1

1

May 20, 2021

May 20, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

1.

1.

Wprowadzenie

Wprowadzenie

Intuicja jest rodzajem procesu tworczego, który w zakresie doznań

Intuicja jest rodzajem procesu tworczego, który w zakresie doznań

subiektywnych cechuje nagłość pojawienia sie wyniku (decyzji

subiektywnych cechuje nagłość pojawienia sie wyniku (decyzji

percepcyjnej, behawioralnej lub decyzji o rozwiązaniu problemu). Stuktura

percepcyjnej, behawioralnej lub decyzji o rozwiązaniu problemu). Stuktura

intuicji twórczej ma charakter holistyczny, nieliniowy. Holistyczność wiąże

intuicji twórczej ma charakter holistyczny, nieliniowy. Holistyczność wiąże

się z koniecznością równoległego i równoczesnego dokonywania się wielu

się z koniecznością równoległego i równoczesnego dokonywania się wielu

operacji umysłowych.

operacji umysłowych.

Kierunek intuicji twórczej nazwaliśmy akomodatywnością – zaprzeczenie

Kierunek intuicji twórczej nazwaliśmy akomodatywnością – zaprzeczenie

projekcyjności, rzutowania dotychczasowego doświadczenia w

projekcyjności, rzutowania dotychczasowego doświadczenia w

rozpoznawaną aktualnie rzeczywistość. Dominacja procesu akomodacji

rozpoznawaną aktualnie rzeczywistość. Dominacja procesu akomodacji

oznacza łatwość wychodzenia w danym akcie poznania odo oryginału.

oznacza łatwość wychodzenia w danym akcie poznania odo oryginału.

Intuicja asymilacyjna też istnieje. Jest to rodzaj poznania, który nazwaliśmy

Intuicja asymilacyjna też istnieje. Jest to rodzaj poznania, który nazwaliśmy

„intuicją kobiecą” i „chłopskim rozumem”, która może oznaczać projekcję

„intuicją kobiecą” i „chłopskim rozumem”, która może oznaczać projekcję

nastawień lękowych albo oczekiwać związanych z częstością zdarzeń

nastawień lękowych albo oczekiwać związanych z częstością zdarzeń

danego rodzaju.

danego rodzaju.

Motywacja wytworzona podczas medytacji i sprzyjająca wglądom twórców

Motywacja wytworzona podczas medytacji i sprzyjająca wglądom twórców

zachodznich jest bardzo podobna. Zasadniczym jej wyróżnikiem jest brak

zachodznich jest bardzo podobna. Zasadniczym jej wyróżnikiem jest brak

koncetracji na zadaniu czy celu. Motywacja paracelowa. Zauważono też,

koncetracji na zadaniu czy celu. Motywacja paracelowa. Zauważono też,

że stan taki szczególnie łatwo osiągają osoby nie skoncentrowane na

że stan taki szczególnie łatwo osiągają osoby nie skoncentrowane na

sobie, bowiem zachowanie ich jest wolne od dodatkowego zadania, jakim

sobie, bowiem zachowanie ich jest wolne od dodatkowego zadania, jakim

jest obrona ego lub satysfakcjonowanie otoczenia (konformizm).

jest obrona ego lub satysfakcjonowanie otoczenia (konformizm).

Rola uwagi w procesie intuicji

Rola uwagi w procesie intuicji

tworczej

tworczej

2

2

May 20, 2021

May 20, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

2. Uwaga ekstensywna w intuicji twórczej

2. Uwaga ekstensywna w intuicji twórczej

Ekstensywną przeciwstawiamy uwadze intensywnej, wąsko zorientowanej na jeden obiekt

Ekstensywną przeciwstawiamy uwadze intensywnej, wąsko zorientowanej na jeden obiekt

lub cel. Ekstensywna uwaga obejmuje szeroki kontekst oddziaływań zarówno

lub cel. Ekstensywna uwaga obejmuje szeroki kontekst oddziaływań zarówno

zewnętrznych, jak i wewnętrznych podmiotu.

zewnętrznych, jak i wewnętrznych podmiotu.

2.1. Mechanizm uwagi ekstensywnej

2.1. Mechanizm uwagi ekstensywnej

Uwagę definiowano jako zamierzone lub mimowolne skierowanie aktywności poznawczej na

Uwagę definiowano jako zamierzone lub mimowolne skierowanie aktywności poznawczej na

jakiś bodziec. Uwaga ekstensywna nie jest jednak związana z pojedynczym obiektem

jakiś bodziec. Uwaga ekstensywna nie jest jednak związana z pojedynczym obiektem

i jest raczej mimowolna. Uwagę można ująć jako beztreściową własność procesu

i jest raczej mimowolna. Uwagę można ująć jako beztreściową własność procesu

orientacyjnego, związaną z funkcją selekcjonowania informacji – zależnie od stanu

orientacyjnego, związaną z funkcją selekcjonowania informacji – zależnie od stanu

motywacyjnego. Zakres i głębokość przetwarzania informacji jest istotne. Zakres

motywacyjnego. Zakres i głębokość przetwarzania informacji jest istotne. Zakres

związany jest z operacją selekcjonowania, a głębokość z tzw. Koncentracją, a więc

związany jest z operacją selekcjonowania, a głębokość z tzw. Koncentracją, a więc

wysiłkiem poznawczym.

wysiłkiem poznawczym.

Ekstensywna ma szeroki zakres i płytki poziom analizy info.

Ekstensywna ma szeroki zakres i płytki poziom analizy info.

Motywacja paracelowa wiąże się z wyrównywaniem gotowości percepcyjnej dla większości

Motywacja paracelowa wiąże się z wyrównywaniem gotowości percepcyjnej dla większości

obiektów, a więc i z wyrównaniem dostępności kategorii percepcyjnych.

obiektów, a więc i z wyrównaniem dostępności kategorii percepcyjnych.

Automatyczne przetwarzanie informacji przebiega bezwysiłkowo i bardzo szybko. Ta

Automatyczne przetwarzanie informacji przebiega bezwysiłkowo i bardzo szybko. Ta

operacja jest introspekcyjnie niedostępna. Brak „wglądu” w przebieg czynności

operacja jest introspekcyjnie niedostępna. Brak „wglądu” w przebieg czynności

automatycznych powoduje, że nie można ich wygasić, gdy już zostały zainicjowane,

automatycznych powoduje, że nie można ich wygasić, gdy już zostały zainicjowane,

ani – tym bardziej – zmodyfikować.

ani – tym bardziej – zmodyfikować.

Kontrolowane przetwarzanie informacji według Shiffrina i Schneidera polega na czasowej

Kontrolowane przetwarzanie informacji według Shiffrina i Schneidera polega na czasowej

aktywizacji elementarnych jednostek pamięci pod kontrolą i dzięki uwadze

aktywizacji elementarnych jednostek pamięci pod kontrolą i dzięki uwadze

podmiotu. Procesy kontrolowane wymagają wysiłku z powodu pełnego udziału STM o

podmiotu. Procesy kontrolowane wymagają wysiłku z powodu pełnego udziału STM o

ograniczonej pojemności. Przebiegają one wolno i pojedynczo, ale dzięki nim

ograniczonej pojemności. Przebiegają one wolno i pojedynczo, ale dzięki nim

człowiek radzi sobie w sytuacjach niestandardowych.

człowiek radzi sobie w sytuacjach niestandardowych.

Rola uwagi w procesie intuicji

Rola uwagi w procesie intuicji

tworczej

tworczej

3

3

May 20, 2021

May 20, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

Badania Kahnemana i Triesman nad uwagą „osłabioną” stanowią jedną z linii

Badania Kahnemana i Triesman nad uwagą „osłabioną” stanowią jedną z linii

dowodowych przeczących pełnej automatyzacji procesów poznawczych.

dowodowych przeczących pełnej automatyzacji procesów poznawczych.

Uwagę ekstensywną cechuje wzbudzenie szerokiego kontekstu jednostek

Uwagę ekstensywną cechuje wzbudzenie szerokiego kontekstu jednostek

pamięciowych. Uwagę osłabioną badano wprowadzając w pole widzenia

pamięciowych. Uwagę osłabioną badano wprowadzając w pole widzenia

wzrasającą liczbę bodźców kontekstowych. Wyjaśniano ją tak: rozpoznanie

wzrasającą liczbę bodźców kontekstowych. Wyjaśniano ją tak: rozpoznanie

każdego obiektu polega na aktywizowaniu odpowiadającej jemu jednostki

każdego obiektu polega na aktywizowaniu odpowiadającej jemu jednostki

pamięciowej. Autorzy nazywają ją klasyfikatorem i podkreślają jego

pamięciowej. Autorzy nazywają ją klasyfikatorem i podkreślają jego

zmysłowo-semantyczny charakter.

zmysłowo-semantyczny charakter.

...

...

Rola uwagi w procesie intuicji

Rola uwagi w procesie intuicji

tworczej

tworczej

4

4

May 20, 2021

May 20, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

3. Test Stroopa jako narzędzie pomiaru intensywności vs. Ekstensywności uwagi

3. Test Stroopa jako narzędzie pomiaru intensywności vs. Ekstensywności uwagi

Niespójność koloru z treścią słowa powoduje wydłużenie RT i błędy – z powodu

Niespójność koloru z treścią słowa powoduje wydłużenie RT i błędy – z powodu

interferencji dwóch niezgodnych reakcji. Automatyczna czynność (czytanie) musi

interferencji dwóch niezgodnych reakcji. Automatyczna czynność (czytanie) musi

zostać rozhamowana by nazwać właściwie kolor czcionki.

zostać rozhamowana by nazwać właściwie kolor czcionki.

Z kolei osłabienie interferencji w teście Stroopa obecnością bodców kontekstowych

Z kolei osłabienie interferencji w teście Stroopa obecnością bodców kontekstowych

można wyjaśnić płytszą penetracją jednostki pamięciowej identyfikującej

można wyjaśnić płytszą penetracją jednostki pamięciowej identyfikującej

„kolorowe słowo”. Poszerzenie zakresu uwagi pozostawia człowieka na poziomie

„kolorowe słowo”. Poszerzenie zakresu uwagi pozostawia człowieka na poziomie

bardziej zmysłowego rozpoznawania, z możliwością niespostrzeżenia treści słowa.

bardziej zmysłowego rozpoznawania, z możliwością niespostrzeżenia treści słowa.

4. Hipotezy i procedura badawcza

4. Hipotezy i procedura badawcza

1)

1)

Intuicjoniści częściej i łatwiej osiągają stan uwagi ekstensywnej niż racjonaliści

Intuicjoniści częściej i łatwiej osiągają stan uwagi ekstensywnej niż racjonaliści

2)

2)

Sytuacja sprzyjająca wytworzeniu motywacji paracelowej oddziałuje szczególnie

Sytuacja sprzyjająca wytworzeniu motywacji paracelowej oddziałuje szczególnie

efektywnie na intuicjonistów. Stąd interakcja wpływów sytuacyjnych i

efektywnie na intuicjonistów. Stąd interakcja wpływów sytuacyjnych i

osobowościowych daje najlepszy efekt osiągania uwagi ekstensywnej.

osobowościowych daje najlepszy efekt osiągania uwagi ekstensywnej.

ZN:

ZN:

-warunki motywacyjne: motywacja paracelowa vs. Motywacja zadaniowa

-warunki motywacyjne: motywacja paracelowa vs. Motywacja zadaniowa

-

Warunki osobowościowe: intuicjoniści- racjonaliści

Warunki osobowościowe: intuicjoniści- racjonaliści

ZZ:

ZZ:

Charakter uwagi: ekstensywna vs. Intensywna.

Charakter uwagi: ekstensywna vs. Intensywna.

Rola uwagi w procesie intuicji

Rola uwagi w procesie intuicji

tworczej

tworczej

5

5

May 20, 2021

May 20, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

Warunki motywacyjne: a) motywacja paracelowa, b) motywacja zadaniowa.

Warunki motywacyjne: a) motywacja paracelowa, b) motywacja zadaniowa.

Warunki osobowościowe: Kwestionariusz I-R pomógł wyłonić racjonalistów i

Warunki osobowościowe: Kwestionariusz I-R pomógł wyłonić racjonalistów i

intuicjonistów. Symetryczne do wymienionych cech są własności

intuicjonistów. Symetryczne do wymienionych cech są własności

charakteryzujące poznanie racjonalne.

charakteryzujące poznanie racjonalne.

Charakter uwagi: uwagę ekstensywną i intensywną mierzono wielkością interferencji w

Charakter uwagi: uwagę ekstensywną i intensywną mierzono wielkością interferencji w

teście Stroopa. Wielkość interferencji mierzono różnicą czasu reagowania na

teście Stroopa. Wielkość interferencji mierzono różnicą czasu reagowania na

bodziec spójny i niespójny.

bodziec spójny i niespójny.

Rola uwagi w procesie intuicji

Rola uwagi w procesie intuicji

tworczej

tworczej

6

6

May 20, 2021

May 20, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

5. Wyniki badań

5. Wyniki badań

5.1. Wyniki w teście Stroopa jako miara ekstensywności vs. Intensywności uwagi

5.1. Wyniki w teście Stroopa jako miara ekstensywności vs. Intensywności uwagi

w różnych warunkach motywacyjnych

w różnych warunkach motywacyjnych

Sytuacja zabawowo-relaksująca powoduje obniżenie interferencji w teście

Sytuacja zabawowo-relaksująca powoduje obniżenie interferencji w teście

Stroopa, a więc kształtuje uwagę ekstensywną.

Stroopa, a więc kształtuje uwagę ekstensywną.

200 msek

200 msek

...

...

500 msek

500 msek

Rola uwagi w procesie intuicji

Rola uwagi w procesie intuicji

tworczej

tworczej

7

7

May 20, 2021

May 20, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

5.2. Wyniki w teście Stroopa uzyskiwane przez intuicjonistów i racjonalistów w

5.2. Wyniki w teście Stroopa uzyskiwane przez intuicjonistów i racjonalistów w

różnych warunkach motywacyjnych (motywacji paracelowej i zadaniowej)

różnych warunkach motywacyjnych (motywacji paracelowej i zadaniowej)

200 msek

200 msek

500 msek

500 msek

Rola uwagi w procesie intuicji

Rola uwagi w procesie intuicji

tworczej

tworczej

8

8

May 20, 2021

May 20, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

6. Podsumowanie

6. Podsumowanie

Intuicja twórcza jest procesem o strukturze holistycznej i bardzo

Intuicja twórcza jest procesem o strukturze holistycznej i bardzo

szybkim przebiegu.

szybkim przebiegu.

Motywacja paracelowa: nie zorientowana na zadanie i pozbawiona

Motywacja paracelowa: nie zorientowana na zadanie i pozbawiona

nastawień egocentrycznych. Motywacja taka określa warunki

nastawień egocentrycznych. Motywacja taka określa warunki

uwagi ekstensywnej, obejmującej szeroki kontekst zdarzeń

uwagi ekstensywnej, obejmującej szeroki kontekst zdarzeń

kosztem niezbyt głębokiego przeglądu jednostek pamięciowych.

kosztem niezbyt głębokiego przeglądu jednostek pamięciowych.

W tym eksperymencie uwaga wytworzona dzięki relaksowaniu dawała

W tym eksperymencie uwaga wytworzona dzięki relaksowaniu dawała

takie same efekty w teście Stroopa jak uwaga osłabiona

takie same efekty w teście Stroopa jak uwaga osłabiona

udziałem bodźców kontekstowych. W obydwu przypadkach słabła

udziałem bodźców kontekstowych. W obydwu przypadkach słabła

interferencja powodowana „kolorowym słowem”.

interferencja powodowana „kolorowym słowem”.

Zależność łatwości ekstensyfikowania uwagi i intuicyjnego stylu

Zależność łatwości ekstensyfikowania uwagi i intuicyjnego stylu

poznania. Intuicjoniści łatwiej osiągali stan uwagi

poznania. Intuicjoniści łatwiej osiągali stan uwagi

ekstensywnej, gdy byli relaksowanie, nie różnili się jednak

ekstensywnej, gdy byli relaksowanie, nie różnili się jednak

intensyfikowaniem uwagi, gdy byli motywowani zadaniowo.

intensyfikowaniem uwagi, gdy byli motywowani zadaniowo.

Rola uwagi w procesie intuicji

Rola uwagi w procesie intuicji

tworczej

tworczej