Polityka gospodarcza

Wykład 7: Polityka wydatków

publicznych

Dostarczanie dóbr

publicznych

– Wybór kanału instytucjonalnego: firmy

państwowe, firmy prywatne,
partnerstwo publiczno-prywatne;

– Koszt dla użytkownika: bezpłatnie,

kontrola cen, subsydiowanie rodzajowe
(in kind), subsydiowanie pieniężne;

– Czyste dobra publiczne, dobra

publiczne publiczno-prywatne;

Rodzaje dóbr publicznych

– Ochrona zdrowia
– Edukacja
– Ubezpieczenia społeczne
– Pomoc społeczna
– Obrona narodowa
– Infrastruktura
– Porządek publiczny i wymiar

sprawiedliwości

– Prawo i instytucje

Ochrona zdrowia

Uzasadnienie:

•

Niedoskonałości rynku: ograniczenia informacyjne (lekarz wie,

pacjent nie wie), sytuacje monopolistyczne (szpitale), epidemie;

•

Wysoki koszt i zróżnicowanie dochodów;

Metody:

•

Finansowanie z budżetu;

•

Składka;

•

Ubezpieczenia prywatne;

•

Systemy mieszane;

Niebezpieczeństwa:

•

ryzyko nadużycia (moral hazard): nadmierny popyt na darmowe

usługi medyczne;

•

osłabienie bodźców do troski o zdrowie;

System ochrony zdrowia w Polsce: obowiązkowe ubezpieczenie

zdrowotne (8,75% składka) dla wszystkich, NFZ, nieliczne

ubezpieczalnie prywatne. Koszt łączny – ok. 5% PKB

System ochrony zdrowia w USA: składkowy dla wszystkich > 65 lat

(Medicare), dodatkowy dla uboższych rodzin (Medicaid),

prywatne ubezpieczenia dla pozostałych. Koszt łączny - ok. 15%

PKB.

Udział wydatków na ochronę zdrowia w PKB, 2006r

(%, dane OECD)

Udział wydatków na ochronę zdrowia w PKB, 1977-

2006

(%, średnia arytmetyczna dla krajów OECD)

Wydatki na ochronę zdrowia per capita, 2006r

(USD PPP, dane OCED)

Wydatki na ochronę zdrowia per capita, kraje OECD

i Polska,1987-2006, (USD PPP, dane OECD)

Udział wydatków na leki w całości wydatków na zdrowie, 2006r

(%, dane OECD)

Udział wydatków na leki w całości wydatków na

zdrowie, kraje OECD i Polska, 1987-2006, (%)

Wydatki na leki per capita, 2006r

(USD PPP, dane OECD)

Wydatki na leki per capita, kraje OECD i

Polska,1987-2006,

(USD PPP, dane OECD)

Edukacja

Uzasadnienie dla roli sektora publicznego:
•

efekty pozarynkowe wykształcenia (wykształcone

społeczeństwo jest bardziej wydajne, bardziej innowacyjne,

bardziej praworządne, zdrowsze i dokonuje lepszych

wyborów politycznych),

•

Istniejące zróżnicowanie dochodów uzasadnia wyrównywanie

szans dzieci z uboższych rodzin,

•

niedoskonałość rynku kapitałowego nie pozwala na

korzystanie z kredytów komercyjnych na kształcenie;

Metody
•

bezpłatne nauczanie (finansowane z budżetu – czyli z

podatków);

•

płatne szkoły, w połączeniu z ulgami podatkowymi i

stypendiami;

•

Bony („vouchery”) edukacyjne;

•

ryzyko: za dużo wykształconych? zła struktura?

Publiczne wydatki na edukację w UE27, (2007r, %

PKB)

14

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Ubezpieczenia społeczne: emerytury,

renty

•

Uzasadnienie: dlaczego ubezpieczenia są

obowiązkowe (pokusa nadużycia)?

•

Ubezpieczenia społeczne (repartycyjne) a prywatne

(kapitałowe);

•

Systemy wielofilarowe;

•

Koszty administracyjne i efektywność ekonomiczna w

systemie społecznym i prywatnym;

•

System społeczny, czyli repartycyjny („pay-as-you-go”

– PAYG), oparty o solidaryzm społeczny, gwarantujący

bezpieczeństwo i ochronę przed inflacją;

•

Problemy:

–

Dłuższa oczekiwana długość życia;

–

negatywna selekcja;

–

ryzyko nadużycia;

–

„starzenie się” społeczeństw, odwrócona piramida

demograficzna i wzrost wydatków budżetu;

Udział osób z wykształceniem średnim w całości

populacji w wieku 25-64 lata, UE27, 2008r (%)

16

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Poziom wykształcenia a stopa bezrobocia (2007r, %)

17

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Ubezpieczenia od ryzyka rynku

pracy

• Zasiłki dla bezrobotnych: uzasadnienie, formy;

• Problemy:

– Brak bodźców do poszukiwania legalnej pracy;

– Utrwalanie bezrobocia;

– Uzależnienie od pomocy;

– Rola tzw. replacement ratio;

• Alternatywne polityki: aktywna polityka

zatrudnienia (aktywizacja zawodowa),

subsydia do miejsc pracy,

• Dopłaty do niskopłatnych miejsc pracy i

„kredyt podatkowy” (tax credits): Negative

Income Tax (NIT), Earned Income Tax Credit

(EITC - USA), Working Families Tax Credit

(WFTC – UK);

Pomoc socjalna

– Uzasadnienie;
– Pomoc w naturze (kartki, bony,

kontrolowane czynsze) czy w gotówce?

– Problemy:

• koszty administracyjne,
• selekcja i właściwe adresowanie

(marnotrawstwo),

• możliwość nadużyć („pokusa nadużycia”),
• „uzależnienie” od pomocy społecznej,
• wpływ na bodźce do pracy i nauki.

Redystrybucja dochodu

• ”Podwójna” redystrybucja: przez

podatki, a następnie przez wydatki
budżetu;

• Koszt podatku należy porównać z

efektem wydatku;

• Pożądany model: jednolite podatki,

dobrze adresowane wydatki;

Poziom wydatków publicznych w krajach

uprzemysłowionych w latach 1870 - 1996.

(na podstawie danych z: V. Tanzi, L. Schuknecht, Public Spending in

the 20th Century, a Global Perspective, Cambridge University Press,

2000, s. 6.)

Poziom wydatków publicznych w USA i

UE-15

(na podstawie danych OECD)

Wydatki publiczne w relacji do PKB w wybranych krajach
(dane OECD).

Kraj

1960

1970

1980

1990

2005

Zmiana od

1960*

Maksimum

(rok)

Austria

35,7

39,2

48,9

49,3

50,6

14,9

56,7 (1995)

Belgia

34,5

36,5

50,7

54,6

49,3

14,8

61,0 (1983)

Dania

24,8

40,2

56,2

58,6

56,3

31,5

58,0 (1996)

Finlandia

26,6

31,3

36,6

46,8

50,7

24,1

59,1 (1993)

Francja

34,6

38,9

46,1

49,9

53,4

18,8

55,4 (1996)

Niemcy

32,4

38,6

48,3

45,7

46,8

14,4

50,2 (1996)

Grecja

17,4

22,4

30,5

49,6

52,0

34,6

52,0 (2000)

Irlandia

28,0

39,6

49,8

40,9

34,2

6,2

49,8 (1982)

Włochy

30,1

34,2

41,9

53,8

48,5

18,4

57,1 (1993)

Luksemburg

30,5

33,1

54,8

45,5

45,9

15,4

51,7 (1981)

Holandia

33,7

46,0

57,5

57,5

48,6

14,9

57,1 (1983)

Portugalia

17,0

21,6

25,9

41,9

48,4

31,4

48,4 (2005)

Hiszpania

13,7

22,2

32,9

43,0

38,6

24,9

47,6 (1993)

Wielka Brytania

32,2

39,2

44,9

42,3

43,9

11,7

45,4 (1984)

Szwecja

31,0

43,7

61,6

60,8

57,3

26,3

67,5 (1993)

USA

28,4

32,5

33,7

34,8

36,5

8,1

37,2 (1992)

UE-15

28,1

35,1

45,8

49,3

48,3

20,2

:

Zmiany w poziomie różnych kategorii wydatków publicznych

(na podstawie V. Tanzi, L. Schuknecht, Public Spending in the 20th Century, a

Global Perspective, Cambridge University Press, 2000, s. 25, 33).

Wydatki publiczne w krajach

UE-27

Ocena

• Wydatki zawsze finansowane podatkami

lub długiem – konieczność porównania
kosztu finansowania i efektu wydatków;

• Kraje uboższe z reguły maja niższy

udział wydatków publicznych w PKB niż
kraje bogatsze;

• Który model lepszy?: Europa vs. USA;
• Czy wydatki publiczne w Europie są

nadmierne?