Cukrzyca

Cukrzyca

Budowa i funkcje trzustki

Budowa i funkcje trzustki

•

Budowa

Budowa

–

Położona poprzecznie w górnej części jamy

Położona poprzecznie w górnej części jamy

brzusznej

brzusznej

–

Składa się z głowy, trzona i ogona

Składa się z głowy, trzona i ogona

–

Głowa otoczona pętlą dwunastnicy

Głowa otoczona pętlą dwunastnicy

•

Funkcje:

Funkcje:

–

1) wydzielanie wewnętrzne: regulacja

1) wydzielanie wewnętrzne: regulacja

poziomu glukozy we krwi (insulina, glukagon)

poziomu glukozy we krwi (insulina, glukagon)

–

2) wydzielanie zewnętrzne: produkcja soku

2) wydzielanie zewnętrzne: produkcja soku

trzustkowego trawiącego tłuszcze,

trzustkowego trawiącego tłuszcze,

węglowodany i białka

węglowodany i białka

Budowa części

Budowa części

zewnątrzwydzielniczej

zewnątrzwydzielniczej

trzustki

trzustki

•

Gruczoły pęcherzykowe, zawierające

Gruczoły pęcherzykowe, zawierające

enzymy trawienne

enzymy trawienne

•

Enzymy trawienne wydzielane do

Enzymy trawienne wydzielane do

światła przewodów trzustkowych,

światła przewodów trzustkowych,

które łączą się w większy przewód

które łączą się w większy przewód

trzustkowy oraz przewód trzustkowy

trzustkowy oraz przewód trzustkowy

dodatkowy. Oba przewody trzustkowe

dodatkowy. Oba przewody trzustkowe

uchodzą do dwunastnicy

uchodzą do dwunastnicy

Budowa części

Budowa części

wewnątrzwydzielniczej

wewnątrzwydzielniczej

trzustki

trzustki

•

Ok. 1-2 mln. wysp trzustkowych (Langerhansa)

Ok. 1-2 mln. wysp trzustkowych (Langerhansa)

zbudowanych z 4 gł. typów komórek, stanowi

zbudowanych z 4 gł. typów komórek, stanowi

3-5% całkowitej masy trzustki:

3-5% całkowitej masy trzustki:

–

A- 20%, wytwarzanie i uwalnianie glukagonu

A- 20%, wytwarzanie i uwalnianie glukagonu

–

B- 60-75%, wytwarzanie i uwalnianie

B- 60-75%, wytwarzanie i uwalnianie

insuliny

insuliny

–

D- 5%, somatostatyna ( hamuje uwalnianie

D- 5%, somatostatyna ( hamuje uwalnianie

insuliny i glukagonu)

insuliny i glukagonu)

Fizjologiczne działanie

Fizjologiczne działanie

insuliny

insuliny

•

Działanie na tkanki wrażliwe na insulinę (wątroba,

Działanie na tkanki wrażliwe na insulinę (wątroba,

tk. mięśniowa, tłuszczowa)

tk. mięśniowa, tłuszczowa)

•

↑

↑

transportu aminokwasów do komórek,

transportu aminokwasów do komórek,

stymulacja syntezy białek

stymulacja syntezy białek

•

Tk. tłuszczowa:

Tk. tłuszczowa:

•

stymulacja lipogenezy (wytwarzania kwasów

stymulacja lipogenezy (wytwarzania kwasów

tłuszczowych z glukozy),

tłuszczowych z glukozy),

•

↑

↑

estryfikacji WKT (wytw. trójglicerydów)

estryfikacji WKT (wytw. trójglicerydów)

•

hamowanie lipolizy (rozpadu TG do WKT i

hamowanie lipolizy (rozpadu TG do WKT i

glicerolu)

glicerolu)

•

↑

↑

transportu glukozy do komórek i wytwarzania

transportu glukozy do komórek i wytwarzania

glikogenu, ↑ glikolizy (wątroba, mięśnie)

glikogenu, ↑ glikolizy (wątroba, mięśnie)

Niedobór insuliny

Niedobór insuliny

•

Konsekwencje niedoboru insuliny:

Konsekwencje niedoboru insuliny:

•

Zmn

Zmn

iejszenie

iejszenie

syntezy białek

syntezy białek

•

Zmn

Zmn

iejszenie

iejszenie

syntezy trójglicerydów

syntezy trójglicerydów

•

↑

↑

poziomu glukozy we krwi

poziomu glukozy we krwi

Receptor insulinowy

Receptor insulinowy

•

Domena zewnątrzbłonowa (2 podjednostki

Domena zewnątrzbłonowa (2 podjednostki

α

α

)- wiążąca insulinę

)- wiążąca insulinę

•

Domena wewnątrzbłonowa (2 podjednostki

Domena wewnątrzbłonowa (2 podjednostki

β

β

)- o aktywności kinazy tyrozyny:

)- o aktywności kinazy tyrozyny:

•

Kinaza tyrozyny przenosi resztę kwasu

Kinaza tyrozyny przenosi resztę kwasu

fosforowego na substraty receptora

fosforowego na substraty receptora

tyrozynowego -> kinaza B-> aktywacja

tyrozynowego -> kinaza B-> aktywacja

szlaków metabolicznych, stymulacja

szlaków metabolicznych, stymulacja

transportu glukozy do komórek

transportu glukozy do komórek

Insulinooporność

Insulinooporność

•

Brak odpowiedzi tkanek na insulinę

Brak odpowiedzi tkanek na insulinę

(wątroba, tkanka tłuszczowa, mięśnie)

(wątroba, tkanka tłuszczowa, mięśnie)

•

Przyczyny:

Przyczyny:

•

Defekt receptora insulinowego

Defekt receptora insulinowego

•

Defekt postreceptorowy (upośledzenie

Defekt postreceptorowy (upośledzenie

działania ezymów szlaków

działania ezymów szlaków

metabolicznych glukozy)

metabolicznych glukozy)

•

Defekt budowy insuliny

Defekt budowy insuliny

Insulinooporność-

Insulinooporność-

konsekwencje

konsekwencje

•

Mięśnie- brak transportu glukozy i

Mięśnie- brak transportu glukozy i

aminokwasów do komórek->

aminokwasów do komórek->

↑poziomu

↑poziomu

glukozy we krwi,

glukozy we krwi,

zmn. syntezy białek,

zmn. syntezy białek,

rozpad białek

rozpad białek

•

Tk. tłuszczowa: zmn

Tk. tłuszczowa: zmn

iejszenie

iejszenie

produkcji KT i

produkcji KT i

TG

TG

•

Wątroba: zaham

Wątroba: zaham

owanie

owanie

glikolizy

glikolizy

Cukrzyca

Cukrzyca

•

Dziedziczne, przewlekłe zaburzenie

Dziedziczne, przewlekłe zaburzenie

przemiany materii, spowodowane

przemiany materii, spowodowane

całkowitym lub względnym

całkowitym lub względnym

niedoborem insuliny

niedoborem insuliny

Klasyfikacja

Klasyfikacja

•

1

1

) Cukrzyca t. 1 (wywołana zniszczeniem kom. B trzustki,

) Cukrzyca t. 1 (wywołana zniszczeniem kom. B trzustki,

zwykle prowadzącej do bezwzględnego niedoboru insuliny)

zwykle prowadzącej do bezwzględnego niedoboru insuliny)

•

a) wywołana procesem autoimmunologicznym

a) wywołana procesem autoimmunologicznym

(>90%)

(>90%)

•

b) idiopatyczna

b) idiopatyczna

•

2) Cukrzyca t. 2 (rozwija się od dominującej

2) Cukrzyca t. 2 (rozwija się od dominującej

insulinooporności ze względnym niedoborem insuliny do

insulinooporności ze względnym niedoborem insuliny do

dominującego defektu wydzielania z insulionoopornością)

dominującego defektu wydzielania z insulionoopornością)

•

3) Inne określone typy cukrzycy

3) Inne określone typy cukrzycy

•

a) genetycznie uwarunkowane upośledzenie

a) genetycznie uwarunkowane upośledzenie

czynności kom. B trzustki (defekt genu glukokinazy)

czynności kom. B trzustki (defekt genu glukokinazy)

•

b) defekty genetyczne działania insuliny (defekt

b) defekty genetyczne działania insuliny (defekt

genetyczny receptora insulinowego)

genetyczny receptora insulinowego)

•

c) choroby zewnątrzwydzielniczej części trzustki

c) choroby zewnątrzwydzielniczej części trzustki

(ostre, przewlekłe zapalenie trzustki, nowotwory,

(ostre, przewlekłe zapalenie trzustki, nowotwory,

mukowiscydoza)

mukowiscydoza)

•

d) endokrynopatie: (akromegalia, zespół Cushinga,

d) endokrynopatie: (akromegalia, zespół Cushinga,

nadczynność tarczycy)

nadczynność tarczycy)

Klasyfikacja-cd

Klasyfikacja-cd

•

3) Inne swoiste postaci

3) Inne swoiste postaci

e

e

cukrzycy- cd

cukrzycy- cd

•

e) cukrzyca indukowana lekami lub innymi

e) cukrzyca indukowana lekami lub innymi

substancjami chemicznymi (glikokortykosteroidami,

substancjami chemicznymi (glikokortykosteroidami,

h. tarczycy, lekami

h. tarczycy, lekami

β- adrenolitycznymi,

β- adrenolitycznymi,

moczopędnymi lekami tiazydowymi, Vacor-trutka na

moczopędnymi lekami tiazydowymi, Vacor-trutka na

szczury

szczury

•

f) cukrzyca wywołana chorobami zakaźnymi, np.

f) cukrzyca wywołana chorobami zakaźnymi, np.

wrodzonym zakażeniem różyczką, zakażeniem CMV

wrodzonym zakażeniem różyczką, zakażeniem CMV

•

g) rzadkie postacie wywołane procesem

g) rzadkie postacie wywołane procesem

immunologicznym

immunologicznym

•

h) inne zespoły genetyczne czasem związane z

h) inne zespoły genetyczne czasem związane z

cukrzycą

cukrzycą

(z. Downa, Klinefeltera, Turnera,)

(z. Downa, Klinefeltera, Turnera,)

•

4) Cukrzyca ciężarnych

4) Cukrzyca ciężarnych

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1

Polega na destrukcji kom B, prowadzącej do

Polega na destrukcji kom B, prowadzącej do

bezwzględnego niedoboru insuliny

bezwzględnego niedoboru insuliny

Czynniki ryzyka:

Czynniki ryzyka:

1)

1)

predyspozycje genetyczne

predyspozycje genetyczne

•

dziedziczenie wielogenowe- ok. 20 genów

dziedziczenie wielogenowe- ok. 20 genów

•

Przede wszystkim HLA-DR3, HLA-DR4

Przede wszystkim HLA-DR3, HLA-DR4

•

Choroba występująca u najbliższych

Choroba występująca u najbliższych

krewnych:

krewnych:

•

matka -> ryzyko 0,2-0,4 %

matka -> ryzyko 0,2-0,4 %

•

ojciec -> 5-9%

ojciec -> 5-9%

•

rodzeństwo (rozwój u 1-go z bliźniąt

rodzeństwo (rozwój u 1-go z bliźniąt

jednojajowych pon. 5 r. ż.-> ryzyko 50%)

jednojajowych pon. 5 r. ż.-> ryzyko 50%)

•

Rasa kaukaska

Rasa kaukaska

Częstość występowania zbliżona u obu płci

Częstość występowania zbliżona u obu płci

Ok. 85% chorych-zdrowi rodzice

Ok. 85% chorych-zdrowi rodzice

Cukrzyca typu 1- cz. ryzyka

Cukrzyca typu 1- cz. ryzyka

2) Czynniki środowiskowe

2) Czynniki środowiskowe

•

Zakażenia (świnki, CMV, różyczki, enterowirusy-

Zakażenia (świnki, CMV, różyczki, enterowirusy-

wir. Coxackie)- zwł. w czasie ciąży

wir. Coxackie)- zwł. w czasie ciąży

•

Różyczka wrodzona- częstsze zachorowania na cukrzycę t. 1

Różyczka wrodzona- częstsze zachorowania na cukrzycę t. 1

•

Dieta (mleko krowie i pokarmy zbożowe-

Dieta (mleko krowie i pokarmy zbożowe-

nieudowodniona hipoteza, brak suplementacji wit.

nieudowodniona hipoteza, brak suplementacji wit.

D

D

3

3

)

)

•

Toksyny (azotany, azotyny w wodzie i pożywieniu-

Toksyny (azotany, azotyny w wodzie i pożywieniu-

wędliny, nawozy sztuczne, N-nitrozaminy)

wędliny, nawozy sztuczne, N-nitrozaminy)

•

Cz. związane z porodem:

Cz. związane z porodem:

•

matka pow. 40 r. ż. w momencie porodu

matka pow. 40 r. ż. w momencie porodu

•

niska masa urodzeniowa

niska masa urodzeniowa

Cukrzyca t. 1

Cukrzyca t. 1

•

Szczyt zachorowań 2,4

Szczyt zachorowań 2,4

-

-

6 r.ż. oraz 10

6 r.ż. oraz 10

-

-

14 r.ż

14 r.ż

•

Często współistnieje z chorobami

Często współistnieje z chorobami

z

z

autoagresj

autoagresj

i

i

:

:

•

Bielactwo

Bielactwo

•

ch. Hashimoto

ch. Hashimoto

•

ch. Grawesa-Basedowa

ch. Grawesa-Basedowa

•

niewydolność kory nadnerczy

niewydolność kory nadnerczy

Cukrzyca typu 1-

Cukrzyca typu 1-

patomechanizm

patomechanizm

1)

1)

Uszkodzenie kom B

Uszkodzenie kom B

2)

2)

Powstawanie autoprzeciwciał

Powstawanie autoprzeciwciał

Mechanizmy prowadzące do

Mechanizmy prowadzące do

uszkodzenia kom. B

uszkodzenia kom. B

•

1) inicjacja autoagresji:

1) inicjacja autoagresji:

•

Pojawienie się autoantygenów na pow. kom.

Pojawienie się autoantygenów na pow. kom.

B (inicjują cytokiny, wolne rodniki, wirusy,

B (inicjują cytokiny, wolne rodniki, wirusy,

toksyny, składniki pożywienia)

toksyny, składniki pożywienia)

•

Rozpoznawanie autoantygenów przez kom.

Rozpoznawanie autoantygenów przez kom.

układu immunologicznego (limfocyty T

układu immunologicznego (limfocyty T

H

H

)

)

Mechanizmy prowadzące do

Mechanizmy prowadzące do

uszkodzenia kom. B- cd

uszkodzenia kom. B- cd

•

2) aktywacja limfocytów T

2) aktywacja limfocytów T

H

H

-aktywacja; produkcja i sekrecja cytokin (Il-

-aktywacja; produkcja i sekrecja cytokin (Il-

2, INF-

2, INF-

γ

γ

)

)

Cytokiny:

Cytokiny:

»

apoptoza i nekroza komórek B

apoptoza i nekroza komórek B

»

aktywacja makrofagów i komórek NK

aktywacja makrofagów i komórek NK

(natural killers) do migracji w kierunku

(natural killers) do migracji w kierunku

kom. B-> powstawanie nacieków

kom. B-> powstawanie nacieków

zapalnych, niszczenie komórek B

zapalnych, niszczenie komórek B

Przeciwciała w cukrzycy t. 1

Przeciwciała w cukrzycy t. 1

•

Pojawają się w wyniku uszkodzenia kom. B

Pojawają się w wyniku uszkodzenia kom. B

•

Limfocyty T występujące we krwi rozpoznają

Limfocyty T występujące we krwi rozpoznają

fragmenty insuliny, proinsuliny, kwasu

fragmenty insuliny, proinsuliny, kwasu

glutaminowego, fragmenty receptora insulinowego i

glutaminowego, fragmenty receptora insulinowego i

wytwarzają przeciwciała:

wytwarzają przeciwciała:

–

1) przeciwciała przeciwko insulinie (IAA- insulin

1) przeciwciała przeciwko insulinie (IAA- insulin

autoatibody)

autoatibody)

•

U 1% osób zdrowych

U 1% osób zdrowych

•

U 50% chorych w momencie ujawnienia

U 50% chorych w momencie ujawnienia

cukrzycy

cukrzycy

–

2) przeciwciła przeciwwyspowe (ICA- islet cell

2) przeciwciła przeciwwyspowe (ICA- islet cell

antibody)

antibody)

–

3) przeciwciała przeciw dekarboksylazie kw.

3) przeciwciała przeciw dekarboksylazie kw.

glutaminowego (anty-GAD)

glutaminowego (anty-GAD)

–

4) przeciwciała przeciwko fosfatazie tyrozynowej

4) przeciwciała przeciwko fosfatazie tyrozynowej

(anty-IA

(anty-IA

2

2

)

)

Rola czynników

Rola czynników

środowiskowych w inicjowaniu

środowiskowych w inicjowaniu

procesu

procesu

autoimmunologicznego

autoimmunologicznego

•

1) zakażenia wirusowe

1) zakażenia wirusowe

•

Mimikra molekularna (reakcja

Mimikra molekularna (reakcja

immunologiczna, pierwotnie skierowana

immunologiczna, pierwotnie skierowana

przeciwko obcemu patogenowi, na skutek

przeciwko obcemu patogenowi, na skutek

podobieństwa antygenów patogenu do

podobieństwa antygenów patogenu do

antygenów kom. B trzustki prowadzi w

antygenów kom. B trzustki prowadzi w

efekcie do niszczenia własnych komórek)

efekcie do niszczenia własnych komórek)

•

Namnażanie w kom B trzustki (enterowirusy)

Namnażanie w kom B trzustki (enterowirusy)

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1

Objawy kliniczne choroby

Objawy kliniczne choroby

- przy zniszczeniu 80-

- przy zniszczeniu 80-

90% kom. B

90% kom. B

Okres przedkliniczny:

Okres przedkliniczny:

•

kilka- kilkanaście lat: - pojawienie się cukrzycy

kilka- kilkanaście lat: - pojawienie się cukrzycy

w wieku 5-15 lat

w wieku 5-15 lat

•

znacznie dłużej- pow. 35 r.ż. (cukrzyca t. LADA-

znacznie dłużej- pow. 35 r.ż. (cukrzyca t. LADA-

cukrzyca autoimmunologiczna dorosłych: latent

cukrzyca autoimmunologiczna dorosłych: latent

autoimmune diabetes of adults

autoimmune diabetes of adults

•

dni-tygodnie - noworodki

dni-tygodnie - noworodki

Cukrzyca typu 1- objawy

Cukrzyca typu 1- objawy

kliniczne

kliniczne

-

-

poliuria (nadmierne wydzielanie moczu,

poliuria (nadmierne wydzielanie moczu,

moczenie nocne u dzieci)

moczenie nocne u dzieci)

-

-

polidypsja (nadmierne pragnienie)

polidypsja (nadmierne pragnienie)

-

-

spadek masy ciała

spadek masy ciała

Poliuria- przyczyna: przechodzenie glukozy

Poliuria- przyczyna: przechodzenie glukozy

do moczu (glukoza>

do moczu (glukoza>

180 mg%we krwi)

180 mg%we krwi)

Cukrzyca typu 2- czynniki

Cukrzyca typu 2- czynniki

ryzyka

ryzyka

•

1) genetyczne

1) genetyczne

•

2) środowiskowe:

2) środowiskowe:

•

Otyłość (tk. tłuszczowa wisceralna-produkcja

Otyłość (tk. tłuszczowa wisceralna-produkcja

substancji nasilających insulinooporność:

substancji nasilających insulinooporność:

leptyna, rezystyna)

leptyna, rezystyna)

•

Leki (tiazydowe leki moczopędne,

Leki (tiazydowe leki moczopędne,

β-

β-

adrenolityki

adrenolityki

)

)