Samorząd
Dr Ryszard Balicki
Samorząd
Dr Ryszard Balicki
Budowa nowoczesnej
administracji
Rok 1989
Polska rozpoczyna swoją drogę ku demokracji
(budowa nowego ustroju – zarówno na szczeblu
administracji centralnej jak i lokalnej)
Przywrócenie samorządu gminnego - 27
maja 1990 roku, po pół wieku odbyły się
pierwsze w Europie Środkowej i
Wschodniej w pełni wolne wybory
Działania formalne
•
w 1992 roku powołano Zespół ds.
Reorganizacji Administracji Publicznej,
•
powołanie Pełnomocnika Rządu do
spraw Reformy Administracji
Publicznej (prof. Michał Kulesza)
•
w roku 1995 zapoczątkowano tzw.
reformę centrum administracyjnego i
gospodarczego rządu
Działania formalne c.d.
•
Ustawa o działach administracji
rządowej (ustawa uchwalona w 1997
roku, wejście w życie w roku 1999)
•
Reforma samorządowa premiera Jerzego
Buzka
(wejście w życie od 1 stycznia 1999 r.)
Główne cele reformy
samorządowej
•
Uporządkowanie organizacji terytorialnej
państwa.
•
Zbudowanie jednolitej, ponadgminnej
struktury organizacyjnej
•
Doprowadzenie do sytuacji, w której
problemy społeczności lokalnej będą
rozwiązywane przez lokalną administrację
powołaną w wolnych wyborach przez
ludność danego regionu
Ustrój administracji publicznej
po reformie
•
Art. 10 Konstytucji RP
(zasada trójpodziału)
•
władza ustawodawcza - Sejm i Senat
•
władza wykonawcza – Prezydent RP i
Rada Ministrów
•
władza sądownicza - sądy i trybunały
Wykonywanie
Wykonywanie
zadań
zadań
administracji
administracji
publicznej
publicznej
Podmioty
scentralizowane
(administracja
państwowa)
Podmioty
zdecentralizowane
Zadania zlecone
na rzecz
organizacji, instytucji
i innych podmiotów,
Podmioty administracji publicznej
SAMORZĄD
GOSPODARCZY
UPOWAŻNIONE PODMIOTY PRAWA
PRYWATNEGO
ADMINISTRACJA RZĄDOWA
ADMINISTRACJA CENTRALNA
ADMINISTRACJA
ZESPOLONA
TERENOWA ADMINISTRACJA
RZĄDOWA
ADMINISTRACJA ZDECENTRALIZOWNA
ADMINISTRACJA
NIEZESPOLONA
ZAKŁADY
PUBLICZNE
FUNDACJE
SAMORZĄD
TERYTORIALNY
SAMORZĄD GMINNY
SAMORZĄD
POWIATOWY
SAMORZĄD
WOJEWÓDZTWA
SAMORZĄD
SPECJALNY
SAMORZĄD
ZAWODOWY
Scentralizowana administracja
państwowa
•
Administracja centralna
•
Administracja terenowa
Wojewoda i administracja zespolona
Administracja niezespolona
(terenowa administracja specjalna, podległa
bezpośrednio ministrom lub centralnym organom
administracji rządowej)
Podmioty zdecentralizowane
administracji publicznej
•
To przede wszystkim formy korporacyjne. Takie jak:
•
terytorialne,
•
zawodowe,
•
gospodarcze czy też
•
rolnicze
•
Organy dysponujące samodzielnym statusem w
sferze prawa publicznego (jak np. KRRiTV).
•
Obok form powyżej określonych występują również
instytucje oparte przede wszystkim na czynniku
majątkowym (kapitałowym), zarówno instytucje
wyższej użyteczności publicznej jak i instytucje
kapitałowe (np. Fundusz Pracy czy też Agencja Rynku
Rolnego).
Zadania zlecane
•
Zadania administracji publicznej może być również
zlecane „na zewnątrz”, poza formalne struktury władzy.
•
Zlecenie może być skierowane do podmiotów
•
działających na podstawach prywatnoprawnych (fundacje,
stowarzyszenia czy tez spółki prawa handlowego)
•
lub też na podstawie prawa publicznego (np. samorząd
terytorialny).
•
W konsekwencji możemy mieć do czynienia z
zadaniami zlecanymi
•
wewnątrz administracji publicznej (zazwyczaj podmiotom
zdecentralizowanym); lub też
•
na zewnątrz administracji (mówimy wówczas o prywatyzacji
zadań z zakresu administracji publicznej).
•
Zlecenie zadań może się odbywać na podstawie ustaw
lub w drodze czynności indywidualnej
Reforma administracji
w Polsce
Podział terytorialny
W procesie historycznym wytworzyły się trzy typy
podziałów terytorialnych:
•
zasadniczy - tworzony w związku z koniecznością
wykonywania na określonym obszarze zadań
publicznych, korzystają z niego terenowe orany
administracji rządowej oraz organy samorządu
terytorialnego,
•
specjalny – podział kraju tworzony na potrzeby
organów nie należących do systemu ogólnych
organów administracji rządowej ani samorządu
terytorialnego,
•
pomocniczy – ma na celu uzupełnienie podziału
zasadniczego lub specjalnego, tworzony w związku z
wykonywaniem zadań przez organy o kompetencjach
niewładczych
Organizacja administracji
terytorialnej
•
Konstytucja RP z 1997 r. nie określała, jaki ma
być w Polsce podział administracyjny,
zawierała jedynie określenie funkcji władzy
terytorialnej (samorząd lokalny - regionalny).
•
Sytuacja taka umożliwiała wprowadzenia
zarówno podziału trójstopniowego jak i
dwustopniowego
•
Obecnie podział terytorialny państwa opiera
się na trzech szczeblach: gminie, powiecie i
województwie.
Założenia reformy państwa
•
zasada unitarności państwa (art. 3)
•
zasada podziału i równoważenia się
władz (art. 10)
•
klauzula korporacyjna (art. 16 ust.
1)
•
zasada decentralizacji władzy
publicznej (art. 16)
Zasada unitarności -
kontrowersje
•
utworzenie dużych województw może prowadzić do
kolejnego „rozbicia dzielnicowego” państwa i zaniku
związków z centrum administracyjnym kraju
•
a w efekcie - szczególnie w odniesieniu do województw
Polski zachodniej i północnej:
- do zaniku jednolitości państwa.
•
Aby rozwiać zgłaszane obawy i zapobiec potencjalnemu
niebezpieczeństwu, ustrojodawca konstytucyjny i twórcy
reformy strojowej przygotowali odpowiednie rozwiązania
prawne:
•
norma konstytucyjną art. 3 Konstytucji RP („Rzeczpospolita
Polska jest państwem jednolitym”),
•
postanowienia ustawy samorządowej (np. art. 76 i 77).
•
Rolę strażnika interesów państwa w województwie otrzymał
wojewoda
Decentralizacja
•
Współcześnie jednak niemal wszystkie państwa
jednolite są zdecentralizowane
•
Decentralizacja jest to urzeczywistnienie w skali
lokalnej demokracji, polegającym na przeniesieniu
kompetencji administracyjnych z władzy centralnej na
wspólnoty terenowe
•
Zbiorowości terytorialne podlegają więc kontroli
państwa, gdyż nie są od niego całkowicie niezależnego
•
Wspólnoty samorządowe nie posiadają – tak jak części
składowe federacji — własnych egzekutyw,
ustawodawstwa czy odrębnego wymiar sprawiedliwości
•
Decentralizacja ma zawsze wyłącznie administracyjny
charakter
Kryteria podziału
administracyjnego kraju
•
Założenie reformy ustrojowej sprowadzało się
do wprowadzenia przejrzystej, trzystopniowej
struktury administracyjnej państwa:
•
samorządowych gmin,
•
samorządowych powiatów i
•
rządowo – samorządowych województw.
•
Priorytetowe było również założenie, iż
wprowadzenie nowych szczebli samorządu nie
może naruszać dotychczasowych kompetencji
(oraz posiadanych środków finansowych) gmin
Definicja
•
Samorząd oznacza publiczną administrację
wykonywaną samodzielnie przez odrębne od
państwa, posiadające osobowość prawną
wspólnoty osób (korporacje, związki
publicznoprawne).
•
Pojęcie samorządu wywodzi się z
niemieckiego Selbstverwaltung,
(samodzielny zarząd, samorząd), używanego
dla określenia lokalnej administracji
publicznej nie sprawowanej przez państwo.
Rodzaje samorządu
•
terytorialny
– dotyczący wspólnoty osób
zamieszkujących dane terytorium
•
specjalny
– dotyczący wspólnoty osób
opartej na więzi pracy, wykonywania zawodu
lub innej działalności (samorząd adwokacki ,
samorząd radców prawnych, samorząd
sędziowski, samorząd prokuratorski,
samorząd notarialny, samorząd lekarski,
samorząd rzemieślniczy, samorząd
akademicki, samorząd rolniczy itp.).
1 stycznia 1999 r.
•
terytorium Polski zostało podzielone
na 16 województw,
•
308 powiatów ziemskich,
•
(od stycznia 2003 - 314)
•
65 powiatów grodzkich, oraz
•
2489 gmin (od stycznia 2003 - 2478).
•
(306 miejskich; 591 miejsko-wiejskich
oraz 1 581 wiejskich).
1 stycznia 1999 r.
•
2808 jednostek samorządu
terytorialnego (według stanu z 1
stycznia 2003 r.) to: województwa, powiaty
gminy, przy czym:
•
W Polsce jest 881 miast, w tym jedyne
miasto, które nie jest siedzibą władz
samorządowych - Siechnice w gminie
Święta Katarzyna z siedzibą we wsi Święta
Katarzyna
Podział Polski na 49
województw
Gmina
•
Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa gminną
wspólnotę samorządową
•
Zadania gmin pozostały – praktycznie - bez zmian
•
W kompetencji gmin jest: szkolnictwo podstawowe
i przedszkola, opieka społeczna, ulice i drogi
gminne, gospodarka komunalna, gospodarka
lokalowa i budownictwo mieszkaniowe,
gospodarka terenami oraz tzw. sprawy
obywatelskie
•
W wyniku reformy sposób zarządzania gminą nie
uległ zmianie
Powiat
•
Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę
samorządową
•
Do głównych zadań powiatu należy wykonywanie zadań
publicznych o charakterze ponadgminnym, w zakresie m.in.:
•
szkolnictwa ponadpodstawowego,
•
pomocy społecznej i polityki prorodzinnej,
•
wspierania osób niepełnosprawnych,
•
komunikacji i transportu oraz dróg powiatowych,
•
kultury i ochrony jej dóbr,
•
kultury fizycznej i turystyki,
•
geodezji i gospodarki gruntami,
•
zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego,
•
gospodarki wodnej i ochrony środowiska,
•
rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
•
porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,
•
ochrony przeciwpowodziowej i przeciwpożarowej,
•
przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy,
•
ochrony praw konsumenta,
•
współpracy z organizacjami pozarządowymi
Rządowo-samorządowe
województwo
•
Mieszkańcy województwa tworzą
regionalna wspólnotę samorządową.
•
Nowe województwo jest całkiem nową
struktura administracyjną.
•
W ramach województwa przenikają się
dwie struktury:
•
rządowa (z wojewodą) i
•
samorządowa (z marszałkiem województwa i
sejmikiem wojewódzki).
Warszawa – podział administracyjny
•
od 2002 roku Warszawa (zgodnie z
obowiązującymi przepisami) jest gminą
mającą status miasta na prawach
powiatu w województwie mazowieckim.
•
Warszawa podzielona jest na 18
dzielnic (pomocniczych jednostek
administracyjnych).
Warszawa – podział administracyjny
•
W latach 1990-1994 Warszawa
stanowiła związek siedmiu (a od
1993 r. ośmiu) dzielnic-gmin (o
statusie gmin, nazywanych
dzielnicami).
•
W latach 1994 - 2002, Warszawa
stanowiła związek komunalny
następujących 11 gmin;
S A M O R Z Ą D
G O S P O D A R C Z Y
S A M O R Z Ą D
Z A W O D O W Y
S A M O R Z Ą D
S P E C J A L N Y
•
Istnienie samorządów zawodowych
ma swoją podstawę w Konstytucji RP,
której art. 17 ust. 1 stanowi:
•
w drodze ustawy można tworzyć
samorządy zawodowe, reprezentujące
osoby wykonujące zawody zaufania
publicznego sprawujące pieczę nad
należytym wykonywaniem tych
zawodów.
SAMORZĄD ZAWODOWY
•
Jest organizacyjną formą zrzeszania się
obywateli opartą na wspólnocie zawodowej,
powstałą w celu reprezentowania interesów
osób wykonujących zawody wymagające
szczególnego zaufania społecznego wobec
instytucji państwa, prowadzenia
doskonalenia zawodowego oraz ochrony
socjalnej swoich członków
Z Konstytucji wynika więc, że
samorząd zawodowy ma do
spełnienia dwa podstawowe zadania:
•
reprezentowanie osób wykonujących
zawód zaufania publicznego,
•
sprawowanie pieczy nad należytym
wykonywaniem tego zawodu w granicach
interesu publicznego i dla jego ochrony.
SAMORZĄD ZAWODOWY
•
Z treści art. 17 ust. 1 wynika również
charakterystyka podmiotowej strony samorządów
zawodowych.
•
Samorząd jest zrzeszeniem osób fizycznych
wykonujących określoną działalność zawodową
osobiście, co wyklucza skupienie w ramach
samorządu osób prawnych.
•
Cechami osób wchodzących w skład samorządu
zawodu zaufania publicznego są dwa rodzaje
zdolności:
•
zdolność zawodowa, tzn. przygotowanie do wykonywania
tego samego, co inni członkowie korporacji zawodu i
•
zdolność do wykonywania go na poziomie i w zakresie,
który może być uznany za wystarczający, aby spełniał
kryteria zaufania publicznego
Samorządy zawodowe w
Polsce:
•
adwokatów
•
aptekarzy
•
architektó
w
•
Biegłych
rewidentó
w
•
Doradców
podatkowyc
h
•
Diagnostów
laboratoryjnyc
h
•
Inżynierów
budownictwa
•
komornikó
w
•
Kuratorów
sądowych
•
Lekarzy i
lekarzy
dentystów
•
Lekarzy
weterynarii
•
Notariuszy
•
Pielęgniare
k i
położnych
•
Prokuratoró
w
•
Psychologów
•
Radców
prawnych
•
Referendarzy
sądowych
•
Rzecznikó
w
patentowy
ch
•
Sędziów
•
Urbanistów
Obecnie dyskutuje się o samorządach:
•
zarządców nieruchomościami,
•
pośredników w obrocie
nieruchomościami,
•
rzeczoznawców majątkowych.
•
o status samorządu zawodowego
starali się również kominiarze
Samorząd zawodowy jest instytucjonalnie
upoważniony do nadawania i odbierania prawa do
wykonywania zawodu oraz do stosowania sankcji
dyscyplinarnych wobec osób naruszających normy
etyczne i zawodowe.
Samorząd gospodarczy
•
Jest organizacyjną formą zrzeszania
się przedsiębiorców i podmiotów
gospodarczych w celu
reprezentowania ich interesów wobec
władz państwowych i samorządu
terytorialnego oraz organizowanie
rozmaitych działań sprzyjających
rozwojowi przedsiębiorczości.
•
Podstawy prawne samorządu
gospodarczego zostały określone w art.
17 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym w
drodze ustawy można tworzyć inne, obok
samorządu terytorialnego i zawodowego
rodzaje samorządu, pod warunkiem, że
•
nie narusza to wolności wykonywania
zawodu ani
•
nie ogranicza wolności podejmowania
działalności gospodarczej.
W Polsce jedyną obligatoryjną formą
samorządu gospodarczego są Izby
Rolnicze.
Członkami samorządu
rolniczego z mocy prawa są:
•
osoby fizyczne i prawne, będące podatnikami
podatku rolnego w rozumieniu przepisów o
podatku rolnym,
•
- osoby fizyczne i prawne, będące podatnikami
podatku dochodowego z działów specjalnych
produkcji rolnej w rozumieniu przepisów o
podatku dochodowym od osób fizycznych i
podatku dochodowym od osób prawnych,
•
- członkowie rolniczych spółdzielni
produkcyjnych posiadających w tych
spółdzielniach wkłady gruntowe.
Organizacja i zasady
działania
•
Każdy samorząd zawodowy ma określoną
strukturę organizacyjną. Podstawową zasadą
jest korporacyjność, która oznacza, że
przynależność do struktur samorządu jest
obowiązkowa.
•
Samorząd gospodarczy ma charakter
dobrowolny i nie realizuje żadnych uprawnień
władczych w stosunku do osób zrzeszonych
Do podstawowych aktów ustawowych
regulujących zasady funkcjonowania samorządu
gospodarczego w Polsce można zaliczyć
następujące przepisy:
•
ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o izbach
rolniczych,
•
ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o izbach
gospodarczych,
•
ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle,
•
ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie
zawodowym niektórych przedsiębiorców
Samorząd gospodarczy
Izby gospodarcze
•
Zgodnie z ustawą o izbach gospodarczych, izba
gospodarcza jest organizacją samorządu
gospodarczego, reprezentującą interesy
gospodarcze zrzeszonych podmiotów w zakresie
ich działalności wytwórczej, handlowej, budowlanej
lub usługowej, w szczególności wobec organów
państwowych.
•
Mogą się w niej zrzeszać podmioty prowadzące
działalność gospodarczą za wyjątkiem osób
fizycznych wykonujących taką działalność jako
uboczne zajęcie zarobkowe.
Samorząd rzemieślniczy
•
Ustawa o rzemiośle określa warunki dla
funkcjonowania samorządu gospodarczego
rzemiosła.
•
Stanowi ona, iż samorząd gospodarczy
rzemiosła jest niezależny w wykonywaniu
swoich zadań.
•
Do organizacji samorządu gospodarczego
rzemiosła ustawa zalicza
•
cechy,
•
izby rzemieślnicze oraz
•
Związek Rzemiosła Polskiego,
Zrzeszenia handlu, usług i
transportu
•
Zasady tworzenia i działania samorządu
zawodowego przedsiębiorców
prowadzących działalność gospodarczą
w zakresie handlu, gastronomii, usług,
transportu oraz innych działalności
reguluje ustawa o samorządzie
zawodowym niektórych przedsiębiorców.
•
Nie dotyczy ona osób, które uzyskały
status rzemieślnika.
Zrzeszenia handlu, usług i
transportu
•
Przedsiębiorcy mogą dobrowolnie zrzeszać
się w zawodowych samorządowych
organizacjach, takich jak zrzeszenia handlu
i usług, zrzeszenia transportu oraz inne
organizacje przedsiębiorców.
•
Warunkiem utworzenia zrzeszenia jest
powzięcie takiej inicjatywy przez co
najmniej 50 osób, a w przypadku
prowadzenia działalności w zakresie
transportu – co najmniej 200 osób.
Organizacje pracodawców
•
Organizacje pracodawców funkcjonują w oparciu o ustawę z 23
maja 1991 r. o organizacjach pracodawców.
•
Umożliwia ona pracodawcom tworzenie związków według
swego uznania, jak również przystępowanie do tych
organizacji.
•
Związki pracodawców, ich federacje i konfederacje są
samorządne i niezależne w swej działalności statutowej od
organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego
oraz innych organizacji.
•
Związek pracodawców powstaje z mocy uchwały o jego
założeniu , podjętej na zgromadzeniu założycielskim przez co
najmniej 10 pracodawców.
•
Związki pracodawców mogą tworzyć federacje i konfederacje
(jak również przystępować do nich), z tym, że liczba założycieli
nie może być w takim przypadku mniejsza niż 3.
Organizacje pracodawców
•
Podstawowym zadaniem organizacji
pracodawców jest ochrona praw i
reprezentowanie interesów zrzeszonych
członków wobec związków zawodowych,
organów władzy i administracji rządowej oraz
organów samorządu terytorialnego.
•
Organizacje pracodawców, reprezentatywne w
rozumieniu ustawy z 6 lipca 2001 r. o
Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-
Gospodarczych i wojewódzkich komisjach
dialogu społecznego, mają prawo opiniowania
założeń i projektów aktów prawnych w zakresie
praw i interesów związków pracodawców, za
wyjątkiem projektu budżetu państwa oraz
projektu ustawy budżetowej.
Organizacje pracodawców
•
Reprezentatywnym organizacjom
pracodawców przysługuje również prawo
opiniowania, w zakresie objętym zadaniami
związków pracodawców, dokumentów
konsultacyjnych Unii Europejskiej, w
szczególności białych ksiąg, zielonych ksiąg i
komunikatów oraz projektów aktów prawnych
Unii Europejskiej.
•
Związki pracodawców uczestniczą również w
zawieraniu układów zbiorowych pracy oraz
innych porozumień w zakresie objętym ich
zadaniami statutowymi
.
Dziękuję
