem.
Wszelkie żądania jakie możemy pod adresem dowolnych sfer życia formułować z pozycji etyki można również sformułować wobec życia gospodarczego. Nie szczególnych powodów aby sferę ekonomiczną inaczej traktować jak wszystkie inne sfery, można ją ogarniać normalną refleksją etyczną jak wszystko inne.
2).Podejście separatystyczne oddziela biznes od obszaru ogólnego zainteresowania moralnego. Patronami tego podejścia był Adam Smith, Fridman. Wszyscy myśliciele którzy nawiązują do Smitha twierdzą że gospodarka rozwija się dzięki egoizmowi człowieka. Odrzucają wszelki interwencjonizm państwowy, nie wolno zaburzać naturalnych procesów wolnorynkowych. Mieszanie wątków etycznych może utrudnić, zburzyć logikę rozwoju ekonomicznego.
3).Podejście integracyjne zakłada że sfera biznesu jest stosunkowo niezależnym obszarem, ale można wysuwać pewne roszczenia moralne w stosunku do działalności gospodarczej. Podejście te uznaje autonomię biznesu, samodzielność ale pewne roszczenia jednak są zasadne. Od czasu do czasu moralna interwencja jest wskazana, dopuszczalna.
Max Weber zastanawiał się co jest cechą charakterystyczną nowoczesnych społeczeństw i czym one się różnią od tych które je historycznie poprzedzają. Zauważył że cechą charakterystyczną współczesności świata rozwiniętego kapitalizmu jest proces swoistego różnicowania. Oto życie społeczne rozpada się na pewne dość wobec siebie autonomiczne obszary. Sferą dająca się wyodrębnić jest nasze życie rodzinne, prywatne. Zupełnie inną sfera rządcą się inną logika jest życie ekonomiczne. Również da się wyróżnić zupełnie samodzielnie żyjącą sferę polityczną, która rządzi się innymi regułami. Poszczególne sfery życia rządzą się swoimi logikami, własnymi prawami. Te wszystkie sfery tej instrumentalnej racjonalności one zmierzają do jednego bieguna a świat ludzkiego życia to drugi biegun. Uważał że proces ten będzie się tylko pogłębiał.