METODA NDT -

BOBATH

Metoda rewalidacyjna opracowana

przez

Karela i Bertę Bobath „NDT-Bobath“

(neurodevelopmentaltreatment).

W latach czterdziestych zaczęli oni rozwijać i

stosować nową, opracowaną przez siebie
metodę rehabilitacyjną o charakterze
neurorozwojowym.

Swoją koncepcję oparli na wnikliwej

obserwacji dorosłych pacjentów oraz dzieci w

różnym wieku, u których nastąpiły zmiany w

prawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego

układu nerwowego.

Porównując i analizując przebieg

prawidłowego rozwoju oraz nieprawidłowego
rozwoju psychomotorycznego noworodka,
niemowlęcia i dziecka

,

opracowali studium

zachowań rozwojowych, które służy ocenie
stopnia dojrzałości Ośrodkowego Układu
Nerwowego (OUN) i ocenie jego
funkcjonowania.

Poprzez ocenę stopnia dojrzałości OUN można

wcześnie wykryć patologiczne zaburzenia

związane z rozwojem ruchu oraz

zaprogramować postępowanie rehabilitacyjne,
które

oparte jest na twierdzeniu, że cała działalność

ruchowa człowieka jest odruchowa, czyli

u

każdego zdrowego dziecka na danym etapie

rozwoju występują fizjologiczne odruchy.

U dzieci z uszkodzeniami układu nerwowego

pewne odruchy fizjologiczne nie występują w
ogóle, inne są patologiczne, zatem

celem

usprawniania:

-jest rozwinięcie odruchów prawidłowych

-hamowanie odruchów patologicznych z

jednoczesną normalizacją napięcia
mięśniowego.

Zasady terapii metodą NDT-

BOBATH

1.

Wszystkie ruchy muszą być kontrolowane rękami

terapeuty

2. Powinny być

wprowadzane stopniowo i wolno

tak, aby

dziecko mogło włączyć się do terapii.

3.

Terapeuta ściśle współpracuje z rodzicami dziecka

,

uczy

ich nie tylko sposobów prowadzenia ćwiczeń z dzieckiem,
ale uczy zabiegów pielęgnacyjnych, stanowiących
nieodłączną część postępowania usprawniającego.

4. Najważniejszym elementem w tej metodzie jest

program usprawniania. Musi on być opracowany
indywidualnie dla każdego dziecka

oraz dostosowany

do jego

możliwości i potrzeb.
Musi zapewniać:
- poczucie bezpieczeństwa,
-motywować do ćwiczenia,
-ułatwiać utrwalanie nowo nabytych umiejętności.
Wraz z postępami rehabilitacyjnymi ćwiczenia są

modyfikowane.

5. Najbardziej charakterystyczne dla tej metody jest

stosowanie dużej liczby odruchów,

specyficznej formy ułatwiania ruchów oraz

prawidłowego następstwa rozwojowego prowadzonych

ćwiczeń.

6. Usprawnianie ma na

celu rozwijać odruchy na danym

etapie fizjiologiczne, a hamować odruchy patologicznie
przetrwałe.

7. Technika ułatwiania wykonywanych ruchów
rękami terapeuty pozwala na

jednoczesne torowanie

pożądanych i hamowanie niepożądanych

elementów ruchowych.

Ruchy w ten sposób torowane są

zbliżone do normalnych ruchów
wykonywanych spontanicznie przez
zdrowo rozwijające się dziecko, będące
w analogicznym wieku rozwojowym.

Hamowanie patologicznych

odruchów

Hamowanie patologicznych odruchów i

prawidłowy rozkład napięcia mięśniowego
osiąga się przez:

-odpowiednie ułożenie dziecka w przestrzeni
-odpowiednie ułożenie punktów kluczowych,
czyli głowy, szyi, obręczy barkowej i biodrowej

Ułatwianie prawidłowych

odruchów

Ułatwianie oparte jest na poruszaniu okolicami
ciała dziecka, co wywołuje ruchy kończyn i
umożliwia
przejście dziecka z jednej pozycji do drugiej.

Wpływa to na wykształcenie się prawidłowych
odruchów postawy i uczy dziecko
samodzielnego ich osiągania, kontrolowania i
wykorzystywania.

Wspomaganie w jednej ze stref pozostawia

swobodę ruchów czynnych w obrębie stref

pozostałych.

Ruchy więc nigdy nie są całkiem bierne.

Zmieniając strefy sterowania uzyskuje

się czynne ruchy w coraz innych częściach

ciała, zależnie od potrzeby.

Ćwiczeniom powinno towarzyszyć

słowne

określanie wykonywanych czynności

, będące

poglądową nauką mowy.

Kiedy rozpocząć

usprawnianie?

Usprawnianie powinien prowadzić terapeuta

razem z rodzicami dziecka już

przed 6

miesiącem jego życia.

Metoda zawiera także dodatkowe techniki

służące regulacji wahającego się napięcia
mięśniowego :

1.

Nacisk i ciąg, obciążenie i opór stosowane na podobnych

zasadach jak w PNF

(neurofizjologicznym kompleksowym

systemie oddziaływania terapeutycznego
„proprioceptywne nerwowo - mięśniowe torowanie ruchu“)

U spastyków pozwala to utrzymać i odzyskać równowagę, u
atetotyków i ataktyków ułatwić statykę i kontrolować
powolne ruchy.

2.

Zatrzymywanie ruchu w wybranej jego fazie oraz

utrzymanie osiągniętej pozycji.

Pozwala to osiągnąć umiejętność dostosowania pracy

mięśni przy zmianach postawy i kontroli

przebiegu ruchu.

3.

Poklepywanie określonej części ciała

, co może działać

hamująco lub stymulująco.

Rozluźnienie przygotowuje spastyczne dziecko do

ćwiczeń i może służyć jako przerywnik między
ćwiczeniami.

Rozluźnia się przez głaskanie, potrząsanie kończynami

oraz

wahadłowe ruchy tułowia i kończyn.

Metoda Bobath, ze względu na

sposób jej realizacji, stosowana

jest bardzo szeroko.

Opracowany przez Bobath sposób rehabilitowania

dzieci z mózgowym porażeniem i dorosłych

z zaburzeniami OUN

jest :

-logiczny,
-zwięzły,
-nie wymaga zakupu dużej ilości drogiego sprzętu
rehabilitacyjnego
- naturalny,
-indywidualnie opracowany dla każdego dziecka,

co

przynosi efekty, na które tak bardzo czekają

rodzice.

Metodę tę stosują przede

wszystkim rehabilitanci, ale

także logopedzi, pedagodzy i

psycholodzy.

Współczesne modyfikacje:

Założenia tej metody, opracowane przez

Bobath, zostały współcześnie rozwinięte

przez pediatrę Elizabeth Kong i fizjoterapeutkę

Mary Quinton.

Cel usprawniania

Usprawnianie oparte na tej metodzie

ma

pomóc dziecku we wszechstronnym jego
rozwoju

tak, aby mogło uzyskać niezależność w

życiu i wykorzystać wszelkie swe zdolności na
tyle, na ile jest to możliwe, mimo uszkodzenia
OUN lub występowania innych
nieprawidłowości.

Poprzez stosowanie odpowiednich wspomagań

uczy się dziecko wyzwalania i wykonywania
przez nie ruchów czynnych, hamując ruchy
nieprawidłowe i normalizując napięcie
mięśniowe.

Od terapeuty wymagana jest:

-dokładna znajomość przebiegu

prawidłowego

rozwoju dziecka
-zaburzeń rozwoju, które wynikają z

uszkodzenia OUN.

W terapii metodą Bobath dziecko uczy się

ruchu poprzez sensomotoryczne (czuciowo -

ruchowe) doświadczenia, realizowane przez:

•

skórę

, która przekazuje czucie bólu, ucisku i

temperatury,

•

aparat ruchowy

, który przekazuje informacje

dotyczące poczucia równowagi,

•

proprioreceptory stawów i mięśni

.

Nauczanie sensomotoryczne

oznacza, że

pacjent poznając swoje ciało, uczy się nim
posługiwać w sposób celowy.

Terapia metodą NDT-Bobath, to

system opieki

roztoczony nad pacjentem prezentującym
patologię

.

Oznacza to, że zwraca się uwagę nie tylko na
terapię, ale także uczy się opiekunów

codziennej pielęgnacji pacjenta, tj. sposobów

noszenia, kąpania, karmienia i mycia zębów.

Główne zasady terapii NDT-Bobath

Metoda Bobath oparta jest na kilku niezmiernie
ważnych zasadach, których przestrzeganie
decyduje o powodzeniu procesu terapii
rewalidacyjnej.

1. Przygotowanie do ruchu:

• utrzymanie prawidłowego zakresu ruchu w

stawach (przeciwdziałanie przykurczom i

deformacjom)

• przygotowanie czuciowe (sensoryczne)

2. Normalizację napięcia posturalnego,

3. Hamowanie nieprawidłowej aktywności

odruchowej,

4. Torowanie automatycznych reakcji

nastawczych i reakcji równoważnych przez
wspomaganie

i prowadzenie ruchu z punktów kluczowych

(głowa, szyja, tułów, obręcz barkowa i
kończyny górne, obręcz biodrowa i kończyny
dolne) rękami terapeuty,

5. Ułatwianie prawidłowych wzorców

funkcjonalnych,

6. Hamowanie odruchów patologicznych i

normalizacja napięcia mięśniowego

7. Dążenie do osiągnięcia prawidłowych ruchów

poprzez przemieszczanie w przestrzeni tzw.

punktów kluczowych, którymi są: głowa,

obręcz barkowa i obręcz biodrowa. Ma to na
celu

wykształcenie prawidłowych reakcji

prostowania i równowagi, co prowadzi do
opanowania

czynności zgodnych z sekwencją rozwojową.

8. Wszystkie ruchy kontrolowane są rękami

terapeuty. Pomoc terapeuty zmniejsza się w
miarę opanowywania przez dziecko kolejnych
czynności.

9. Ruchy prowadzone są wolno, tak aby dziecko

mogło włączać się do pracy.

10.Nie należy dążyć do opanowania statycznych

pozycji, lecz umiejętnie prowadzić dziecko z

jednej pozycji do drugiej.

11.Sposoby wspomagania powinny być dobrane

do potrzeb i możliwości dziecka.

12.Wymagana jest ścisła współpraca z

rodzicami.

13. Program usprawniania powinien być

dobrany indywidualnie do potrzeb i możliwości
dziecka - instruktor dla każdego dziecka
dobiera odpowiednie ćwiczenia.

14. Ciągłe powtarzanie i wykorzystywanie w

życiu codziennym czynności, które dziecko już

opanowało i nad opanowaniem których pracuje.

W utrwalaniu zdobywanych umiejętności

pomagają wszystkie osoby opiekujące się
usprawnianym dzieckiem:
nauczyciel,logopeda, terapeuta zajęciowy,
psycholog.

Ćwiczenia ruchowe powinny zwiększać własną
aktywność dziecka, nie mogą być narzucane,

by nie wyzwalać w dziecku niepokoju i stresu.

Dziecko musi mieć pełne poczucie

bezpieczeństwa .

Pierwszych odczuć dostarczają

reakcje

odruchowe.

Są to odruchy postawy oraz

reakcje

prostowania i równowagi.

Pierwsze z nich dają odczucie ułożenia ciała w

pozycji leżącej (odruchy postawy).

Reakcje prostowania

dostarczają doświadczeń

ruchowych ułożenia ciała przeciwko sile
grawitacji, a

reakcje równowagi

powodują

dostosowanie napięcia mięśniowego całego
ciała podczas utraty równowagi,
przygotowując w ten sposób całe ciało do
podparcia.

Czas fizjologicznego występowania odruchów

postawy przypada na pierwsze półrocze życia
dziecka.

Później zostają one podporządkowane

reakcjom prostowania i równowagi.

Utrzymujące się dłużej odruchy postawy stają

się z czasem patologiczne.

Uniemożliwiają rozwój reakcji prostowania i

równowagi, których pojawienie się warunkuje
prawidłowy rozwój ruchowy dziecka.

Rozwój ruchowy dziecka przebiega w

stałej kolejności

– od głowy, obręczy barkowej i kończyn górnych,

poprzez tułów, do kończyn dolnych.

Oznacza to, że zanim dziecko zacznie chodzić,

najpierw musi kontrolować ułożenie głowy,
uzyskać podpór na kończynach górnych w
pozycji leżącej, aby poprzez siad, czworaki i
pozycję klęczną przejść do pozycji stojącej.

Każda złożona czynność ruchowa zawiera

kombinację wielu prostych ruchów i kształtuje
się w oparciu o poprzednie doświadczenia
ruchowe.

Prawidłowy rozwój czynności ruchowych

stanowi podstawę do rozwijania kolejnych
umiejętności (jedzenia, ubierania,pisania).

Ćwiczenia unoszenia i utrzymywania głowy

Ćwiczenie 1
1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem (na brzuchu), ręce dziecka
wyprostowane wzdłużtułowia, ćwiczący za dzieckiem.
2. Wspomaganie – bierne utrzymanie ułożonych w pozycji
pośredniej wyprostowanych rękach dziecka.
3. Ruch – czynne uniesienie do góry głowy (wyprost głowy).
Podczas wykonywania tego ćwiczenia należy zwrócić
uwagę na ułożenie rąk dziecka. Jeżeli mają tendencję do
układania się w przywiedzeniu i rotacji wewnętrznej, należy
zabezpieczyć odwrotne ich ustawienie, tzn. w odwiedzeniu i rotacji
zewnętrznej. Można to uzyskać wkładając międzynóżki dziecka
wałek, zwinięty kocyk bądź kolano osoby ćwiczącej. Wykonywany
ruchuniesienia głowy nie powinien być zbyt obszerny, lecz odbywać
się tuż nad podłożem

.

Ćwiczenie 2
1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka

wyprostowane do przodu (w przedłużeniu głowy) spoczywają na
ręce osoby ćwiczącej.

2. Wspomaganie – uniesienie rąk dziecka lekko do góry.
3. Ruch – uniesienie głowy do góry.
W tych ćwiczeniach można stosować delikatne oklepywanie czoła

(w kierunku dogóry). Pomaga to w uniesieniu głowy.
Zabezpieczenie rąk jak wyżej.

Ćwiczenie 3
1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem na piłce, ręce dziecka

ułożone szeroko, mogą obejmować biodra ćwiczącego lub jego
udo.

2. Wspomaganie – chwyt za biodra dziecka. Wolne, lekkie

pociąganie dziecka do tyłu tak, aby na piłce pozostały tylko ręce
dziecka.

3. Ruch – uniesienie głowy i pełny podpór na rękach.
Początkowo dziecko unosi głowę i prostuje w podporze ręce. Z

czasem zaczyna toczyć piłkę przekładając je kolejno.

Opisane ćwiczenia stanowią przykłady różnego

sposobu rozwijania u dziecka tej samej

czynności – unoszenia i trzymania głowy

(kontroli głowy w przestrzeni) oraz

kształtowania

czynności podporowych kończyn

górnych.

Właściwa kontrola ułożenia głowy jest

warunkiem rozwoju każdej następnej

czynności ruchowej.

Ćwiczenia przygotowujące do pełzania

oraz do zmiany pozycji z leżenia (obroty)

Ćwiczenie 1
1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka
wyprostowane do przodu. Ćwiczący klęczy przed dzieckiem,
chwyta rękami jego głowę.
2. Wspomaganie – wykonanie biernego skrętu głowy (wolno i
delikatnie).
3. Ruch – skręt głowy wyzwala czynny skręt obręczy barkowej, to z
kolei powoduje czynny skręt obręczy miednicznej. Ruch obrotu
postępuje stopniowo. Najpierw głowa, za nią podąża obręcz
barkowa i ręce, a na końcu obręcz miedniczna i kończyny dolne.

Ćwiczenie 2
1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka ugięte przy barkach.

Ćwiczący

znajdujący się za głową dziecka z przodu chwyta rękami jego barki.
2. Wspomaganie – bierny skręt obręczy barkowej, aż do uzyskania podporu

na kończyniegórnej dalszej od osi obrotu ciała.

3. Ruch – obrót ciała sposobem jak wyżej.

Ćwiczenie 3
1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka ugięte przy barkach.

Ćwiczący staje w rozkroku nad dzieckiem, chwyta rękami jego barki.

2. Wspomaganie – uniesienie do góry jednego barku dziecka (skręt obręczy

barkowej), aż do uzyskania podporu na przedramieniu kończyny górnej
przeciwnej.

3. Ruch – bierny skręt obręczy barkowej powoduje oderwanie biodra

dziecka od podłoża po stronie uniesionego do góry barku, a to wywołuje
odruchowe zgięcie i podciągnięcie kończyny dolnej po tej samej stronie.
Następnie ćwiczący „przerzuca” do przodu wcześniej uniesioną do góry
kończynę górną dziecka (barki równolegle do podłoża).

Następuje wyprost kończyny dolnej uprzednio zgiętej i przemieszczenie

całego ciała w kierunku do przodu. Tę samą czynność należy wykonać
naprzemiennie, tzn. raz wspomagając ruch zgięcia prawej kończyny
dolnej, raz lewej.

Ćwiczenie 1
1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka zgięte przy
barkach. Chwyt za barki dziecka.
2. Wspomaganie - uniesienie do góry jednego barku dziecka (skręt
obręczy barkowej).
3. Ruch – odruchowe zgięcie i podciągnięcie do przodu kończyny dolnej
po stronie uniesionego barku, aż do uzyskania podporu na tej
kończynie. Powtórzenie tej czynności po drugiej stronie.

Ćwiczenie 2
1. Pozycja wyjściowa – lezenie przodem, ręce dziecka w podporze. Ćwiczący
chwyta biodra dziecka.
2. Wspomaganie – uniesienie do góry jednego biodra dziecka (skręt obręczy
miednicznej).
3. Ruch – odruchowe zgięcie kończyny dolnej po stronie uniesionego biodra i
przesunięcie jej do przodu, aż do uzyskania na niej podporu. Tę sarną
czynność powtarzać należy z drugiej strony.

Ćwiczenia przygotowujące do czworakowania

Ćwiczenia przygotowujące do siadu

Ćwiczenie 1
1. Pozycja wyjciowa – leżenie tyłem, ręce dziecka wyprostowane i

lekko odwiedzione oraz zwrócone dłońmi do podłoża, nogi
zabezpieczone w odwiedzeniu i rotacji zewnętrznej.

(Takie ustawienie nóg może zabezpieczyć kolana, klęczącej przed
dzieckiem osoby). Ćwiczący przytrzymuje jedną ręką dłoń
dziecka przy podłożu, a drugą chwyta rękę kończyny górnej
przeciwnej.
2. Wspomaganie – ćwiczący lekko pociąga wyprostowaną kończynę
górną dziecka w kierunku do siebie ze skrętem w kierunku drugiej
kończyny opartej dłonią na podłożu.
3. Ruch – skręt głowy i jej uniesienie. Skręt obręczy barkowej aż do
uzyskania podporu na barku kończyny pozostającej przy podłożu.

Dalej w ten sam sposób wspomagając ruch uzyskuje się podpór
na przedramieniu i później tylko na dłoni przytrzymywanej przy
podłożu. W efekcie dziecko osiąga pozycję siadu płaskiego z
podparciem na jednej kończynie górnej.

Ćwiczenie 2
1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka ugięte przy

barkach. Ćwiczący chwyta biodra dziecka.

2. Wspomaganie – skręcanie bioder dziecka tak, aby jedno

pozostawało przy podłożu, a drugie uniesione do góry było
pociągane w kierunku do siebie.

3. Ruch – dziecko unosi głowę, podpiera się na rękach i

przekładając je po podłożu zgina biodra i nogi, uzyskując pozycję
siadu bokiem (podpartego).

Ćwiczenie 3
1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce ugięte przy barkach.

Chwyt jedną ręką za tułów dziecka na wysokości dołu
pachowego, drugą ręką chwyt przeciwnego biodra.

2. Wspomaganie – skręt bioder z jednoczesnym lekkim uniesieniem

tułowia.

3. Ruch - skręt bioder, aż do uzyskania zgięcia nóg i podporu na

rękach z zachowaniem równoległego do podłoża ułożenia linii
barków (skośne ustawienie miednicy w stosunku do obręczy
barkowej).

Ćwiczenie 4
1. Pozycja wyjściowa – siad na lub przy piłce, nogi dziecka w

rozkroku. Ćwiczący przytrzymuje nogi dziecka na wysokości ud
lub stawów

kolanowych.
2. Wspomaganie – delikatne przetaczanie piłki w kierunku
do tyłu, do przodu, do boku.
1. Ruch – wychylanie dziecka w różnych kierunkach z
wyczekiwaniem na reakcję powrotu do pozycji wyjściowej
i reakcje obronne rąk (podpór przy wychylaniu na boki).
Podobne ćwiczenie można wykonywać na wałku. Dziecko siedzi w

siadzie rozkrocznym ze stopami opartymi całą powierzchnią na
podłożu.

Chodzenie w klęku prostym

Ćwiczenie 1
1. Pozycj wyjściowa – klęk prosty. Ćwiczący przed dzieckiem przodem do
niego. Chwyt wyprostowanych do przodu rąk dziecka na wysokości stawów
łokciowych lub za barki.
2. Wspomaganie – naprzemienne unoszenie barków dziecka.
3. Ruch – uniesienie i lekki skręt barku do tyłu wyzwala zgięcie i
przesunięcie do przodu kończyny dolnej dziecka po stronie uniesionego
barku. Czynność tę należy powtarzać raz z jednej, raz z drugiej strony,
uzyskując w ten sposób naprzemienne przesuwanie kończyn dolnych.
Ćwiczenie 2
1. Pozycja wyjściowa – wyprostowane ręce dziecka spoczywają na barkach
klęczącej przed nim osoby ćwiczącej, która chwyta dłońmi jego biodra.
2. Wspomaganie – chwyt za miednicę. Naprzemienne unoszenie i cofanie
raz jednego, raz drugiego biodra.
3. Ruch – jak w powyższym ćwiczeniu.

Wstawanie

Ćwiczenie 1
1. Pozycja wyjściowa – przysiad podparty lub siad z oparciem przy
piłce, ręce dziecka oparte na podłożu pomiędzy szeroko
rozstawionymi nogami.
Ćwiczący stoi lub siedzi za dzieckiem. Chwyt na wysokości bioder.
2. Wspomaganie – ćwiczący wychyla dziecko do przodu tak,
aby przeniosło ciężar ciała na ręce.
3. Ruch – podczas tego ćwiczenia biodra dziecka unoszą się
do góry i następuje powolne prostowanie nóg, a dopiero
później prostowanie tułowia i głowy.
W pozycji stojącej wychylanie (lekkie popychanie) dziecka w
różnych kierunkach z wyczekiwaniem na powrót do pozycji stojącej
(wyjściowej) rozwija u dziecka równowagę.

Chodzenie

Ćwiczenie 1
1. Pozycja wyjściowa – stojąca. Ćwiczący stojąc przed dzieckiem chwyta
jego barki.
2. Wspomaganie i ruch – uniesienie (lekko) do góry i cofnięcie jednego
barku z równoczesnym wysunięciem do przodu i lekko w dół drugiego
barku dziecka, ułatwia zgięcie i wysunięcie (przeniesienie) do przodu
kończyny dolnej po tej stronie. Gdy taki ruch nastąpi, ćwiczący „przerzuca”
do przodu wcześniej cofnięty bark, co pozwala dziecku postawić i obciążyć
wysuniętą do przodu kończynę dolną. Czynność tę powtarzać należy
rytmicznie raz zjednej, raz z drugiej strony.

Ćwiczenie 2
1. Pozycja wyjściowa – stojąca lub podparta w ustaniu. Kończyny
górne dziecka wyprostowane i wysunięte do przodu. Ćwiczący
chwyta wyprostowane kończyny górne dziecka na wysokości
ramienia lub stawów łokciowych (to zapobiega zgięciu kończyn
górnych).
2. Wspomaganie i ruch - uniesienie i cofnięcie barku z jednoczesnym
wysunięciem do przodu i w dół drugiego barku.

Ćwiczenie 3
1. Pozycja wyjściowa – stojąca. Ćwiczący chwyta biodra dziecka.
2. Wspomaganie – uniesienie do góry i cofnięcie jednego biodra

dziecka.

3. Ruch - zgięcie i przeniesienie do przodu kończyny dolnej po tej

samej stronie. Czynność powtarzać naprzemiennie

Omówiona wyżej metoda rehabilitacyjna ma

charakter kompleksowy, to znaczy, że
wykorzystują zasadę wielofunkcyjnego
usprawniania dziecka z zaburzeniami układu
nerwowego

, skupiając się nie tylko na

rehabilitacji ruchowej, ale także na
usprawnianiu wszystkich zmysłów i zaburzeń
natury emocjonalnej.