ENCYKLOPEDIA PRAWA

Prowadzący: dr Wojciech Gliniecki

WYKŁAD 5

Wykładnia prawa

WYKŁADNIA PRAWA

Wykładnia prawa – zespół czynności

zmierzających do ustalenia prawidłowego

znaczenia przepisu prawnego.

Przyczyny interpretacji przepisów prawa:

1) racje lingwistyczne:

- wyrażenia języka prawnego są nieostre, niejasne, wieloznaczne.

2) racje systemowe:

- przepis prawny zajmuje określone miejsce w akcie normatywnym,

- akt normatywny zawierający dany przepis umiejscowiony jest w

określonej gałęzi prawa.

3) racje funkcjonalne:

- intencje i cele normodawcy,

- konsekwencje, do których prowadzi określone rozumienie przepisu

(niesprawiedliwe lub nieracjonalne rezultaty),

- przekonania moralne adresatów norm.

ETAPY WYKŁADNI:

- ustalenie, czy przepis prawny budzi wątpliwości (clara
non sunt interpretanda

).

- ustalenie właściwego znaczenia przepisu prawnego.

Interpretator posługuje się trzema regułami interpretacji („dyrektywy

wykładni

I stopnia”):



dyrektywy wykładni językowej,



dyrektywy wykładni systemowej,



dyrektywy wykładni funkcjonalnej.

- jeżeli dyrektywy I-stopnia prowadzą do rozbieżnych

rezultatów, występuje sytuacja kolizji interpretacyjnej,

którą rozstrzyga się za pomocą „dyrektyw wykładni II

stopnia” o charakterze preferencyjnym.

- sformułowanie decyzji interpretacyjnej.

PODZIAŁY WYKŁADNI:

I. Ze względu na moc wiążącą:

1) Wykładnia autentyczna – wykładnia dokonana przez

ten sam organ, który ustanowił daną normę.

Formy wykładni autentycznej:

- wykładnia oficjalna: zawarta w autoryzowanym i mającym formalnie

moc wiążącą akcie, w której normodawca wypowiada się co do

znaczenia ustanowionych przez siebie norm.

- wykładnia nieoficjalna: poznanie intencji prawodawcy następuje za

pośrednictwem materiałów przygotowawczych, deklaracji itp.

2) Wykładnia legalna – wykładnia dokonywana nie

przez organ, który ustanowił daną normę, lecz przez

organ upoważniony przez prawo do interpretacji

określonych przepisów prawa.

Przykłady:

- uchwały Sądu Najwyższego rozstrzygające wątpliwości lub

rozbieżności co do wykładni prawa (moc zasad prawnych),

- ogólna interpretacja przepisów prawa podatkowego dokonywana

przez Ministra Finansów na podstawie Ordynacji podatkowej.

3) Wykładnia operatywna:

- wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy

stosujące prawo w indywidualnych sprawach cywilnych, karnych i

administracyjnych,

- wykładnia dokonana przez sąd odwoławczy, wiążąca w danej sprawie

dla sądu niższego,

- uchwały Sądu Najwyższego rozstrzygające zagadnienie prawne

budzące wątpliwości w konkretnych sprawach.

4) Wykładnia doktrynalna – wykładnia dokonywana

przez przedstawicieli doktryny prawniczej.

Formy wykładni doktrynalnej:

- glosy,

- komentarze,
- opracowania naukowe.

II. Ze względu na zakres:

1) Wykładnia literalna (interpretatio declarativa).

2) Wykładnia rozszerzająca (interpretatio extensiva).

3) Wykładnia zwężająca (interpretatio restrictiva).

Przykłady:

- nakaz wykładni literalnej przepisów prawa karnego,

- zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków (exceptiones

non sunt extendendae),

- wolności i uprawnienia mogą być interpretowane

rozszerzająco.

III. Ze względu na stosunek do obowiązującego

prawa:

1) Wykładnia secundum legem.

2) Wykładnia praeter legem.

3) Wykładnia contra legem.

Przykłady:

- generalny nakaz stosowania wykładni secundum legem,

- generalny zakaz wykładni contra legem.

W krajach systemu civil law za niedopuszczalną uznaje się wykładnię

prawotwórczą – wykładnię, która zmienia zakres czynów

nakazanych, zakazanych lub dozwolonych w stosunku do tego,
który wynika z dotychczas obowiązujących norm prawnych

.

DYREKTYWY WYKŁADNI

Cechy charakterystyczne:

- dyrektywy wykładni (wzięte w izolacji) rzadko stanowią

niepodważalny argument, że norma lub jej fragment ma określone

znaczenie,

- dyrektywy wykładni jedynie z większą lub mniejszą mocą

przemawiają za przyjęciem lub odrzuceniem decyzji

interpretacyjnej,

- dyrektywy wykładni często posiadają strukturę antytetyczną tj.

dyrektywie przemawiającej za przypisaniem określonego znaczenia

zazwyczaj można przeciwstawić dyrektywę przemawiającą

przeciwko przypisaniu tego znaczenia,

- od większości dyrektyw wykładni istnieją wyjątki,

- efekt uzasadniający dyrektyw wykładni to z zasady rezultat

kumulatywnej oceny argumentów pro i contra.

I. WYKŁADNIA JĘZYKOWA – dyrektywy, które

charakteryzują znaczenie normy ze względu na jej

właściwości językowe.



Dyrektywa języka potocznego – normie należy przypisać takie

znaczenie, jakie ma ona w języku potocznym, chyba, że ważne względy

przemawiają za odstąpieniem od tego znaczenia.



Jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać normie kilka

różnych znaczeń, to należy wybrać to z nich, które jest najbardziej

oczywiste.



Dyrektywa języka prawnego – jeżeli prawodawca nadał określonym

wyrażeniom znaczenie swoiste, to należy je rozumieć właśnie w takim

znaczeniu.



Dyrektywa języka prawniczego – jeżeli ustawodawca nie definiuje

danego pojęcia w akcie prawnym, lecz ma ono dobrze ustalone

znaczenie w doktrynie prawniczej, to należy odwołać się do takiego

znaczenia.



Dyrektywa języka specjalnego – jeżeli określony termin należy do

terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy lub praktyki

społecznej, to należy przyjąć, że termin ten ma takie znaczenie, jak w
tych dziedzinach.

Znaczenie literalne – znaczenie potoczne, a jeżeli od

niego odstąpiono, to swoiste znaczenie prawne,

prawnicze lub specjalne.

W państwach demokratycznych interpretacja tekstów prawnych opiera

się na:

- zasadzie pierwszeństwa wykładni językowej,
- zasadzie pomocniczości wykładni systemowej i funkcjonalnej.

Odstąpienie od znaczenia językowego może nastąpić w

szczególności

w następujących sytuacjach:

- wykładnia językowa prowadzi ad absurdum,

- w przypadku, gdy prowadzi ona do rozstrzygnięcia, które

w świetle powszechnie akceptowanych wartości musi

być uznane za rażąco niesłuszne lub niesprawiedliwe,

- gdy sens językowy jest ewidentnie sprzeczny z

fundamentalnymi wartościami konstytucyjnymi,

- wystąpił oczywisty błąd legislacyjny.



Reguła harmonizacji kontekstów – ustalając znaczenie językowe

przepisu należy brać pod uwagę inne przepisy prawne, wolę
prawodawcy oraz cel regulacji prawnej.



Wykładnia powinna zasadniczo pozostawać w ramach możliwego

znaczenia słownikowego.

Reguły wynikające z założenia „racjonalnego

prawodawcy”:

-

Zakaz stosowania interpretacji synonimicznej – różnym zwrotom

nie należy nadawać tego samego znaczenia.

- Zakaz interpretacji homonimicznej – tym samym zwrotom nie

należy nadawać różnych znaczeń.

– Zakaz wykładni per non est – nie wolno interpretować przepisów

prawnych tak, aby pewne ich fragmenty okazały się zbędne.

– Lege non distinguente nec nostrum est distinguere – tam gdzie

rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie jest wolno ich

wprowadzać interpretatorom.

II. WYKŁADNIA SYSTEMOWA:

Pełni rolę subsydiarną wobec wykładni językowej i może:

- decydować o tym, która z norm zostanie wybrana,

- w niektórych przypadkach stanowić argument za

odejściem od znaczenia potocznego.



Wszystkie normy prawne powinny być interpretowane w sposób

zgodny z zasadami prawa.



Interpretując normy prawne należy mieć na względzie przede

wszystkim zasady konstytucyjne.



Interpretacja norm prawa polskiego powinna być zgodna z normami

prawa międzynarodowego publicznego.



Normy prawa wewnętrznego powinny być interpretowane w zgodzie

z normami prawa europejskiego.



Nie należy interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do

ich sprzeczności z innymi przepisami.

- normy sprzeczne analitycznie,

- normy konfliktowe,

- normy niezgodne prakseologicznie.



Nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do

luk.



Argumentum a rubrica – przepisy prawne należy interpretować

biorąc pod uwagę ich miejsce w systematyce zewnętrznej i

wewnętrznej aktu normatywnego.

III. WYKŁADNIA FUNKCJONALNA:

Pełni funkcję subsydiarną, a w jej skład wchodzą

wszystkie reguły nakazujące przy interpretacji przepisów

uwzględnianie szeroko rozumianego kontekstu

społecznego, ekonomicznego i aksjologicznego.



Przy interpretacji przepisów prawnych należy brać pod uwagę

powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości i

słuszności.



Interpretując normę należy brać pod uwagę konsekwencje

społeczne i ekonomiczne do jakich będzie prowadzić określona

interpretacja i wybrać taką wykładnię, która prowadzi do

konsekwencji najbardziej korzystnych.



Wykładnia celowościowa – interpretując przepisy prawne należy

brać pod uwagę cel regulacji prawnej (ratio legis).



Wykładnia historyczna (subiektywna) – przepisy prawne należy

interpretować zgodnie z wolą historycznego prawodawcy.



Wykładnia obiektywna – przepisy prawne należy interpretować

zgodnie z wolą aktualnego (współczesnego) prawodawcy.



Wykładnia prawno-porównawcza (komparatystyczna) –

przepisy prawne należy interpretować zgodnie z zasadami

interpretacji podobnych przepisów w innych krajach.

IV. DOMNIEMANIA INTERPETACYJNE

Domniemanie interpretacyjne skutkuje zmianą ciężaru

argumentacji – ciężar ten spoczywa na tym, kto

domniemanie kwestionuje.

- domniemanie języka potocznego,

- domniemanie języka prawnego,

- domniemanie języka specjalnego,

- domniemanie zgodności normy z konstytucją,

- domniemanie zgodności normy niższego rzędu z normą

hierarchicznie wyższą,

- domniemanie racjonalności prawodawcy:



domniemanie, że prawodawca nie stanowi norm sprzecznych,



domniemanie, że prawodawca nie stanowi norm zbędnych,



domniemanie, że prawodawca dąży do społecznie aprobowanych

celów,



domniemanie, że prawodawca liczy się z konsekwencjami

empirycznymi podejmowanych decyzji,



domniemanie, ze prawodawca dysponuje najlepszą wiedzą

empiryczną.

DYREKTYWY PREFERENCJI

Dyrektywy preferencji – reguły wskazujące, jak

rozwiązać konflikt różnych dyrektyw wykładni.

Strategie rozwiązywania konfliktów interpretacyjnych:

1) teoria subiektywna i obiektywna,

2) teoria intencjonalna i tekstualna,

3) teoria statyczna i dynamiczna.

Zasadę pierwszeństwa wykładni językowej i

pomocniczości wykładni systemowej i funkcjonalnej

odzwierciedlają następujące dyrektywy:



Interpretator powinien opierać się na rezultatach wykładni językowej

i dopiero gdy ta prowadzi do nie dających się usunąć wątpliwości

korzystać z wykładni systemowej, a jeżeli także i ta metoda nie

doprowadzi do usunięcia wątpliwości interpretacyjnych, wówczas

wolno posłużyć się wykładnią funkcjonalną.



Od jasnego rezultatu wykładni językowej wolno odstąpić i oprzeć się

na wykładni językowej tylko wtedy, gdy przemawiają za tym ważne

racje; od jasnego rezultatu wykładni językowej i systemowej wolno

odstąpić i oprzeć się na wykładni funkcjonalnej tylko wtedy, gdy

przemawiają za tym ważne racje.

Reguły wykładni dzielą się na:

- sensu stricto

(dyrektywy wykładni językowej,

wykładni systemowej, wykładni funkcjonalnej,

domniemania interpretacyjne),

- sensu largo

(reguły kolizyjne, reguły wnioskowań

prawniczych),

MATERIAŁY INTERPETACYJNE:



Interpretatorowi wolno korzystać z wszelkich

materiałów, które są relewantne dla ustalenia sensu

interpretowanego przepisu prawnego:

- akt normatywny, w którym znajduje się przepis prawny poddany

wykładni,

- orzecznictwo sądowe,

- doktryna prawnicza,

- materiały przygotowawcze (sprawozdania komisji legislacyjnych,

materiały z obrad parlamentu itp.),

- projekty ustaw i innych aktów normatywnych,

- teksty uchylonych aktów normatywnych wraz ze związanymi z nimi

orzecznictwem

i doktryną,

- materiały komparatystyczne,

- wyniki ekspertyz naukowych i opinie biegłych,

- wiedza specjalistyczna, nieprawnicza odpowiednia dla ustalenia

sensu określonych wyrażeń.