Polityka społeczna

Wykład 2: Wydatki publiczne

a polityka społeczna

Źródła finansowania

• Polityka społeczna finansowana jest z reguły ze środków

publicznych: budżet państwa, budżety lokalne (jednostek
samorządowych);

• Źródłem finansowania są w dominującej części obowiązkowe

podatki oraz para-podatki, takie jak np. składki na ubezpieczenia
społeczne;

• Znacznie mniejszą rolę odgrywają środki prywatne gromadzone i

wydatkowane przez organizacje charytatywne (tzw. organizacje
pożytku publicznego), kościoły, stowarzyszenia ; ich źródłem są
dobrowolne wpłaty osób i instytucji prywatnych;

• Rola sektora prywatnego w realizacji celów społecznych jest

większa w krajach anglosaskich, gdzie rola polityki publicznej
jest mniejsza;

• Polityka społeczna realizowana przez władze publiczne jest

„młoda”- liczy sobie mniej niż 100 lat!

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

2

Poziom wydatków publicznych w krajach

uprzemysłowionych w latach 1870 – 1996, % PKB.

(na podstawie danych z: V. Tanzi, L. Schuknecht, Public Spending in the 20th Century, a

Global Perspective, Cambridge University Press, 2000, s. 6.)

3

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Poziom wydatków publicznych w USA i UE-15

(na podstawie danych OECD)

4

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Wydatki publiczne w relacji do PKB w wybranych krajach
(dane OECD).

Kraj

1960

1970

1980

1990

2005

Zmiana od

1960*

Maksimum

(rok)

Austria

35,7

39,2

48,9

49,3

50,6

14,9

56,7 (1995)

Belgia

34,5

36,5

50,7

54,6

49,3

14,8

61,0 (1983)

Dania

24,8

40,2

56,2

58,6

56,3

31,5

58,0 (1996)

Finlandia

26,6

31,3

36,6

46,8

50,7

24,1

59,1 (1993)

Francja

34,6

38,9

46,1

49,9

53,4

18,8

55,4 (1996)

Niemcy

32,4

38,6

48,3

45,7

46,8

14,4

50,2 (1996)

Grecja

17,4

22,4

30,5

49,6

52,0

34,6

52,0 (2000)

Irlandia

28,0

39,6

49,8

40,9

34,2

6,2

49,8 (1982)

Włochy

30,1

34,2

41,9

53,8

48,5

18,4

57,1 (1993)

Luksemburg

30,5

33,1

54,8

45,5

45,9

15,4

51,7 (1981)

Holandia

33,7

46,0

57,5

57,5

48,6

14,9

57,1 (1983)

Portugalia

17,0

21,6

25,9

41,9

48,4

31,4

48,4 (2005)

Hiszpania

13,7

22,2

32,9

43,0

38,6

24,9

47,6 (1993)

Wielka Brytania

32,2

39,2

44,9

42,3

43,9

11,7

45,4 (1984)

Szwecja

31,0

43,7

61,6

60,8

57,3

26,3

67,5 (1993)

USA

28,4

32,5

33,7

34,8

36,5

8,1

37,2 (1992)

UE-15

28,1

35,1

45,8

49,3

48,3

20,2

:

5

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Zmiany w poziomie różnych kategorii wydatków publicznych

(na podstawie V. Tanzi, L. Schuknecht, Public Spending in the 20th Century, a

Global Perspective, Cambridge University Press, 2000, s. 25, 33).

6

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Wydatki publiczne w krajach UE-27

7

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Przeznaczenie wydatków

publicznych

• Dostarczanie dóbr publicznych;
• Transfery społeczne (redystrybucja

dochodów);

• Stabilizacja makroekonomiczna;

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

8

Dostarczanie dóbr publicznych

• Dobra prywatne a dobra publiczne;

• Dobra publiczne:

– dobra, które nie byłyby wytworzone przez sektor prywatny ze

względu na nieopłacalność rynkową (duże ryzyko, długi okres

zwrotu) lub byłyby wytworzone w niedostatecznej ilości (np.

edukacja podstawowa, drogi i autostrady, ochrona

środowiska, badania podstawowe, ochrona zdrowia, latarnia

morska); rola efektów zewnętrznych (externalities);

– dobra, które musza być konsumowane zbiorowo (nie mogą

być konsumowane indywidualnie) z uwagi na ich naturę (np.

prawo i porządek publiczny, wymiar sprawiedliwości, obrona

narodowa, straż pożarna);

• Czyste dobra publiczne (pure public goods) a dobra

publiczno-prywatne (problem wyboru zakresu i

stopnia odpłatności dostarczania dóbr publiczno-

prywatnych, rola doktryny politycznej);

• Przypadki publicznego dostarczania dóbr prywatnych

(monopol naturalny lub rynkowy);

• Alokacja zasobów i wpływ na strukturę PKB.

9

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Redystrybucja dochodów: cele i zasady

• Potrzeba korygowania (redystrybucji) pierwotnego

podziału dochodów – korekty oficjalne i

nieoficjalne.

• Redystrybucja istniała zawsze: historycznie

przyjmowała różne formy

– redystrybucja indywidualna (żebractwo, jałmużna,

fundacje),

– systemy opieki prywatnej (Kościół, zakony),

– publiczne systemy opieki społecznej w ramach państwa

dobrobytu (państwo opiekuńcze - welfare state);

• Przyczyny redystrybucji (etyczno-moralne i

polityczne):

– zasada solidarności społecznej nakazuje otaczać opieką

niezdolnych do samodzielnego życia (starych, młodych i

niesprawnych);

– zasada spójności społecznej nakazuje unikać

nadmiernych różnic w poziomie dochodów i majątku, a

zwłaszcza zwalczać biedę i ubóstwo;

– nadmierne różnice mogą naruszać poczucie

„sprawiedliwości społecznej” i mogą być źródłem

niestabilności politycznej i konfliktów społecznych

(rewolucje);

10

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Instrumenty redystrybucji

• Podatki i daniny;

• Transfery pieniężne zastępujące dochód

(emerytury, renty, zasiłki dla

bezrobotnych, pomoc socjalna),

• Transfery pieniężne uzupełniające dochód

(zasiłki rodzinne, „becikowe”, zapomogi),

• Bezpłatne lub częściowo odpłatne

dostarczanie dóbr i usług (badania

lekarskie, noclegownie, komunikacja

miejska, czynsze w mieszkaniach

komunalnych);

• Udział transferów w PKB (kraje OECD):

1960 – 4-16%, 2005 – 18-35%.

11

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Równość a efektywność

• Ponieważ efektywność = max, gdy

wynagrodzenie czynników produkcji równa się ich

krańcowej produktywności (jest to tzw. zasada

optimum Pareto), każda redystrybucja poprzez

podatki obniża efektywność;

• Wymienność (trade-of) i komplementarność

między równością a efektywnością (wymienność

w sytuacjach skrajnych, komplementarność w

sytuacjach równowagi);

• Optimum zależy od kształtu społecznej funkcji

dobrobytu (social welfare function), czyli od wag

przypisanych równości i efektywności; to z kolei

zależy od dominującego w społeczeństwie

systemu wartości;

• Istnieje też wymienność międzyokresowa; wpływ

podatków i transferów na tempo wzrostu;

• Wniosek; polityka musi poszukiwać optymalnej

kombinacji równości i efektywności (porównanie

europejskiego modelu społecznego i modelu

anglosaskiego).

12

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Wymienność (trade-of) między równością a efektywnością

Równość

Społeczna gospodarka

Socjalizm

rynkowa

Liberalna gospodarka rynkowa

T’

T

U’

Lesseferyzm

U

Efektywność

0

13

Dariusz K. Rosati, 2010/2011