„Wydzielanie i rola

somatostatyny, motyliny i

gastryny w regulacji czynności

motorycznej i wydzielniczej

układu pokarmowego.”

Olga Duda
Krystian Gagoś
Igor
Dzierżanowski

25.01.20
11

Gastryna || Igor Dzierżanowski

GASTRYNA

Jest hormonem produkowanym przez komórki G*
zlokalizowane w części odźwiernikowej żołądka oraz
w początkowej części dwunastnicy. Gastryna nie
jest jednolitym hormonem, składa się z mieszanki
różnych związków. Do głównych działań
fizjologicznych zalicza się wydzielanie kwasu
solnego oraz wpływ na prawidłowy stan błony
śluzowej żołądka.

*komórki G - komórki endokrynowe, zlokalizowane głównie w błonie śluzowej
żołądka. Wydzielają hormon - gastrynę. Są unerwiane przez nerw błędny
(pobudza wydzielanie gastryny poprzez uwalnianie GRP).

Gastryna || Igor Dzierżanowski

BUDOWA

• gastryna-34 - peptyd 34-aminokwasowy
• gastryna-17 - peptyd 17-aminokwasowy
• gastryna14 - peptyd 14-aminokwasowy

Gastryna

nie jest jednolitym związkiem, jest to

hormon złożony z kilku peptydów:

Prekursory Gastryny:

• preprogastryna

• progastryna

Gastryna || Igor Dzierżanowski

Głównym miejscem wytwarzania,
magazynowania i uwalniania gastryny są
komórki G błony śluzowej części
odźwiernikowej żołądka i początkowego
odcinka dwunastnicy.

WYDZIELANIE

Miejsce

:

żołądek

dwunastnica

Stężenie hormonu w proksymalnej
części dwunastnicy jest dwukrotnie
mniejsze niż w dystalnej części
żołądka, jednakże ze względu na
stosunek wielkości (2:1), ilość
hormonu w obu narządach jest
porównywalna.

•rozciągnięcia gruczołów
odźwiernikowych –
obecność pokarmu

•produkty trawienia białek: polipeptydy
i
niektóre aminokwasy
•Jony Ca

2

+

(produkty mleczne) (z tym

że
pobudzają równocześnie bezpośrednio
komórki okładzinowe)

c.d. WYDZIELANIE

Pobudzanie wydzielania:

Gastryna || Igor Dzierżanowski

Gastryna || Igor Dzierżanowski

Fazy wydzielania:

W wydzielaniu trawiennym wyróżnia się

trzy nakładające się fazy:

1) Faza głowowa
2) Faza żołądkowa
3) Faza jelitowa

c.d. WYDZIELANIE

Gastryna || Igor Dzierżanowski

faza głowowa:

Uwalnianie gastryny w fazie głowowej

jest niewielkie i pośredniczy w tym GRP

(gastrin-realising peptide - peptyd

uwalniający gastrynę) uwalniany z

zakończeń neuronów peptydergicznych

w pobliżu komórek G.

c.d. WYDZIELANIE

Gastryna || Igor Dzierżanowski

Uwalnianie gastryny w tej fazie jest duże i

związane zarówno z uwalnianiem GRP, jak i

z bezpośrednim działaniem produktów

trawienia białek (peptony* i aminokwasy) w

świetle żołądka na komórki G. Ponadto

pewien wpływ ma także rozciąganie

żołądka, które aktywuje śródścienne

odruchy cholinergiczne pobudzające

komórki G.

faza żołądkowa:

c.d. WYDZIELANIE

*peptony - polipeptydy tworzące się podczas enzymatycznego rozpadu

białek. Zawierają liczne wolne aminokwasy i krótkie łańcuchy peptydowe,

pewne witaminy i czasami węglowodany.

Gastryna || Igor Dzierżanowski

W tej fazie uwalnianie gastryny jest

niewielkie i zachodzi zarówno pod

wpływem działania produktów trawienia

białek na komórki G, jak i GRP

uwalnianego miejscowo przez neurony

dwunastnicy.

c.d. WYDZIELANIE

faza jelitowa:

Gastryna || Igor Dzierżanowski

c.d. WYDZIELANIE

•gwałtowny spadek pH (poniżej 3,0)
–
świadczy to o dostatecznej ilości HCl

•sekretynę

•somatostatynę

Wydzielanie hamowane jest
przez:

Nadmierne wydzielanie gastryny

powoduje patologiczne

wydzielanie kwasu solnego. Zjawisko to jest charakterystyczne
dla nowotworów wywodzących się z komórek produkujących
gastrynę – gastrinoma (guz gastrynowy), wywołujących zespół
Zollingera-Ellisona. W schorzeniu tym pobudzone komórki
okładzinowe wydzielają duże ilości kwasu solnego, w efekcie
czego dochodzi do owrzodzenia żołądka, dwunastnicy, a nawet
jelita cienkiego.

Gastryna || Igor Dzierżanowski

Obejmuje silne pobudzenie komórek do
wydzielania pepsynogenu (proenzym* pepsyny)
oraz poprzez pobudzenie wydzielania histaminy
- działanie na komórki okładzinowe produkujące
kwas solny.

ZAKRES DZIAŁANIA

Wzmaga aktywność motoryczną

przewodu pokarmowego (perystaltykę).

Szczególnie:
• żołądka
• jelita cienkiego
• okrężnicy
• pęcherzyka żółciowego.

*proenzym - nieaktywny prekursor enzymu

Gastryna || Igor Dzierżanowski

Ponadto wzmaga:

• skurcz toniczny dolnego mięśnia zwieracza

przełyku (sygnał że żołądek jest pełen i nie

może przyjąć więcej pokarmu) i zwieracza

odźwiernika

• hamuje skurcz mięśnia zwieracza krętniczo -

kątniczego i mięśnia zwieracza bańki

wątrobowo - trzustkowej

• wzmaga przepływ krwi przez trzewia

• ma wpływ troficzny na proliferację(mnożenie

się) komórek błony śluzowej żołądka i

dwunastnicy oraz jelita grubego.

c.d. ZAKRES DZIAŁANIA

Gastryna || Igor Dzierżanowski

c.d. ZAKRES DZIAŁANIA

Gastryna jest jednym z czynników wpływających

na wydzielanie i skład żółci. Cechą

charakterystyczną stymulacji wydzielania żółci

wywołanej hormonami, jest zwiększenie objętości

żółci i stężenia w niej HCO

3

-

i Cl

-

.

Jednakże wpływ gastryny jest słabszy, niż działanie

sekretyny i jej homologów.

Pod wpływem gastryny, jak również stymulacji

wydzielania żołądkowego kwasu solnego, który

przechodzi do dwunastnicy, następuje uwolnienie

sekretyny i CCK (cholecystokinina), a te z kolei

pobudzają wydzielanie trzustkowe.

Somatostatyna || Krystian Gagoś

SOMATOSTATYN

A

*komórki D, dawniej komórki delta, gruczołowe komórki wewnątrzwydzielnicze
wysp trzustkowych kręgowców pochodzenia neuroektodermalnego stanowią
ok. 5–10% liczby wszystkich komórek wysp trzustkowych.

Hormon peptydowy (neuropeptyd) ssaków
występujący w dwóch odmianach molekularnych.
Pierwotnie odkryty w podwzgórzu. Centra
wydzielania rozlokowane są w ponadto w
niektórych neuronach ośrodkowego układu
nerwowego, komórkach D* wysp trzustki oraz w
komórkach gruczołowy (D) błony śluzowej żołądka
i jelit.

Somatostatyna || Krystian Gagoś

BUDOWA

• somatostatyna 14 (SS14) – zbudowana z
14 aminokwasów

•somatostatyna 28 (SS28) – zbudowana z
28 aminokwasów

Somatostatyna

to cykliczny oligopeptyd

występujący głównie w dwóch odmianach
molekularnych:

Somatostatyna || Krystian Gagoś

Obydwie odmiany somatotropiny powstają na drodze
proteolitycznego rozkładu prosomatostatyny (92
aminokwasy), której prekursorem jest z koleji
preprosomatostatyna (116 aminokwasów)

POWSTAWANIE

Somatostatyna 28

Somatostatyna || Krystian Gagoś

Miejsce

:

WYDZIELANIE

trzustka

podwzgórze

Proporcja pomiędzy SS 14 i SS 28
zależy od rodzaju tkanki. W
neuronach, podwzgórzu jak i w
trzustce dominującą formą jest SS 14
natomiast SS 28 dominuje w
wydzielaniu żołądkowym i jelitowym.

Somatostatynę zidentyfikowano w nerwach układu
autonomicznego, neuronach splotów śródściennych żołądka,
jelit i trzustki, a także w komórkach dokrewnych typu D.
W mniejszej ilości występują pośród komórek
parafolikularnych tarczycy oraz w nadnerczach, nerkach,
prostacie i łożysku

• występuje stałe wydzielanie
spontaniczne pod wpływem
pobudzenia nerwów błędnych

• dodatkowe pobudzenie następuje po
pokarmie szczególnie zawierającym
glukozę i tłuszcze.

Pobudzanie wydzielania:

Somatostatyna || Krystian Gagoś

Uwalnianie i działanie somatostatyny może odbywać się na drodze:
dokrewnej, parakrynnej lub neurokrynnej

WYDZIELANIE

Somatostatyna || Krystian Gagoś

Obydwie formy wykazują podobny potencjał działania
biologicznego i silnie wiążą się ze specyficznymi
receptorami błonowymi. Efektem połączenia hormonu z
receptorami jest:

• hamowanie aktywności wewnątrzkomórkowej cyklazy
adenylowej,
• spadek stężenia jonów wapnia w cytozolu,
• aktywacja białek fosfatazy tyrozynowej

Specyficzne efekty działania zależne są od miejsca
wydzielania hormonu zawsze jednak powodują inhibicję
sekrecji.

ZAKRES DZIAŁANIA

Sposób działania:

Somatostatyna || Krystian Gagoś

W aspekcie przysadki mózgowej złożone działanie
somatotropiny powoduje w konsekwencji:

• zahamowanie sekrecji somatotropiny.

Wpływa także na wydzielanie:

• prolaktyny
• hormonu tyreotropowego
• hormonów gruczołu tarczowego.

ZAKRES DZIAŁANIA

Przysadka mózgowa

:

Somatostatyna || Krystian Gagoś

Somatostatyny wykazuje głównie działanie
parakrynne na komórki trzustki i w ten sposób
• hamuje wydzielanie

insuliny i glukagonu

(poprzez

inhibicję działania

cholocystokininy

)

• ogranicza działanie

sekretyny

(odpowiedzialnej za

uwalnianie wodorowęglanów)

ZAKRES DZIAŁANIA

Trzustka:

Somatostatyna || Krystian Gagoś

Somatostatyna hamuje wydzielanie:
• kwasu żołądkowego
• pepsyny
• gastryny
• obniża tempo opróżniania żołądka
• zmniejsza skurcze mięśni gładkich
• przepływ krwi w jelitach

ZAKRES DZIAŁANIA

Żołądek i jelita:

Somatostatyna || Krystian Gagoś

Przy nadprodukcji mogą występować:
• cukrzyca
• biegunka tłuszczowa
• utrata masy ciała
• spadek wydzielania żołądkowego

Somatostatyna jest szybko eliminowana z krążęnia i jej
półokres zaniku u człowieka wynosi

1-3 min.

NADPRODUKCJA

Została wyosobniona przez Browna podczas
oczyszczania ubocznej frakcji wyciągu z jelit
świńskich przeznaczonego do otrzymania

sekretyny.

Wykazywała ona silne działanie
pobudzające aktywność motoryczną
woreczków utworzonych z trzonu i antrum

żołądka.

Motylina || Olga Duda

MOTYLINA

Motylina || Olga Duda

BUDOWA

•Phe-

Val

-

Pro

-

Ile

-

Phe

-

Thr

-

Tyr

-

Gly

-

Glu

-

Leu

-

Gln

-

Arg

-

Met

-Gln-Glu-Lys-Glu-Arg-Asn-Lys-

Gly-Gln

Motylina to linijny peptyd złożony z 22
aminokwasów o sekwencji:

Motylina || Olga Duda

Motylina powstaje z nieaktywnej cząstki

prohormonu. Ma częściowo podobną strukturę

do innego hormonu peptydowego greliny i

wspólne z nim pochodzenie. Syntetyzowana

jest przez komórki M(Mo) z układu APUD w

dwunastnicy i w mniejszym stopniu w jelicie

czczym i krętym (biodrowym). Aktywność

biologiczna motyliny związana jest z N-

końcowym fragmentem jej cząsteczki.

POWSTAWANIE

Motylina || Olga Duda

Do zakresu działania biologicznego motyliny należy
pobudzenie aktywności motorycznych przewodu
pokarmowego. Po jej wstrzyknięciu u głodnych psów
obserwuje się niemal natychmiastowe wystąpienie w
dwunastnicy kompleksu aktywności bioelektrycznej
(MMC), która przesuwa się na obwód, podobnie jak
zwykły kompleks krążący wzdłuż jelit w cyklach 90-
120/min.

ZAKRES DZIAŁANIA

Sposób działania:

Wskazywałoby to na udział

motyliny w wyzwalaniu
cyklicznych kompleksów
bioelektrycznych w stanach
prawidłowych, zwłaszcza że
poziom immunoreaktywnej
motyliny we krwi wskazuje także
cykliczne wahania ze szczytem
przypadającym na okresy tuż
przed rozpoczęciem nowego
kompleksu MMC w dwunastnicy.
Te cykliczne zmiany poziomu
motyliny zanikają po pokarmie,
kiedy także znikają MMC i w
jelitach pojawia się motoryka
typu trawiennego.

Motylina || Olga Duda

ZAKRES DZIAŁANIA

Zahamowanie uwalniania motyliny można uzyskać także przez

stosowanie atropiny lub somatostatyny, co przemawia za rolą
nerwowego komponenta cholinergicznego w uwalnianiu motyliny i
powstawaniu MMC. U ludzi także obserwowano wzrost motyliny tuż
przed rozpoczęciem MMC w dwunastnicy, ale somatostatyna raczej
przyspieszała pojawienie się MMC mimo hamowania uwalniania
motyliny. Podobne efekty somatostatyny opisano także u psów,
więc nie jest całkiem jasne, czy cykliczne wahania motyliny są
faktycznie przyczyną MMC, czy też zjawiskiem mu towarzyszącym.

Motylina || Olga Duda

ZAKRES DZIAŁANIA

W okresie trawiennym motylina pobudza

skurcze żołądka, przez co przyspiesza jego
opróżnianie szczególnie z zawartości płynnej i
pobudza nieco wydzielanie pepsyny i kwasu z
żołądka oraz wydzielanie wodorowęglanów i białka
enzymatycznego z trzustki. (w tym czasie jednak
działanie motyliny jest słabsze niż w okresie
międzytrawiennym).

ZAKRES DZIAŁANIA

Motylina || Olga Duda

Rola fizjologiczna motyliny wiąże się z

inicjowaniem okresowych aktywności motorycznych
żołądka i jelit oraz z okresowymi wzrostami
wydzielania żołądkowego, trzustkow-żółciowego i
jelitowego, jakie im towarzyszy. Na podstawie
własnych badań stwierdzono że motylina może
pobudzać wydzielanie żołądkowo-jelitowe w okresie
wzrostu aktywności motorycznej jelit.

Motylina || Olga Duda

ROLA FIZJOLOGICZNA

SOMATOSTATYN

A

MOTYLINA

GASTRYNA

KOMÓRKI

PRODUKUJĄCE

HORMON

neurony układu

autonomicznego, splotów

śródściennych żołądka,

jelit i trzustki oraz

komórki dokrewne typu D

hormon tkankowy

produkowany przez

wyspecjalizowane

komórki jelita

cienkiego

komórki G błony

śluzowej części
odźwiernikowej

żołądka i

początkowego

odcinka dwunastnicy

POWÓD

WYDZIELANIA

stałe wydzielanie i pod

wpływem pokarmu

pod wpływem

pokarmu

rozciągnie gruczołów

odźwiernikowych

przez pokarm,

polipeptydy,

aminokwasy,

jony Ca

2

+

HAMOWANIE

WYDZIELANIA

przy braku pokarmu

zmniejszone wydzielanie

stosowanie

atropiny lub

somatostatyny,

brak pokarmu

gwałtowny spadek

pH (poniżej 3,0),

sekretynę,

somatostatynę

PODSTAWOWE

FUNKCJE

paraktynne i endokrynne

działanie hamujące na

wydzielanie zewnętrzne i

dokrewne gruczołów

trawiennych

stymuluje skurcze

mięśni gładkich

jelita, bierze udział

w regulacji

motoryki przewodu

pokarmowego

przede wszystkim

w okresie

międzytrawiennym

wzmaga

perystaltykę i

wydzielanie

pepsynogenu,

wzmaga przepływ

krwi przez trzewia

oraz

skurcz toniczny

dolnego mięśnia

zwieracza przełyku

TABELKA PODUSMOWUJĄCA

„Wydzielanie i rola somatostatyny, motyliny i

gastryny w regulacji czynności motorycznej i

wydzielniczej układu pokarmowego.”

Olga Duda
Krystian Gagoś
Igor
Dzierżanowski

25.01.20
11

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ