WYDATKI PUBLICZNE

Wydatki publiczne są najczęściej rozumiane jako wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo w celu zaspokojenia potrzeb publicznych. Plan wydatków budżetowych państwa jest najobszerniejszą i najważniejszą częścią ustawy budżetowej. Obejmują wydatki budżetu państwa, wydatki budżetów lokalnych oraz wydatki funduszy publicznych, zwłaszcza funduszy ubezpieczeniowych. Ujęte w budżecie dochody są wielkościami prognozowanymi, natomiast wydatki i rozchody ograniczone są przez nieprzekraczalny limit. Według ustawy o finansach publicznych [12, art. 63] wydatki budżetu państwa przeznacza się na:

• realizacją zadań, wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały;

• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

• dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego;

• dofinansowania zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego;

• datacje na zadania określone ustawami;

• współfinansowanie programów, realizowanych ze środków pochodzących z zagranicy, nie podlegających zwrotowi;

Klasyfikacja wydatków budżetowych może być dokonywana według różnych kryteriów. Zgodnie z ustawą z art. 69 ust. 1 ustawy o finansach publicznych wydatki budżetowe dzielą się na:

1. Wydatki bieżące,

2. Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,

3. Wydatki majątkowe

Wydatki bieżące obejmują:

• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,

• dotacje

• wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane,

• inne świadczenia na rzecz osób fizycznych,

• zakupy związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań.

Dotacje, podlegające szczególnym zasadom rozliczania wydatków budżetu państwa przeznaczane są na:

1. Finansowanie i dofinansowanie:

1. zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,

2. ustawowo określonych zadań, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego,

3. bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,

4. zadań zleconych dal realizacji jednostkom nie zaliczonym do sektora finansów publicznych oraz fundacjom i stowarzyszeniom

5. dotacje celowe (koszty realizacji inwestycji),

2. Dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu, zwane dotacjami podmiotowymi,

3. Dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych - zwane dotacjami przedmiotowymi,

4. Dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonych w odrębnej ustawie,

5. Pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, zwane także „dotacjami na pierwsze wyposażenie części obrotowe”.

Kwoty dotacji oraz ich przedmiot określa umowa budżetowa. Minister Finansów ustala, w drodze rozporządzenia, stawki dotacji przedmiotowych oraz określa szczegółowe zasady i tryb udzielania i rozliczania tych dotacji. Z budżetu państwa mogą być również udzielane dotacje podmiotowe w ustawowo określonym zakresie. W ustawie budżetowej zawarty jest wykaz jednostek, dla których zaplanowano dotacje podmiotowe. Dotacje przedmiotowe mogą być udzielane z budżetu państwa dla:

1. przedsiębiorstw wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług, z uwzględnieniem ich równoprawności,

2. państwowych zakładów budżetowych,

3. gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych,

4. różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa obejmują wydatki państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz płat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami. Polityka fiskalna prowadzona obecnie w większości krajów rozwiniętych gospodarczo wiąże się z wysokimi wydatkami publicznymi, często przewyższającymi bieżące dochody budżetowe. Mamy wtedy do czynienia z deficytem budżetowym. W ostatnich kilku dekadach w wielu krajach deficyt budżetowy rośnie. Prowadzi to do wzrostu zadłużenia publicznego. Dług państwowy jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności, w wyniku których państwo płaci odszkodowanie.

Biorąc pod uwagę źródła zaciągania kredytu można mówić o długu publicznym krajowym i zagranicznym. Krajowymi wierzycielami długu publicznego mogą być osoby fizyczne lub przedsiębiorstwa, w tym banki, firmy ubezpieczeniowe i inne instytucje finansowe. Część dochodów budżetowych państwa jest przeznaczona na "obsługę długu publicznego".

Efekty, jakie społeczeństwo uzyskuje z tytułu zadłużenia zagranicznego zależą w poważnym stopniu od sposobu wykorzystania pożyczek. Jeżeli pożyczki są przeznaczone na opłacalne inwestycje, wówczas umożliwiają wzrost dochodu narodowego oraz efektywny eksport. Jeżeli pożyczki zostaną wykorzystane na nieefektywne programy inwestycyjne lub na cele konsumpcyjne, ciężar długu publicznego ponoszą przyszłe pokolenia.

Wydatki majątkowe obejmują:

• wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego,

• wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

Wydatki inwestycyjne obejmują dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji:

1. Państwowych zakładów budżetowych,

2. Innych państwowych jednostek organizacyjnych, dla których zasady gospodarki finansowej określają odrębne ustawy,

3. Jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych na podstawie odrębnego upoważnienia zamieszczonego w ustawie budżetowej lub innej ustawie,

4. Realizowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania:

• własne

• z zakresu administracji rządowej

• inne zlecone ustawami,

Związane z badaniami naukowymi lub pracami badawczo-rozwojowymi

Inwestycje państwowych jednostek budżetowych mogą być dofinansowane z części zysku gospodarstwa pomocniczego państwowej jednostki budżetowej oraz ze środków specjalnych państwowej jednostki budżetowej.

Deficyt budżetowy oznacza różnicę między dochodami a wydatkami budżetu państwa z wynikiem ujemnym. Jest to luka dochodowa, którą trzeba przy zamierzonych wydatkach pokryć przychodami. Jej powstanie jest wynikiem świadomej decyzji o finansowaniu części wydatków pożyczkami, albo wynika z niemożności zgromadzenia odpowiednich dochodów w warunkach istniejącego systemu podatkowego i innych danin publicznych. Deficyt budżetowy może być pokryty przychodami z:

• sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,

• kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,

• pożyczek,

• prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

• nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Celem sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, Minister Finansów jest upoważniony do:

• zaciągania zobowiązań finansowanych w imieniu Skarbu Państwa,

• spłaty zaciągniętych zobowiązań,

• przeprowadzania innych operacji finansowych z zarządzaniem długiem

Wolne środki finansowe lokowane są na rynku finansowym. W imieniu Skarbu Państwa i na wyłączne potrzeby Skarbu Państwa Minister Finansów zaciąga pożyczki i kredyty, których kwota nie może przekroczyć limitu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej.

W budżecie państwa tworzy się rezerwę ogólną nie wyższą niż 0,2% wydatków budżetu. W budżecie państwa mogą być tworzone rezerwy celowe na

1. wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu,

2. wydatki, których źródłem finansowania są środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, w tym również nie polegające zwrotowi,

3. gdy inne ustawy tak stanowią.

Podział wydatków na nabywcze oraz redystrybucyjne. Wydatki o charakterze nabywczym związane są świadczeniem wzajemnym. Wynikają one z zapotrzebowania i popytu na usługi lub dobra majątkowe. Są to konkretne wydatki ponoszone w celu zaopatrzenia poszczególnych jednostek. Natomiast wydatki redystrybucyjne oznaczają przekazywanie środków z jednej jednostki na rzecz drugiej. Jest to podział środków pieniężnych już istniejących (np. dotacje).

Wydatki właściwe oraz wydatki przekazowe. Podział ten jest zbliżony do poprzedniej klasyfikacji wydatków. Do wydatków właściwych zalicza się m.in. wydatki osobowe i rzeczowe dokonywane przez jednostki budżetowe i zakłady budżetowe. Wydatki przekazowe to dotacje, subwencje, udziały w budżetach wyższego stopnia lub w określonych dochodach, zasiłki z tytułu ubezpieczeń społecznych.

Wydatki bezzwrotne i zwrotne. Wydatki bezzwrotne są to dotacje lub subwencje. Terminu subwencje używa się najczęściej dla określenia pomocy udzielanej jednostkom niepaństwowym, instytucjom społecznym, osobom fizycznym, jak również gminom. Dotacje natomiast to określenie używane przez ustawodawstwo dla określenia wydatków dokonywanych z budżetu państwa na rzecz budżetów lokalnych, jak również wydatków bezzwrotnych dokonywanych na rzecz pomiotów gospodarczych, tj. przedsiębiorstw publicznych, spółek, organizacji społecznych.

Bibliografia

1. J. Zarzecki, Finanse - tom1, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białynstoku, Białystok 2000,

2. A. Majchrzycka-Gurowska, Finanse i prawo finansowe, PWN, Warszawa 1999,

Nazwa działu	Plan na 1999 r.	z tego rodzaj wydatku
				dotacje i subwencje	świadczenia na rzecz osób fizycznych	wydatki bieżące jednostek budżetowych	wydatki majątkowe	rozliczenia z bankiem	Obsługa długu publicznego
Przemysł Budownictwo Rolnictwo Leśnictwo Transport Łączność Handel wewnętrzny Handel zagraniczny Różne usługi materialne Gospodarka komunalna Gospodarka mieszkaniowa oraz niematerialne usługi komunalne Nauka Oświata i wychowanie Szkolnictwo wyższe Kultura i sztuka Ochrona zdrowia Opieka społeczna Kultura fizyczna i sport Turystyka i wypoczynek Różna działalność Administracja państwowa Wymiar sprawiedliwości i prokuratura Bezpieczeństwo publiczne Finanse Ubezpieczenia społeczne Dotacje na finansowanie zadań gospodarczych Różne rozliczenia Obrona narodowa Urzędy naczelnych organów władzy, kontroi i sądownictwa	67 111 1 966 144 2 129 83 599 47 355 710 70 2 743 2 130 4 820 454 5 847 9 468 184 56 254 5 617 3 538 6 395 23 023 29 555 2 510 29 148 9 012 1 063	15 43 1 541 20 1 - 563 4 21 440 31 1 615 1 556 4 430 285 2 282 4 574 150 14 67 387 3 250 433 23 707 2 510 23 994 494 61	1 1 2 0 2 0 0 3 2 - 16 - 29 39 3 14 4 805 4 - 6 35 214 333 8 5 615 - 220 616 17	14 67 318 119 1 344 12 35 39 294 1 23 826 422 19 99 2 525 18 6 41 168 4 926 3 071 2 612 227 231 - 3 169 6 359 811	36 1 105 5 780 71 0 - 38 269 - 302 123 331 67 1 025 70 24 1 13 268 252 199 - 3 - 1 765 1 544 175	0 1 680	20 674
Ogółem	142 100	72 488	11 980	27 801	7 469	1 680	20 674

WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA NA ROK 1999 ( w mln. zł) Źródło: J. Zarzecki, Finanse - tom 1, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Białystok 2000, s. 42

---