POLITYKA

OŚWIATOWA

PODSTAWOWE

POJĘCIA

• POLITYKA- świadoma i celowa działalność dotyczącą głównie

stosunków między klasami społecznymi, państwami i
narodami. Polityka jest ściśle związana z walką o zachowanie
lub zdobycie władzy państwowej jako narzędzia regulacji i
kształtowania tych stosunków.

( Encyklopedia powszechna PWN 1,3 Warszawa 1957)

POLITYKA – działalność władzy państwowej
rządu w dziedzinie społecznej,
gospodarczej, kulturowej, wojskowej i
innych dotycząca spraw wewnętrznych
państwa lub stosunków z innymi krajami
jak również wzajemnych stosunków klas,
grup społecznych.

(Słownik języka polskiego PWN 1,2
Warszawa 1979)

PODSTAWOWE

POJĘCIA

• OŚWIATA- termin „ oświata” rozumiany bywa jako system

instytucji, pewien rodzaj instytucji, pewien rodzaj działalności
a także jako stan świadomości społecznej.

Wg Okonia

– oświata to „działalność polegającą

na upowszechnieniu wykształcenia ogólnego i zawodowego
oraz realizowaniu określonych celów wychowawczych dla
zapewnienia jednostkom wszechstronnego rozwoju i
pomyślnej egzystencji, a społeczeństwu więzi kulturalnych
łączących jego przeszłość historyczną z teraźniejszością [ ...].
W pojęciu oświaty mieści się całość tej działalności
realizowanej poprzez system wychowania w rodzinie, system
kształcenia równoległego i system kształcenia ustawicznego”

Polityka oświatowa

jest integralną częścią

polityki społecznej. Obejmuje ona
całokształt problemów dotyczących ustroju szkolnictwa,
organizacji procesu nauczania, metod kształcenia i
wychowania. Jako dyscyplina naukowa

„ (...) zajmuje się ustalaniem optymalnych zasad
upowszechniania oświaty wśród
dzieci, młodzieży i dorosłych z punktu widzenia
przygotowania ich do życia, zawodu i
aktywnego uczestnictwa w kulturze (...)” .

W praktyce polityka oświatowa oznacza działania państwa w
dziedzinie szkolnictwa i wychowania, realizowanie celów
kształcenia oraz podstawy materialno-techniczne
funkcjonowania przyjętego systemu oświatowego jak i
zarządzanie instytucjami zajmującymi się tą dziedziną. W
temacie kształcenia zawodowego istotnym jest
przygotowanie takiej liczby kadr w poszczególnych zawodach
i specjalnościach, która będzie mogła być wykorzystana
przez gospodarkę i odpowiadać jej potrzebom w celu
ograniczenia bezrobocia

.

Cele polityki oświatowej

Polityka oświatowa ma za zadanie realizacje celów związanych z

poprawą warunków

bytu, poziomu życia ludności, usuwaniem nierówności

społecznych jak i podnoszeniem

kultury życia . Można tu wymienić takie zagadnienia, jak:
• organizowanie przedszkoli,
• zapewnienie możliwości umieszczenia dzieci w domach dziecka

oraz rodzinach

zastępczych,
• rozbudowa specjalnych szkół zawodowych dla dzieci z

niedorozwojem fizycznym i

umysłowym,
• zapewnienie dożywiania w szkołach,
• zabezpieczenie środków finansowych na rozwój zajęć

pozalekcyjnych

(świetlicowych) dla uczniów,
• prowadzenie internatów i domów studenckich,
• utworzenie funduszy stypendialnych,
• przywrócenie do szkól opieki medycznej,
• organizowanie dowożenia dzieci i młodzieży do szkół

zbiorowych,

• doradztwo wychowawcze, szkolne i zawodowe .

Funkcje polityki oświatowej

w dziedzinie normatywnej

1. Określenie podstawowych założeń i zasad

polityki oświatowej państwa

2. Udział czynników podstawowych w

określeniu celów kształcenia i wychowania

3. Określenie założonej „urzędowej” koncepcji

systemu oświatowego, a zwłaszcza systemu
szkolnego.

4. Określenie norm organizowania,

utrzymywania funkcjonowania szkół i innych
placówek oświatowo wychowawczych .

5. Normy dotyczące działalności personelu

zatrudnionego w szkołach i innych
placówkach systemu oświatowo -
wychowawczego

Założenia polityki

oświatowej

Polityka oświatowa w znaczeniu praktycznej działalności

państwa jest integralną częścią polityki społeczno-
gospodarczej, w związku z czym musi uwzględniać znacznie
szersze, pozaoświatowe uwarunkowania przy
projektowaniu programów działalności edukacyjnej.

Podobnie polityka oświatowa jako dyscyplina naukowa bez

współdziałania z różnymi naukami dostarczającymi
informacji o człowieku i społeczeństwie i bez pełnego
wykorzystania ich dorobku nie byłaby w stanie
rozwiązywać różnorodnych problemów i formułować zasad,
na podstawie których powinna się rozwijać edukacja
narodowa.

Jakie czynniki współwyznaczają politykę oświatową państwa?

Spośród ważniejszych należy wymienić następujące
czynniki: ideologiczno- ustrojowy, społeczno- gospodarczy,
demograficzny i kulturowy.

Ustrój polityczny jako wyraz panującej w danym kraju

ideologii jest czynnikiem przesądzającym o charakterze
polityki oświatowej. Realizacja jej celów, a z związki z nimi
systemów oświatowych, jest w dużym stopniu uzależniona
od aktualnego poziomu rozwoju sił wytwórczych,
decydujących o możliwościach ekonomicznych państwa.
Jednocześnie potrzeby społeczno- gospodarcze przesądzają
o polityce zatrudnienia, której podstawą są kwalifikacje
zawodowe ludzi. W ścisłym związku z tymi czynnikami
pozostaje liczebność ludności danego kraju, jej terytorialne
rozmieszczenie oraz struktura według wieku, a więc
aktualna i przewidywana sytuacja demograficzna.
Osiągnięty poziom rozwoju kulturalnego danego narodu jak
również społeczności zamieszkałej na danym kontynencie
wpływa aktywizująco lub hamująco na rozwój oświaty.

Jakie założenia stawia sobie

polityka oświatowa w naszym

kraju??

• Demokratyczny charakter
• Wykształcenie średnie
• Obowiązkowość korzystania z powszechności oświaty
• Bezpłatności oświaty
• Wielostronny rozwój

Geneza polityki

oświatowej

W Europie do czasów Reformacji sprawy oświaty,

kształcenia i wychowania pozostawały na ogół
domeną wewnętrznych zainteresowań
poszczególnych stanów. Wychowanie młodego
pokolenia, przygotowanie do pracy i działalności
społecznej odbywało się, jak wiadomo, w rodzinie
bądź w ,,domu obcym”, u mistrza cechowego lub na
dworach, bądź w instytucjach specjalnie do tego celu
organizowanych ( szkołach) przez duchowieństwo.
Szczególnie ścisłe było powiązanie spraw oświaty i
wychowania z działalnością kościołą katolickiego,
kleru, co wyraziło się w pozostałych jeszcze do
naszych czasów nazwach ministerstw
odpowiedzialnych za oświatę i wychowanie, np. w
Polsce do roku 1939- Ministerstwo Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego, w RFN do dziś
jeszcze w niektórych republikach- Kultusministerium.

Przełomowe znaczenie dla powstania państwowej

polityki oświatowej miał okres Reformacji. Marcin
Luter poddał ostrej krytyce szkolnictwo katolickie,
domagając się swego rodzaju przymusu szkolnego ze
strony państwa. ,,Jeśli rząd może zmuszać obywateli
do służby wojskowej […], to tym większe ma prawo
zmuszać ludzi do posyłania dzieci do szkół, ponieważ
przez nie najłatwiej walczyć z diabłem”- pisał Luter

Elementy polityki

oświatowej jako sfery

działalności

W polityce oświatowej, rozumianej jako sfera

działalności w dziedzinie organizowania i planowania
rozwoju oświaty i wychowania, można wyróżnić- jak
w każdej celowej działalności- następujące
podstawowe elementy: cel działania, podmiot czy
podmioty działania, przedmiot działania oraz
warunki, sposoby i środki działania. Te elementy
występują w polityce oświatowej niezależnie od tego,
kto ją prowadzi: państwo, partie polityczne,
organizacje gospodarcze czy społeczne, instytucje
wyznaniowe czy związki zawodowe. Różnica między
polityką prowadzoną przez czynniki niepaństwowe
polega głownie na tym, że państwo w realizacji swej
polityki może stosować środki przymusu
administracyjnego, jak to się dzieje na przykład w
egzekwowaniu obowiązku szkolnego. W
nowoczesnych społeczeństwach decydują rolę w
organizowaniu i planowaniu rozwoju oświaty i
wychowania odgrywa państwowa polityka
oświatowa. Szczególnie jest to widoczne w
państwach socjalistycznych, w których państwo w
coraz szerszym zakresie realizuje- obok innych
funkcji, jak gospodarcza i obronna- funkcję
oświatowo- kulturalną.

UWARUNKOWANIA

POLITYKI OŚWIATOWEJ

Polityka oświatowa nie jest wolna od czynników, które wpływają

na jej funkcjonowanie. Są to:

• uwarunkowania demograficzne,
• ekonomiczne,
• historyczno – narodowe,
• ustrojowo polityczne,
• społeczne.

Reforma polityki oświatowej w Polsce

w świetle unijnych uwarunkowań .

Polski system oświatowy dostosowany został do

określonych warunków ekonomicznych, społecznych,
ustrojowych oraz kulturalnych. Trudności w
stworzeniu wspólnego systemu oświatowego dla
państw członkowskich UE wynikają z odmiennych
administracyjnych rozwiązań, różnego prawa
oświatowego, heterogeniczności kulturowej i
językowej państw europejskich. W ramach oświaty,
kształcenia zawodowego oraz młodzieży Unia
Europejska respektuje odpowiedzialność państw
członkowskich za treści nauczania, organizacje
systemów oświatowych jak i wspomnianą
różnorodność kulturową oraz językową, czyli istnieje
zasada uznawania odmienności. Wspólna polityka w
tej dziedzinie ma przede wszystkim za zadanie
rozwój i wspieranie nauczania oraz
rozpowszechniania języków państw członkowskich,
wymianę studentów i nauczycieli, uznawanie
dyplomów szkół zawodowych lub wyższych (11
kwietnia 1997 r. państwa członkowskie Rady Europy
pod egidą UNESCO podpisały konwencje w sprawie
uznawania dyplomów, która upraszcza procedury ich
nostryfikacji) i okresów studiów, współpracę
pomiędzy instytucjami oświatowymi, wymianę
informacji i doświadczeń, rozwój wymiany młodzieży
i instruktorów oraz kształcenie zawodowe. Z tego
jasno wynika, że Unia Europejska nie zamierza
opracowywać czy wdrażać "jednej wspólnej polityki"
w zakresie edukacji . Niemniej jednak wypracowała
sposoby wspierania współpracy mające za zadanie
rozwój edukacji o wysokiej jakości. W tym celu
stworzono wiele programów, których nadrzędnym
celem stało się zacieranie barier kulturowych oraz
poszerzanie wiedzy uczniów.

Należą do nich między innymi:

•

COMENIUS (partnerstwo w szkolnictwie podstawowym

i gimnazjalnym),

• COMETT (kształcenie i praktyki zawodowe dotyczące

technologii),

•ERASMUS (współpraca i wymiana studentów oraz

naukowców),

•GRUNDTVIG (promowanie innowacyjnych metod w

kształceniu dorosłych),

• LINGUA (nauka języków obcych),
• MINERVA (promowanie edukacji na odległość za

pomocą technologii informacyjnych i komunikacyjnych),

•PETRA (kształcenie i dokształcanie zawodowe),
•FORCE (dokształcanie zawodowe dla małych i średnich

przedsiębiorstw),

• LEONARDO DA VINCI (poprawa jakości i dostępności

szkolenia zawodowego)

•MŁODZIEŻ DLA EUROPY (wymiana młodzieżowa).

Działania Unii Europejskiej w zakresie tej polityki
uzupełniają inicjatywy podejmowane przez Radę
Europy.

Rozpoczęte od 1 stycznia 1999r. zmiany edukacji
miały usprawnić nasz system, czyli zakładały one
dostosowywanie wspomnianego systemu
edukacji do potrzeb rynku pracy. Były one jednak
źle przygotowane i wdrażane bez uwzględniania
skutków finansowych. Mimo, iż reforma była
słabo przygotowana i stała się trzęsieniem ziemi
w oświacie, wywołała wzrost aktywności i
wyzwoliła kreatywność oraz improwizację. Nie
powinna jednak stać się polem walki politycznej.

Reforma ta zmierza w istocie do
sprywatyzowania spożycia społecznego, co w
naszych warunkach prowadzi do dalszej
degradacji poziomu życia większości populacji. W
Polsce wydatki publiczne na edukację wynoszą
4% PKB, co lokuje nas na bardzo słabym miejscu
wśród wszystkich krajów europejskich (za nami
jest tylko Grecja, Albania, Rumunia). Aby
osiągnąć poziom średni w Europie, nakłady na
edukację powinny wzrosnąć
do 6% PKB.

Prawa oświatowe to wszystkie nakazy i zakazy, które oprócz tych
zawartych w Ustawie o systemie oświaty jak i jej nowelizacji (Ustawa
o zmianie ustawy o systemie oświaty z dnia 25 lipca 1998 r.) dotyczą
edukacji i praw jednostki. Można tu wymienić między innymi takie
rozporządzenia jak:
 
• Konstytucja RP – prawa obywatelskie dotyczące powszechności i
równości dostępu do szkół, stwierdzenie, iż nauka do 18-stego roku
życia powinna być obowiązkowa i bezpłatna (art. 70),
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych – prawo do
nauczania i praktykowania oraz do wolności myśli (art. 18),
• Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789r.),
• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948r.),
• Europejska Karta Społeczna Europy – zapewnienie bezpłatnej nauki
na szczeblu podstawowym i średnim oraz popieranie regularnego
uczęszczania do szkoły,
• Konwencja o Prawach Dziecka – obowiązkowa i bezpłatna nauka w
szkole podstawowej oraz zalety nauki i szacunek dla tożsamości
kulturowej (art. 28-29),
• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – gwarantuje każdemu
człowiekowi prawo do kształcenia (bezpłatnego przynajmniej na
szczeblu podstawowym) (art. 26) oraz do korzystania i uczestniczenia
w postępie nauki oraz korzystania z jego dobrodziejstw,
• Karta Nauczyciela (1982r.) oraz jej nowelizacja (1997r.) – prawa i
obowiązki nauczycieli, zasady ich zatrudnienia oraz wszystkich
pracowników pedagogicznych,
• Ustawa o reformie edukacyjnej (Dz.U. nr 14 z 23.03.1999r.,
poz.124-134) – skrócenie szkoły podstawowej do lat sześciu,
wprowadzenie 3-letnich gimnazjów, zmiany w strukturze szkół
ponadgimnazjalnych, kuratoryjnych i sposobu egzaminowania

.

Wnioski

Nigdy nie będzie tak, aby oświata wszystkim się podobała, nigdy
nie będzie tak, aby wszyscy byli w pełni przygotowani do zmian,
jakie mają zajść. Ale od czegoś trzeba zacząć. Początek, który
zrobiła obecna reforma oświaty, jest imponujący - dlatego, że
zainicjowała zmiany we wszystkich znaczących obszarach
edukacji, że spowodowała niezwykle intensywny ruch szkoleniowy
i programowy. Uznaje się zasadę, iż o poziomie rozwoju
gospodarczego nie decydują tylko przedsiębiorstwa przynoszące
zyski finansowe, ale - w coraz większym stopniu - rozmiary
nakładów na naukę, kulturę, szkolnictwo wyższe, oświatę, służbę
zdrowia, budownictwo mieszkaniowe, bezpieczeństwo obywateli,
środowisko naturalne itp. Na tle innych państw, Polska znajduje się
w tych dziedzinach na końcowych miejscach, nawet za krajami od
nas biedniejszymi. Poprawa tych zaniedbań jest koniecznością i
nie może być spychana na plan dalszy.
Uczelnie publiczne nie są w stanie zapewnić trwałej edukacji.
Powstawanie nowych szkół wyższych o charakterze niepublicznym
wskazuje na kreujący się w Polsce nowy model szkolnictwa
wyższego. Wspomniane uczelnie niepaństwowe wydają się być
lepiej przygotowane do edukacji permanentnej i w ogólnym
znaczeniu często podnoszą jakość szkół wyższych. Korekty
finansowania studiów także nie wydają się być realne. Dziś
uczelnia publiczna prowadzi szeroko zakrojone kształcenie
wieczorowe, zaoczne, podyplomowe, bo to one przynoszą dochód,
to studenci tych form kształcenia płacą za swą edukację. Te
właśnie pieniądze pomagają przetrwać kierunkom dziennym, na
których powinni kształcić się przyszli adepci zawodu
nauczycielskiego. Cóż więc mówić o podziale subwencji na
działalność dydaktyczną, kiedy jej po prostu brakuje. Chwała
uczelniom, że potrafią zarobić potrzebne kwoty pieniędzy,
prowadząc szeroką działalność edukacyjną, ale pociąga to za sobą
obniżenie efektywności pracy naukowej.