FAZY I POZIOMY

ROZWOJU PSYCHICZNEGO

I TRZY KSZTAŁTUJĄCE GO

CZYNNIKI

Faza rozwoju



Fazy rozwoju przywykliśmy uważać za pewne

charakterystyczne, wyodrębniające się w

rozwoju okresy wspólne wszystkim ludziom.

Faza rozwoju wiąże się z kształtowaniem

charakterystycznych dominant, które

wyznaczają ważne etapy czy przełomy w życiu

człowieka.



Fazowość życia człowieka ma charakter

zdeterminowany biologicznie, dość

automatyczny, przymusowy przy pewnych

odchyleniach, zależnych od warunków

biologicznych rozwoju, od warunków

transkulturalnych.



Okres niemowlęctwa charakteryzuje się
swoistymi właściwościami i procesami
widocznymi dla każdego umiejącego
obserwować. Przejawia się on między innymi
przewagą życia wegetatywnego, pełną
zależnością od matki czy najbliższego
otoczenia, rosnącą, choć ograniczoną
wrażliwością na bodźce zewnętrzne, potrzebą
długotrwałego snu, brakiem kontroli wielu
odruchów itp.



W okresie dojrzewania najsilniej ujawnia się
wzmożona pobudliwość psychiczna,
impulsywność, ambiwalencje i ambitendencje,
jak: krańcowo różne nastroje, uprzedzenia,
postawa opozycji i uległości, poczucie
niższości
i wyższości i wiele innych. Przejawia się napór
niekontrolowanych bodźców seksualnych przy
równoczesnej najczęściej niedojrzałości
psychicznej popędów seksualnych.



W okresie starzenia się czy starości

obserwujemy pogłębianie

się poczucia niższości, depresji,

zagrożenia, potrzeby opieki,

osłabienie lub nawet zanik sprawności

na różnych terenach działalności.



Przykładowe inne fazy: faza opozycji

czy negacji u kilkuletnich dzieci, faza

młodzieżowa czy dziewczęca, faza

człowieka dorosłego

Odrębność między fazami rozwoju

biologicznego a kształtowaniem
osobowości jest bardzo wyraźna, a
określają ją tak zasadnicze różnice,
jak:



determinacja biologiczna w pierwszej
i oddeterminowanie w drugiej,



automatyzm w pierwszej i przewaga
dynamizmów autonomii i autentyzmu w
drugiej,



prymitywizm i powszechność zachowania w
pierwszej i oryginalność i twórczość w drugiej,



mała indywidualizacja w pierwszej, a wyraźna
w drugiej.

Poziom rozwoju



Jest to zjawisko indywidualne, nie
automatyczne, lecz osiągane z
udziałem świadomości,
niezdeterminowane biologicznie, lecz
autodeterminowane przy udziale
jednostki.

Różnice pomiędzy fazą

a poziomem rozwoju



Rozwój fazowy podlega prawom statystyki i
jest formą najczęstszą w rozwoju gatunku
ludzkiego. Natomiast poziom jest wyrazem
normy indywidualno-osobowościowej. Faza
jest wyrazem powszechności rozwoju, poziom
dotyczy pewnej części osobników. Prawa
gatunku słabną poprzez rozwój coraz
wyższego poziomu, a poziom słabnie wskutek
nadmiernego dominowania czynników
fazowych.



Poprzez rozwój wielopoziomowy, autonomiczny

i autentyczny wchodzimy w procesy przekraczania

cyklu biologicznego i przekraczania typu

psychologicznego.



Przekraczanie cyklu biologicznego i przejście na

wyższy poziom rozwoju daje dużo więcej

autentyzmu, dużo więcej empatii i demokratyzmu

dla innych przynosi poczucie potrzeby

uczestniczenia w pomocy innym i rozumienia

problemów rozwojowych. Jeżeli chodzi o

zagadnienie przekroczenia własnego typu

psychologicznego, to jest to w pewnej mierze

zagadnienie łączące się z zagadnieniem

przekroczenia cyklu biologicznego. Wszelka

świadoma przeróbka wewnątrz psychiczna, chęć

stałego, wszechstronnego doskonalenia siebie,

wszelkie wszechstronne metody samowychowania

i autopsychoterapii łączą się z tym przekroczeniem.

W cyklu rozwojowym

człowieka można wyodrębnić

pięć poziomów:



poziom I - integracja pierwotna;



poziom II - dezintegracja jednopoziomowa;



poziom III - dezintegracja wielopoziomowa

spontaniczna, impulsywna, niedostatecznie

zorganizowana;



poziom IV - dezintegracja wielopoziomowa

zorganizowana, usystematyzowana;



poziom V - integracja wtórna.



Poziom pierwszy jest najniższym poziomem rozwoju. Jednostki

znajdujące się na tym poziomie wykazują zazwyczaj

prymitywną integrację popędowa z inteligencją

podporządkowaną tym popędom. Cechuje je jednostronny

rozwój intelektualny

z niedorozwojem uczuć. Ich wyobraźnia podlega silnym

prymitywnym popędom, jest na ich usługach. Brak im empatii,

konfliktów wewnętrznych, wrażliwości na cierpienie i śmierć

innych, brak zrozumienia i prób rozwikłania zagadnienia

możliwości własnej śmierci. Należą tu psychopaci, osobnicy

z pogranicza psychopatii i większość tzw. ludzi przeciętnych.



Są to również jednostki agresywne, często podstępne,

zazwyczaj sprawne, dynamiczne. Decydują szybko, bez

wahania, Pozbawione większych, skrupułów sprawiają

wrażenie, że „można się na nich oprzeć". Kierują się zawsze

własnym interesem

i chętnie wykorzystują dogodne sytuacje.

Są mało wrażliwi na krzywdę i poniżenie innych. Stanowią siłę

„rozruchową" we wszelkich rozgrywkach, intrygach. W dążeniu

do celu nie mają większych zahamowań. Oczywiście są różne

gradacje moralne tej grupy: od wielkich i małych psychopatów

do ludzi przeciętnych, których psychopatyzacja rozwija się pod

wpływem wypadków zewnętrznych (wojna, kryzys

gospodarczy itp.).



Następnym poziomem rozwoju jest dezintegracja

jednopoziomowa. Jednostki należące do tej grupy

przejawiają pewne zdolności do rozwoju, pewne

rozluźnienie czy nawet rozbicie rozwojowe, choć

niewyraźnie ukierunkowane z powodu braku

wyraźnej hierarchii wartości. Cechują je

ambiwalencje i ambitendencje, sprzeczność

popędów i działania, zmienność nastrojów

z przewagą elementów negatywnych: smutku

i przygnębienia. Zresztą i w tym zakresie

znamionuje je cykliczność przechodzenia

z nastroju w nastrój. Objawiają zmienne poczucie

niższości i wyższości, syntonii i opozycji. Brak

wyraźnie określonego kierunku rozwoju decyduje

o częstych tendencjach samobójczych i ciężkich

zaburzeniach psychicznych. Wykazują

jednopoziomowy rozwój psychicznego

środowiska wewnętrznego.



Trzeci poziom rozwoju, to poziom dezintegracji

wielopoziomowej spontanicznej, impulsywnej i niedostatecznie

zorganizowanej, jest wyrazem stopniowego odbiegania od

pełnego uzależnienia od faz rozwojowych. Na tym poziomie

następuje przekraczanie

w mniejszym lub większym stopniu faz rozwoju psychicznego

i biologicznego. Cechuje się on takimi dynamizmami, jak:

zdziwienie w stosunku do siebie, zaniepokojenie sobą,

poczucie niższości w stosunku do samego siebie, poczucie

wstydu i winy, niezadowolenie z siebie, dynamizm

nieprzystosowania pozytywnego i przystosowania

pozytywnego oraz dynamizmy twórcze, Na tym etapie rozwoju

mamy do czynienia ze stanami dużego napięcia psychicznego

w związku z wstępowaniem na wyższy poziom rozwoju, z

konfliktami wewnętrznymi, kryzysami. Pojawiają się różne

formy nerwic, jak: lękowa, depresyjna, obsesyjna itd,

wskazujące na powolne włączanie się mechanizmów

hierarchizacji. Występują ciężkie napięcia, doświadczenia

dramatyczne, a nawet tragiczne, lecz istnieje znaczna pomoc

w ich rozwiązywaniu właśnie poprzez hierarchiczność rozwoju.

Zdarzają się czasem załamania, nawet samobójstwa, okresowe

pogorszenie się stanu nerwic i psychonerwic ale równocześnie

wzrasta odporność psychiczna i umiejętność rozwiązywania

wielu skomplikowanych problemów. W każdym razie stwierdza

się już bardzo wyraźniej zdecydowane dominowanie czynników

poziomu nad czynnikami fazy.



Czwarty poziom rozwoju cechuje się dezintegracją

wielopoziomową zorganizowaną i

usystematyzowaną z dość znacznym uspokojeniem

psychicznym, organizacją i systematyzacją rozwoju i

znacznie wyższym udziałem elementów

refleksyjnych. Spośród najważniejszych

dynamizmów wymienimy:



dynamizm przedmiot-podmiot w sobie,



dynamizmy wysokiego poziomu empatii i

samoświadomości, samowychowania i

autopsychoterapii.



Na tym poziomie następuje bardzo wyraźne

przekroczenie dynamizmów fazowych i przejście do

czynności autonomicznych i autentycznych, a więc

przejawiających znaczną już niezależność od

prymitywnych czynników biologicznych i

automatyzmów rozwoju. Jest przekroczeniem cyklu

biologicznego człowieka i jego typu

psychologicznego.



Poziom piąty rozwoju — integracja wtórna — jest poziomem

wtórnego zharmonizowania się po przejściu jednostki przez fazy

rozbicia jednopoziomowego i wielopoziomowego, przez ciężkie

doświadczenia wewnętrzne i zewnętrzne, przez fazę

ustępowania dynamizmów niższych i wzrostu dynamizmów

wyższych. Jest to poziom, który cechują takie dynamizmy, jak:

autonomia, autentyzm, odpowiedzialność, najwyższy dostępny

badaniu poziom samoświadomości i empatii, ukształtowanie

wszystkich ważniejszych zainteresowań i uzdolnień oraz

dynamizacja ideału osobowości. Jest to poziom, który, według

teorii dezintegracji pozytywnej, wyraża samouświadomioną,

samowybraną

i samopotwierdzoną jedność podstawowych właściwości

psychicznych, realizującą konkretny ideał indywidualny

i społeczny. Na tym właśnie poziomie tworzą się dwie esencje:

indywidualna i społeczna, Pierwsza wyraża najważniejsze

zainteresowania, uzdolnienia i talenty, trwałe, niepowtarzalne

związki miłości i przyjaźni i świadomość tożsamości siebie wraz

ze świadomością historii własnego życia i swojej projekcji w

przyszłość. Druga wyraża autentyczny i autonomiczny stosunek

do innych, ludzi, wysoki poziom świadomości społecznej

i odpowiedzialności. Te dwie esencje stanowią o dwóch ściśle

sprzężonych z sobą grupach podstawowych cech osobowości,

z których każda jest warunkiem sine quo non istnienia i rozwoju

drugiej.

ROZWÓJ ŚRODOWISKA

WEWNĘTRZNEGO

JAKO WYRAZ PRZECHODZENIA

OD ROZWOJU FAZOWEGO DO

WIELOPOZIOMOWEGO



Wszystkie formy rozwoju, jego fazy i poziomy zachodzą

w psychicznym środowisku wewnętrznym, które jest

zdolne przekształcać działanie pod wpływem bodźców

zewnętrznych na działanie pod wpływem bodźców

wewnętrznych. Sam fakt posiadania psychicznego

środowiska wewnętrznego świadczy już

o pewnym, choć słabym naruszeniu struktury

automatycznej, zdeterminowanej, fazowej i wyraża

zaniepokojenie rozwojowe pozytywne. To wszystko, co

się dzieje w psychicznym środowisku wewnętrznym, a

szczegółnie wielopoziomowym, stanowi

o podstawowych formach przekształcania się psychiki w

kierunku od automatyzmu do działania świadomego, od

prymitywizmu do działania skomplikowanego, od

determinizmu biologicznego do autodeterminizmu

moralnego, od egocentryzmu do alterocentryzmu, od

poddawania się wychowaniu do samowychowywania, od

życia odruchowego do życia coraz bar dziej świadomego,

od zachowania stabilnego zdeterminowanego

biologicznie i przez czynniki zewnętrzne do zmienności

rozwojo wej w kierunku zasadniczej stabilizacji jakości

centralnych samo-uświadomionych, samowybranych,

samopotwierdzonych i samo-wychowujących się. Jest to

zatem droga rozwoju na zasadzie autodeterminizmu

CZYNNIKI AUTONOMICZNE I
AUTENTYCZNE



Na podłożu w znacznej mierze konstytucjonalnym

(czynnik pierwszy) przy dodatkowym wpływie otoczenia

(czynnik drugi) powstaje i kształtuje się w rozwoju tzw.

czynnik trzeci — autonomiczny i autentyczny.



Jak należy rozumieć te cechy czynnika trzeciego? Są one

trudne do genetycznego ujęcia, natomiast dość łatwe do

wyśledzenia w procesie rozwojowym jednostki i

badaniach klinicznych. W pewnych konkretnych

przypadkach działają jakby „od urodzenia". Zdarza się

natomiast, że u tych samych osobników cechy te zani

kają w pewnych okresach rozwojowych, w innych zaś

występują bardzo wyraźnie. Często pojawiają się

zupełnie niespodziewanie. Wyrażają się one jakby

rosnącą i kontrolowaną niezależnością jednostki od

pewnych wpływów otoczenia

i charakteryzują się pewna niezależnością od niej samej.

Wytwarzają one postawę pewnej wybiórczości wobec

wpływu otoczenia i wobec realizacji własnych tendencji

jednostki. Dzięki nim jednostka przejawia stosunek pozy

tywny lub negatywny wobec pewnych zjawisk

wewnętrznych i zewnętrznych.

PRZYKŁADY OBSERWACJI

ROZWOJU CZYNNIKÓW AUTONOMICZNYCH I
AUTENTYCZNYCH



Dziecko czteroletnie, inteligentne, kulturalne, o zawiązkach

psychicznego środowiska wewnętrznego uczestniczy po raz

pierwszy w pogrzebie. Widzi wkładanie trumny do grobu i

zasypywanie jej ziemią. Przeżywa ten obraz bardzo

intensywnie; nie rozumie co prawda wielu szczegółów, ale

intuicyjnie wyczuwa jakąś grozę faktu

i grozę atmosfery. Nie wie, jaka przyjąć postawę wobec

nieznanego mu dotąd zjawiska i wobec własnej introwersji —

tłumi te przeżycia. Mimo to powracają one często w różnych

postaciach, w wielu snach. Dziecko odrzuca je i wraca do

nich, ma postawy ambiwalentne. Dopiero po kilku latach

zwierza się z tych przeżyć rodzicom, a na pytanie, dlaczego

wcześniej o tym z nimi nie rozmawiało, twierdzi, że samo

chciało lepiej te sprawy zrozumieć.



Pięcioletnia dziewczynka kocha ojca, ale ma w wielu

sprawach własne dziecięce zdanie — jest uparta i oporna.

Przeżywa jednak w rozterce własną postawę i dzieli się jak

gdyby na dwie osoby: jedną, która niewłaściwie postępuje, i

druga, która jest przychylna ojcu. Ta druga

w stosunku do pierwszej jest agresywna; pewnego razu

otwiera drzwiczki od pieca, wołając do pierwszej: wynoś się

stąd!



Inaczej przebiega rozwój czynników autentycznych i

autonomicznych w okresie dojrzewania jednostki z jego

typowymi objawami w postaci ambiwalencji i ambitendencji,

zmiennych nastrojów depresji czy podniecenia, zmiennych

poczuć wyższości i niższości, oporów i protestów wobec

rodziców i starszych oraz pojawiających się, niejasnych

jeszcze, potrzeb seksualnych. W ogromnej większości objawy

te mają swoje pierwotne źródło w determinantach

biologicznych tego okresu, w przechodzeniu „przestrzeni"

między okresem dziecięctwa a okresem dorastania i

młodzieńczym. Ale w pewnych przypadkach u jednostek, które

przejawiają jeszcze dziecięce, ale dość silne tendencje do

uświadamianią sobie własnych przeżyć, silne potrzeby

własnego ustosunkowania się do siebie, potrzeby oceny i

kontroli własnej — obserwujemy niekiedy tendencje do

„przekroczenia" stereotypowego cyklu biologicznego w tym

okresie, do częściowego kierowania tym okresem, do widzenia

rzeczy ujemnych i dodatnich, spraw „niższych" i „wyższych",

takich, które są, i takich, które powinny być — a wiec zawiązki

czynników autonomicznych i autentycznych.



Podobne zjawisko przekraczania stereotypowego cyklu

biologicznego, występujące z różnym natężeniem i na różnym

poziomie, obserwujemy we wszystkich niemal okresach życia

jednostki, poczynając od fazy opozycji u dziecka poprzez

okresy: dojrzewania — dziewczęcy i młodzieńczy, okres

człowieka dojrzałego i okres starzenia się.



W każdym z tych okresów rozwoju — przy odpowiednim

wyposażeniu jednostki pod względem potencjału rozwojowego —

występują tendencje przeciw zbyt silnym i automatycznym

determinantom biologicznym tudzież środowiska społecznego.

Jednostka pragnie wyróżnić to, co świadomie jest jej bliskie, a co

jest dalekie, co staje się dla niej obce, a co staje się coraz bliższe.

Dlatego wiele razy dokonuje wyboru w swoim środowisku

wewnętrznym i zewnętrznym: jedne wartości przyjmuje i rozwija,

inne próbuje sprowadzić na margines. Przekracza więc w pewnym

stopniu własny cykl biologiczny i próbuje przekraczać pewne

pierwotne cechy własnego typu psychologicznego. Wysiłki te

zachodzą dzięki czynnikowi trzeciemu. Urazy, konflikty, frustracje,

nerwice i psychonerwice, wraz z objawami lękowymi,

depresyjnymi, obsesyjnymi itp., przyczyniają się w istotny sposób

do rozwoju pozytywnego i powodują, że elementy autonomiczne i

autentyczne zajmują ważne, a niekiedy najważniejsze miejsce w

-strukturze psychicznej człowieka.



W życiu jednostki następuje pewnego rodzaju przełom na skutek

pojawienia się czynników autonomicznych i autentycznych.

Zaczynają działać dynamizmy typowe dla poziomu dezintegracji

spontanicznej wielopoziomowej, jak zdziwienie w stosunku do

siebie, zaniepokojenie sobą, poczucie niższości w stosunku do

siebie, niezadowolenie z siebie, poczucie wstydu i winy,

nieprzystosowanie pozytywne, instynkt twórczy wielopoziomowy i

inne. Pozwalają one uzyskać dystans w stosunku do siebie samego.



Wszystkie te dynamizmy wyrażają rozdzielenie w sobie i

wyzwalają dążenie do autonomii i autentyzmu, do budowy i

rozwoju psychicznego środowiska wewnętrznego,

hierarchicznego. Są one zjawiskami wstępnymi przed

pojawieniem się innych, wyższych jeszcze dynamizmów

wielopoziomowych, jak wysoki poziom świadomości i empatii,

dynamizmy samowychowania i autopsychoterapii, dynamizm

przedmiot-podmiot w sobie i wielu innych, które w syntezie

wyrażają dość ścisły splot w postaci czynnika trzeciego.



Szczególnie korzystne dla rozwoju cech czynnika trzeciego, tj.

tego, co autonomiczne i autentyczne, jest pojawienie się w

świadomości jednostki problemu wielopoziomowości,

hierarchiczności, co jest przeżyciem głębokim, czasem

oszałamiającym. Przynosi odkrycie modelów i wzorców czy

ideałów rozwojowych. Jest równocześnie przeżyciem nowych

„warstw" rozwoju w sobie i w otoczeniu oraz nowych kierunków

rozwojowych.



Jeśli mamy do czynienia z silnym, wszechstronnym potencjałem

rozwojowym dodatnim, jeśli mamy do czynienia z wysoką kulturą

jednostki i grupy społecznej — z reguły mamy także do czynienia

z decydującą rolą czynników autonomicznych i autentycznych.

Możemy nawet zaryzykować twierdzenie, że wszystkie wielkie

osobowości historyczne, o wszechstronnym rozwoju działały pod

ich wpływem. Przykładowo: Sokrates czuł w sobie działanie

Daimoniona i działał stale pod jego wpływem, to znaczy pod

wpływem symbolizowanych przez Daimoniona czynników.

Wypowiedzi pacjentów



„Cierpię na depresje, czasami moje przeżycia są nie do

wytrzymania, ale wiem, co jest ich treścią i wiem, że opierają się

one na moich doznaniach, dotyczących tego wszystkiego dla

czego

warto żyć i co jest druzgotane siłą losu, bezmyślnością i

złośliwością ludzką, a — przede wszystkim — ludzkim brutalnym

egoizmem. Przeciwstawiam się tym «siłom» całe życie. Teraz

zostaje mi tylko depresja, ale nie wymieniłbym się nią naa

«pozytywne

przeżycia» ludzi, których znam, których obserwuję, i którzy

właściwie nic nie wiedzą o życiu i śmierci" (pacjent, lat 27,

psychonerwica dspresyjna typu egzystencjalnego).



„Chociaż przyznaje mi się inteligencję twórczą, ale mówi się o

mnie wśród ludzi przychylnych mi, że jestem naiwny, że idealizuję

ludzi, że żyję wyobraźnią i fantazją, że wykraczam poza

rzeczywistość. Ale nikt nie wie, że cechy te i poglądy są moje

własne; wypracowałem je w trudnych i ciężkich doznaniach; chcę

być dalej naiwnym w tym znaczeniu, w jakim się o mnie mówi i

nie chcę nic stracić z tych krain piękna ideałów, w których żyję"

(pacjent, lat 30, psychonerwica infantylna).



„Nie chcę poprawiać moich kolegów i niektórych

starszych, często się z nimi nie zgadzam, nie zawsze im

ufam, ale niech się sami uczą na swoich doznaniach, bo

to najlepsza droga. Ja jestem jeszcze prawie dzieckiem,

ale to czego się moralnie nauczyłem — pochodzi ze

mnie, z moich przeżyć smutnych i radosnych, a nawet z

moich lęków" (pacjent, lat 15, objawy lękowe).

POWIĄZANIE I WSPÓŁDZIAŁANIE
TRZECH CZYNNIKÓW



Najczęstszym zjawiskiem na terenie życia jednostki i grupy

jest współdziałanie trzech czynników rozwoju. Czynnik

konstytucjonalny i związany z nim potencjał rozwojowy

decyduje w dużej mierze o rozwoju zarówno w sensie

ujemnym (upośledzenie umysłowe, uczuciowe, psychopatia i

inne), jak

i dodatnim (silne zawiązki . wszechstronnej, odkrywczej i

twórczej osobowości, genialność i inne).



Konstytucjonalni psychopaci są bardzo niebezpieczni dla

społeczności. Natomiast konstytucjonalne zdeterminowania

dodatnie są największym dobrodziejstwem ludzkości.



Osobnicy o niezbyt silnym potencjale rozwojowym

pozytywnym czy negatywnym podlegają znacznie silniej

wpływom grupy

i dlatego środowisko zewnętrzne bywa czynnikiem

decydującym lub prawie decydującym w ich rozwoju. Chodzi

tylko o to, że grupy społeczne nie zawsze zdają sobie sprawę z

siły swego oddziaływania i niewiele troszczą się o to, aby

wystrzegać się stereotypowości, konformizmu, a stymulować

mniej lub więcej samodzielny rozwój zainteresowań i

uzdolnień dzieci, młodzieży

i dorosłych.



Odpowiednie wychowanie w rodzinie, właściwa

organizacja szkół i uniwersytetów, nastawienie na modele

i wzory oraz konkretne ideały wychowawcze — jest

sprawą podstawową. Chodzi o to, aby w szkołach,

uniwersytetach, instytucjach prowadzących działalność

profilaktyczną, społecznych mogły oddziaływać jednostki

odznaczające się autonomizmem

i autentyzmem.



W ten sposób przechodzimy do współdziałania czynników:

konstytucjonalnego i otoczenia z czynnikami

autonomicznymi

i autentycznymi. Te ostatnie „dezorganizują" w pewnym

sensie życie indywidualne i społeczne, orientując je na

wyższy poziom wartości. Zarówno jednostka, jak i grupa

społeczna nie mające potrzeb roz woju wielopoziomowego,

hierarchicznego, zarazem nie mają ani potrzeby

kształtowania własnych czynników autonomicznych i

autentycznych, ani nie wychowują innych

w kierunku ich rozwoju. Takie zjawiska, jak

wielopoziomowość i hierarchiczność postaw, oraz takie

pojęcia, jak psychiczne środowisko wewnętrzne,

wzmożona pobudliwość psychiczna, nerwice czy

psychonerwice, są dla większości jednostek i grup

społecznych po prostu obce lub negatywnie oceniane.

TRZY CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE

CZŁOWIEKA
A JEGO ZDROWIE PSYCHICZNE



Zdrowie psychiczne jest zdolnością do rozwoju człowieka poprzez

poznawanie, przeżywanie, odkrywanie, tworzenie oraz dążęnie do

coraz to wyższych poziomów rzeczywistości, aż do konkretnego ideału

indywidualnego

i społecznego.



Przyjmując rozwój wszechstronny i wielopoziomowy, przyjmujemy

także pojęcie zdrowia psychicznego rozwijającego się. Zdrowie

psychiczne ma swoje poziomy, począwszy od skromnych często

zawiązków autonomii i autentyzmu aż do wysokich wzorców

rozwojowych i aż do ideału konkretnego, indywidualnego i

społecznego. Imbecyl lub psychopata nie będą mieli żadnych

wyraźnych elementów zdrowia psychicznego, natomiast od poziomu

dezintegracji jednopoziomowej zaznaczają się coraz wyraźniej objawy

rosnącego zdrowia psychicznego, które stają się cechą stałą człowieka

autonomicznego i autentycznego na poziomie trzecim, czwartym i

piątym rozwoju wielopoziomowego.



Taki rozwój wszechstronny i wielopoziomowy, a więc hierarchiczny

rozwój zdrowia psychicznego, łączy się z uzyskaniem coraz wyższego

poziomu empatii, wrażliwości, alterocentryzmu, odpowiedzialności i

współdziałania. Wyraża się w osiąganiu coraz wyższego poziomu

indywidualnych właściwości na terenie zainteresowań i uzdolnień, w

dziedzinie wyłącznych, niepowtarzalnych, związków uczuciowych oraz

w świadomej identyfikacji

z historią swego rozwoju i świadomej projekcji tego rozwoju w

przyszłości.



Droga uzyskania coraz wyższego poziomu rozwoju

psychicznego, a wiec i osiągania coraz wyższego poziomu

zdrowia psychicznego — wiedzie poprzez doświadczenia i

przeżycia, myślenie autentyczne, analityczne i syntetyczne,

a więc przez „ludzkie" rozwiązywanie trudnych sytuacji

wewnętrznych i zewnętrznych, rozwój psychicznego

środowiska wewnętrznego i kontaktów społecznych

wyższego poziomu.



Rozwój ten przechodzi przez różne formy wzmożonej

pobudliwości psychicznej, zwłaszcza uczuciowej,

wyobrażeniowej i intelektualnej, poprzez różnorodne stany

i procesy psychiczne na wyższym poziomie, poprzez

przeżycia cierpień, agonii i entuzjazmu, lęku, depresji,

obsesji i odwagi, empatii i zaparcia się siebie, prze żywanie

stałego wysiłku rozwojowego po zawodach

i klęskach. Te „trwogi i drżenia" (Kierkegaard), te „noce

duszy", znane z życia mistycznego, te „normy dnia" i „pasje

nocy" (Jaspers) kładą się cieniem na naszej drodze i to

często bardzo długo i bardzo ciężko, zanim sami nie

zauważymy w nich pewnych stron pozytywnych, zanim nie

ujrzymy w sposób przejrzysty rzeczywistości wyższego

poziomu zarówno w nas, jak i poza nami. P. Janet w swojej

książce De 1'angoise d l'extase opisuje i interpretuje u

chorych psychicznie, a szczególnie u psychoneurotyków,

takie przeżycia.



Mamy mnóstwo przykładów tych zjawisk u ludzi

rozwijających się w sposób przyspieszony, na

przykład u A. Saint-Exupcry'ego, u J. W. Dawida, J.

Korczaka, K. Jaspersa, M. de Unamuno, F. Kafki i

wielu innych. W ten właśnie sposób dochodzili oni do

coraz wyższego poziomu zdrowia psychicznego.



W innej skali przejawia się ten rozwój u ludzi

przeciętnych. Ich przeżycia mogą być też często

gwałtowne, ale nie tak długotrwałe i dojrzałe; mogą

oni budzić w sobie refleksje, zadumę, prze żywać

smutek, napięcie, mieć przerwę

w działalności życiowe j.-Ale stany te i procesy 'nie

osiągają prawie nigdy takiego poziomu, jaki

charakteryzuje wybitne osobowości. Nie ma u nich

ani skoków rozwojowych, ani całkowitej zmiany stylu

życia; nie ma bardzo silnych napięć łękowych,

depresyjnych, obsesyjnych, nie ma głębokiej analizy

siebie, nie ma zazwyczaj wypełniających całą

psychikę refleksyjnych entuzjazmów czy gotowości

na przyjęcie całkowitej, pełnej odpowiedzialności i

empatii. Dopiero po wielu doznaniach możliwy jest

bardziej głęboki, trwały rozwój czynników

Dziękujemy za

uwagę!