TEORIE BADAŃ LITERACKICH

Tematy wykładów = zagadnienia
do egzaminu

I Przełom antypozytywistyczny



Pozytywistyczne kierunki w badaniach literackich (charakterystyka ogólna pod
kątem tez krytykowanycw okresie przełomu).



Opozycja antypozytywistyczna. Neoidealizm. Idiografizm. Nomotetyzm.
Geisteswissenschaften.



W. Dilthey i „humanistyka rozumiejąca”; przedmiot, cele, metody (zwłaszcza
różnice między rozumieniem a wyjaśnianiem); hermeneutyka jako metodologia
humanistyki. Poglądy na dzieło literackie.



Intuicjonizm H. Bergsona.



Ekspresjonizm B. Crocego.

II Hermeneutyka



Dzieje hermeneutyki: starożytność; egzegeza biblijna



Hermeneutyka filozoficzna: F. Schleiermacher (interpretacja gramatyczna i
techniczna); W. Dilthey (hermeneutyka jako metodologia humanistyki); F.
Nietzsche (interpretacjonizm); M. Heidegger (rozumienie jako kategoria
ontologiczna); H.-G. Gadamer i P. Ricoeur



Hermeneutyczny model interpretacji (rola języka; historyczność i
perspektywizm, koło hermeneutyczne, cel interpetacji)

III Psychoanaliza Freuda i jej kontynuacje w badaniach literackich



Koncepcja psychologiczna Freuda: modele psychiki - pierwsza i druga

topika



Kultura jako „źródło cierpień” (definicja kultury, jej pochodzenia i

celowości)



Dzieło literackie wg Freuda; sztuka jako kompensacja i sublimacja;

funkcje dzieła z punktu widzenia autora i odbiorcy.



Autor, bohater, czytelnik jako obiekty zainteresowania Freuda i jego

„uczniów”. Psychoanalityczna koncepcja formy utworu literackiego. (J.

Lacan – patrz: strukturalizm i poststrukturalizm)

IV Psychologia analityczna C. G. Junga i jej literaturoznawcze

kontynuacje



Teoria psychologiczna Junga; jej odmienność od koncepcji Freuda –

pojęcie libido, nieświadomości kolektywnej, archetypu



„Psychologia dzieła”; twórczość psychologiczna i wizjonerska (ich

charakter i funkcje)



Psychologiczna analiza dzieł literackich (technika amplifikacji)

Krytyka archetypowa i mitograficzna



M. Baudkin i pojęcie wzorca archetypowego.



L. A. Fiedler i jego definicja literatury



Archetyp i mit („dejungizacja” tych pojęć)



Mit i literatura



N. Frye – archetypy literatury

V Formalizm rosyjski i anglo-amerykański



Walka o autonomię literaturoznawstwa – antygenetyzm, antybiografizm,

antypsychologizm



Lingwistyka jako dyscyplina pomocnicza dla studiów literackich. Literatura

jako fakt językowy – sztuka słowa.



Główne pojęcia – sztuka jako chwyt; literackość, utrudnienie formy

(„udziwnienie”)



Historia literatury wg formalistów rosyjskich



Główne kierunki ich zainteresowań – dwie fazy rozwoju. Najważniejsze

osiągnięcia.



New Criticism – główni przedstawiciele, założenia, hasła dotyczące metod

odczytywania tekstów i błędów przy tym popełnianych

VI Strukturalizm(-y) i semiotyka



Ogólna charakterystyka strukturalizmu. Rola F. de Saussure’a w instauracji ruchu
– podstawowe tezy strukturalizmu językoznawczego; podstawowe pojęcia
(struktura, synchronia/diachronia, opozycja, znak, znaczone/znaczące,
langue/parole, paradygmat/syntagma)



Formalizm a strukturalizm Praskiego Koła. Definicja struktury wg J.
Mukařovsky’ego (dynamiczność, hierarchiczność, celowość-funkcjonalność)



Strukturalizm francuski – główni przedstawiciele, podstawowe złożenia i cele (R.
Barthes, J. Kristeva, T. Todorow, J. Lacan)



Narratologia i poetyka generatywna



Poglądy szkoły tartuskiej – literatura jako „wtórny system modelujący”

VII Fenomenologia



Program filozofii E. Husserla – elementarne dane; ontologia (przedmiot realny,
idealny, intencjonalny), epistemologia ( redukcja transcendentalna i ejdetyczna)



Intencjonalność i przedmiot intencjonalny w ujęciu R. Ingardena



Dzieło literackie jako twór intencjonalny



Dwuwymiarowość dzieła literackiego



Struktura warstwowa dzieła – charakterystyka warstw



Konkretyzacja



Quasi-sądy i funkcja estetyczna

VIII Teoria aktów mowy



Akt mowy wg J. L. Austina: konstatacje i performatywy; lokucja,

illokucja i perlokucja. Doktryna etiolacji.



J. Searle i P. Grice jako kontynuatorzy myśli Austina



Definicja literatury fikcjonalnej wg R. Ohmanna. Teoria aktów

mowy a badania literackie



IX Intertekstualizm



Intertekstualność jako właściwość każdego tekstu



Pomysłodawcy teorii (J. Kristeva) i jej źródła (rola poglądów M.

Bachtina)



Szerokie (poststrukturalistyczne – m. in. Kristeva, Barthes) i

wąskie (semantyczno-strukturalne) rozumienie intertekstualności



Intertekstualność w historii literatury



Intertekstualność a pozytywistyczna „wpływologia”



Alegacja i konflikt. De- i rekontekstualizacja.



Skalowanie intertekstualności

X Dekonstrukcja i dekonstrukcjonizm



Filozofia J. Derridy (podstawowe pojęcia – przeciw metafizyce

obecności, logo-fono-centryzmowi; différance, suplement,

dysseminacja i retoryczność tekstu)



Dekonstrukcja filozoficzna a dekonstrukcjonizm



Przedstawiciele dekonstrukcjonizmu (P. de Man, J. Hillis-Miller)



Od interpretacji do lektury; koncepcja misreading

XI Neopragmatyzm



Pragmatyści i neopragmatyści amerykańscy – wspólne założenia



Neopragmatyzm jako filozofia interpretacji; pojęcie

interpretacjonizmu



Poglądy R. Rorty’ego (interpretacja a użycie tekstu)



Poglądy S. Fisha (początki: reader-response criticism; pojęcie

wspólnoty interpretacyjnej; antyrelatywizm)

XII Feminizm, Gender i Queer



Feminizm społeczno-polityczny: pierwsza, druga i trzecia fala (postfeminizm)



Feminizm akademicki; feministyczne literaturoznawstwo (założenia, cele):



Rewizjonistyczna krytyka feministyczna; ginokrytyka (E. Showalter), arachnologia (N.
Miller), Écriture feminine (H. Cixous, L. Irigaray, J. Kristeva)



Gender: źródła teorii - jej antyesencjalizm i antynaturalizm (feminizm a gender). Trzy
stanowiska w kwestii relacji sex – gender (skrajnie esencjalistyczne, pośrednie, skrajnie
antynaturalistyczne). Performatyka płci wg J. Butler. Gender i literatura



Pojęcie Queer (queer a gender). Queer a studia lesbijskie i gejowskie. Queer i literatura.

XIII Kulturowa teoria literatury. (Neo)historyzm. Postkolonializm



Literatura jako praktyka kulturowa; ideologizacja i upolitycznienie literatury i badań literackich



Historyczność tekstów (materializm kulturowy R. Williamsa, poetyka kulturowa S. J.
Greenblata) i tekstualność historii (tropologia, narratywizm – H. White, F. Ankersmit)



Badania postkolonialne (orientalizm - E. W. Said; dyskurs kolonialny, etniczność „Inność”,
mniejszość, kanon, uniwersalizm)

HIPOLIT TAINE (1829-
1893)

Filozofia sztuki; Historia literatury angielskiej



DETERMINIZM:

- rasa

moment dziejowy

środowisko

FRANÇOIS BRUNETIÉRE

Ewolucja gatunków literackich

WILHELM SCHERER (1841-
1886)

Dzieje literatury niemieckiej



Scjentyzm + filologia



ERERBTES, ERLERNTES, ERLEBTES



(to, co odziedziczone, wyuczone,
przeżyte)



Komparatystyka = wpływologia

PRZEŁOM
ANTYPOZYTYWISTYCZNY



Konwencje, fikcje poznawcze (Emile
Boutroux, Jean Poincaré)



Nauki przyrodnicze

NAUKI

HUMANISTYCZNE

ANTYPOZYTYWIZM:

WILHELM DILTHEY (1833-
1911)



Przedmiot nauk humanistycznych //

nauk przyrodniczych

wartości!

CEL: rozumienie (nie –

wyjaśnianie)

WILHELM WINDELBAND (1848-1915)
i HEINRICH RICKERT (1863-
1936)

NOMOTETYZM – nauki

przyrodnicze

IDIOGRAFIZM – nauki

humanistyczne



- ustalanie praw



- ogólny charakter



- abstrakcyjność



- skupienie na faktach



- indywidualny
charakter



- konkret



- historyczność

GEISTESWISSENSCHAFTEN –
nauki o duchu





Emil Spranger i Enest Troeltsch



Naturwissenschaften //
Kulturwissenschaften

(Rickert)

ANTYPOZYTYWISTYCZNE
LITERATUROZNAWSTWO



DILTHEY („humanistyka rozumiejąca”,
HERMENEUTYKA)



HENRI BERGSON (1859-1941) –
kierunki witalistyczne



BENEDETTO CROCE (1866-1952) –
ekspresjonizm



KARL VOSSLER (1872-1949) i LEO
SPITZER – stylistyka
neoidealistyczna

Przedstawieciele (m.
in.):

•

Friedrich D. E. Schleiermacher (1768-
1834)

•

Wilhem Dilthey (1833-1911)

•

Friedrich Nietzsche (1844-1900)

•

Martin Heidegger (1889-1976)

•

Hans-Georg Gadamer (1900-2002)

•

Paul Ricoeur (1913-2005)

Dwa podstawowe
rozumienia hermeneutyki:

1. Wszelkie teorie interpretacji

(pierwotnie tekstów pisanych) –
sposoby objaśniania tekstów

Cel:
obce

bliskie, znajome, uchwytne,

zrozumiałe

2. Nurt współczesnej filozofii – b. ważny

Starożytność –

techniki

hermeneutyczne (egzegeza, filologia)



Objaśnianie języka bogów -
boskiego objawienia – woli bogów



HERMES



Rola języka - wyświetlanie

Hermeneutyka biblijna –

literalna i figuralna – wykładanie
TEKSTU



Ojcowie kościoła

•

np. Św. Augustyn: De doctrina christiana
(397-426)



Reformacja

Czasy nowożytne



Hermeneutyka



Teologiczna



Prawnicza



Filologiczna (głównie teksty
starożytnych

poetów i filozofów)



Hermeneutyka filozoficzna (filozofia
rozumienia – jego warunków i
możliwości)



Epistemologiczna (metodyka rozumienia
tworów humanistycznych oraz wykładni tego
rozumienia, t.j. interpretacji)



Ontologiczna (rozumienie to nie przedmiot
poznania, lecz sposób istnienia w świecie)



Epistemologiczno-ontologiczna

Hermeneutyka romantyczna

(epistemologiczna) – hermeneutyka
intencji



F. Schleiermacher

(początek XIX

w.)

i poszukiwanie uniwersalnych reguł
rozumienia WSZYSTKICH TEKSTÓW



Dwie odmiany interpretacji:
- gramatyczna
- techniczna



KOŁO HERMENEUTYCZNE



Rola intencji autora

H. Epistemologiczna c.
d.



W. Dilthey



Nauka o rozumieniu (Verstehen) – dziedzina
ogólnej teorii poznania



Verstehen (rozumienie sensu) // Erklären
(wyjaśnianie faktów)



Rozumienie = proces duchowego zbliżania się do
przedmiotu – ogarniania jego sensu „od wewnątrz”



Podmiot poznania = podmiot historyczny



Problem uprawomocnienia interpretacji dzieł
będących symboliczną ekspresją indywidualnego
przeżycia

F. Nietzsche

i początki hermeneutyki ontologicznej –

wykładni tekstów i świata



INTERPRETACJONIZM

•

Świat – wykładnia (interpretacja) –
nierozerwalny związek



PERSPEKTYWIZM-

M. Heidegger –

ontologiczna



// metodologicznemu,
epistemologicznemu

statusowi rozumienia

sposób poznania



ROZUMIENIE

sposób istnienia

Sein und Zeit (Bycie i czas)



Dasein - ‘tubycie’ (jestestwo,
człowiek, jednostka ludzka)



Rozumienie – zadomowienie w
świecie



Żywioł mowy

Die Sprache ist das Haus des Seins



Kategoria przesądu (przedsądu),
przedrozumienia



KOŁO HERMENEUTYCZNE

Byt

Bycie

(to, co

warunkuje byt, lecz samo bytem nie jest)



W poezji dokonuje się medytacja nad
„byciem” – tym, co jedyne,
nieprzedstawialne, osobliwe i
skrywające się



Poezja (język poezji) poprzedza
mowę odnoszącą się do bytu



Wyciszenie głosu interpretatora

Hermeneutyka

epistemologiczno-

ontologiczna



H. - G. Gadamer –

objaśnianie

wszystkiego, co ma charakter językowy



doktryna aplikacji



PRZECIW obcości świata i tekstu



FUZJA HORYZONTÓW



lektura jako rozmowa

P. Ricoeur



Konieczność odzyskiwania utraconego
sensu



Sens objawia się poprzez symbole – przez
łańcuchy znaków tworzących teksty



Proces hermeneutyczny:



Wyjaśnianie (obiektywna analiza strukturalna
form jako warunków znaczenia; utrata dostępu
do intencji)



Rozumienie – rozumiejące przyswojenie sensu



Cel egzegezy i interpretacji tekstu:
samopoznanie, samorozumienie,
konstytucja podmiotu

Riceur c. d.

- tożsamość

narracyjna

(Czas i opowieść; O sobie samym jako

innym)



Hermeneutyka podejrzeń

(Marks, Nietzsche, Freud)

Document Outline