Ekonomika Rolnictwa

• EKONOMIKA – to ekonomia w dziedzinie

rolnictwa; od samego początku w nauce tej

wyodrębniły się dwa nurty: mikroekonomiczny i

makroekonomiczny.

• Nurt makroekonomiczny zajmuje się

przekształceniami struktury agrarnej (obszarowej)

w rolnictwie. Obejmuje ogólny rozwój rolnictwa,

jego powiązanie z resztą gospodarki i rynkami

światowymi.

• Nurt mikroekonomiczny dotyczy

funkcjonowania poszczególnych jednostek

gospodarczych w rolnictwie, czyli gospodarstw

rolnych tj. gospodarstw indywidualnych (inaczej

rodzinnych, chłopskich), spółdzielni produkcji

rolnej i spółek Skarbu Państwa, prywatnych

właścicieli.

Ekonomika rolnictwa zajmuje się procesami
produkcji rolniczej od strony ekonomicznej.
Produkcja rolnicza obejmuje działy produkcji tj.:
Produkcję roślinną, czyli nieprzetworzone
produkty roślinnego pochodzenia, inaczej zbiory
danego roku. Produkty główne i uboczne.
Produkcję zwierzęcą, czyli produkcję żywca
rzeźnego poszczególnych gatunków i produkty
zwierzęcego pochodzenia pozyskane w ciągu
roku.
Okresem rozliczeniowym w rolnictwie jest 1 rok
kalendarzowy.
Produkcja rolnicza obejmuje produkty główne i
uboczne, ponieważ nakłady przeznaczone są na
całą produkcje, a produkcja to efekt poniesionych
nakładów.

Cechy produkcji rolniczej:

Produkcja rolnicza ma charakter sezonowy, dlatego
podaż niektórych produktów nasila się sezonowo
bądź występuje tylko sezonowo, np. podaż żywca
wieprzowego-wzrost wiosną po zbiorze zbóż; podaż
żywca wolowego-wzrost jesienią, przez wypas
paszami objętościowymi; podaż mleka-po pasaniu na
pastwiskach. Produkcja zwierzęca zależy od
produkcji roślinnej.
W okresie zwyżki produkcji podaż wzrasta, cena
spada, jest łatwość w dostępie.
Sezonowy charakter produkcji powoduje
niekorzystną sytuację kształtowania cen na rynkach
rolnych dla producentów rolnych i wymusza
konieczność interwencji.
Produkcja rolnicza jest produkcją żywych
organizmów, dlatego jej ilość i jakość zależy nie tylko
od technologii, ale także:
-klimatu w rejonie usytuowania
-warunków pogodowych danego roku produkcyjnego
-czynników losowych jak: powódź, susza, choroby,

epidemie.

Miary produkcji rolniczej:
Jednostki naturalne do pomiaru rozmiarów fizycznych
(kg, l, dt,t) Jednostki przeliczeniowe do przeliczania
wartości żywieniowej (jednostki owsiane, zbożowe, kcal)
Wyrażenie wartości, czyli ilość x cena, przy użyciu cen
bieżących, stałych i przeliczeniowych.
Ceny bieżące – aktualne, które kształtują się na rynkach
rolnych, w skupach i na targowiskach.
Ceny stale – to ceny bieżące z jakiegoś okresu (roku)
przyjęte za punkt (rok) odniesienia. Ceny stale służą do
porównań wyników produkcyjnych w rolnictwie
ujmowanych wartościowo.
Ceny przeliczeniowe – służą do obliczania wartości
produktów, które nie maja cen rynkowych. Ich wartość
oblicza się po kosztach wytworzenia w poszczególnych
gospodarstwach.
Wyniki w rolnictwie ujmuje się wartościowo.

Do obliczania wyników produkcyjnych w rolnictwie służą kategorie
produkcji:
Produkcja globalna – to suma produktów roślinnych i zwierzęcych
uzyskanych w ciągu roku w rolnictwie w skali makro lub w
gospodarstwie w skali mikro. Produkcje globalna oblicza się metoda
bilansowo-rozchodowa:
Pg = Pt + Sn + ΔB + ΔProśl. + ΔPzw. + Zprod.
Pt – produkcja towarowa, sprzedana z wytworzonej w danym roku
Sn – spożycie naturalne, to konsumpcja bezpośrednia produktów
rolniczych w gosp. domowym rolników(ziemniaki, warzywa, mleko)
Δ B – przyrost zapasów (zmiany w stanie zapasów w stosunku do
roku poprzedniego)
Δ Prośl – przyrost produkcji roślinnej w toku (wieloletnie, produkcja
zbóż ozimych-zapoczatkowana produkcja w danym roku, a
zakończona dopiero w przyszłym roku)
Δ Pzw. – zmiany w produkcji zwierzęcej czyli w pogłowiu zwierząt
stad podstawowych i obrotowych
Zprod – zużycie produkcyjne produktów wytworzonych w
gospodarstwach i zużytych jako nakłady w tych samych
gospodarstwach do dalszej produkcji(np. ziarno zbóż przeznaczone
na pasze)
Zużycie produkcyjne – to obrót wewnętrzny produktami rolniczymi
na poziomie gospodarstw

Przy obliczaniu produkcji globalnej może mieć
miejsce podwójne liczenie niektórych produktów.
Obliczanie produkcji globalnej przysparza szereg
trudności, ponieważ składowe bilansu produkcji są
szacowane. Szczególna trudność dotyczy
szacowania zużycia produkcyjnego. Produkcja
globalna odzwierciedla faktyczne rozmiary
produkcji, służy do analizy nastawienia
produkcyjnego na podst. Struktury bilansu
produkcji
Produkcja globalna w % (a.d.2003)
Pt – ok. 60% Δ Prośl – nie szacuje się z e
względu na duże trudności w wycenie
Sn – ok. 13% Δ Pzw – ujemny przyrost(rzędu
1%) wynika to ze spadku pogłowia bydła
ΔB –/+ Zprod – ok. 28%

Produkcja końcowa – produkcja końcowa
brutto – produkcja finalna w rolnictwie
Pkb = Pg – Zprod
Produkcja końcowa jest miernikiem
produkcyjności w rolnictwie, służy do
obliczania wyników ekonomicznych.
Produkcja końcowa netto – to produkcja
finalna oczyszczona o nakłady środków
rolniczego pochodzenia z zakupu
Pkn = Pkb – Nśr.zak.rol.
Produkcja końcowa netto służy do oceny
produkcyjności gospodarstw opartej o
własne zasoby ziemi.

Produkcja towarowa obejmuje 3 kategorie:
Produkcję towarowa brutto – sprzedana z wytworzonej w
danym roku Ptb
Produkcję towarowa netto – produkcja towarowa
oczyszczona o nakłady środków zakupionych rolniczego
pochodzenia
Ptn = Ptb – Nśr.zak.rol.
Produkcja oczyszczona służy do oceny towarowości
gospodarstw opartej o własne zasoby ziemi.
Masa towarowa – to podaż rynkowa, którą stanowi
produkcja towarowa brutto, zapasy i produkty zakupione na
cele produkcyjne niezużyte i przeznaczone na sprzedaż (M)
Masa towarowa kształtuje ceny na rynku rolnym.
Towarowość produkcji – to procentowy udział produkcji
towarowej w produkcji globalnej
Pt
t = ----- x 100%
Pg

ZASOBY
Zasoby produkcyjne w rolnictwie to czynniki
wytwórcze uczestniczące w procesach produkcji
rolniczej (ziemia, praca, kapitał). Czynniki wytwórcze
to inaczej czynniki produkcji.
Bieżące zaangażowanie, zużycie zasobów produkcji to
nakłady.
Zasoby ziemi – to ilość ziemi użytkowana rolniczo, to
powierzchnia użytków rolnych (UR), to:
siedlisko produkcji rolniczej
środek trwały do produkcji  nie zużywa się

(produkcja nie zmniejsza powierzchni ziemi; więc nie
ponosimy jej nakładów, ale jest pewien wkład)
Zasoby ziemi maja swoja wartość pod względem
przydatności rolniczej, która zależy od:
-jakości
-klimatu w rejonie usytuowania
-położenia względem rynków zbytu

Jakość kształtuje wydajność produkcji roślinnej i zwierzęcej, a
ponadto decyduje o możliwościach doboru roślin do uprawy.
Jakość poszczególnych powierzchni określają klasy bonitacyjne.
Jakość określa się także za pomocą wskaźnika – hektary
przeliczeniowe.
Hektary przeliczeniowe wyrażają powierzchnię ogólną
gospodarstw w hektarach IV klasy bonitacyjnej. Do obliczania
hektarów przeliczeniowych służą współczynniki przeliczeniowe,
które wyrażają plonowanie (wydajność) 4 zbóż podstawowych na
gruntach poszczególnych klas bonitacyjnych.

dla kl. I współ. przelicz. 1,8

II 1,6

III 1,2

IV 1,0

V 0,8

VI 0,6

Struktura użytków rolnych w Polsce:

I II III IV V VI

0,4 2,7 22,3 39,9 22,9 11,7 % pow.

UR

Koszt użytkowania zasobów ziemi w rolnictwie
stanowi min. podatek rolny (zależny od jej jakości).
Jest naliczany w zależności od ilości hektarów
przeliczeniowych w gospodarstwie i według stawki
za 1 ha przeliczeniowy ustalonej ustawowo.
Zaangażowanie, wkład zasobów ziemi w produkcję
rolnicza polega na przeznaczeniu określonej
powierzchni pod produkcje w danym roku, której
nie można już przeznaczyć pod inna w tym samym
roku.
W Polsce mamy dużą powierzchnię UR, zbliżoną
do Wlk.Brytanii, Włoch, Niemiec.
Odsetek UR w rejonach rolniczo niekorzystnych
50%  nie odbiega od Europy.

W 15 krajach UE coraz większą rolę odgrywa
dzierżawienie gruntów. Dzierżawa pozwala
mniejszym kosztem zwiększać skalę produkcji.
Ziemie dzierżawione - Belgia 66%, Francja,
Niemcy 60%, Polska 17% (bo ziemia jest tania)
Powierzchnia UR w przeliczeniu na 1 mieszkańca
wskazuje na cenę ziemi. Im mniejsza tym
wyższe ceny.

Zasoby pracy – to liczba osób potencjalnie zdolnych do
pracy w rolnictwie, to:
-rolnik i jego rodzina
-etatowi pracownicy rolni
-sezonowi pracownicy
Zasoby pracy w rolnictwie ze względu na charakter
produkcji rolniczej nie są w pełni wykorzystywane
(sezonowość).

Stąd potrzeba tworzenia pozarolniczych źródeł
dochodów na obszarach wiejskich. (Pogarsza się też
dochodowość rolnictwa.)
Zatrudnienie w rolnictwie odzwierciedla liczbę osób
pracujących w rolnictwie, w przeliczeniu na
pełnozatrudnionego.
W Polsce pracuje w rolnictwie ok. 10 mln osób  w

przeliczeniu na pełnozatrudnionego 4 mln osób (bo duża
powierzchnia i duże rozdrobnienie); w Wlk. Brytanii ok.
434 tys.

Udział rolnictwa w zatrudnieniu ogółem:
Niemcy 3,0%
Wlk. Brytania 2,2%
POLSKA 20,5% (duże bezrobocie)
UE 5,4%
Nakłady pracy to zsumowany czas pracy osób
poniesiony na wykonanie wszystkich czynności
związany z produkcja danego produktu.
Zależą od:

-stopnia mechanizacji, technologii
-organizacji pracy
-rodzaju produkcji

Zasoby kapitału – to środki produkcyjne, dobra
rzeczowe angażowane w produkcję rolniczą.
Wyróżnia się:
środki trwale (nie zużywają się całkowicie w 1
cyklu produkcyjnym  maszyny, budynki,

plantacje wieloletnie, stado podstawowe zwierząt)
środki obrotowe (zużywają się całkowicie w 1 cyklu
produkcyjnym  materiały, które ulegają

przetworzeniu, np. materiał siewny, paliwo,
energia elektryczna, pasze, nawozy)
Nakłady środków kapitałowych to częściowe lub
całkowite ich zużycie.

NAKŁADY W ROLNICTWIE
Rachunek ekonomiczny w rolnictwie wymaga
określenia zaangażowania zasobów w produkcje
rolnicza, czyli nakładów na:
-produkcję poszczególnych produktów
-całkowitą produkcję gospodarstw (mikro)
-produkcję całego sektora rolnego (makro)

Nakłady – to suma pracy żywej i
uprzedmiotowionej poniesiona na wytworzenie
danej produkcji.
Wyróżnia się 2 rodzaje nakładów:
pracy żywej (ludzkiej) – czas pracy
pracy uprzedmiotowionej w postaci środków
produkcji – ich zużycie.
Nakłady są ściśle związane z produkcją, czyli
występują wtedy, kiedy ma miejsce produkcja!
Nakłady zależą od:
-rodzaju produkcji
-technologii (stopnia mechanizacji itp.)
-organizacji produkcji (nakłady paliwa itp.)

Nakłady wyraża się w jednostkach naturalnych i
wartościowo.
Do oceny efektywności gospodarowania
nakładami służy odniesienie nakładów do ich
efektów, czyli wyników produkcyjnych (do ich
pomiaru służą kategorie produkcji).
Nakłady na prod.globalną Npg = Npracy +

Nśr.wł. + Nśr.zakup.

Npkb = Npracy + Nśr.zakup.

Npkn = Npracy + Nśr.zakup.przem.

Intensywność produkcji rolniczej wyraża
stopień wykorzystania ziemi za pomocą
pozostałych czynników produkcyjnych, (czyli pracy
i kapitału). Intensywność produkcji mierzy się
poziomem nakładów na jednostkę powierzchni
zasobów ziemi:
Nakłady/1 ha UR
Intensywność produkcji kształtuje wyniki
produkcyjne.

Poziom intensywności produkcji poszczególnych
produktów wyrażają współczynniki intensywności
wg Kopcia. Odzwierciedlają one poziom nakładów
na 1 ha UR na poszczególne rodzaje produkcji w
stosunku do nakładów na produkcję zbóż (także
na produkcję zwierzęcą)

Zboża 1,0

Ziemniaki 3,0

Buraki cukrowe 4,5

Łąki i pastwiska 0,5

Warzywa w uprawie polowej 5,5

Bydło 2,6

Trzoda chlewna 2,0

Drób 1,4

Angażowanie zasobów ziemi
W angażowaniu zasobów ziemi istnieje zależność
pomiędzy skalą produkcji a wynikami produkcyjnymi. Na
skalę produkcji w całym sektorze rolnym wskazuje
struktura obszarowa gospodarstw.
W Polsce do 2006 r. wzrosła liczba najmniejszych
gospodarstw, ale też dużych towarowych. Mamy prawie 2
mln gospodarstw, bo mamy dużo UR. Nieco więcej małych
(drobnych) gospodarstw niż w UE. To powoduje duże
zatrudnienie w rolnictwie.
Rozdrobnienie gospodarstw rolnych w Polsce powoduje
następujące cele produkcji:
-produkcja wyłącznie na własne potrzeby (12-13%)
-produkcja na własne potrzeby z częścią sprzedaży
(30,0%)
-produkcja na rynek (56%)
-część gospodarstw nie podejmuje działalności
produkcyjnej (1,5%)

TECHNIKI WYTWARZANIA
Organizowanie produkcji rolniczej polega na
odpowiednim łączeniu czynników wytwórczych, które
są względem siebie substytucyjne, czyli zastępują się
częściowo lub całkowicie.
Techniki wytwarzania to sposób połączenia ziemi,
pracy i kapitału w danym procesie produkcji. Dlatego
też techniki wytwarzania charakteryzuje się:
w zależności od zaangażowania zasobów pracy i
kapitału w stosunku do zasobów ziemi, jako:
techniki intensywne – kiedy angażuje się duże
nakłady na jedna jednostkę powierzchni zasobów
ziemi (duże nakłady/1 ha UR)
techniki ekstensywne – małe nakłady
w zależności od zaangażowania ziemi, pracy i
kapitału na jedna jednostkę produktu, jako:
pracochłonne lub pracooszczędne
kapitałochłonne lub kapitałooszczędne
ziemiochłonne lub ziemiooszczędne

KOSZTY w rolnictwie
Koszty to ujęte wartościowo nakłady na produkcję i
inne wydatki z nią związane. Koszty są
przedmiotem analizy producentów rolnych:
-przed podjęciem decyzji co produkować
-w trakcie produkcji kiedy są ponoszone koszty jej
wytwarzania
-po zakończeniu produkcji kiedy są znane koszty jej
wytworzenia.
W rolnictwie ze względu na ciągłe podejmowanie
decyzji produkcyjnych szczególne znaczenie maja
koszty alternatywne, czyli utraconych możliwości
(większego zysku, gdyby lepiej zainwestować
nakłady).

W obrębie kosztów produkcji rolniczej występują:
 koszty bezpośrednie związane z produkcją

 koszty pośrednie – ogólnie związane z

działalnością prod.gospod. (podatek rolny,
ubezpieczenia budynków itp., opłaty za liczniki
wody, prądu, inne opłaty stałe)
koszty bezpośrednie są zmienne, zależne od
wielkości produkcji.
Koszty pośrednie są stałe do maksymalnego
wykorzystania majątku produkcyjnego. Jeśli
skala produkcji wymaga inwestycji to koszty
pośrednie wzrastają.
Inwestycje np. w ziemię to nie koszt
produkcyjny  to koszty inwest. w zasoby

produkcyjne.
Majątek produkcyjny stanowią zasoby ziemi i
kapitału.

Do obliczania kosztów produkcji rolniczej
służą kategorie kosztów:
koszty produkcyjne – to koszty nakładów
ponoszonych na produkcję rolniczą
Kprod = Km + Ka + Kl
Km = Nśr.rol.wł. + Nśr.zakup. + U
Km – k. zużycia materiałów i usług
produkcyjnych;
Ka – k. amortyzacji zużycia środków trwałych
– koszty odtworzenia środków trwałych ;
Kl – k. pracy;
U – usługi

koszty osobowe – wynikające z
zatrudnienia w rolnictwie  obejmują:

płace – wynagrodzenie czasu pracy osób
zatrudnionych w prod. rolniczej
ubezpieczenie i podatek od
wynagrodzenia
koszty szkolenia, dokształcania
wyjazdy służbowe
(nie odzwierciedlają kosztów nakładów
pracy w rolnictwie, tylko zatrudnionych)

KM – koszty majątkowe – to wydatki pieniężne
związane z majątkiem prod. w rolnictwie; obejmują:
podatek rolny
ubezpieczenie budynków i zwierząt (stad podst.)
czynsze dzierżawcze
oprocentowanie kredytów

Kc – koszty całkowite. Suma wszystkich wydatków
związanych z działalnością produkcyjną w rolnictwie.
Kc = Km + Ka + Kl + KM
< k.nakładów > <wyd.pieniężne>

GłÓWNE TRUDNOŚCI przy obliczaniu kosztów
produkcji rolniczej

Trudności w szacowaniu ilości i obliczaniu wartości nakładów środków
własnych gospodarstw (np. zielonki, słoma, nasiona, rozsady).
ceny przeliczeniowe – wyszacowane koszty nakładów na produkcję
Szacuje się ilość i oblicza wartość po kosztach własnych wytworzenia w
poszczególnych gospodarstwach.
Trudności w szacowaniu zużycia i kosztów amortyzacji środków trwałych
(dużo maszyn pracuje sezonowo, nierównomiernie każdego roku; nie
wiemy kiedy się zużyją, elektronika „starzeje się ” szybciej). Środki
trwale w rolnictwie nie są równomiernie obciążone w każdym cyklu
produkcyjnym, co powoduje trudności w szacowaniu długości okresu ich
użytkowania. Koszty amortyzacji oblicza się na podst. długości okresu
użytkowania i bieżącej wartości środków trwałych. Trudności w
szacowaniu nakładów pracy szczególnie w gospodarstwach rodzinnych i
na poszczególne rodzaje produktów. W gospodarstwach najczęściej ma
miejsce produkcja kilku produktów i łączenie czynności związanych z ich
wytwarzaniem. Stąd trudność w ustalaniu nakładu pracy na
poszczególne produkty.

Koszty nakładów pracy w gospodarstwach rodzinnych oblicza się
wg stawek w gospodarstwach, w których ma miejsce
zatrudnienie (dniówki, roboczogodziny). Koszty nakładów pracy
osób w wieku poprodukcyjnym i niepełnoletnich oblicza się po
obniżonych stawkach.
Trudności w obliczaniu kosztów bezpośrednich poszczególnych
produktów (szczególnie produktów ze sobą sprzężonych;
np.mleko-do produkcji i do żywca, nawozy, paliwo).
Trudności w rozdzielaniu kosztów pośrednich na poszczególne
rodzaje produktów.
pośrednie – np. podatek rolny, koszty majątkowe. Rozdzielanie
proporcjonalnie do wartości produkcji.
Koszty pośrednie rozdziela się na działy: roślinny i zwierzęcy wg
udziału w produkcji globalnej. Następnie na poszczególne
rodzaje produkcji:
na produkty roślinne – wg udziału w powierzchni zasiewów
na produkty zwierzęce – wg liczby zwierząt poszczególnych
gatunków przeliczonej na sztuki duże (SD – 500kg)
Trudności w obliczaniu kosztów długich cykli produkcyjnych.

KOSZTY JEDNOSTKOWE PRZECIĘTNE I KRAŃCOWE
Kc
Kjp = ----- - koszty całkowite przypadające na jednostkę produktu
P
Wykorzystanie:
porównanie z ceną rynkową Cjp – Kjp = Zjp
służy do oceny opłacalności produkcji i porównywania zmiany
opłacalności produkcji poszczególnych produktów w czasie i
porównywania opłacalności produktów między sobą
służy do podejmowania decyzji co produkować
Koszt krańcowy – to przyrost kosztów całkowitych na jednostkę
zwiększonej produkcji
Δ Kc
Kjk = --------
Δ P
służy do ustalania granicy rozszerzania skali produkcji
Jeśli Kjk < Cjp tzn. że opłaca się rozszerzać skalę produkcji w tych
granicach
Jeśli Kjk = Cjp to jest to koszt graniczny, który wyznacza granicę max.
rozszerzenia produkcji.

DOCHODY
Wielkość, wydajność produkcji, to wyniki produkcyjne a osiągane
dochody to wyniki ekonomiczne. Dochód to korzyść ekonomiczna.
Dochód to nadwyżka wartości produkcji nad kosztami poniesionymi
na jej wytworzenie.
Dochód (strata) = P’ – K
W zależności od ujęcia kosztów oblicza się kilka kategorii
dochodów:
Produkcja czysta (dochód ogólny) – to nadwyżka wartości
produkcji nad kosztami materialnymi jej wytworzenia (nakładów
materialnych); koszty materialne + amortyzacja
Ze wzgl. na trudności w szacowaniu kosztów amortyzacji
szczególnie w gosp. rolniczych oblicza się:
produkcja czysta brutto Pcb = Pg - Kmat
produkcja czysta netto Pcn = Pg – (Kmat + Ka)
Produkcję czystą można obliczać dla wszystkich typów
gospodarstw, bo wszystkie ponoszą koszty materialne.
Produkcja czysta służy do porównywania wyników wszystkich
typów gospodarstw.

Dochód czysty – to nadwyżka wartości produkcji nad
kosztami nakładów
Dc = Pg – (Kmat + Ka + Kl)
Dochód czysty oblicza się dla gospodarstw, których nakłady
pracy stanowią koszty produkcji, czyli tych pracowników,
którzy są zatrudnieni, a nie rolnika.
Dochód czysty służy do oceny efektywności ekonomicznej
gospodarowania nakładami w rolnictwie.
Zysk całkowity – różnica między wart. produkcji, a
kosztami całkowitymi jej wytworzenia
Zc = Pg – (Kmat + Ka + Kl +KM)
W gospodarstwach rodzinnych oblicza się dochód rolniczy.
Dochód rolniczy - to nadwyżka wart. produkcji nad
koszami materialnymi i wydatkami przeciętnymi
gospodarstw rodzinnych.
Dochód rolniczy brutto = Pg – (Km + Sf + Pn)
Dochód rolniczy netto = Pg – (Km + Ka +Sf + Pn)
Sf – świadczenie finansowe (koszty majątkowe, np. podatki i
składki emerytalne KRUS czyli ubezpieczeniowe)
Pn – opłaty pracy najemnej – opłata za czas pracy osób
zatrudnionych sezonowo, bez podatków, bez ubezpieczeń.

Wypracowany dochód w gosp. rodzinnym
stanowi opłatę za pracę rolnika. Dla ułatwienia
obliczenia zysków ekonomicznych porównuje się
po stronie produkcji i kosztów materiałowych
produkty utworzone i zużyte jako nakłady w
gospodarstwach.
Pkb (Pg bez Zprod.)
KM (bez Nśr.wł)

Do obliczania dochodów z poszczególnych działalności służą 2 kategorie:
Zysk brutto – różnica między wart. produkcji poszczególnych produktów a
kosztami bezpośrednimi Zb = P’- Kbezp.
Nadwyżka bezpośrednia – nadwyżka wart. produkcji z 1 ha od 1 szt., na
100kg żywca nad kosztami bezpośrednimi jej wytworzenia
Jest to uproszczony wskaźnik efektywności ekonomicznej produkcji
poszczególnych produktów.
Jest to niepełny wskaźnik, bo ujmuje tylko koszty bezpośrednie.
Do pełnej oceny efektywności ekonomicznej produkcji poszczególnych
produktów służy dochód rolniczy brutto i netto na 1 ha, na 1 szt., na 100kg
żywca.
Liczymy nastepująco:
P’ – Kbezp. = Nbezp. – Kpośr.rzeczyw. = Drol. brutto – Kpośr. szacunkowe =
Drol. netto (w dł. okresie)
Kpośr.rzeczyw. – bieżące koszty produkcji (podatek, ubezpiecz., składki rolne,
remonty)
Kpośr.szacunkowe – amortyzacja
Dochód rolniczy brutto służy do oceny efekt. produkcji poszczególnych
produktów, w krótkim okresie, a dochód rolniczy netto w długim okresie.
Do oceny efektywności ekonomicznej gospodarstw służy wskaźnik dochodów
produkcji tj.
Dochód / 1 ha UR w gospodarstwie

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE BEZPOŚREDNIO DOCHODY
W ROLNICTWIE:
1.Rodzaj produkcji
2.Wydajność produkcji
3.Ceny wytwarzanych produktów
[1 – 3 kształtują stronę przychodów]
4.Rodzaj stosowanych nakł.
5.Poziom nakładów
[4 – 5 efekt jakościowy]
6.Ceny stosowanych nakł.
7.Obciążenia finansowe w rolnictwie,
przymusowe płatności (podatek, ubezpiecz.)
koszty dzierżawy wynajmu (tzw. czynsze)
koszty kredytów bankowych
[6 – 7]

Źródła dochodów ludności związanej z rolnictwem:

• działalność rolnicza (dochody z działalności są

znacznie niższe niż w innych działach gospodarki)

• działalność gospodarcza pozarolnicza (80% to

handel): sklep, przetwórstwo, agroturystyka,

dzierżawa gruntów, wynajem pomieszczeń,

chałupnictwo, rękodzieło, rzemiosło, usługi

sprzętem rolniczym na rzecz sąsiadów.

• praca (rolnika, żony, dzieci)

• emerytury, renty i inne świadczenia socjalne

• dotacje do produkcji (państwo wspiera jakąś

działalność, np. hodowla zwierząt pod ochroną,

dopłaca do kredytów – kredyty preferencyjne, do

maszyn)

• dofinansowania z UE

• dopłaty bezpośrednie – rekompensata w stratach

dochodów producentów rolnych, przede

wszystkim na skutek spadku cen produktów

rolnych.

• odszkodowanie z ubezpieczenia plantacji przy

poniesionych stratach

• sprzedaż środków trwałych

Struktura gospodarstw domowych wg głównego
źródła dochodów (2002-2004):

3,6% działalność rolnicza i praca najemna
30,9% emerytury i renty
27,1% praca zarobkowa, najemna
20,8% działalność rolnicza
5,8% działalność pozarolnicza
5,2% niezarobkowe źródła utrzymania poza
emeryturami i rentami
6,6% kilka źródeł dochodu

Efektywność gospodarowania w rolnictwie
oznacza:
1) Efektywność gospodarowania
czynnikami produkcji tzn. produkcyjność
zasobów ziemi, pracy i kapitału
Produkcyjność zasobów ziemi – wydajność
zasobów ziemi
Produkcja / Pow. UR = Produkcja / 1 ha UR
Produkcyjność zasobów pracy – wydajność
pracy
Produkcja / Nakłady pracy = Produkcja / 1
pełnozatrudnionego
Produkcyjność kapitału – wydajność środków
trwałych – produkcyjność
Produkcja / Wart. śr. trw. = Produkcja / 1
jednostka wartości środków trwałych

Od czego zależy?
-Wydajność zasobów ziemi: poziom nakładów,
rodzaj i skala produkcji, jakość ziemi, klimat,
warunki pogodowe;
-Wydajność pracy: rodzaj i skala produkcji,
technologia, jakość ziemi, organizacja pracy,
struktura obszarowa w roln., wiedza i
umiejętności, doświadczenie producentów
rolnych (procesy decyzyjne), info. bieżąca;
-Produkcyjność środków trwałych: wszystko co
wpływa na wielkość produkcji;
-Niska efektywność gospodarowania środków
trwałych ze względu na: sezonowy charakter
produkcji, wysokie koszty środków trwałych do
produkcji rolniczej.

Produkcja rolnicza i produkcyjność rolnictwa w
UE i PL
Wart. produkcji rolniczej (w mld €) PL 15,8
Niemcy 31,4
Wart. produkcji na 1 ha UR (€) PL 854
Holandia 8562
W Polsce niska wydajność pracy, bo:
duże rozdrobnienie gosp.
dużo zatrudnionych
niski poziom technologiczny
małe nakłady

Nakładochłonność produkcji – poziom
nakładów na 1 jednostkę uzyskanej produkcji.
Nakładochłonność produkcji rolniczej jest istotnym
wskaźnikiem dla nakładów, które stanowią bieżące
koszty produkcji, czyli nakładów materiałowych.
Stąd analizuje się:
nawozochłonność
paszochłonność
energochłonność
3) Efektywność ekonomiczną – dochodowość
produkcji rolniczej mierzona poziomem dochodów
na 1 ha UR w gospodarstwie (w skali mikro), w
rolnictwie (makro)