Procesy poznawcze

Pamięć

Pamięć –

funkcja psychiki wyrażająca się

właściwością zachowawczą, polegającą na
gromadzeniu, przechowywaniu i przypominaniu
ubiegłego doświadczenia oraz informacji i
wykorzystywaniu ich w określonych sytuacjach.

Cechy pamięci

- trwałość – czas przechowywania informacji w

pamięci

- gotowość – szybkość wydobywania informacji z

pamięci

- wierność – dokładność, z jaką zapamiętujemy

informacje

- szybkość zapamiętywania

Rodzaje pamięci

Wyróżnia się 3 rodzaje pamięci:

- pamięć sensoryczną (ultrakrótką, pamięć zmysłów,

USTM)

- pamięć krótkotrwałą (pamięć świeżą,

STM)

- pamięć długotrwałą (LTM)

Pamięć ultrakrótka,

sensoryczna

– czas przechowywania treści kilka dziesiątych

sekundy

- pełni bardzo ważną rolę – pozwala zachować

ciągłość spostrzegania, uchwycić sens np. tego co

czytamy

- bardzo wiernie postrzegamy ale tylko przez

chwilę, np. obserwowanie osób na ulicy.

Rejestruje tylko zmysłowe bodźce, nie rejestruje

znaczenia

- ma dużą pojemność – 18 elementów

Krótkotrwała; krótka STM

(short time memory)

- czas przechowywania 15 sekund

- pamięć akustyczna – słyszę i notuję

- charakterystyczne są dźwiękowe pomyłki ( baran

– banan )

- znajdują się w polu naszej świadomości

- pojemność 7 +/- 2 elementy. Tworzą one7+/- 2

całości

- osoby, które mają większą pojemność w pamięci

krótkiej mają wyższy poziom inteligencji

- czas 15 sekund można przedłużyć jeżeli będziemy

często powtarzać. Możemy tylko powtarzać

pomyłką ( pamięć dźwiękowa )

Długotrwała ; długa, trwała

( LTM )

– z nią kojarzymy pojęcie pamięci

- rejestrowanie trwa bardzo długo, musimy powtarzać,

analizować

- pojemność – nieograniczona ( trudno określić jak duża )

- okres przechowywania – czasem nawet nieograniczony

- dostęp do zapisywanych informacji – trudny, wymaga

przypomnienia adresu, drogi dojści

- treści zapisane w tej pamięci tworzy systemy, są

uporządkowane

- operacyjna – zdefiniowana dopiero niedawno

- w pamięci dokonujemy podstawowe zadania umysłowe.

Tam ściągamy informacje potrzebne nam dane informacje i

nimi operujemy

- treści, które następnie wracają do pamięci długiej mogą być

już zmodyfikowane.

Rodzaje pamięci

- słowno-logiczna i obrazowa

- motoryczna i emocjonalna

- pamięć dowolna i mimowolna

- pamięć rozpoznawcza i odtwórcza

Rodzaje pamięci ze względu na powiązanie z

zaangażowaniem poszczególnych zmysłów

- wzrokowa

- słuchowa

- ruchowa

- dotykowa

- smakowa

- węchowa

Inne rodzaje pamięci:

ze względu na zorganizowanie treści

- semantyczna – pojęcia, informacje, definicje i powiązania

między nimi

- epizodyczna – zdarzenia, epizody naszego życia. Nie są już

tak dobrze zorganizowane

Zapisywanie :

- epizodyczna – zapisujemy zgodnie z efektem lampy

błyskowej zapisujemy fragment zdarzenia, na podstawie

skojarzeń

- semantyczna – zapisywanie informacji w postaci systemu o

różnych pojęciach – układy semantyczne

- bardzo ufamy pamięci epizodycznej, uważamy, że jeśli

pamiętamy fragmenty to tak miało być.

Etapy tworzenia

i przywoływania pamięci

1. zapamiętywanie (zachowywanie)
2. przechowywanie informacji (magazynowanie)
3. przypominanie (odtwarzanie)

ZAPAMIĘTYWANIE

• To faza rejestrowania informacji i zdarzeń. Chcemy zapisać

w pamięci pewne treści.

• Uwaga mimowolna – przypadkowa

• Uwaga dowolna – wymaga od nas koncentracji, uwagi na

treściach , które chcemy zapamiętać.

• Zapamiętujemy przez dobudowanie treści do znanych i

posiadanych informacji. Powinny być powiązania pomiędzy

kolejnymi systemami. Należy zapamiętać pewien „adres”

tzn. jak dotrzeć do poznanych informacji .

• Zapamiętujemy nie tylko informacje, ale cały kontekst tej

informacji.

PRZECHOWYWANIE

• Może trwać bardzo długo nawet do

kilkudziesięciu lat. Jednak może trwać też
tylko kilka sekund. Czasami wystarczy
odnowić dojście do odpowiednich treści.

• Treści, które przechowujemy ulegają

zmianom, modyfikacjom. Następuje
przeorganizowanie naszej wiedzy przez
informacje zdobyte później.

ODTWARZANIE

Odbywa się przy pomocy odpowiednich strategii wydobycia.

Musimy dotrzeć do wejścia systemu. Mamy różne formy

odtwarzania i tylko dzięki nim możemy sprawdzić co

zapamiętaliśmy.

• FORMY ODTWARZANIA :

- Przypominanie – największa aktywność umysłowa podmiotu.

Można ją stosować przy bardzo dobrze opanowanych treściach

( pyt. otwarte )

- Rozpoznawanie – nie musimy samodzielnie formułować odp. ,

musimy tylko stwierdzić która z odpowiedzi jest w naszej pamięci (

testy )

Ponowne uczenie się trwa krócej niż uczenie właściwe.

Musimy bowiem przetrzeć tylko dojścia. Łatwiej dotrzeć do tekstu,

do którego możemy dotrzeć z kilku stron, który kojarzy nam się z

większą ilością instrumentów np. nauka z różnych podręczników

Interferencja – hamowanie –

nakładanie się materiałów

• Hamowanie retroaktywne – obniżone przechowywanie

zadania A w wyniku nowego zadania B, które nakłada się na

odtwarzanie A.

• Hamowanie proaktywne – obniżanie przechowywania

zadania B w wyniku uprzedniego uczenia się zadania A.

Siła hamowania zależy od:

- podobieństwa między materiałem początkowym i

następnym

- treści obu materiałów

- stopnia opanowania każdego z nich

- metody uczenia się

AMNEZJA

- poważne ubytki w pamięci

- wiąże się z przykrymi uczuciami, które mogą

wywołać zaburzenie pamięci.

- amnezja następcza – nie pamiętamy tego co

zdarzyło się po traumatycznym zdarzeniu

- amnezja wsteczna – nie pamiętamy tego co

zdarzyło się przed tragicznym znaczeniu

- amnezja dziecięca – nie pamiętamy co się działo

w naszym dzieciństwie

MNEMOTECHNIKI

– specjalne sposoby doskonalenia pamięci. Służą jednak raczej jako

podszkolenie pamięci w małych ilościach, do precyzyjnego

zapamiętania. Są mniej przydatne przy konieczności zapamiętania

dużej partii materiału:

• grupowanie

• powiązanie grupy obiektów w całości

• technika wyobrażeniowa

• słowa haki, wieszaki

• metoda miejsc ( droga i jej kolejne elementy )

• skróty

Zapamiętujemy to co jest zgodne z naszymi emocjami, postawami

i poglądami
Zapamiętujemy nie informacje ale ich reprezentacje.

Zapamiętujemy zgodnie z interpretacją.
Po dłuższym okresie czasowym jest nam trudniej odpowiednio

rozpoznać wcześniej uzyskane informacje (np. wskazać złodzieja)

Rozwijanie uwagi

Uwaga jest:

- mechanizmem redukcji nadmiaru informacji

- mechanizmem, dzięki któremu spostrzegamy tylko

część bodźców docierających do organów zmysłów,

przypominamy

tylko

część

informacji

zakodowanych w pamięci, uruchamiamy tylko

jeden z wielu możliwych procesów myślenia i

wykonujemy tylko jedną z wielu możliwych do

wykonania reakcji.

Funkcje uwagi

- selektywność – zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła

stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych

- czujność – zdolność do długotrwałego oczekiwania na

pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego

sygnałem a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych

szumem

- przeszukiwanie – jest procesem aktywnym, polega na

systematycznym badaniu pola percepcyjnego, w celu

wykrycia obiektów spełniających założone kryterium

- kontrola czynności jednoczesnych – zdolność wykonywania

kilku czynności w jednakowym czasie.

Koncentracja uwagi

Koncentracja uwagi - zjawisko polegające na
skupieniu, ześrodkowaniu i skierowaniu uwagi
na określony przedmiot, zagadnienie,
wydarzenie, sytuację czy zjawisko.

Dzięki uwadze możliwe jest zarówno uzyskanie

potrzebnych informacji, jak i ich przetworzenie

oraz zapamiętanie.

Dokonuje się to za pośrednictwem:

-

ukierunkowanego przeglądu eksponowanych

bodźców

-

eliminacji bodźców zbędnych lub nieadekwatnych

do oczekiwań

-

zahamowania działań impulsywnych

-

selekcji i kontroli reakcji właściwych

Rodzaje uwagi

- uwaga mimowolna -

występuje głównie  u

dzieci w wieku przedszkolnym, nie jest

wywoływana z reguły zainteresowaniami lecz

przedmiotami. Przerzuca się z przedmiotu na

przedmiot i ma charakter oscylacyjny. Nie jest

trwała i podzielna

- uwaga dowolna -

dzieci potrafią uważnie

słuchać, spokojnie zachowują się na podczas

dłuższego okresu czasu, są bardziej wytrwałe w

różnych działaniach

SPOSTRZEGANIE

• Wrażenia są traktowane jako najprostszy proces

psychiczny, który jest odzwierciedleniem jednej

cechy przedmiotu niezależnie od innej np. kolor,

kształt.

• Spostrzeżenie – jest reprezentacją całego

przedmiotu, wszystkich jego cech.

• Wrażenia składają się na spostrzeżenie, ale

spostrzeżenie nie jest zwykła sumą wrażeń,

potrzebne jest nam jeszcze doświadczenie.

Spostrzeganie to złożony układ procesów, dzięki któremu powstaje

u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości zwany

spostrzeżeniem.

Złożone procesy spostrzegania mają charakter

ukierunkowany; są to czynności konstruowania spostrzeżeń, a

spostrzeżenia jako wewnętrzne reprezentacje przedmiotów

spostrzeganych są ich wynikiem.

SPOSTRZEGANIE – to proces rozpoznawania i kategoryzacji.

Odbieramy informacje sensoryczne i porównujemy z tym co mamy

w pamięci.

Dzięki temu rozpoznajemy to co spostrzegamy. Spostrzeganie

zależy od naszych doświadczeń

Zjawisko stałości

spostrzegania

– jeżeli znamy już dany przedmiot, to

spostrzegamy je jako takie, jakimi są

zawsze, a nie w danym momencie (np.

patrząc z boku widzimy całość).

- Doświadczenie w spostrzeganiu pozwala

uniknąć błędów.

- Są pewne układy bodźców powodujące, że

widzimy rzeczywistość w określony

sposób.

Organizujemy rzeczywistość według cech bodźców:

• bliskość przestrzenna – obiekty blisko siebie traktujemy jako

całość, w odróżnieniu od tych, które są oddalone;

• podobieństwo wyglądu – obiekty podobne traktujemy jako

całość np. OXOX
OXOX traktujemy jako kolumny, a nie rzędy.

• tendencja do zamykania figur, dążenie do dobrej figury,

najprostszej, która ma najprostszą organizację.

• rola nastawienia

- chwilowe

- stałe

Kontekst zmienia nasze postrzeganie.

MYŚLENIE

• Czynność myślenia – jest to łańcuch operacji umysłowych

za pomocą których przetwarzamy informacje zakodowane

w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach.

• Materiał myślenia – to czym myślimy :

- spostrzeżenia

- wyobrażenia

- pojęcia

• Operacje umysłowe

• Reguły myślenia – sterują operacjami, organizują operacje

umysłowe

MATERIAŁ MYŚLENIA

• Spostrzeżenia – jest to myślenie sensoryczno –

motoryczne ( spostrzeżeniowo – motoryczne ).

Myślenie odbywa się na zewnątrz.

Charakterystyczne dla wczesnych okresów

rozwojowych.

• Wyobrażenia – ( myśli wyobrażeniowe ), możemy

przekształcić różne obiekty wyobrażając je sobie:

- odtwórcze – wyobrażaliśmy sobie to co już kiedyś

widzieliśmy

- twórcze, wytwórcze – danych obiektów nigdy nie

widzieliśmy

Pojęcia ( myślenie pojęciowe )

– najdojrzalsze, od 16 –

17 roku życia pełne myślenie pojęciowe. Wyróżnia się

pojęcia:

- MATRYCOWE - jest to poznawcza reprezentacja skończonej

liczby wspólnych cech, które w jednakowym stopniu

przysługują wszystkim desygnatom ( egzemplarzom ) danej

klasy. Potrafimy jednoznacznie określić desygnaty danego

pojęcia i odróżnić je od nie- desygnatów. Desygnaty te są

mniej lub bardziej typowe.

- NATURALNE - nie ma skończonej liczby cech odróżniających

desygnaty od nie – desygnatów. Większość pojęć to pojęcia

naturalne. Typowe i nietypowe egzemplarze np. krzesła w

różnych modelach.

OPERACJE ANALIZY I SYNTEZY

• Analiza – jest rozkładaniem całości na części, wyodrębnienie

części.

• Synteza – łączenie części w całość, pozwala spostrzegać całości

nawet gdy są one rozdrobione.

Najbardziej dojrzałą formą są operacje analityczno – syntetyczne.

Analiza nie może istnieć bez syntezy i na odwrót.

Operacje umysłowe są sterowane pewnymi regułami :

- Algorytmy
- Heurystyki

ALGORYTMY

To niezawodne przepisy, sposoby wykonania

jakiegoś zadania czy rozwiązania problemu.

Określają, jakie kolejne kroki należy wykonać

aby dojść do rozwiązania.

Stosujemy je w sposób mechaniczny. Znając

algorytm potrafimy dojść do prawidłowego

wyniku.
Są one niezawodne, jednoznaczne, nie ma od

nich żądnych odstępstw. Są przepisami

masowymi, nie dotyczą pojedynczych

przypadków, przy ich pomocy można rozwiązać

wszystkie zadania całej klasy.

HEURYSTYKI

Są to zawodne reguły taktyki, różne intuicje;

• określają kierunek w jakim powinniśmy podążać,

mówią w sposób ogólny co powinniśmy zrobić;

• słabo organizują sytuację problemową .

Przykład :
„ Droga do przodu ” wychodzimy od początku
„ Droga do tyłu ” wychodzimy od stanu końcowego,

zobacz do czego masz dojść.

RODZAJE MYŚLENIA

• myślenie produktywne
• myślenie reproduktywne

Myślenie produktywne

Prowadzi do powstania zupełnie nowych informacji dla osoby

stosującej ten rodzaj myślenia, dla podmiotu. Wychodzimy poza

utarte schematy.

• twórcze - wynik obiektywnie nowy

• nietwórcze – wynik nowy tylko dla podmiotu.

Wg Guilforda są dwa rodzaje problemów związane z myśleniem

twórczym i nietwórczym. Wiążą się one z dwoma sposobami

rozwiązywania problemów. Jednak aby je zastosować muszą być

odpowiednie struktury.

• konwergencyjne – bieżne; gdy istnieje jedno prawidłowe

rozwiązanie problemu i naszym zadaniem jest wskazanie

rozwiązania tego zadania (np. testy)

• dywengencyjne – rozbieżne; nie mają jednego prawidłowego

rozwiązania. Wymagają one myślenia twórczego. Aby móc

zastosować, samo zadanie musi mieć odpowiednią strukturę.

Myślenie reproduktywne

Bazujemy na istniejących
skojarzeniach, polega na stosowaniu
wiedzy w odpowiedniej sytuacji.

Etapy rozwoju myślenia

– Myślenie sensoryczno-motoryczne – w

oparciu o to, co widzimy, wytworzone u

małych (do 3 roku życia) dzieci w wyniku

spostrzeżeń

– Myślenie konkretno-wyobrażeniowe

(dzieci od 3 do 7 lat)

– Myślenie pojęciowe, abstrakcyjne (u

ludzi dorosłych, dzieci około 12 lat)

PROCES ROZWIĄZYWANIA

PROBLEMÓW

Cztery podstawowe fazy:

I. dostrzeganie problemów:
-

jedna z najważniejszych i najtrudniejszych faz.

-

wymaga posiadania dość szerokiej wiedzy z

wielu dziedzin

-

musimy znać dużo danych dotyczących

rozwiązania problemu

-

trwa ona zazwyczaj najdłużej

-

nie ma żądnych reguł sterujących tą regułą.

II. Analiza sytuacji problemowej:

-

złożona, zawiera kilka elementów

-

analizujemy cel działania

-

analiza działań początkowych

III.

Wytwarzanie pomysłów rozwiązania problemu

-

faza twórcza

-

należy operować systematycznie

-

obrać kierunek działania

-

tworzyć pomysły cząstkowe

-

połączyć w pomysł cząstkowy

IV. Weryfikacja pomysłów

-

powinna być wyraźnie oddzielona od fazy 3, nie można

tych dwóch faz łączyć.

-

jest obarczona pewnymi zjawiskami psychologicznymi

•

Efekty obronne:

-

efekt emocjonalny, ojcowski – przywiązujemy się

emocjonalnie do jednego z rozwiązań i nie dostrzegamy

żadnych z zagrożeń z nim związanych;

-

efekt pierwszeństwa – jest on bardzo ogólny, występuje

w różnych sytuacjach – traktujemy pierwsze informacje

na dany temat jako najlepsze, lepsze, dobrze

sprawdzone.

Przeszkody psychologiczne w prawidłowym

rozwiązywaniu problemów

• Błędy nastawienia – przy rozwiązywaniu

problemów obieramy jakiś kierunek dojścia do

rozwiązania i bardzo mocno go przestrzegamy.

Wtedy nie potrafimy wyjść z tego błędnego

kierunku. Aby zmienić myślenie potrzebujemy

czasu;

• Fiksacja funkcjonalna – wiąże się ona z

problemem sztywności myślenia. Sytuacja w

której specyficzna funkcja przedmiotu utrudnia

zastosowanie go w nowy sposób.