Chów bydła do celów

produkcyjnych

Rasy i typy użytkowe,

ich podstawowe cechy,

wykorzystanie w produkcji

mleka i mięsa wołowego

w Polsce

Chów bydła do celów produkcyjnych

Bydło hoduje się w celu pozyskania mleka i mięsa

(wołowiny). Typ użytkowy określa zdolność

hodowanej rasy do wyraźnego preferowania

produkcji mleka lub mięsa, albo też powiązania obu

kierunków produkcji. Mleczny typ użytkowy bydła

cechuje mniejszy ciężar ciała, delikatna budowa i

słabsze umięśnienie. Krowy mają przy tym dobrze

rozwinięte i na ogół prawidłowo ukształtowane

wymiona. Mięsny typ użytkowy odznacza się bardzo

dobrym umięśnieniem; zwierzęta cechuje szybki

wzrost i wcześniejsze dojrzewanie. Krowy mają

słabo wykształcone wymiona. Mleczno-mięsny lub

mięsno-mleczny typ użytkowy zależy od przewagi

określonych cech. Bydło cechuje zharmonizowana

budowa ciała, dobre umięśnienie najważniejszych

partii i dość duży ciężar. Zwierzęta stosunkowo

szybko rosną i wcześnie dojrzewają.

Charakterystyka typu mlecznego i mięsnego

bydła

Kryterium cecha

Sylwetka

Typ mleczny

Typ mięsiw

kształt ciała zbliżony do

trójkąta, którego
podstawę stanowi zad, a
wierzchołkiem jest
głowa

kształt tułowia zbliżony do

prostokąta

Umięśnienie

płaskie, profil zadu wklęsły

silnie wysklepione, profil

zadu wypukły

Wymię

kształtne, pojemne, o

przewadze tkanki
gruczołowej

słabo rozwinięte

Głowa i szyja

delikatna, wąska, długa

ordynarna, krótka, szeroka

Ożebrowanie

skośne ustawienie żeber,

klatka piersiowa
rozszerzająca się ku
zadowi

żebra ustawione pionowo i

silnie wysklepione

Klatka piersiowa

długa, płaska

masywna, szeroka

Charakterystyczne rasy

reprezentujące typ

Jersey, ayrshire, bydło

holsztyńsko-fryzyjskie

aberdeen angus, charolais

Rasy kombinowane wykazują pośrednie wartości dla kryteriów opisanych wyżej

Najczęściej hodowane rasy bydła na świecie

Rasy

mleczne

Rasy

kombinowan
e

Rasy

mięsne

holsztyńsk

a jersey

gernsey

hereford

aberdee
n angus

charolai
se
limousin
e
piemont
ese

czerwono
-biała
simentals
ka
czarno-
biała

Rasa holsztyńska

Najbardziej rozpowszechnioną rasą bydła

mlecznego jest bydło holsztyńskie. Historia
tej rasy sięga XIX wieku i rozpoczęła się w
1851 od importu z Holandii krów fryzyjskich
przez Wintteropa Chenery. W latach 1852-
1905 także inni hodowcy importowali
zwierzęta rasy fryzyjskiej z Holandii i
Niemiec. Po 1905 r. nie importowano już
bydła fryzyjskiego z Europy.

Chów bydła do celów produkcyjnych

Rasa holsztyńska

cd

Istotny, bardzo szybki postęp genetyczny cech

użytkowości mlecznej bydła holsztyńsko-fryzyjskiego
miał miejsce w latach siedemdziesiątych XX wieku.
Było to związane z wprowadzeniem do praktyki
hodowlanej metod doskonalenia i programów
genetycznego doskonalenia opartych na teorii
genetyki populacji. W tym też czasie zaczęto szeroko
wy korzystywać sztuczne unasienianie bydła oraz
stosować nowoczesne metody żywienia i utrzymania
krów mlecznych. W efekcie bydło holsztyńsko-
fryzyjskie zajęło czołową pozy cję wśród mlecznych
populacji bydła na świecie.

Rasa holsztyńska

cd

• Wzorzec hodowlany ustala komisja hodowlana. W

1973 r. opracowano wzorzec hodowlany młodej

„idealnej pierwiastki" holsztyńsko-fryzyjskiej.

Portret idealnej młodej krowy jest powszechnie

wykorzystywany w pracach selekcyjnych.

• W drugiej kolejności opracowano wzorzec „True

Type" współczesnej „starszej krowy holsztyńsko-

fryzyjskiej" o zakończonym wzroście

somatycznym. Wzorzec przewiduje, że taka krowa

w wieku 5-6 lat powinna osiągać: wzrost mierzony

w kłębie (145-150 cm), ma sę ciała - 730 kg i w 3-

4 miesiącu laktacji - produkować 55-60 kg mleka

na dobę

Rasa holsztyńska

cd

• Wzorzec hodowlany modelowej krowy

holsztyńsko-fryzyjskiej ustalony w 1977 r. pod

kreśla cechy charakterystyczne dla zwierząt

reprezentujących typ mleczny.

• Rasa holsztyńsko-fryzyjska utrzymywana jest

w USA i Kanadzie. W ostatnich 3O-tu la tach

jest ona używana do doskonalenia bydła

czarno-białego w Europie Zachodniej. Obec nie

populacje bydła fryzyjskiego w Niemczech,

Francji, Danii, Szwecji, W. Brytanii mają ponad

75% dolewu krwi rasy holsztyńskiej.

Chów bydła do celów produkcyjnych

Rasa Jersey

• Bydło rasy jersey wywodzi się z wyspy o tej samej nazwie,

położonej na Kanale La Manche. Pierwsze wzmianki o bydle z
wyspy Jersey pojawiają się już w XVII wieku, nie wiadomo
jednak dokładnie skąd wywodzą się protoplaści tej populacji. W
1886 r. powstała pierwsza księga hodowlana dla bydła rasy
jersey. Praca hodowlana, ko rzystne warunki środowiskowe, a
także specyficzna lokalizacja na wyspie, sprzyjająca izo lacji,
wytworzyły swoiste, niepowtarzalne właściwości rasowe.

• Rasa jersey jest przedstawicielem typu jednostronnie

mlecznego, reprezentuje typ kon stytucji oddechowej. Kaliber i
masa ciała zwierząt są małe. Dorosłe krowy osiągają masę
ciała około 370 kg oraz wysokość w kłębie 120 cm, a buhaje -
600 kg przy wysokości w kłębie do 144 cm.

Rasa Jersey

cd

• Jerseye rozprzestrzeniły się na całym świecie.

Obecnie najbardziej znane są populacje w Dani i w

Stanach Zjednoczonych AP. Hodowla jerseyów w

Danii rozpoczęta została w początkach XX wieku i

obecnie w tym kraju jest utrzymywanych około 150

tys. krów, któ re są zaliczane do najlepszych na

świecie.

• Jerseye hodowane w Stanach Zjednoczonych AP, w

porównaniu ze zwierzętami europejskimi,

charakteryzują się większym kalibrem i wysokością w

kłębie, odznaczają się też znacznie lepszą budową

wymienia. Generalnie populacja amerykańska

charakteryzuje się większą wydajnością mleczną, ale

znacznie mniejszą zawartością tłuszczu.

Chów bydła do celów produkcyjnych

• Większość pogłowia bydła w Polsce zalicza się do ras o

dwukierunkowej użytkowości. Do typu mleczno-mięsnego należą
rasy: nizinna czarno-biała, nizinna czerwono-biała, polska
czerwona, i simentalska. W celu doskonalenia pogłowia
krajowego w kierunku mlecznym importowane są rasy bydła
nizinnego czarno-białego (holsztyńsko-fryzyjskie), nizinne
czerwono-białe i duńskie czerwone. Hoduje się też niewielkie
ilości bydła rasy jersey.

• Rasy mięsne hodowane w Polsce to: charolaise, limusine,

piemontese, hereford, angus, blonde d’aquitaine i belgijskie
biało-błękitne. Stada ras typowo mięsnych są zazwyczaj
nieliczne, a nasienie buhajów tych ras stosuje się do
krzyżowania w celu poprawy użytkowania bydła w kierunku
mięsno-mlecznym. Źródłem produkcji wołowiny w Polsce są
głównie rasy bydła o dwukierunkowym użytkowaniu mleczno-
mięsnym.

Chów bydła do celów produkcyjnych

W zależności od zamierzeń utrzymania lub powiększania

wielkości stada konieczna jest reprodukcja prosta lub
rozszerzona. Przy reprodukcji prostej średni remont stada
powinien wynosić około 20% rocznie. Zakres remontu zależy od
nasilenia chorób, wieku cielenia się pierwiastek i długości okresu
użytkowania. Z punktu widzenia wydajności życiowej należy
starać się, aby pierwiastki cieliły się nie później niż w wieku 24-
30 m-cy. Wczesne pierwsze ocielenia prowadzą wprawdzie do
zmniejszenia wydajności w pierwszej laktacji, ale jednocześnie
zapewniają one wyższą wydajność życiową krów. Należy jednak
pamiętać, że u młodszych pierwiastek częściej notuje się
przypadki ciężkich porodów. Kryte jałówki muszą być w bardzo
dobrej kondycji i właściwie rozwinięte. Opóźnienie terminu
pierwszego cielenia o każde pół roku ponad 2 lata powoduje
potrzebę zwiększania stanu młodzieży potrzebnej do remontu
stada o 10-20% niezależnie od liczby lat użytkowania krów.

Chów bydła do celów produkcyjnych

Prace hodowlane nad doskonaleniem bydła

Przedmiotem prac hodowlanych w gospodarstwach

mlecznych specjalizujących się w chowie jest

uzyskanie zwierząt, których potencjał genetyczny

pozwoliłby na wysoką produkcję mleka przy dobrym

wykorzystaniu pasz, a jednocześnie zapewniał

długowieczność i regularne cielenie się krów.

Doskonalenie stada realizuje się przez odpowiedni

dobór i selekcję, może być realizowane poprzez

oceny możliwości produkcyjnych zwierząt

wybieranych do chowu, genetyczną poprawę

użytkowanej rasy i krzyżowanie uszlachetniające.

Krzyżowanie bydła rasy nizinnej czarno-białej z rasą

holsztyńsko-fryzyjską jest najszybszą drogą do

zwiększenia wydajności mlecznej przy założeniu, że

żywienie i warunki utrzymania krzyżówek będą na

wysokim poziomie.

Chów bydła do celów produkcyjnych

Rasa czarno-biała

• Jest hodowana na terenach nizinnych, na całym

obszarze Polski , z wyjątkiem podgórskich rejonów

południowo-zachodniej, południowo-wschodniej i

północno-wschodniej Polski. Pogłowie bydła tej

rasy stanowi obecnie 93 % stanu liczebnego

bydła w naszym kraju.

• Wysokość w kłębie buhajów wynosi 130-140 cm,

a krów - 125-135 cm. Masa ciała buhajów wynosi

900-1000 kg, a krów - 580-670 kg. Jest to rasa

wcześnie dojrzewająca. Pierwsze wycielenia

następują w wieku 24-32 miesięcy. Okres

międzywycieleniowy trwa 360-410 dni.

• Wydajność mleczna krów, u których kontrolowano

użytkowość mleczną, wyniosła w roku 1991

średnio 4075 kg mleka, o zawartości tłuszczu -

4,03 % i białka - 3,2 %. Rekordowe wydajności

przekraczają 10 000 kg mleka w okresie laktacji.

Rasa czarno-biała

cd

• Obecnie rasa ta jest krzyżowana z bydłem rasy

holsztyńsko-fryzyjskiej w celu polepszenia : cech

mleczności, pokroju, budowy wymienia, zdolności

wydojowej i zwiększenia masy ciała. Najlepsze

wyniki w zakresie wymienionych cech stwierdza się

u mieszańców F1. Ich mleczność jest wyższa o 500-

1200 kg mleka w okresie laktacji. Zawartość

tłuszczu w mleku bywa niekiedy niższa o 0,2-0,3 %,

ale bywają krowy mieszańce dające mleko o takiej

samej zawartości tłuszczu co krowy rasy cb, a

niekiedy nawet większej. Wysokość w kłębie jest

większa o 2-3 cm. Budowa wymienia ulega poprawie

u prawie wszystkich mieszańców. Warunkiem

otrzymania większej wydajności mleka od krów

mieszańców jest zapewnienie im lepszych warunków

żywieniowych.

Rasa czerwono-biała

Rasa czerwono-biała

• Rasa ta jest hodowana w Polsce w województwach

południowo-zachodnich, głównie na Dolnym Śląsku i Śląsku
Opolskim. Stanowi 6 % pogłowia bydła w Polsce.

• Jest rasą wcześnie dojrzewającą. Pierwsze wycielenia

następują w wieku 25-32 miesięcy życia jałówek, gdy masa
ich ciała wynosi 320-400 kg. Ciąża trwa średnio 277 dni, a
okres międzywycieleniowy - 380-410 dni. Wysokość w kłębie
buhajów wynosi 130-138 cm, a krów - 125-130 cm. Masa ciała
buhajów wynosi 900-1100 kg, a krów - 500-860 kg.

• Wydajność mleka wynosi 3000-6000 kg, o zawartości tłuszczu

- 3,8-4,5 %. Rekordowe wydajności mleka przekraczają 11 000
kg w całym okresie laktacji. Krowy kontrolowane w roku 1991
dały średnio 4228 kg mleka, o zawartości tłuszczu - 3,87 % i
białka - 3,23 %.
Bydło tej rasy dobrze wykorzystuje pasze, szczególnie
objętościowe. Dobowe przyrosty buhajów opasanych wynosiły
1000-1350 g, a wydajność rzeźna opasów - 58-63 %.

Chów bydła do celów produkcyjnych

Chów bydła do celów produkcyjnych

Rasa polska czerwona

Rasa białogrzbieta

• Białogrzbiety, jak sama nazwa wskazuje,

charakteryzuje biały pas, wąski na kłębie a

rozszerzający się ku zadowi, gdzie obejmuje całą

szerokość miednicy. Brzeg barwnego obrzeżenia jest

nieregularnie poszarpany, a że boki tego bydła są

najczęściej umaszczone czarno lub czerwono.

Umaszczenie białogrzbietów dziedziczy się bardzo

silnie. Bydło to posiadało charakterystyczną maść tzn.

było ono na ogół srokate, najczęściej biało-czarne,

czerwono-srokate, a rzadziej sino (popielato)-srokate.

Pod względem cech użytkowości mlecznej i mięsnej

białogrzbiety zajmowały na ogół pośrednie miejsce

między bydłem czerwonym polskim a nizinnym

czarno-białym, wśród rolników indywidualnych bydło

to cieszyło się dobrą opinią jako wydajne i dobre do

utrzymania. W niektórych miejscowościach stanowiło

ono nawet w granicach 20-30% całego pogłowia.

Rasa białogrzbieta

Simentale szwajcarska rasa bydła mleczno-

mięsnego

,

wyhodowana w średniowieczu w dolinach rzek

Simme i Saane z bydła miejscowego.

Posiada umaszczenie biało-kremowe lub

czerwono białe z głowa umaszczoną na biało.

Wysokość w kłębie ok. 145 cm, krowy ważą od

650 - 800 kg, buhaje od 900 - 1100 kg. Krowa

rasy simentalskiej daje rocznie ponad 3500 kg

mleka w tym do 4% tłuszczu.

Rasa ta posiada znaczną odporność na choroby w

tym na mastitis, są również długowieczne,

zdolność produkcyjną zachowują do 15 lat w

okresie 9 – ciu laktacji przy wydajności

4500 kg/rok, możliwe jest uzyskanie ponad 52

tys. kg mleka od jednej sztuki.

Pogłowie na świecie ocenia się (2007) na 42mln

sztuk. W Polsce hoduje się je głównie w

woj. podkarpackim

(ok. 45 tys. sztuk),

Rasa simentalska

cd

W Europie środkowej utrzymywana jest głównie jako

rasa o dwukierunkowym typie użytkowania, gdzie w

doskonaleniu oprócz ich produkcji mleka i mięsa

uwzględnia się także cechy funkcjonalne. Kraje

Europy Północnej używają tej rasy do produkcji

wołowiny i jako doskonałych krów mamek. Coraz

częściej prowadzi się tam hodowlę bezrogich stad,

co eliminuje wiele niekorzystnych zjawisk

wpływających na ilościowe i jakościowe wyniki

produkcji mięsa. Podobnie w Ameryce Północnej,

Afryce, Australii czy Azji hodowla jest prowadzona

tylko w kierunku mięsnym. W krajach tych cel

hodowlany dla rasy simentalskiej sprowadza się do

doskonalenia cech opasowych i umięśnienia przy

zachowaniu cech macierzyńskich i mleczności

matek.

Chów bydła do celów produkcyjnych

Rasy mięsne

• Spośród ras bydła o jednostronnej

użytkowości mięsnej wytworzył się wyraźny

podział na dwa typy zwierząt:

• stare brytyjskie rasy przystosowane do

użytkowania w warunkach ekstensywnego

żywienia (hereford, aberdeen-angus)

• duże rasy mięsne z kontynentu europejskiego

przystosowane do użytkowania mięsnego

w warunkach obfitego żywienia (charolaise,

limousine, blonde d' aąuitaine, piemontese,

chianina).

Chów bydła do celów produkcyjnych

Rasy mięsne

cd

Małe rasy brytyjskie przeznaczone są do produkcji

cieląt w warunkach żywienia pastwiskowego. W wielu
regionach świata zwierzęta te są utrzymywane na
pastwiskach stepowych oraz terenach półpustynnych,
dobrze wykorzystując lokalne zasoby naturalnych
pasz. Krowy rasy hereford i aberdeen angus
odznaczają się silnym instynktem macierzyńskim, co
ułatwia odchów cieląt prawie bez ingerencji
człowieka. Rasy te są wcześnie dojrzewające, co
ułatwia dotuczenie i uzyskanie dobrej klasy rzeźnej
nawet w warunkach tuczu półintensywnego.

Duże rasy mięsne

Duże rasy mięsne francuskie i włoskie powstawały

w wyniku przekształcania lokalnych populacji

bydła ogólnoużytkowego, używanego w

przeszłości również jako siła pociągowa. Rasy te

charakteryzują się dużą masą ciała, bardzo

dobrym tempem wzrostu, późnym doj rzewaniem

oraz wybitnym umięśnieniem tuszy. Częstym

mankamentem występującym u dużych ras

mięsnych są trudne porody i znaczne upadki

cieląt, co obniża wyniki reprodu kcji. Rasami

mięsnymi znanymi i używanymi do krzyżowania w

Polsce są: charolaise, li mousine, piemontese,

hereford.

Charolaise.

Charolaise (rasa francuska) - jest największą pod względem

kalibru i masy ciała. Dorosłe buhaje osiągają masę ciała 1100-

1300 kg i 150 cm wysokości w kłębie, a krowy 750-900 kg przy

140 cm w kłębie. Umaszczenie jest śmietankowe do

jasnożółtego, śluzawica, rogi i racice są jasne. Późno dojrzewa,

a krowy charakteryzuje przedłużony okres ciąży. Cielęta rodzą

się duże o masie ciała 45-48 kg, co prowadzi niekiedy do

trudnych porodów. Wymaga obfitego żywienia i nadaje się do

wypasu pastwiskowego na żyznych pastwiskach. Może być

opasana do wysokiej masy ciała bez obawy przetłuszczania.

Nadaje się do krzyżowania z krowami wieloródkami o łatwych

porodach. Mieszańce wykazują szczególną przydatność do

intensywnego opasania, do ciężkiej masy ciała - nawet powyżej

600 kg.

Chów bydła do celów produkcyjnych

Rasa Limousine

• Limousine (rasa francuska) - jest w naszych uwarunkowaniach,

rasą najlepszą dla przemysłu mięsnego (wysokie walory rzeźne i

kulinarne) i cenioną przez hodowców za łatwe porody i

przeciętne wymagania żywieniowe. Nadaje się również do

ekstensywnego chowu na otwartym powietrzu. Posiada

najlepszy, ze wszystkich ras instynkt stadny. Zwierzęta nie

oddalają się od grupy, a w przypadku zagrożenia przyjmują

pozycję obronną. Buhaje dorosłe osiągają masę ciała 1100 kg,

przy wysokości w kłębie 145 cm, a krowy 650- 850 kg, przy

wysokości w kłębie 135 cm. Umaszczenie jednolicie czerwone o

odcieniach od ciemno wiśniowego do bułanego. Wyraźne

rozjaśnienie sierści występuje wokół śluzawicy, oczu i na

kończynach. Zwierzęta są długie, posiadają delikatny kościec o

doskonałym umięśnieniu grzbietu i zadu. Popularność rasy

wynika z doskonałych walorów tuszy i mięsa. Ubijane zwierzęta

uzyskują bardzo dobrą wydajność rzeźną i najlepszą jakość

mięsa. Krowy są bardzo płodne i długowieczne (8-11 lat i rodzą

ponad 7 cieląt). Bydło tej rasy występuje we wszystkich strefach

klimatycznych, co świadczy o wybitnych zdolnościach

przystosowawczych do różnych warunków środowiskowych.

Bardzo łatwe wycielenia przy krzyżowaniu towarowym.

Mieszańce nadają się do opasu intensywnego i ekstensywnego.

Osiągają wysoką wydajność rzeźną, duży udział mięśni a mały

kości w tuszy. Umaszczenie jest prawie czarne z białymi

plamkami.

Rasa Limousine

Chów bydła do celów produkcyjnych

Chów bydła do celów produkcyjnych

• Piemontese. Bydło rasy piemontese od czasów

starożytnych jest hodowane na tere nie północnych

Włoch w prowincji o tej samej nazwie. Protoplastami

tej rasy były prawdo podobnie zwierzęta wywodzące

się z Azji.

• Rasa piemontese we Włoszech liczy ponad 600 tys.

krów, w tym zapisanych do ksiąg hodowlanych jest

ok. 44 tys. Dawniej była to rasa o użytkowości

dwustronnej, mleczno-mięsnej. Jeszcze obecnie w

wielu stadach krowy są dojone, a mleko

wykorzystywane do produkcji znanych serów.

Obecnie rasa piemontese znana jest w skali

międzynarodowej ja ko populacja mięsna,

charakteryzująca się wybitnym umięśnieniem

Chów bydła do celów produkcyjnych