Wydatki budżetowe to środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub innych związków publicznoprawnych. Dzielą się na 7 grup wydatków:
1) dotacje i subwencje;
2) świadczenia na rzecz osób fizycznych;
3) wydatki bieżące jednostek budżetowych;
4) wydatki majątkowe;
5) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa;
6) wydatki na realizację programów współfinansowanych przez Unię Europejską;
7) środki własne Unii Europejskiej.
Na rok 2010 wydatki, według ustawy budżetowej, wynoszą 301 220 817 000 zł.
Dotacje i subwencje to wydatki bieżące.
Dotacja to przekazanie środków określonemu podmiotowi w celu realizacji zadań publicznych, a podmiotem może być zarówno jednostka samorządu terytorialnego jak i prowadząca działalność gospodarczą.
Subwencja to rodzaj bezzwrotnego dochodu publicznego. Otrzymać ją mogą wyłącznie województwo, powiat lub gmina, finansując zadania własne.
Dotacje i subwencje wynoszą około 47,7% ogółu wydatków.
Świadczenia na rzecz osób fizycznych są jednostronne, trafiając bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych. Spośród nich najwięcej pieniędzy jest przekazywanych na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne - 16 mld 800 mln zł. Należy pamiętać, że nie są tu wliczane wynagrodzenia osób pracujących w administracji państwowej.
Wydatki bieżące jednostek budżetowych obejmują właśnie te wynagrodzenia, zakupy dóbr i usług, oraz koszty utrzymania i inne wydatki jednostek budżetowych. Stanowią one ok 18,5 % wszystkich wydatków.
Na wydatki majątkowe składają się zakupy akcji i wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego oraz dotacje finansujące bądź współfinansujące inwestycje. Najwięcej pieniędzy w tej części jest wydatkowanych na transport i łączność i obronę narodową.
Obsługa długu publicznego w roku 2010 wyniosła ponad 34 mld 800 mln zł.
Wydatki powiązane z naszym członkostwem w Unii Europejskiej są podzielone na dofinansowanie do inwestycji unijnych - 15 mld 800 mln zł - oraz środki, które Polska wpłaca do budżetu Unii, na przykład częśc dochodów z ceł czy podatków, obliczonych według prawa unijnego - 14 mld zł.
Wydatkowanie środków publicznych ma pewne cechy, do kórych można zaliczyć:
arbitralność decyzji o rozmiarach i kierunkach wydatkowania - choć istnieją kryteria przeznaczenia środków publicznych, to eliminacja tej cechy jest niemożliwa, gdyż w dużym stopniu od partii obecnie rządzącej zależy to, na co idzie więcej pieniędzy;
niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji w sferze podmiotów wydatkująchych środki publiczne - tutaj szczególnie wpływ ma wadliwy system zamówień publicznych, gdzie panuje ostra konkurencja między podmiotami startującymi w przetargach, i istnieje pokusa korumpowania urzędników w zamian za otrzymanie zamówienia;
wypychanie zasobów poza obieg gospodarczy - wydatki nie przekładają się bezpośednio na przyrost PKB;
niebezpieczeństwo marnotrawienia.
Aby ograniczyć marnotrawienie środków publicznych istnieje kilka zasad ich wydatkowania:
zasada dyrektywności wydatków - planowany poziom wydatków jest maksymalnym;
zasada ograniczenia dowolności - poziom wydatków musi być dostosowany do potrzeb danego działu.
zasada limitowania wydatków - określana jest górna granica wydatków.
Należy również pamiętać, że środki publiczne wydatkuje nie tylko państwo na pozimie centralnym, ale i samorządy terytorialne. Do ich zadań własnych należy zaspokajanie potrzeb wspólnoty lokalnej. Ze środków samorządowych pokrywa się zwłaszcza zadania z zakresu: oświaty i wychowania, opieki społecznej, gospodarki nieruchomościami, wodociągów i zaopatrzeń w wodę oraz kanalizacji, lokalnego transportu zbiorowego czy budowy dróg lokalnych. Przykładowo, w gestii województwa śląskiego pozostaje w roku 2010 kwota 1 mld 968 mln 843 tys. zł, z czego aż 55% to wydatki na pomoc społeczną. W porównaniu z rokiem 2004 w tym przypadku nastąpił wzrost o 9 pkt. proc.
W skali całego kraju w roku 2010 na edukację (do której zaliczyłam oświatę i wychowanie, szkolnictwo wyższe i edukacyjną opiekę wychowawczą) wydane zostanie 13 mld 069 mln 388 tys. zł, czyli 4,3 % ogółu wydatków. W roku 2004 wydano niewiele więcej, bo 4,4 % wydatków budżetowych. Na transport i łączność wydamy 7 mld 832 mln 560 tys., więc 2,6%, w 2004 r było to zaledwie 1,5 % wydatków. Największy spadek można zauważyć w wydatkach na gospodarkę mieszkaniową - z 0,8% w 2004 do 0.4% w 2010 roku.
Literatura:
Ustawa budżetowa na rok 2010 z dnia 22 stycznia 2010 roku
Ustawa budżetowa na rok 2004 z dnia 23 stycznia 2004 r.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych
Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka; Wyd. PWN, Warszawa 2006
Zadora H., Finanse i bankowość w gospodarce rynkowej; Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice 2004
Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B., System finansowy w Polsce; Wyd. PWN, Warszawa 2004