Dr Anna Matuszczak

MAKROEKONOMIA

Polityka zagraniczna

Handel międzynarodowy

Podstawy teorii kosztów

komparatywnych dowodzą korzyści,

które gospodarki krajowe mogą

czerpać z międzynarodowej wymiany

handlowej.

Korzyści komparatywne powstają przy

swobodnej wymianie handlowej – w

warunkach wolnego handlu (nie ma

żadnych barier).

Teoria przewag

komparatywnych

• David Ricardo 1772-1823
• Koszt alternatywny danego dobra to ilość

innych dóbr, z których trzeba zrezygnować,
by wytworzyć dodatkową jednostkę danego
dobra.

• Zgodnie z teorią przewag komparatywnych

kraje wytwarzają i eksportują te dobra,
które wytwarzają relatywnie, względnie
taniej niż w innych krajach.

Wyszczególnie

nie

Pracochłonnoś

ć

(roboczogodzin

y na jednostkę

produktu)

Godzino

wa

stawka

płac

Koszt jednostkowy

wino

sukno

wino

sukno

Anglia

30

5

6 £

180 £

30 £

Portugalia

60

6

2 €

120 €

12 €

Problemy związane z

przewagami

komparatywnymi:

• koszt czynnika pracy
• wydajność pracy
• kurs walutowy
• dynamika cen - inflacja

Towary

Cena krajowa

Koszt w € przy kursie

2,5 £/€

2 £/€

1,5 £/€

wino

sukno

wino sukn

o

wino suk

no

wino suk

no

Angielski

e

180 £

30 £

72 €

12 €

90 €

15 € 120

€

20

€

Portugals

kie

120 €

12 €

120

€

12 €

120

€

12 € 120

€

12

€

W rzeczywistości rządy nakładają różne

bariery na handel zagraniczny.

Czynią tak ze względów ekonomicznych i

pozaekonomicznych (np. embargo

nałożone na Irak po inwazji na Kuwejt

w 1990 r. wprowadzone przez wiele
państw w celu izolacji gospodarczej

Iraku i pozbawienia go korzyści z

handlu zagranicznego w celu

wymuszenia ustępstw militarno-

politycznych).

Klasycznym instrumentem polityki

państwa w dziedzinie handlu

zagranicznego jest cło.

CŁO jest opłatą, którą importer bądź

eksporter musi uiścić na rzecz

budżetu państwa przy dokonywaniu

transakcji zagranicznej.

W polityce celnej Polska (podobnie jak większość

krajów świata) związana jest postanowieniami Rundy

Urugwajskiej GATT. Rdzeniem tego układu jest

kształtowanie warunków swobodnej wymiany

międzynarodowej, formowanie polityki zmierzającej

do obniżania barier celnych i liberalizowanie handlu

zagranicznego. Tak więc Polska jako członek GATT

musi respektować taryfy celne ustalone przez WTO.

Jeśli taryfy celne okazują się niewystarczające

do ochrony rynków krajowych przed

nadmiernym importem, poszczególne kraje

uciekają się do instrumentów paracelnych, tj.

takich, które działają jak cło, chociaż nim nie są

(np. restrykcyjne przepisy fitosanitarne -

podniesione wskaźniki jakości, radiacji,

zanieczyszczenia).

Taryfa celna jest bardzo elastycznym narzędziem

i - w połączeniu ze środkami paracelnymi -

stanowi instrument prowadzenia polityki

eksportowo-importowej stosownie do bieżących,

zmieniających się warunków. Stąd też cele tej

polityki są zróżnicowane - szeroka ochrona

krajowego rynku, bądź też liberalizacja

międzynarodowych stosunków handlowych.

Do środków parataryfowych
zaliczamy:

• Subwencje eksportowe (dopłaty
eksportowe lub zwroty eksportowe). Ich
zadaniem jest wyrównanie eksporterowi
różnicy pomiędzy zawyżoną ceną krajową
a niższą ceną światową. Są to dopłaty o
charakterze zmiennym, podlegające
wahaniom w zależności od poziomu cen
na rynku wewnętrznym a cenami
światowymi. Wspierają eksport
określonych towarów. Subwencje
eksportowe dzieli się na bezpośrednie i
pośrednie.

Do środków parataryfowych
zaliczamy:

• Subwencje bezpośrednie – polegają
na wypłaceniu eksporterom określonej
premii zależnie od wielkości
zrealizowanego eksportu. Mogą to też
być wypłaty na sfinansowanie badań
rynków zagranicznych, reklamy, itd.

Do środków parataryfowych
zaliczamy:

• Subwencje pośrednie – przyjmują one
formę rożnego rodzaju ulg i ułatwień
obniżających koszty produkcji i sprzedaży
oraz ułatwiających eksport. Wśród
najczęściej spotykanych rozróżnia się:
ułatwienia fiskalne (np. ulgi dla
przedsiębiorstw eksportujących), ulgi
kredytowe (obniżenie oprocentowania
kredytów dla eksportu, wydłużenie
okresu karencji, gwarancje państwowe),
itp.

Do środków parataryfowych
zaliczamy:

•Opłaty wyrównawcze - nierzadko mamy do
czynienia z sytuacją przedstawioną wyżej - mimo
zastosowania ceł przywozowych, różnica między
cenami dóbr importowanych (łącznie z cłem) a
ich cenami krajowymi jest na tyle duża, że
import jest opłacalny. Dzieje się tak, gdy towary
importowane w krajach-eksporterach korzystają
z tzw. dopłat eksportowych, (czyli subwencji
rządowych), co sztucznie obniża ich ceny. Mamy
wtedy do czynienia z nieuczciwą konkurencją.
Aby wyeliminować jej skutki, poszczególne kraje
wprowadzały opłaty wyrównawcze, których rolą
było wyrównywanie cen importowych z cenami
krajowymi danych towarów.

Kontyngenty kwotowe - ustala się je głównie

w krajach Unii Europejskiej w przypadku

rynków wykazujących nadwyżki. Określa się

górne limity (kwoty) produktów, które będą

skupione lub dopuszczone do obrotu. W krajach

UE stosuje się dwa rodzaje kontyngentów.

Normy jakościowe i techniczne są

instrumentem o coraz większym znaczeniu w

ochronie rynku krajowego przed konkurencją

zewnętrzną. Restrykcje w tym zakresie

pozwalają uniknąć oskarżeń o nieuczciwą

konkurencję i skutecznie obchodzić

międzynarodowe zobowiązania o wymianie

handlowej. Jest to więc instrument o wysokiej

skuteczności i niskich kosztach.

Mechanizm oddziaływania cła na import i

rynek krajowy

- cena światowa Cs jest niższa od ceny

równowagi;

- przed wprowadzeniem cła podaż krajowa

towaru wynosi Q1 a popyt Q2 ;

- przy cenie światowej Cs resztę popytu

zaspakajał import w wielkości Q2 -Q1;

- wprowadzenie cła na import danego towaru

w wysokości h spowoduje podniesienie ceny

na rynku krajowym do poziomu Cs(1+h);

- popyt spadnie z Q2 do Q4, a podaż wzrośnie

z Q1 do Q3, a wielkość importu spadnie z Q2

-Q1 do Q4 –Q3;

- WNIOSEK: wskutek nałożenia cła popyt
krajowy i import maleją, a podaż krajowa

rośnie.

cena

Cs(1+h)

Cs

ilość towaru

Q

1

Q

4

Q

3

Q

3

cło

podaż

popyt

A

D

G

E

F

C

B

H

Kto traci a kto zyskuje?

ZYSKUJE rząd, bo płatności z tytułu cła to

dochód budżetu państwa. Dochód ten wynosi:

(Q4 – Q3)*h*Cs

ZYSKUJĄ także krajowi producenci, bo

sprzedają swój towar po wyższej cenie Cs(1+h)

(to pole FGDE)

STRATY ponosi społeczeństwo. Pole GAD to

strata wynikająca z nieefektywnej alokacji

zasobów, obecnie ulokowanych w produkcji

danego towaru, gdyby nie cło, zasoby te

znalazłyby zastosowanie w produkcji innych

towarów.

Pole BHC wyraża stratę konsumentów wywołaną

podwyższeniem ceny i w konsekwencji redukcją

popytu.

Motywy pobierania cła przez rząd:

- dążenie władz do zwiększenia dochodów

budżetowych;

- popieranie działalności produkcyjnej w

wybranych dziedzinach;

- osłanianie zatrudnienia w

niekonkurencyjnych wobec zagranicy

gałęziach;

- ochrona pewnych grup społecznych.

BILANS PŁATNICZY KRAJU to zestawienie
wszelkich transakcji gospodarki narodowej
z zagranicą w określonym czasie.

Bilans płatniczy składa się z dwóch części:
 bilansu obrotów bieżących (rachunek

bieżący)
-         bilans handlowy (zestawienie wartości
Ex i Im towarów);
-         bilans usług (zestawienie płatności z
tytułu obrotów usługami);
-         bilans procentów i dywidend
(zestawienie transferów prywatnych np.
przekazy gastarbeiterów, emigrantów oraz
rządowych np. renty zagraniczne, pomoc
gospodarcza);
 
DEFICYT BILANSU BIEŻĄCEGO = przewaga
wydatków nad wpływami

 bilansu obrotów kapitałowych (rachunek

kapitałowy)

-         krótkoterminowe zagraniczne lokaty

kapitałowe (państwowe i prywatne) =

zobowiązania i należności w postaci

zagranicznych papierów wartościowych,

kredytów, wkładów rocznych.

-         kapitały długoterminowe (państwowe i

prywatne) w formie lokat bezpośrednich

(inwestycje produkcyjne) i pośrednich

(papiery wartościowe) oraz kredyty

długoterminowe.

RYNEK WALUTOWY

to taki rynek międzynarodowy, na którym

jedna waluta krajowa może być wymieniana

na inną.

Cena, po której wymieniane są te dwie

waluty to KURS WALUTOWY.

Przykład:

Dla mieszkańców Polski kurs walutowy 0,25

$/zł jest miarą międzynarodowej wartości

złotówki; jest to inaczej liczba jednostek

waluty obcej ($), które można wymienić na

jednostkę waluty krajowej (zł).

Cena równowagi na rynku walutowym

zależy jak zawsze od kształtowania się

popytu i podaży.

Przykład:

Popyt na złotówki pochodzi z dwóch źródeł:

w przypadku dóbr wyprodukowanych w

Polsce i przeznaczonych na Ex do USA,

amerykańscy konsumenci płacą $ a polscy

producenci akceptują tylko złotówki. Także,
gdy Amerykanie chcą kupić polskie aktywa

(papiery wartościowe, etc.) muszą zamienić

dolary na złotówki.

Z drugiej strony podaż złotówek wynika z

polskiego Im towarów amerykańskich i

chęci nabycia aktywów w USA przez

Polaków.

Załóżmy, że 1 butelka wódki kosztuje 20

zł, przy kursie 4 zł/$ (= 0,25 $ za 1 zł)

kosztuje ona 5 $, zaś przy kursie 0,2 $/zł

(= 5 zł/$) kosztuje ona tylko 4 $.

STRONA POPYTU - tak więc przy niższym

kursie złotówki Polska będzie Ex do USA

więcej towarów. Amerykańscy

konsumenci będą w stanie kupić więcej

po niższej cenie dolarowej tych dóbr.

Popyt na złotówki wzrasta w miarę

spadku kursu złotówki.

STRONA PODAŻY – zależy od liczby $

jaką muszą zapłacić Polacy za polski

import z USA. Gdy przelot do Nowego

Jorku kosztuje 400 $, przy kursie 0,25 $/zł

(4 zł/$) wynosi to 1600 zł, ale przy

niższym kursie złotówki 0,2 $/zł (5 zł/$)

jest to równowartość 2000 zł. Niższy kurs

wymienny złotówki oznacza wyższą cenę

w złotówkach i niższy popyt Polaków na

przeloty do NYC.

Gdy kurs ZŁOTÓWKI wyrażonej w

DOLARACH  to mówimy wówczas o

APRECJACJI ZŁOTÓWKI, ponieważ

wzrosła jej międzynarodowa wartość.

Gdy kurs ZŁOTÓWKI wyrażonej w

DOLARACH  to mówimy o

DEPRECJACJI ZŁOTÓWKI, ponieważ

obniżyła się jej wartość

międzynarodowa.

SYSTEM KURSU WALUTOWEGO

jest to określenie warunków i zasad

ustalania przez rząd danego kraju kursu

walutowego.

 stały kurs walutowy – jeśli rząd prowadzi

politykę stałego kursu, to zgadza się on na

utrzymanie wymienialności swej waluty jedynie

przy stały kursie wymiennym (przypadek

szczególny – kurs sztywny).

Waluta jest wymienialna, gdy rząd, działając za

pośrednictwem BC, zobowiązuje się do

skupu/sprzedaży, po stałym kursie, takiej ilości

waluty, jaka zostanie zgłoszona do

sprzedaży/zakupu na rynku.

BC jest zobowiązany do obrony stałego kursu

walutowego. Gdy występuje nadwyżka popytu,

BC uzupełnia podaż ze swoich rezerw

walutowych .

W systemie stałego kursu walutowego

DEWALUACJA (REWALUACJA) oznacza

obniżenie (podwyższenie) kursu danej waluty

przez rząd, który podjął się obrony tego kursu.

 płynny kurs walutowy – oznacza osiągnięcie

równowagi bez konieczności interwencji

bezpośredniej państwa.

Mamy tu dwie odmiany tego systemu:

 bez interwencji BC na rynku walutowym (clean

floating)

 z interwencją BC na rynku walutowym (dirty

floating) – polegającą na sprzedaży i kupnie

waluty, aby oddziaływać na zmniejszenie

przejściowych i spekulacyjnych odchyleń kursu.

REALNY KURS WALUTOWY

Jeśli kurs $ do złotówki spada z 0,25 $/zł (4 zł/$) do

0,2 $/zł (5 zł/$) to towary polskie tanieją w walucie

obcej, a dobra amerykańskie stają się droższe w

złotówkach. Powinno to spowodować  polskiego

eksportu i  wolumenu importu do Polski. Czy tak

jest?

Wpływ na to, prócz spadku nominalnego kursu

walutowego, ma stopa inflacji.

REALNY KURS WALUTOWY =

(CENA TOWARÓW POLSKICH W ZŁ/

/CENA TOWARÓW AMERYKAŃSKICH W $ ) * KURS

WALUTOWY $/ZŁ

PRZEGLĄD POLITYKI KURSOWEJ W

POLSCE W LATACH 1990-2000

    OKRES KURSU SZTYWNEGO od

1stycznia 1990

Dylematy:

 jaki reżim kursowy?

 jaki zakres wymienialności jaki zakres

wymienialności złotego?

 jaka skala dewaluacji?

PRZEGLĄD POLITYKI KURSOWEJ W

POLSCE W LATACH 1990-2000

1990 r.
• 1) 1 stycznia ustalono kurs sztywny dolara USA na poziomie

9500 zł za 1 dolara USA.

1991 r.
• 1) 16 maja 1991 r. po blisko półtorarocznym obowiązywaniu

kursu dolara USA na poziomie 9500 zł za 1 dolara, dokonano

skokowej dewaluacji złotego o

16, 8% podwyższając kurs oficjalny dolara do poziomu 11100

zł.

• Jednocześnie w celu pewnego uelastycznienia wskaźników

kursowych powiązano je z koszykiem

walutowym odzwierciedlającym płatniczą i geograficzną

strukturę naszego handlu zagranicznego. Koszyk walutowy

składa się w 45% z dolara USA, w 35% z marki niemieckiej, w

10% z funta brytyjskiego, w 5% z franka francuskiego i w 5% z

franka szwajcarskiego.

PRZEGLĄD POLITYKI KURSOWEJ W

POLSCE W LATACH 1990-2000

• Następnie w październiku 1991 r. dokonano dalszej

modyfikacji

polityki

kursowej,

a

mianowicie

16

października

wprowadzono

zasadę

pełzającej

dewaluacji złotego w stosunku do koszyka walutowego o

1,8% średniomiesięcznie, w wyniku czego dolar wzrósł w

NBP do końca grudnia 1991 r. o dalsze 4,3%

• Przedział dopuszczalnego wahania kursu złotego na

rynku międzybankowym w stosunku do kursu centralnego

wyznaczanego przez NBP na podstawie zasady pełzającej

dewaluacji ustalono na poziomie +/- 0, 5%, co w praktyce

oznaczało, że NBP był zobowiązany do natychmiastowego

skupowania walut od banków komercyjnych.

PRZEGLĄD POLITYKI KURSOWEJ W

POLSCE W LATACH 1990-2000

1992 r
• W 1992 r. utrzymano zasadę pełzającej dewaluacji

złotego o 1, 8% miesięcznie w stosunku do koszyka

walut, przy czym w końcu lutego dokonano jednorazowej

korekcyjnej dewaluacji złotego o 10, 7% w stosunku do

koszyka walut.

1993 r.
• 27 sierpnia dokonano zmniejszenia dewaluacji

pełzającej z 1, 8% do 1, 6% miesięcznie w stosunku do

koszyka walut z jednoczesnym dokonaniem dewaluacji

skokowej złotego o 7, 4% w stosunku do koszyka walut.

PRZEGLĄD POLITYKI KURSOWEJ W

POLSCE W LATACH 1990-2000

1994 r.
• nie było już dewaluacji skokowej złotego.
• dokonano obniżenia dewaluacji

pełzającej dwukrotnie:

– 13 września z 1, 6% do 1, 5% w stosunku do

koszyka walut,

– 30 listopada z 1, 5% do 1, 4% w stosunku do

koszyka walut.

PRZEGLĄD POLITYKI KURSOWEJ W

POLSCE W LATACH 1990-2000

1995 r.

• 16 lutego dokonano obniżenia dewaluacji pełzającej z 1, 4% do

1,2% miesięcznie w stosunku do koszyka walut. Rozszerzono

przedział dopuszczalnego wahania

kursu na rynku międzybankowym w stosunku do centralnego kursu

NBP z+ /- 0.5% do 2%.

• 16 maja 1995 r. dokonano radykalnej zmiany w mechanizmie

kursowym. Kurs centralny ustalany każdego dnia przez NBP dla

dolara USA i marki niemieckiej nie ma już charakteru

obowiązującego, którego naruszenie byłoby prawnie niedozwolone,

lecz ma charakter jedynie inicjujący (referencyjny) w grze

rynkowej, której Uczestnikami są z jednej strony NBP, z drugiej

banki komercyjne. Przy tym NBP zobowiązał się (w ustaleniach z

rządem) do utrzymania kursu rynkowego złotego w stosunku do

koszyka walutowego na międzybankowym rynku dewizowym w

granicach+ /- 7% od kursu centralnego wyznaczanego przez NBP

według dotychczasowych zasad pełzającej dewaluacji złotego, co

oznaczało, że NBP ma obowiązek interweniować na rynku

międzybankowym jeśli kurs rynkowy dolara USA i marki

niemieckiej odchyla się o więcej niż o 7% od kursu

centralnego.

PRZEGLĄD POLITYKI KURSOWEJ W

POLSCE W LATACH 1990-2000

1996 r.
• 8 stycznia NBP obniża tempo

dewaluacji kroczącej złotego z 1, 2% do
1% miesięcznie w stosunku do koszyka
walut.

1997 r.
• Nie było zmian w stosunku do roku

poprzedniego.

PRZEGLĄD POLITYKI KURSOWEJ W

POLSCE W LATACH 1990-2000

1998 r.

• 26 lutego Rada Polityki Pieniężnej obniża tempo

dewaluacji kroczącej złotego z 1% do 0, 8% miesięcznie

w stosunku do koszyka walut i rozszerza zakres przedziału

wahań kursu rynkowego od centralnego z+/-7% do+ /-

10%.

• 16 lipca 1998 r. Rada Polityki Pieniężnej zmniejsza

tempo miesięcznej dewaluacji złotego z 0,8% do 0,

65% utrzymując zakres wahań kursu rynkowego od

centralnego na poziomie+ /-10%.

• 9 września 1998 r. Rada Polityki Pieniężnej dokonała

dalszego ograniczenia tempa miesięcznej dewaluacji

złotego w stosunku do koszyka walut do poziomu 0, 5%.

PRZEGLĄD POLITYKI KURSOWEJ W

POLSCE W LATACH 1990-2000

1999 r.
• W marcu 1999 r. rozszerzono pasmo

dopuszczalnych wahań kursu złotego do
30%

• W czerwcu 1999 r. NBP zaprzestał

organizowania tzw. fixingu transakcyjnego

2000 r.
• 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego został

całkowicie upłynniony.

Efekt wolumenowy i cenowy ToT

Warunek Marshalla-Lernera

Terms of Trade (ToT) – stosunek ceny

dobra exportowanego do ceny dobra

importowanego, nazywane warunkami

wymiany. Terms of Trade może być

cenowy lub nominalny. Wskaźnik ten

pokazuje zmiany siły nabywczej eksportu

w stosunku do importu poszczególnych

krajów.

Terms of trade

- cenowe:

)

0

(

)

1

(

)

0

(

)

1

(

)

0

(

)

0

(

)

1

(

)

1

(

t

im

t

im

t

ex

t

ex

t

im

t

ex

t

im

t

ex

tot

P

P

P

P

P

P

P

P

N









Terms of trade
- ilościowe (realne)

N

tot-

wol.

=

)

0

(

)

0

(

)

1

(

)

1

(

t

im

t

ex

t

im

t

ex

Q

Q

Q

Q



Zmiany w czasie tego wskaźnika

wskazują jak zmieniają się korzyści

krajów prowadzących wymianę. Poprawa

terms of trade następuje, gdy ceny dóbr

eksportowanych w okresie 1 roku rosną

szybciej niż ceny dóbr importowanych. Za

eksport będzie można kupić więcej dóbr

importowanych, rośnie siła nabywcza

eksportu a więc zapłacimy mniej za

import.

Jeżeli sytuacja jest odwrotna - relacja jest

odwrotna - za eksport można kupić mniej.

Na kształtowanie się wskaźnika Terms of

Trade decydujący wpływ maja ceny na

rynkach światowych.

Twierdzenie Marshalla-

Lernera

• Dewaluacja waluty krajowej wywiera pozytywny

wpływ na bilans handlowy tylko wtedy, gdy suma
elastyczności popytu krajowego na import i
popytu zagranicznego na eksport jest większa
od jedności

1





z

k





• Dewaluacja może poprawić bilans

handlowy jeśli popyt zagraniczny
na eksport z Polski i popyt
krajowy na import cechują się
wysoką elastycznością

Polityka fiskalna i monetarna, a

system stałego kursu walutowego

Polityka fiskalna i monetarna, a

system płynnego kursu

walutowego