Neurofizjologiczna
koncepcja
usprawniania
dzieci wg Bobath.
Karel i Berta Bobath
Twórcy koncepcji
neurorozwojowej.
Małżeństwo pracujące w
Londynie, zajmujące się
dziećmi z mózgowym
porażeniem dziecięcym oraz
dorosłymi z problemami
neurologicznymi. On lekarz
neurolog, ona
fizjoterapeutka.
W latach pięćdziesiątych
stworzyli neurofizjologiczną
koncepcję, która została
nazwana od ich nazwiska
metodą Bobath.
Pod koniec lat pięćdziesiątych
w Szwajcarii pediatra i
neurolog
Elisabeth Köng
oraz
fizjoterapeutka
Mary Quinton
bazując na koncepcji Bobath
zmodyfikowały metodę
usprawniania, nazywając ją
koncepcją NDT
(Neurodevelopmental
Treatment).
Metoda NDT pozwala na
prowadzenie wczesnej
oceny
neurorozwojowej
wykrywającej
zaburzenia ruchowe pochodzenia
ośrodkowego oraz
terapii
także u
noworodków i niemowląt.
Diagnostyczno-terapeutyczna
koncepcja Bobath:
Pielęgnacja dziecka (nauka
prawidłowego podnoszenia i noszenia,
karmienia, ubierania, rozbierania,
prawidłowej pozycji podczas spoczynku,
zabawy i nauki)
Ćwiczenia polegające na
wykonywaniu przez dziecko złożonych
ruchów, pod ścisłym kierunkiem rąk
terapeuty
Rozpoznawanie
nieprawidłowych wzorców
postawy i ruchu na każdym
etapie rozwoju dziecka
Założenia:
Poprzez zmianę ułożenia pewnych
segmentów ciała, nazwanych punktami
kluczowymi, do których należą przede
wszystkim: głowa, obręcz barkowa, obręcz
biodrowa oraz obwodowe części kończyn,
można wpływać regulująco na stan i
rozkład napięcia mięśniowego.
Pozwala to wyzwalać
aktywność prawidłowych
reakcji postawy, takich
jak: reakcje nastawcze,
równoważne i obronne
oraz wzorców lokomocji.
Rozwój
psychomotoryczny
Rozwój dziecka w pierwszym roku
życia stanowi nierozerwalną całość i
polega na harmonijnym rozwoju
poszczególnych jego sfer, które są
ze sobą powiązane i wzajemnie
uwarunkowane.
Rozwój psychomotoryczny
Sfery umiejętności
Rozwój psychiczny
Motoryka duża
Rozwój motoryczny
Motoryka mała
•emocjonalny
•intelektualny
•społeczny
•postawa
•lokomocja
koordynacj
a
wzrokowo-
ruchowa
Mechanizmy rozwoju
psychomotorycznego
Każda czynność ruchowa dostarcza do
mózgu znaczną porcję doznań
proprioceptywnych – danych
poznawczych, tak zwanych
doświadczeń
sensomotorycznych.
One to stanowią
bazę danych niezbędnych do wykonania
kolejnych, bardziej skomplikowanych
czynności ruchowych.
Rozwój napięcia
posturalnego
1-3 miesiąc
12 miesiąc
wyższe napięcie w kończynach
Dystalna stabilność
Proksymalna mobilność
Proksymalna stabilność
Dystalna mobilność
wyższe napięcie w obrębie tułowia
niższe napięcie w obrębie tułowia niższe napięcie w kończynach
Napięcie posturalne w
mózgowym porażeniu
dziecięcym
Ten naturalny proces rozwoju napięcia
posturalnego zostaje zaburzony w
przypadku uszkodzenia niedojrzałego
mózgu.
Każde dziecko z porażeniem mózgowym
cechuje różnie nasilona w zależności od
stopnia uszkodzenia, ale zawsze
niewystarczająca stabilizacja tułowia,
czyli
wiotkość centralna
oraz
adekwatnie
wzmożone napięcie w
partiach obwodowych
.
Każda nowa umiejętność funkcjonalna
powstaje na bazie wcześniejszych
doświadczeń sensomotorycznych oraz
stanowi w określonych warunkach
najwłaściwsze rozwiązanie problemu
motorycznego.
Zróżnicowanie i wariantowość
rozwoju psychomotorycznego
Istnieją różne warianty odpowiedzi ruchowych.
Selekcja najwłaściwszych odbywa się na
drodze tzw.
współzawodnictwa wzorców
posturalnych i motorycznych
oraz dotyczy
„walki o dominację” pomiędzy wzorcami
prawidłowymi i nieprawidłowymi.
Współzawodnictwo wzorców
posturalnych i motorycznych.
Wzorzec nieprawidłowy
Wzorzec prawidłowy
Wzorzec prawidłowy
Wzorzec prawidłowy
Wzorzec nieprawidłowy
Wzorzec nieprawidłowy
Neurorozwojowa interpretacja
rozwoju psychomotorycznego
Pojęcia zanikania, przeobrażania oraz
pojawiania się określonych odruchów
rozpatrywane są jako ciągły proces ich
dominacji, modyfikacji oraz
wyhamowywania ich wpływu we
wzorcach posturalnych i motorycznych
na każdym etapie rozwoju
psychomotorycznego.
1
Odruchy toniczne
tak naprawdę nie
zanikają lecz zostają zdominowane
przez
reakcje nastawcze i równoważne
,
które też nie pojawiają się dopiero na
określonym etapie rozwoju. Wówczas
ich wpływ na przebieg wzorców
posturalnych i motorycznych dopiero
jest zauważalny.
Obecność dojrzałych reakcji
posturalnych we wzorcach
posturalnych i motorycznych
świadczy o hamowaniu wpływu
aktywności tonicznej na aktywność
ruchową dziecka.
2
Odruchy toniczne
Toniczny odruch błędnikowy
Toniczny asymetryczny odruch szyjny
(ATOS)
Toniczny symetryczny odruch szyjny
(STOS)
Dodatnia reakcja podparcia
Reakcje postawy
Reakcje nastawcze
(prostowania)
reakcje głowy w przestrzeni
reakcje ciała na głowę
reakcje ciała na ciało
Reakcje równoważne
Reakcje obronne
Reakcje nastawcze
dominują w rozwoju reflektorycznym od ok.
6 m-ca do 3 roku życia
są integrowane na poziomie mostu i
śródmózgowia
są wyzwalane przez bodźce
proprioceptywne błędnikowe, wzrokowe i
dotykowe
Reakcje równoważne
najwyżej rozwinięta forma automatycznych
wzorców ruchowych
są to reakcje z błędnika scalone na poziomie kory
mózgowej
pozostają już przez całe życie
mają na celu utrzymanie lub przywrócenie
równowagi ciała w określonej pozycji, dzięki
wahaniom napięcia mięśniowego i kontrruchów
W miarę dojrzewania kory mózgowej
zostają zdominowane przez reakcje równoważne.
W miarę dojrzewania kory mózgowej
zostają zdominowane przez reakcje równoważne.
Reakcje nastawcze
pozwalają stopniowo
nauczyć dziecko zasadniczych, kolejnych,
coraz wyższych pozycji od leżenia do
stania oraz podstawowych sposobów
lokomocji (pełzania, czworakowania,
chodzenia).
Reakcje równowagi
polegają na
automatycznym przyjmowaniu pozycji z
pionowym ustawieniem głowy i poziomym
ustawieniem ust. Po zmianie pozycji,
naturalna jest dążność do ponownego jej
przyjęcia.
Najpierw ujawniają się w pozycji leżenia
na brzuchu, nieco później na plecach, ok.
8 m.ż. w pozycji siedzącej, ok. 10-12 m.ż.
w pozycji stojącej.
Reakcje postawy
Reakcje nastawcze, równoważne i
obronne prawidłowo zintegrowane
we wzorcach posturalnych i
motorycznych stanowią zasadniczą
bazę dla wszelkich ruchów
funkcjonalnych.
Przebieg rozwoju
psychomotorycznego
U dziecka zdrowego
powstaje
wystarczająco duża
baza rzetelnych
informacji
sensomotorycznych
prawidłowo przebiega
proces przezwyciężania
siły grawitacji
powstaje duża ilość
wzorców posturalnych i
motorycznych
prawidłowo przebiega
selekcja i adaptacja
zachowań ruchowych
U dziecka z porażeniem
mózgowym
zaburzony lub
ograniczony proces
tworzenia informacji
sensomotorycznych
zahamowany rozwój
napięcia posturalnego
uruchomiony
kompensacyjny mechanizm
antygrawitacyjny oparty na
prymitywnej aktywności
odruchowej
niewystarczająca ilość
wzorców posturalnych i
motorycznych prowadzi do
powstania stereotypów
dynamicznych
Diagnoza neurorozwojowa
wg E.Köng
ocena jakości wzorców posturalnych i
motorycznych
ocena jakości napięcia posturalnego
(na podstawie aktywności spontanicznej)
Obserwację spontanicznej aktywności dziecka
wykonuje się w 8 pozycjach:
pronacyjnej ( na brzuchu)
bocznej
supinacyjnej (na plecach)
podciągania do siadu
siedzącej
stojącej
w podporze obronnym
w zawieszeniu horyzontalnym
Zwracamy uwagę w badanej pozycji na:
Zwracamy uwagę w badanej pozycji na:
Pronacyjnej
– przodopochylenie
miednicy i wyprost w stawach
biodrowych, sięganie i chwytanie z
bocznym przemieszczeniem ciała,
reakcje nastawcze głowy, podpór na
przedramionach
Bocznej
– symetrię ustawienia głowy i
reakcje nastawcze głowy, równowagę
w aktywności mięśni i przenoszeniu
ciężaru ciała, sięganie linii środkowej
Supinacyjnej
– symetrię ułożenia
głowy, ruchy antygrawitacyjne,
sięganie i chwytanie, uniesienie
miednicy, zakres widzenia do 180°
Podciągania do siadu
– posturalne
wyrównanie głowy i tułowia,
stabilizację barków, pracę mięśni
brzucha
Siedzącej
– ustawienie głowy, tułowia
i rąk w linii środkowej ciała, sięganie
i chwytanie, posturalne wyrównanie
głowy, tułowia, obręczy barkowej
Stojącej
– wyrównanie posturalne,
wyprost w stawach biodrowych,
swobodne ruchy rąk, przenoszenie
ciężaru ciała z nogi na nogę
W podporze obronnym
– obronny
podpór na kończynach górnych,
symetria ustawnienia głowy,
wyrównanie posturalne, aktywność
antygrawitacyjną
W zawieszeniu horyzontalnym
–
wyprost przeciw sile ciążenia,
wyrównanie posturalne, swobodne
ruchy kończyn górnych i dolnych
Zasady terapii
Usunięcie przeszkód, które blokują
uaktywnienie prawidłowego
mechanizmu odruchu postawy,
dostarczanie oraz wzmacnianie
prawidłowych doświadczeń
sensomotorycznych.
Manipulacja punktami
kluczowymi
Punktami kluczowymi
określa się części ciała
odpowiedzialne za pozycję ciała, w której jest
zapoczątkowany, przebiega i jest kontrolowany
określony wzorzec ruchowy. Są to: głowa,
szyja, tułów, obręcz barkowa i kończyna górna,
obręcz biodrowa i kończyna dolna.
Poprzez zmianę wzajemnego ustawienia
poszczególnych części ciała można
osiągnąć:
•zmianę wielkości i rozkładu napięcia
mięśniowego
•zmianę aktywności odruchowej
•modyfikację wzorca posturalnego i
motorycznego.
Podstawowym celem usprawniania
neurorozwojowego jest dostarczenie
dziecku możliwie jak największej ilości
prawidłowych wzorców posturalnych i
motorycznych. Służy temu kontrolowanie
wzorca ruchowego z właściwie
określonych punktów kluczowych.
Kontrolowanie wzorca ruchowego
polega na równoczesnym
hamowaniu
nieprawidłowej aktywności
odruchowej oraz
torowaniu
prawidłowych automatycznych reakcji
posturalnych oraz wspomaganiu i
wzmacnianiu prawidłowych wzorców
ruchowych.
Podstawowe techniki NDT
Wzorce posturalne i motoryczne
nieprawidłowe
prawidłowe
prymitywne wzorce posturalne
wzorce tonicznej
aktywności odruchowej
mechanizmy kompensacyjne
bloki funkcjonalne
nieprawidłowe napięcie posturalne
reakcje nastawcze
reakcje równoważne
reakcje obronne
wzorce funkcjonalne
prawidłowe napięcie posturalne
H
A
M
O
W
A
N
I
E
T
O
R
O
W
A
N
I
E
normalizacja
Ramowy program usprawniania
neurorozwojowego
Cel
nadrzędny
Funkcjonalne
wykorzystanie
wzorców
posturalnych i
motorycznych
Cele
funkcjonalne
1. Przygotowanie do ruchu
utrzymywanie pełnego
zakresu ruchu w stawach
(zapobieganie
przykurczom i
deformacjom)
przygotowanie
sensoryczne
Przygotowanie sensoryczne dotyczy różnych
rodzajów czucia:
Propriocepcji (prawidłowe poczucie położenia ciała
w przestrzeni oraz poszczególnych jego
segmentów względem siebie, jak również poczucie
prawidłowego ruchu w przestrzeni)
Czucia powierzchniowego (zdecydowane dotyk)
Cele
funkcjonalne
2. Hamowanie
nieprawidłowej
aktywności
odruchowej
3. Torowanie
automatycznyc
h reakcji
nastawczych i
równoważnych
4. Normalizacja napięcia
posturalnego
5. Ułatwianie prawidłowych wzorców
funkcjonalnych
(poprzez manipulację punktami kluczowymi)
Ćwiczenia wg Bobath
Ćwiczenia kontroli głowy
Ćwiczenia odruchu równowagi
Ćwiczenia odruchu obronnego
w postaci reakcji podparcia
Ćwiczenia zmiany pozycji
(reakcje prostowania i lokomocji)
Grupy ćwiczeń wykorzystujące
kompleksy odruchowe z poziomu mostu
ćwiczenie pionowego utrzymania
ruchów i kontroli ustawienie głowy
ćwiczenie podporów na kończynach
górnych
ćwiczenie reakcji obronnych (odruch
wyprostny kończyn górnych)
ćwiczenie zmiany pozycji w leżeniu –
obroty
ćwiczenie pełzania
Grupy ćwiczeń wykorzystujące
kompleksy motoryczne kontrolowane na
poziomie śródmózgowia i odruchy
korowe (równoważne)
ćwiczenia przejścia z pozycji leżącej do
siedzenia
ćwiczenia przejścia z leżenia bądź siadu
do pozycji czworaczej
ćwiczenia z klęku podpartego, w klęku
obu- i jednonożnym
ćwiczenia czworakowania jednoimiennego
i naprzemiennego
ćwiczenia zmiany pozycji z klęku
podpartego do wstawania oraz wstawanie z
przysiadu kucznego
ćwiczenia stania, chodzenie bokiem,
przodem, tyłem
chodzenie z pokonywaniem przeszkód
ćwiczenie równoważne
ćwiczenia rozluźniające (głaskanie,
potrząsanie kończynami, huśtanie)
masaż służący do regulacji zmiennego
napięcia mięśniowego (poklepywanie w
czasie ruchu, łącznie z zatrzymaniem
ruchu)
stymulacja zmysłowa ekstero- i
proprioceptywna
nacisk i ciąg, obciążanie i opór kończyn,
stawów pogłębiający odczucia
sensoryczne
Grupy ćwiczeń wykorzystujące
kompleksy motoryczne kontrolowane na
poziomie śródmózgowia i odruchy
korowe (równoważne) c.d.
Ćwiczenia mogą być wykonywane na
materacu, na dużej piłce gimnastycznej
(ćwiczenia równoważne, ćwiczenia
odruchu obronnego, podpory), na wałku
(obciążenie stopy) oraz na kolanach
terapeuty.
Ćwiczenia należy prowadzić kilka razy
dziennie w ramach pielęgnacji i zabaw.
Równolegle do ćwiczeń mających na celu
rozwój pionizacji wprowadzić trzeba
ćwiczenia równoważne.
Wskazania do
usprawniania
Dominacja nieprawidłowych
wzorców posturalnych i
motorycznych
Brak zróżnicowania zachowań
ruchowych
Obligatoryjne stereotypowe
odpowiedzi ruchowe
Dziękujemy za
uwagę