WYDATKI PUBLICZNE

Wydatki publiczne



Wydatki ponoszone są na realizację zadań
publicznych,

czyli

dokonywane

w

celu

zaspokojenia potrzeb zbiorowych i/lub potrzeb
indywidualnych, których ranga jest na tyle
wysoka, że władze publiczne decydują się na
całkowite lub częściowe ich finansowanie ze
środków publicznych.



Ekonomiczny sens wydatków publicznych polega
na tym, że w ich wyniku następuje alokacja dóbr
(wykorzystanie części PKB). Wydatki publiczne w
wymiarze ekonomicznym to także kreowanie
popytu w gospodarce, na co ma wpływ: poziom i
struktura wydatków oraz ich zmiany.

Rodzaje wydatków publicznych

1/3

Według rodzaju - wydatki publiczne dzielą się na:



wydatki nabywcze (tzw. rzeczywiste, finalne) związane ze
świadczeniami wzajemnymi, np. zapłata za towary i usługi;
wydatki te obrazują z ekonomicznego punktu widzenia
konkretyzację udziału poszczególnych podmiotów w podziale
PKB,



wydatki transferowe (tzw. redystrybucyjne), oznaczają
wypłaty środków publicznych jednostek organizacyjnych
SFP (np. wypłata rent, emerytur, stypendiów, zasiłków,
przekazanie subwencji i dotacji z budżetu, wydatki na
obsługę długu); wydatki te nie są związane ze
świadczeniami wzajemnymi.

Rodzaje wydatków publicznych

2/3



Według

kryterium

celów

i

kierunków

wydatkowania

środków

publicznych

wydatki

publiczne dzielone są na wydatki na: gospodarkę
narodową;

cele

socjalne

i

kulturalne;

administrację; obronę narodową, bezpieczeństwo
publiczne; obsługę długu publicznego.



Według

kryterium

funduszu

publicznego

-

wyróżnia się wydatki budżetowe, tj. wydatki
budżetu państwa i wydatki budżetów JST (GPW)
oraz wydatki publicznych funduszy celowych
(państwowych i samorządowych).



Według przeznaczenia wydatki publiczne dzielą
się na bieżące i majątkowe.

Rodzaje wydatków publicznych

3/3



Według możliwości oddziaływania władz publicznych
na wydatkowanie środków publicznych – wydatki
publiczne dzielą się na: wydatki stałe i zmienne.



Według podmiotów wydatkujących środki publiczne
- wydatki publiczne dzielą się na wydatki jednostek
budżetowych i jednostek pozabudżetowych.



Według kryterium miejsca wydatkowania środków
publicznych - wydatki publiczne dzielą się na
wydatki krajowe i zagraniczne.



Wydatki publiczne można też podzielić na: zwyczaje
i nadzwyczajne; osobowe i rzeczowe; odpłatne i
nieodpłatne, neutralne i aktywne, zwrotne i
bezzwrotne.

Wzrost wydatków publicznych



W 1892 roku Adolf Wagner sformułował i
empirycznie udowodnił prawo o nieustannym
wzroście wydatków publicznych (budżetu państwa,
samorządu terytorialnego, publicznych instytucji
bankowych

i

ubezpieczeniowych)

w

ujęciu

realnym. Realny wzrost wydatków publicznych jest
wynikiem wzrostu potrzeb publicznych i rosnących
zadań państwa.



Można wymienić następujące przyczyny wzrostu
wydatków publicznych: socjologiczne, historyczne,
polityczne,

ekonomiczno-społeczne,

sytuacja

międzynarodowa,

koniunktura

ekonomiczna,

inflacja.

Zmiany w poziomie i strukturze wydatków

publicznych zależą od:

1/2



siły i charakteru oddziaływania wydatków publicznych
na globalny popyt w gospodarce – badana jest relacja
sumy i poszczególnych części wydatków publicznych do
PKB (np. wydatków budżetu państwa, wydatków
budżetów samorządowych)



struktury

podmiotowej

podejmowania

decyzji

o

wydatkach publicznych – wydatki budżetu państwa,
wydatki budżetów samorządowych, wydatki funduszów
celowych,



podziału na wydatki swobodne i wydatki związane ze
źródłami dochodów (np. wypłaty rent i emerytur z FUS)



funkcji różnych kategorii wydatków publicznych w
procesach społecznych i gospodarczych – badany jest
podział wydatków publicznych ze względu na:

Zmiany w poziomie i strukturze wydatków

publicznych zależą od:

2/2



redystrybucję dochodów - wydatki, które są źródłem dochodów do
swobodnej dyspozycji gospodarstw domowych i pomniejszające różnice
dochodowe generowane przez podział rynkowy, np. wydatki na opiekę
społeczną, zasiłki dla bezrobotnych, wydatki z ubezpieczenia społecznego
w tej części z jakiej pochodzą z ogólnych podatków



stymulowanie

procesów

gospodarczych

-

wydatki

bezpośrednio

ułatwiające działalność gospodarczą, służące rozszerzaniu zdolności
produkcyjnych oraz restrukturyzacji gospodarki – wydatki inwestycyjne,
dotacje do kredytów gospodarczych, nakłady na badania naukowe,
wydatki restrukturyzacyjne, np. obligacje służące restrukturyzacji
banków



promocję postępu społecznego - wydatki na edukację, ochronę zdrowia,
kulturę, mieszkalnictwo, ekologię



finansowanie tradycyjnych funkcji państwa - wydatki na administrację
publiczną,

bezpieczeństwo,

obronę

narodową,

sądownictwo,

więziennictwo



wydatki, których nie można przyporządkować do żadnej z wymienionych
grup, np. wydatki na obsługę długu

Racjonalność wydatków publicznych



Wydatkowanie

środków

publicznych

powinno

być

racjonalne, czyli następować w sposób skuteczny i

efektywny.



Skuteczność - należy dążyć do uzyskania optymalnej

relacji pomiędzy wyznaczonymi celami i zadaniami, a

rzeczywiście osiągniętymi efektami.



Efektywność:



z punktu widzenia wyznaczonych zadań - najefektywniejszy

sposób realizacji zadań to ten, który gwarantuje najlepszą

realizację zamierzonych celów społecznych (wybór spośród

alternatywnych rozwiązań).



z punktu widzenia środków finansowych będących w

dyspozycji – efektywne to takie rozwiązanie, które przy

najniższych możliwych nakładach daje porównywalny efekt

w porównaniu z rozwiązaniami alternatywnymi.

Grupy wydatków budżetu państwa

i budżetu samorządowego



dotacje i subwencje (dotyczy budżetu państwa)



świadczenia na rzecz osób fizycznych



wydatki bieżące jednostek budżetowych



wydatki majątkowe



wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa/JST



wydatki na realizację programów finansowanych z
udziałem środków europejskich



środki własne Unii Europejskiej (dotyczy budżetu
państwa)

WYDATKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH W LATACH 2005-2009

Wyszczególnienie

Wydatki SFP w mld zł

Struktura wydatków SFP

w

%

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

Ogółem

412

,1

442

,6

483

,2

534

,0

590

,8

100

,0

100

,0

100

,0

100

,0

100

,0

Podsektor rządowy, z
tego:

163

,3

172

,0

199

,3

217

,3

231

,0

39,

6

38,

8

41,

2

40,

7

39,

1

Budżet państwa

106

,2

111

,3

133

,5

141

,9

145

,2

25,

8

25,

1

27,

6

26,

6

24,

6

Agencje państwowe

5,0

5,3

5,9

6,6

6,9

1,2

1,2

1,2

1,2

1,2

Pozostałe jednostki

52,

0

55,

4

59,

9

68,

8

78,

8

12,

6

12,

5

12,

4

12,

9

13,

3

Podsektor

samorządowy, z tego:

122

,8

136

,1

147

,7

166

,1

192

,8

29,

8

30,

7

30,

6

31,

1

32,

6

Budżety JST

88,

6

102

,8

111

,0

125

,4

145

,3

21,

5

23,

2

23,

0

23,

5

24,

6

Pozostałe jednostki

34,

2

33,

3

36,

7

40,

7

47,

6

8,3

7,5

7,6

7,6

8,0

Podsektor

ubezpieczeń

społecznych, z tego:

126

,1

134

,5

136

,2

150

,5

167

,0

30,

5

30,

4

28,

2

28,

1

28,

3

Fundusz Ubezpieczeń

Społecznych

107

,7

116

,1

118

,7

132

,4

148

,1

26,

1

26,

2

24,

6

24,

8

25,

1

Fundusz Emerytalno-

Rentowy

14,

1

14,

3

13,

3

13,

6

14,

1

3,4

3,2

2,7

2,5

2,4

Pozostałe jednostki

4,3

4,1

4,2

4,5

4,9

1,0

1,0

0,9

0,9

0,8

Wydatki budżetu państwa na:



funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym

organów administracji rządowej, organów kontroli i

ochrony prawa oraz sądów i trybunałów



zadania wykonywane przez administrację rządową



subwencje

ogólne

dla

jednostek

samorządu

terytorialnego



dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego



wpłaty do budżetu Unii Europejskiej (tzw. środki własne

UE)



subwencje dla partii politycznych



dotacje na zadania określone ustawami



obsługę długu publicznego



wkład krajowy na realizację programów finansowanych z

udziałem środków europejskich i innych bezzwrotnych

środków zagranicznych

Wydatki budżetu państwa prawnie

zdeterminowane to wydatki na:

1/2



subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego



infrastrukturę transportu lądowego



obronę narodową



składki do budżetu Unii Europejskiej



koszty obsługi długu publicznego



funkcjonowanie - urzędów naczelnych organów
władzy państwowej i

ochrony prawa oraz

sądownictwa, sądów powszechnych



dotacje do ubezpieczeń społecznych pracowników
i rolników (w tym refundacja przez budżet
państwa części składek przekazywanych do
otwartych funduszy emerytalnych)

Wydatki budżetu państwa prawnie

zdeterminowane to wydatki na:

2/2



świadczenia emerytalno-rentowe żołnierzy i
funkcjonariuszy



renta socjalna oraz zasiłki i świadczenia
przedemerytalne



świadczenia rodzinne



zaliczka alimentacyjna



zasiłki z pomocy społecznej



składki na ubezpieczenia zdrowotne finansowane z
budżetu państwa oraz składki na ubezpieczenia
społeczne za osoby przebywające na urlopach
wychowawczych i macierzyńskich



wydatki refundowane z budżetu UE

STRUKTURA WYDATKÓW BUDŻETU PAŃSTWA WEDŁUG

RODZAJU

W LATACH 1999-2009 W %

Wyszczególnienie

19

99

200

0

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

200

9

OGÓŁEM

100

,0

100,

0

100

,0

100

,0

100

,0

100

,0

100

,0

100

,0

100

,0

100

,0

100,

0

Dotacje i subwencje
ogółem

52,

7

55,

3

56,

8

57,

1

55,

6

51,

4

48,

9

50,

7

45,

1

47,

1

44,

9

Świadczenia na

rzecz osób

fizycznych

8,6

8,7

8,5 8,2 8,4 9,3 9,8 8,0 9,1 7,6 7,0

Wydatki bieżące

jednostek

budżetowych

18,

6

17,

8

16,

9

16,

3

18,

2

18,

8

19,

2

18,

9

18,

0

17,

5

17,

2

Wydatki majątkowe

5,3

4,9

3,7 4,3 4,5 5,6 4,9 5,0 5,3 5,4 4,9

Rozliczenia z

bankami

1,2

1,3

1,9 1,0 0,7 0,6 0,5 0,4 0,4

-

-

Obsługa długu

publicznego

13,

6

11,

9

12,

2

13,

1

12,

7

11,

4

11,

9

12,

5

10,

9

9,0

10,

8

Środki własne UE

-

-

-

-

-

2,9 4,7 4,4 4,2 4,4 4,5

Finansowanie

projektów z

udziałem środków

UE

-

-

-

-

-

-

-

3,1 7,0 9,0 10,

9

STRUKTURA WYDATKÓW BUDŻETU PAŃSTWA WEDŁUG DZIAŁÓW W LATACH 2001-2009 w %

WYSZCZEGÓLNIENIE

2001

200

2

200

3

200

4

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

Ogółem

100,

0

100,

0

100

,0

100

,0

100

,0

100,

0

100

,0

100

,0

100

,0

Rolnictwo i łowiectwo

1,8

1,7

1,9

3,1

3,0

2,9

5,3

6,4

5,4

Transport i łączność

2,7

2,7

2,7

2,8

2,2

2,4

3,9

5,9

4,4

Gospodarka

mieszkaniowa

2,2

1,2

0,9

0,8

0,7

0,6

0,7

0,6

0,4

Administracja publiczna,

w tym urzędy

4,3

4,3

4,3

4,8

4,8

4,6

4,5

4,3

4,2

Obrona narodowa

5,1

5,1

5,3

5,6

6,0

5,9

6,2

5,0

5,6

Obowiązkowe

ubezpieczenia

społeczne

26,7

28,9

28,

7

24,

5

21,

6

22,6

21,

5

23,

0

21,

5

Bezpieczeństwo

publiczne i ochrona

przeciwpożarowa

4,5

4,3

4,4

4,6

4,5

4,7

4,6

4,5

4,5

Wymiar

sprawiedliwości

2,6

2,8

3,1

3,3

3,4

3,4

3,4

3,3

3,1

Obsługa długu

publicznego

12,2

13,2

12,

8

11,

5

12,

0

12,5

10,

9

9,0

10,

8

Różne rozliczenia

17,1

16,3

16,

9

18,

9

20,

4

20,1

18,

9

19,

9

22,

6

Oświata i wychowanie i

EOW

1,2

1,3

0,9

0,7

0,9

1,4

1,3

1,1

0,8

Nauka

1,8

1,5

1,4

1,5

1,4

1,5

1,5

1,4

1,5

Szkolnictwo wyższe

3,7

3,8

3,7

4,5

4,7

4,5

4,3

4,0

3,9

Ochrona zdrowia

2,7

2,0

2,0

1,9

1,9

1,7

2,2

2,4

2,3

Pomoc społeczna

8,5

8,5

8,3

8,4

5,5

5,7

5,4

5,8

4,2

Gospodarka

komunalna i OŚ

0,4

0,4

0,3

0,2

0,1

0,1

0,1

0,1

0,3

Kultura i ODZN

0,5

0,4

0,5

0,2

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

Pozostałe

2,0

1,6

1,9

2,7

6,4

4,9

4,8

2,8

4,0

Wydatki budżetu JST na:



zadania własne JST



zadania z zakresu administracji rządowej i
inne zadania zlecone JST ustawami



zadania przejęte przez JST do realizacji w
drodze umowy lub porozumienia,



zadania realizowane wspólnie z innymi JST



pomoc rzeczową lub finansową dla innych
JST określoną przez organ stanowiący JST



programy finansowane z udziałem środków
europejskich

Dynamika wydatków ogółem JST w latach 2004-2009 w cenach stałych w %

Wyszczególnienie

2005/200

4

2006/200

5

2007/200

6

2008/200

7

2009/200

8

JST ogółem

111,3

114,5

104,9

107,9

111,7

Gminy

109,7

114,9

102,9

107,7

107,5

Miasta na prawach
powiatu

111,2

111,9

108,5

107,0

106,1

Powiaty

109,3

111,1

100,5

108,2

112,8

Województwa

126,8

130,8

107,9

107,9

152,1

Struktura wydatków JST według rodzaju w latach 2004-

2009 w %

Wyszczególnienie

JST

ogółem

Gminy

MNPP

Powiaty Województ

wa

Wydatki bieżące
2004

83,4

81,7

85,3

89,8

70,3

2005

82,2

81,8

83,9

88,3

66,1

2006

79,2

79,6

80,1

85,4

63,7

2007

79,0

81,2

77,5

86,9

63,3

2008

78,0

79,5

77,3

85,5

63,3

2009

74,3

76,9

77,0

80,7

51,3

Wydatki majątkowe
2004

16,6

18,3

14,7

10,2

29,7

2005

17,8

18,2

16,1

11,7

33,9

2006

20,8

20,4

19,9

14,8

36,3

2007

21,0

18,8

22,5

13,1

36,7

2008

22,0

20,5

22,7

14,5

36,7

2009

25,7

23,1

23,0

19,3

48,7

Dynamika wydatków JST według rodzaju w latach 2004-2009 w

cenach stałych w%

Wyszczególnienie

JST

ogółem

Gminy

Miasta

Powiat

y

Województ

wa

Wydatki bieżące

2005/2004

109,7

109,7

111,6

107,5

119,3

2006/2005

110,3

111,8

106,9

107,5

126,0

2007/2006

104,7

104,9

105,0

102,3

107,3

2008/2007

106,5

105,5

106,7

106,5

112,4

2009/2008

106,4

104,0

105,8

106,5

123,4

Wydatki majątkowe

2005/2004

118,8

109,4

122,5

125,4

144,5

2006/2005

134,1

128,5

137,8

140,6

140,4

2007/2006

105,8

95,1

122,9

90,0

109,0

2008/2007

113,1

117,1

108,2

119,4

112,7

2009/2008

130,5

121,3

107,2

150,2

201,5

Struktura wydatków JST ogółem według działów klasyfikacji

budżetowej

w latach 2004-2009 w %

Wyszczególni

enie

RŁ

TŁ

G

M

AP

BP

i

O

PP

O

W i

EO

W

O

Z

PS

G

K

i

O

Ś

K i

OD

N

KF

i S

OD

Pozo

-

stał

e

2004

2,2

12,

7

3,

1

9,9

2,

2

39,

5

2,

3

13,

7

5,

7

3,3

1,

5

1,0

2,9

2005

2,3 12,

0

2,

9

10,

5

2,

3

42,

0

2,

4

12,

2

5,

9

3,2

1,

5

1,1

1,7

2006

1,8 15,

7

3,

5

8,8

2,

1

34,

2

2,

6

16,

5

5,

4

3,5

1,

9

1,5

2,5

2007

2,0

16,

1

3,

4

9,1

2,

1

33,

6

2,

4

16,

0

5,

3

3,7

2,

1

0,8

1

1,6

2008

1,9

16,

0

3,

8

9,2

2,

3

32,

5

2,

5

15,

1

5,

4

3,7

3,

2

1,0

1,6

2009

-

17,

0

3,

7

8,6

1,

4

30,

6

2,

4

12,

1

5,

7

3,8

3,

9

-

-

Uwaga: RŁ – rolnictwo i łowiectwo, TŁ – transport i łączność, GM –
gospodarka mieszkaniowa, AP – administracja publiczna, BP i OPP –
bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa, OW i EOW - oświata i
wychowanie oraz edukacyjna opieka wychowawcza, OZ – ochrona zdrowia,
PS – polityka społeczna i pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej,
GK i OŚ – gospodarka komunalna i ochrona środowiska, K i ODN – kultura i
ochrona dziedzictwa narodowego, KF i S – kultura fizyczna i sport, OD –
obsługa długu.