Samorząd

Dr Ryszard Balicki

Budowa nowoczesnej
administracji

Rok 1989

Polska rozpoczyna swoją drogę ku demokracji

(budowa nowego ustroju – zarówno na szczeblu

administracji centralnej jak i lokalnej)

Przywrócenie samorządu gminnego - 27
maja 1990 roku, po pół wieku odbyły się
pierwsze w Europie Środkowej i
Wschodniej w pełni wolne wybory

Działania formalne

•

w 1992 roku powołano Zespół ds.
Reorganizacji Administracji Publicznej,

•

powołanie Pełnomocnika Rządu do
spraw Reformy Administracji
Publicznej (prof. Michał Kulesza)

•

w roku 1995 zapoczątkowano tzw.
reformę centrum administracyjnego i
gospodarczego rządu

Działania formalne c.d.

•

Ustawa o działach administracji
rządowej (ustawa uchwalona w 1997
roku, wejście w życie w roku 1999)

•

Reforma samorządowa premiera Jerzego
Buzka

(wejście w życie od 1 stycznia 1999 r.)

Główne cele reformy
samorządowej

•

Uporządkowanie organizacji terytorialnej
państwa.

•

Zbudowanie jednolitej, ponadgminnej
struktury organizacyjnej

•

Doprowadzenie do sytuacji, w której
problemy społeczności lokalnej będą
rozwiązywane przez lokalną administrację
powołaną w wolnych wyborach przez
ludność danego regionu

Ustrój administracji publicznej
po reformie

•

Art. 10 Konstytucji RP

(zasada trójpodziału)

•

władza ustawodawcza - Sejm i Senat

•

władza wykonawcza – Prezydent RP i
Rada Ministrów

•

władza sądownicza - sądy i trybunały

Wykonywanie

Wykonywanie

zadań

zadań

administracji

administracji

publicznej

publicznej

Podmioty

scentralizowane

(administracja

państwowa)

Podmioty

zdecentralizowane

Zadania zlecone

na rzecz

organizacji, instytucji

i innych podmiotów,

Podmioty administracji publicznej

SAMORZĄD

GOSPODARCZY

UPOWAŻNIONE PODMIOTY PRAWA

PRYWATNEGO

ADMINISTRACJA RZĄDOWA

ADMINISTRACJA CENTRALNA

ADMINISTRACJA

ZESPOLONA

TERENOWA ADMINISTRACJA

RZĄDOWA

ADMINISTRACJA ZDECENTRALIZOWNA

ADMINISTRACJA

NIEZESPOLONA

ZAKŁADY

PUBLICZNE

FUNDACJE

SAMORZĄD

TERYTORIALNY

SAMORZĄD GMINNY

SAMORZĄD

POWIATOWY

SAMORZĄD

WOJEWÓDZTWA

SAMORZĄD
SPECJALNY

SAMORZĄD

ZAWODOWY

Scentralizowana administracja
państwowa

•

Administracja centralna

•

Administracja terenowa

Wojewoda i administracja zespolona

Administracja niezespolona

(terenowa administracja specjalna, podległa

bezpośrednio ministrom lub centralnym organom

administracji rządowej)

Podmioty zdecentralizowane
administracji publicznej

•

To przede wszystkim formy korporacyjne. Takie jak:

•

terytorialne,

•

zawodowe,

•

gospodarcze czy też

•

rolnicze

•

Organy dysponujące samodzielnym statusem w

sferze prawa publicznego (jak np. KRRiTV).

•

Obok form powyżej określonych występują również

instytucje oparte przede wszystkim na czynniku

majątkowym (kapitałowym), zarówno instytucje

wyższej użyteczności publicznej jak i instytucje

kapitałowe (np. Fundusz Pracy czy też Agencja Rynku

Rolnego).

Zadania zlecane

•

Zadania administracji publicznej może być również

zlecane „na zewnątrz”, poza formalne struktury władzy.

•

Zlecenie może być skierowane do podmiotów

•

działających na podstawach prywatnoprawnych (fundacje,

stowarzyszenia czy tez spółki prawa handlowego)

•

lub też na podstawie prawa publicznego (np. samorząd

terytorialny).

•

W konsekwencji możemy mieć do czynienia z

zadaniami zlecanymi

•

wewnątrz administracji publicznej (zazwyczaj podmiotom

zdecentralizowanym); lub też

•

na zewnątrz administracji (mówimy wówczas o prywatyzacji

zadań z zakresu administracji publicznej).

•

Zlecenie zadań może się odbywać na podstawie ustaw

lub w drodze czynności indywidualnej

Reforma administracji

w Polsce

Podział terytorialny

W procesie historycznym wytworzyły się trzy typy

podziałów terytorialnych:

•

zasadniczy - tworzony w związku z koniecznością

wykonywania na określonym obszarze zadań

publicznych, korzystają z niego terenowe orany

administracji rządowej oraz organy samorządu

terytorialnego,

•

specjalny – podział kraju tworzony na potrzeby

organów nie należących do systemu ogólnych

organów administracji rządowej ani samorządu

terytorialnego,

•

pomocniczy – ma na celu uzupełnienie podziału

zasadniczego lub specjalnego, tworzony w związku z

wykonywaniem zadań przez organy o kompetencjach

niewładczych

Organizacja administracji
terytorialnej

•

Konstytucja RP z 1997 r. nie określała, jaki ma

być w Polsce podział administracyjny,

zawierała jedynie określenie funkcji władzy

terytorialnej (samorząd lokalny - regionalny).

•

Sytuacja taka umożliwiała wprowadzenia

zarówno podziału trójstopniowego jak i

dwustopniowego

•

Obecnie podział terytorialny państwa opiera

się na trzech szczeblach: gminie, powiecie i

województwie.

Założenia reformy państwa

•

zasada unitarności państwa (art. 3)

•

zasada podziału i równoważenia się
władz (art. 10)

•

klauzula korporacyjna (art. 16 ust.
1)

•

zasada decentralizacji władzy
publicznej (art. 16)

Zasada unitarności -
kontrowersje

•

utworzenie dużych województw może prowadzić do

kolejnego „rozbicia dzielnicowego” państwa i zaniku

związków z centrum administracyjnym kraju

•

a w efekcie - szczególnie w odniesieniu do województw

Polski zachodniej i północnej:
- do zaniku jednolitości państwa.

•

Aby rozwiać zgłaszane obawy i zapobiec potencjalnemu

niebezpieczeństwu, ustrojodawca konstytucyjny i twórcy

reformy strojowej przygotowali odpowiednie rozwiązania

prawne:

•

norma konstytucyjną art. 3 Konstytucji RP („Rzeczpospolita

Polska jest państwem jednolitym”),

•

postanowienia ustawy samorządowej (np. art. 76 i 77).

•

Rolę strażnika interesów państwa w województwie otrzymał

wojewoda

Decentralizacja

•

Współcześnie jednak niemal wszystkie państwa

jednolite są zdecentralizowane

•

Decentralizacja jest to urzeczywistnienie w skali

lokalnej demokracji, polegającym na przeniesieniu

kompetencji administracyjnych z władzy centralnej na

wspólnoty terenowe

•

Zbiorowości terytorialne podlegają więc kontroli

państwa, gdyż nie są od niego całkowicie niezależnego

•

Wspólnoty samorządowe nie posiadają – tak jak części

składowe federacji — własnych egzekutyw,

ustawodawstwa czy odrębnego wymiar sprawiedliwości

•

Decentralizacja ma zawsze wyłącznie administracyjny

charakter

Kryteria podziału
administracyjnego kraju

•

Założenie reformy ustrojowej sprowadzało się

do wprowadzenia przejrzystej, trzystopniowej

struktury administracyjnej państwa:

•

samorządowych gmin,

•

samorządowych powiatów i

•

rządowo – samorządowych województw.

•

Priorytetowe było również założenie, iż

wprowadzenie nowych szczebli samorządu nie

może naruszać dotychczasowych kompetencji

(oraz posiadanych środków finansowych) gmin

Definicja

•

Samorząd oznacza publiczną administrację

wykonywaną samodzielnie przez odrębne od

państwa, posiadające osobowość prawną

wspólnoty osób (korporacje, związki

publicznoprawne).

•

Pojęcie samorządu wywodzi się z

niemieckiego Selbstverwaltung,

(samodzielny zarząd, samorząd), używanego

dla określenia lokalnej administracji

publicznej nie sprawowanej przez państwo.

Rodzaje samorządu

•

terytorialny

– dotyczący wspólnoty osób

zamieszkujących dane terytorium

•

specjalny

– dotyczący wspólnoty osób

opartej na więzi pracy, wykonywania zawodu
lub innej działalności (samorząd adwokacki ,
samorząd radców prawnych, samorząd
sędziowski, samorząd prokuratorski,
samorząd notarialny, samorząd lekarski,
samorząd rzemieślniczy, samorząd
akademicki, samorząd rolniczy itp.).

1 stycznia 1999 r.

•

terytorium Polski zostało podzielone

na 16 województw,

•

308 powiatów ziemskich,

•

(od stycznia 2003 - 314)

•

65 powiatów grodzkich, oraz

•

2489 gmin (od stycznia 2003 - 2478).

•

(306 miejskich; 591 miejsko-wiejskich

oraz 1 581 wiejskich).

1 stycznia 1999 r.

•

2808 jednostek samorządu
terytorialnego (według stanu z 1
stycznia 2003 r.) to: województwa, powiaty
gminy, przy czym:

•

W Polsce jest 881 miast, w tym jedyne
miasto, które nie jest siedzibą władz
samorządowych - Siechnice w gminie
Święta Katarzyna z siedzibą we wsi Święta
Katarzyna

Podział Polski na 49

województw

Podział na 16
województw

Gmina

•

Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa gminną

wspólnotę samorządową

•

Zadania gmin pozostały – praktycznie - bez zmian

•

W kompetencji gmin jest: szkolnictwo podstawowe

i przedszkola, opieka społeczna, ulice i drogi

gminne, gospodarka komunalna, gospodarka

lokalowa i budownictwo mieszkaniowe,

gospodarka terenami oraz tzw. sprawy

obywatelskie

•

W wyniku reformy sposób zarządzania gminą nie

uległ zmianie

Powiat

•

Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę

samorządową

•

Do głównych zadań powiatu należy wykonywanie zadań

publicznych o charakterze ponadgminnym, w zakresie m.in.:

•

szkolnictwa ponadpodstawowego,

•

pomocy społecznej i polityki prorodzinnej,

•

wspierania osób niepełnosprawnych,

•

komunikacji i transportu oraz dróg powiatowych,

•

kultury i ochrony jej dóbr,

•

kultury fizycznej i turystyki,

•

geodezji i gospodarki gruntami,

•

zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego,

•

gospodarki wodnej i ochrony środowiska,

•

rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

•

porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

•

ochrony przeciwpowodziowej i przeciwpożarowej,

•

przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy,

•

ochrony praw konsumenta,

•

współpracy z organizacjami pozarządowymi

Rządowo-samorządowe
województwo

•

Mieszkańcy województwa tworzą
regionalna wspólnotę samorządową.

•

Nowe województwo jest całkiem nową
struktura administracyjną.

•

W ramach województwa przenikają się
dwie struktury:

•

rządowa (z wojewodą) i

•

samorządowa (z marszałkiem województwa i
sejmikiem wojewódzki).

Warszawa – podział administracyjny

•

od 2002 roku Warszawa (zgodnie z
obowiązującymi przepisami) jest gminą
mającą status miasta na prawach
powiatu w województwie mazowieckim.

•

Warszawa podzielona jest na 18
dzielnic (pomocniczych jednostek
administracyjnych).

Warszawa – podział administracyjny

•

W latach 1990-1994 Warszawa
stanowiła związek siedmiu (a od
1993 r. ośmiu) dzielnic-gmin (o
statusie gmin, nazywanych
dzielnicami).

•

W latach 1994 - 2002, Warszawa
stanowiła związek komunalny
następujących 11 gmin;

S A M O R Z Ą D

G O S P O D A R C Z Y

S A M O R Z Ą D

Z A W O D O W Y

S A M O R Z Ą D

S P E C J A L N Y

•

Istnienie samorządów zawodowych
ma swoją podstawę w Konstytucji RP,
której art. 17 ust. 1 stanowi:

•

w drodze ustawy można tworzyć
samorządy zawodowe, reprezentujące
osoby wykonujące zawody zaufania
publicznego sprawujące pieczę nad
należytym wykonywaniem tych
zawodów.

SAMORZĄD ZAWODOWY

•

Jest organizacyjną formą zrzeszania się

obywateli opartą na wspólnocie zawodowej,

powstałą w celu reprezentowania interesów

osób wykonujących zawody wymagające

szczególnego zaufania społecznego wobec

instytucji państwa, prowadzenia

doskonalenia zawodowego oraz ochrony

socjalnej swoich członków

Z Konstytucji wynika więc, że
samorząd zawodowy ma do
spełnienia dwa podstawowe zadania:

•

reprezentowanie osób wykonujących
zawód zaufania publicznego,

•

sprawowanie pieczy nad należytym
wykonywaniem tego zawodu w granicach
interesu publicznego i dla jego ochrony.

SAMORZĄD ZAWODOWY

•

Z treści art. 17 ust. 1 wynika również

charakterystyka podmiotowej strony samorządów

zawodowych.

•

Samorząd jest zrzeszeniem osób fizycznych

wykonujących określoną działalność zawodową

osobiście, co wyklucza skupienie w ramach

samorządu osób prawnych.

•

Cechami osób wchodzących w skład samorządu

zawodu zaufania publicznego są dwa rodzaje

zdolności:

•

zdolność zawodowa, tzn. przygotowanie do wykonywania

tego samego, co inni członkowie korporacji zawodu i

•

zdolność do wykonywania go na poziomie i w zakresie,

który może być uznany za wystarczający, aby spełniał

kryteria zaufania publicznego

Samorządy zawodowe w
Polsce:

•

adwokatów

•

aptekarzy

•

architektó

w

•

Biegłych

rewidentó
w

•

Doradców
podatkowyc
h

•

Diagnostów
laboratoryjnyc
h

•

Inżynierów
budownictwa

•

komornikó

w

•

Kuratorów
sądowych

•

Lekarzy i

lekarzy
dentystów

•

Lekarzy

weterynarii

•

Notariuszy

•

Pielęgniare

k i
położnych

•

Prokuratoró
w

•

Psychologów

•

Radców

prawnych

•

Referendarzy
sądowych

•

Rzecznikó

w
patentowy
ch

•

Sędziów

•

Urbanistów

Obecnie dyskutuje się o samorządach:

•

zarządców nieruchomościami,

•

pośredników w obrocie
nieruchomościami,

•

rzeczoznawców majątkowych.

•

o status samorządu zawodowego
starali się również kominiarze

Samorząd zawodowy jest instytucjonalnie
upoważniony do nadawania i odbierania prawa do
wykonywania zawodu oraz do stosowania sankcji
dyscyplinarnych wobec osób naruszających normy
etyczne i zawodowe.

Samorząd gospodarczy

•

Jest organizacyjną formą zrzeszania
się przedsiębiorców i podmiotów
gospodarczych w celu
reprezentowania ich interesów wobec
władz państwowych i samorządu
terytorialnego oraz organizowanie
rozmaitych działań sprzyjających
rozwojowi przedsiębiorczości.

•

Podstawy prawne samorządu

gospodarczego zostały określone w art.

17 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym w

drodze ustawy można tworzyć inne, obok

samorządu terytorialnego i zawodowego

rodzaje samorządu, pod warunkiem, że

•

nie narusza to wolności wykonywania

zawodu ani

•

nie ogranicza wolności podejmowania

działalności gospodarczej.

W Polsce jedyną obligatoryjną formą
samorządu gospodarczego są Izby
Rolnicze.

Członkami samorządu
rolniczego z mocy prawa są:

•

osoby fizyczne i prawne, będące podatnikami

podatku rolnego w rozumieniu przepisów o

podatku rolnym,

•

- osoby fizyczne i prawne, będące podatnikami

podatku dochodowego z działów specjalnych

produkcji rolnej w rozumieniu przepisów o

podatku dochodowym od osób fizycznych i

podatku dochodowym od osób prawnych,

•

- członkowie rolniczych spółdzielni

produkcyjnych posiadających w tych

spółdzielniach wkłady gruntowe.

Organizacja i zasady
działania

•

Każdy samorząd zawodowy ma określoną
strukturę organizacyjną. Podstawową zasadą
jest korporacyjność, która oznacza, że
przynależność do struktur samorządu jest
obowiązkowa.

•

Samorząd gospodarczy ma charakter
dobrowolny i nie realizuje żadnych uprawnień
władczych w stosunku do osób zrzeszonych

Do podstawowych aktów ustawowych

regulujących zasady funkcjonowania samorządu

gospodarczego w Polsce można zaliczyć

następujące przepisy:

•

ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o izbach

rolniczych,

•

ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o izbach

gospodarczych,

•

ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle,

•

ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie

zawodowym niektórych przedsiębiorców

Samorząd gospodarczy

Izby gospodarcze

•

Zgodnie z ustawą o izbach gospodarczych, izba

gospodarcza jest organizacją samorządu

gospodarczego, reprezentującą interesy

gospodarcze zrzeszonych podmiotów w zakresie

ich działalności wytwórczej, handlowej, budowlanej

lub usługowej, w szczególności wobec organów

państwowych.

•

Mogą się w niej zrzeszać podmioty prowadzące

działalność gospodarczą za wyjątkiem osób

fizycznych wykonujących taką działalność jako

uboczne zajęcie zarobkowe.

Samorząd rzemieślniczy

•

Ustawa o rzemiośle określa warunki dla
funkcjonowania samorządu gospodarczego
rzemiosła.

•

Stanowi ona, iż samorząd gospodarczy
rzemiosła jest niezależny w wykonywaniu
swoich zadań.

•

Do organizacji samorządu gospodarczego
rzemiosła ustawa zalicza

•

cechy,

•

izby rzemieślnicze oraz

•

Związek Rzemiosła Polskiego,

Zrzeszenia handlu, usług i
transportu

•

Zasady tworzenia i działania samorządu
zawodowego przedsiębiorców
prowadzących działalność gospodarczą
w zakresie handlu, gastronomii, usług,
transportu oraz innych działalności
reguluje ustawa o samorządzie
zawodowym niektórych przedsiębiorców.

•

Nie dotyczy ona osób, które uzyskały
status rzemieślnika.

Zrzeszenia handlu, usług i
transportu

•

Przedsiębiorcy mogą dobrowolnie zrzeszać
się w zawodowych samorządowych
organizacjach, takich jak zrzeszenia handlu
i usług, zrzeszenia transportu oraz inne
organizacje przedsiębiorców.

•

Warunkiem utworzenia zrzeszenia jest
powzięcie takiej inicjatywy przez co
najmniej 50 osób, a w przypadku
prowadzenia działalności w zakresie
transportu – co najmniej 200 osób.

Organizacje pracodawców

•

Organizacje pracodawców funkcjonują w oparciu o ustawę z 23

maja 1991 r. o organizacjach pracodawców.

•

Umożliwia ona pracodawcom tworzenie związków według

swego uznania, jak również przystępowanie do tych

organizacji.

•

Związki pracodawców, ich federacje i konfederacje są

samorządne i niezależne w swej działalności statutowej od

organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego

oraz innych organizacji.

•

Związek pracodawców powstaje z mocy uchwały o jego

założeniu , podjętej na zgromadzeniu założycielskim przez co

najmniej 10 pracodawców.

•

Związki pracodawców mogą tworzyć federacje i konfederacje

(jak również przystępować do nich), z tym, że liczba założycieli

nie może być w takim przypadku mniejsza niż 3.

Organizacje pracodawców

•

Podstawowym zadaniem organizacji

pracodawców jest ochrona praw i

reprezentowanie interesów zrzeszonych

członków wobec związków zawodowych,

organów władzy i administracji rządowej oraz

organów samorządu terytorialnego.

•

Organizacje pracodawców, reprezentatywne w

rozumieniu ustawy z 6 lipca 2001 r. o

Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-

Gospodarczych i wojewódzkich komisjach

dialogu społecznego, mają prawo opiniowania

założeń i projektów aktów prawnych w zakresie

praw i interesów związków pracodawców, za

wyjątkiem projektu budżetu państwa oraz

projektu ustawy budżetowej.

Organizacje pracodawców

•

Reprezentatywnym organizacjom

pracodawców przysługuje również prawo

opiniowania, w zakresie objętym zadaniami

związków pracodawców, dokumentów

konsultacyjnych Unii Europejskiej, w

szczególności białych ksiąg, zielonych ksiąg i

komunikatów oraz projektów aktów prawnych

Unii Europejskiej.

•

Związki pracodawców uczestniczą również w

zawieraniu układów zbiorowych pracy oraz

innych porozumień w zakresie objętym ich

zadaniami statutowymi

.

Dziękuję