Zespoły zaburzeń psychicznych

Schizofrenia, zaburzenia typu

schizofrenii (schizotypowe) i

urojeniowe

Dr Karina Steinbarth-

Chmielewska

Podział zespołów wg czynników

patogenetycznych

(przyczynowości

)

• Zespoły endogenne: „wewnątrz organizmu” o

nieznanej etiologii, obecnie coraz więcej przyczyn

jest poznawanych. Główne zespoły to w

schizofrenii (paranoidalny, katatoniczny,

hebefreniczny) i zespoły w chorobach afektywnych

• Zespoły somatogenne: jednoznacznie związane z

chorobami „somy” (zespoły pierwotnie organiczne,

zespoły objawowe)

• Zespoły psychogenne, osobowościowo-

sytuacyjne: reaktywne, nerwicowe, zaburzeń

osobowości (związek ze stresem: pojawianie i

ustępowanie objawów)

Zespoły

psychotyczne /

niepsychotyczne

• Psychoza wg ICD 10:
występowanie omamów,

urojeń, poważnych

zaburzeń zachowania

typu pobudzenie,

nadmierna aktywność,

spowolnienie,

zachowania katatoniczne

• Z przyczyn chorobowych

występuje zaburzenie

poczucia rzeczywistości

siebie, otoczenia, relacji

pomiędzy tymi obszarami

• Pozostałe

zaburzenia nie
spełniające
kryteriów
zespołów
psychotycznych

• Podział zaburzeń na zespoły psychotyczne i

niepsychotyczne jest stosowany w

warunkach klinicznych

• Zespołami psychotycznymi nazywa się

zazwyczaj zespoły w ostrej fazie rozwoju, w

fazie „psychotycznej”

• Zespoły psychotyczne nazywane są od

dominujących w obrazie

psychopatologicznym objawów np.

paranoiczny, paranoidalny, majaczeniowy

itp.

Zespoły

psychotyczne /

niepsychotyczne

•

Objawy: urojenia,

omamy,objawy

katatoniczne,

schizofreniczne

zaburzenia myślenia

i zachwania,wahania

nastroju, zaburzenia

przytomności,

deficyty poznawcze

(włącznie z

pamięcią)

• Objawy: lęki,

natręctwa,
dysocjacyjne,
hipochondryczne,
derealizacyjno-
depersonalizacyjn
e, zaburzenia
intencjonalności i
osobowości

Zespoły psychotyczne

(przykłady)

• Zespoły zaburzeń przytomności

patrz

inny wykład

• Zespół katatniczny
• Zespół urojeniowy
• Zespół paranoiczny
• Zespół parafreniczny
• Zesół paranoidalny
• Zespół hebefreniczny

Zespół katatoniczny

• Podstawowymi dominującymi objawami są

zaburzenia ruchowe (pobudzenie lub

ograniczenie do osłupienia) oraz ograniczenie

lub brak kontaktu słownego i pozawerbalnego

• POSTAĆ HIPOKINETYCZNA obniżenie napędu

przez spowolnienie aż do całkowitego

zahamowania (osłupienie=stupor). Dotyczy

zakresu wszystkich mięśni: charakterystyczny

wyraz twarzy pozbawiony mimiki, wygładzone rysy,

twarz naoliwiona; ruchy powolne, najchętniej brak

zmiany pozycji (siedzenie, leżenie) aż do akinezy.

• POSTAĆ HIPERKINETYCZNA

wzmożenie napędu ruchowego:
zachowanie dziwaczne, niezrozumiałe dla
otoczenia. Chorzy są niebezpieczni dla
siebie (autoagresja, miotanie się,
bezładne ucieczki) i otoczenia (niszczenie
przedmiotów, ubrania, szarpanie).

• Wypowiedzi rozkojarzone, głośne,

niezrozumiałe dla otoczenia

• Często występują:
-parakinezy czyli zaburzenia aktywności ruchowej

charakterystyczne dla katatonii:
katalepsja(wzmożenie napięcia mięśniowego),
zastyganie, giętkość woskowa, objaw poduszki
powietrznej, negatywizm, objawy echa
(powtarzanie automatyczne gestów – echopraksja,
min- echomimia, wypowiedzi -echolalia).

-Stereotypie (ograniczenie, powtarzanie

ruchów) perseweracje, iteracje ruchowe

• Z chorymi jest ograniczony kontakt, mówią cicho

lub są mutystyczni, wolno odpowiadają

pojedyńczymi słowami, są przygnębieni.

• Urojenia – wiedza o typie urojeń jest

ograniczona ze względu na trudny kontakt

• Najczęściej występują urojenia oniryczne

„dziania się”, omamy: przeżywanie

zazwyczaj dramatycznych wydarzeń,

uczestniczenie w nich – przeżywaniu temu

towarzyszy mała ekspresja ruchowa,

słowna.

• Długość trwania od dni do miesięcy
• Zmienność zaburzeń ruchowych od

hipokinetycznej do hiperkinetycznej

• Fazy gwałtownego pobudzenia

„raptus catatonicus”

• Po przeminięciu zazwyczaj okres

niepamięci, niekiedy częściowej

pozwalającej odtworzyć fragmenty

przeżyć

Szczególne postacie

katatonii

• Stupor-osłupienie : zahamowanie
• Osłupienie efektorowe:

sztywne, bierne

zahamowanie z mutyzmem przy zachowanej

zdolności percepcyjnej (widzi, słyszy, odczuwa ale

nie może działać)

• Osłupienie receptorowe:

wiotkie, czynne,

onejroidalne(urojenia, omamy, zaburzenia

świadomości). Zahamowany odbiór percepcyjny.

• Katatonia śmiertelna, złośliwa:

załamanie

krążeniowo-oddechowe, gorączka, zaburzenia

elektrolitowe, wzmożone napięcie mięśniowe

Występowanie zespołu

katatonicznego/stuporu

• Schizofrenia
• Depresja
• Stany reaktywne
• Stany somatogenne

Zespół urojeniowy

• Zespół rozpoznawany w innych zaburzeniach

(w zmianach organicznych, stanach

reaktywnych) niż schizofrenia.

• Urojenia nie mają struktury paraniodalnej
• Dominują urojenia prześladowcze, depresyjne,

wielkościowe

• Rzadko występują omamy, zazwyczaj proste
• W zależności od przewagi objawów

symptomatologicznie określa się zespoły

urojeniowo-depresyjne, urojeniowo-omamowe

Zespół paranoidalny

•

Wg części autorów zespół paranidalny jest przynależny do schizofrenii,

wg innych może występować też w zespołach organicznych- padaczka

czy psychozach po halucynogenach i substancjach stymulujących

•

Podstawowowe objawy zespołu:

1. Urojenia o budowie paranoidalnej, porozrywane,

mało konsekwentne, zatartymi granicami logiki

gnostyczno-emocjonalno-poznawczej, o treści

dziwacznej z przeżywaniem paratymicznym oraz

dezintegracja osobowości

2. Urojenia owładnięcia, wpływu, odsłonięcia,

odnoszące zwane też jako ksobne(podstawianie

innych osób, wcielanie się w kolejne postacie,

objawie sobowtóra), zmiany osoby (zachdzące

zmiany w ciele, w psychice)

Pseudohalucynacje zwane też omamami

rzekomymi; dominują słuchowe rzutowane
do „wewnątrz” głosy w głowie, w brzuchu,

4. Pseudohalucynacje wzrokowe umiejscawiane

w oczach jako filmy występują rzadziej

5. Automatyzmy psychiczne (utrata wpływu na

myślenie, ruchy, przeżywanie,
„automatyczne odbywanie się tych zjawisk”

6. Zaburzenia schematu ciała
7. Paralogiczne myślenie

Inne objawy z. paranoidalnego

•

Nastrój (przygnębienie, depresyjny)

•

Ograniczenie aktywności złożonej

•

Ograniczenie zainteresowań

•

Zubożenie myślenia

•

Dezintegracja osobowości w różnym zakresie
(autyzm, zjawiska ambi- , niedostosowanie)

•

Przebieg zespołu: nastrój urojeniowy, w pełni
rozwinęty, ustępowanie, uzyskiwanie
krytycyzmu

Zespół paranoiczny/obłęd

• Podstawowe objawy:
1. Struktura urojeń paranoiczna
2. Struktura osobowość bez cech

rozpadu/rozszczepienia

-Urojenia usystematyzowane, ocierające

się o rzeczywistość, spójne, rozwijające
się w swoim podstawowym wątku, z
logicznym działaniem do ich treści

Urojeniom towarzyszy:

• Nastrój adekwatny (syntymiczny) do

przeżywanych treści, z dużym
ładunkiem emocjonalnym. Myślenie
zazwyczaj jest katatymiczne do urojeń.

• Uporczywe działania urojeniowe z

zaburzoną intencjonalnością {

działanie

intencjonalne jest celowe, świadome, z przemyślaną
intencją w rozmaitych wzorcach zachowania np..
sensytywności, ekspansywności, ekscentryzmu,
zdystansowania, antysocjalności, egocentryzmu}

• Często paranoiczna przedchorobowa

struktura osobowości

• Przewlekły, z zaostrzeniami przebieg,

znaczna oporność ustępowania
objawów żle leczących się

• Patogeneza zespołów paranoicznych

może być somatogenne, psychogenna

Postacie zespołów

paranoicznych

1. Obłęd zazdrości (tzw. zespół Otella)
2. Obłęd pieniaczy
3. Obłęd hipochondryczny
4. Obłęd somatyczny (poczucie zmiany ciała,

wydzielanych zapachów)

5. Obłęd zakochania/erotyczny
6. Obłęd wielkościowy
7. Obłęd sensytywny, odnoszący (u bardzo

nieśmiałych)

8. Obłęd udzielony

Zespół parafreniczny

Podstawowe objawy:
• Urojenia od strukturze pomiędzy

paraniodalną a paranoiczną

• Omamy
• Bez cech rozpadu osobowości
- urojenia względnie zborne, bez

tendencji do rozbudowy systemu,

najczęściej prześladwcze, odnoszące,

wielkościowe

• Zabarwienie emocjonalne urojeń

para-, hipotymiczne

• Omamy:węchowe, słuchowe,

czuciowe i cenestetyczne. Omamy

są powiązane w treścią urojeń

• Aktywność złożona logiczna do

omamów i urojeń ale pozbawiona

siły jak w z. paranoicznym

• Przebieg przewlekły, faluący
• Późny początek choroby
• Część autorów zalicza parafrenię

do kręgu schizofrenii

Zespół

hebefreniczny/zespół

dezorganizacji

• Podstawowe objawy:
1. Dezorganizacja myślenia cechy

rozkojarzenia, ambisentencja,
zubożenie, stereotypowość, mała
komunikatywność.

2. Dezorganizacja uczuciowości spłycenie

emocji, niedostosowanie: paratymia,
paramimia, ambiwalencja,
stereotypowość, uproszczenie

3. Dezorganizacja aktywności

zachowania impulsywne, wzmożona
ruchliwość, nieskładna, zmienna,
stereotypowa, ambitendentna.
Perseweracje ruchowe,
manieryzmy, grymasowanie.

4. Dezintegracja osobowości autyzm

bardzo wyraźnie zaznaczony + ww
dezorganizacje

• Urojenia słabo uformułowane oraz

omamy pozostają „z dala”, mają
niewielki wpływ na obraz kliniczny

• Jest to zespół przynależny do schizofrenii
• Występuje zdecydowanie częściej u

młodych (przypisywanie roli
nieukształtowanej, rozwijającej się
osobowości w powstawaniu właśnie tych,
ww objawów psychopatologicznych

Schizofrenia, zaburzenia typu

schizofrenii (schizotypowe) i

urojeniowe

wg ICD 10

Przed Krepelinem: pierwotny obłęd, monomania,

dementia siplex, hebefrenia, katatonia

• Emil Kraepelin – dementia praecox

(otępienie wczesne) 1896 r. połączył

katatonię, hebefrenię w jednstkę

nozologiczną

• Eugen Bleurer 1908 r. – schizofrenia (schizo-

rozszczepienie; phren-rozum, serce)

• Schizofrenia nie jest jednostką nozologiczną

– jest to grupa psychoz endogennych stąd w:

• ICD-10

Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii

(schizotypowe) i urojeniowe

• DSM IV

Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne

epidemiologia

• 1% niezależnie od obszaru geograficznego i

kulturowego. Zagrożenie występuje w ciągu

całego życia (statystyczny okres ryzyka 15-44

lub 54 r.życia, najczęściej III dekada życia).

• Ryzyko samobójstwa 10% chrych najwyższe

ryzyko: młodzi mężczyźni o wielu nawrotach i

remisjach

• Występowanie rodzinne zwiększa ryzyko

zachorowaniana na schi., ale u 80% chorych

nie stwierdza się obciążenia dziedzicznego

• Przewlekły przebieg
• Konsekwencje nie tylko

indywidualne, rodzinne ale i
społeczne

• Stygmatyzacja

Etiopatogeneza

• NIEZNANA, szereg przesłanek:
• Przczyna wieloczynnikowa: dziedziczenie,

przyczyny nabyte, uwarunkowania

środowiskowe.

• Dziedziczenie: ryzyko zachorowania wśród

spokrewnionych jest 5-15 krotnie większe niż

w populacji ogólnej: wśród bliźniąt

jednojajowych 48%, dwujajowych 17%, chorzy

rodzice to ryzyko dla dzieci wynosi 46%, jedno

z rodziców to 17%, wnuki 5%. Nie jest znany

sposób przekazywania dziedzczności.

• Koncepcje infekcyjno-immunologiczne:

wirusy neurotropowe (cytomegalii,
grypy, opryszczki, inne?).

• Zmiany morfologiczne ( głównie

zmniejszenie objętości tkanki mózgowej)
oun: prawdopodobnie powstałe w
okresie życia płodowego, najczęściej
umiejscowione w korze przedczołowej,
skroniowej, układzie limbicznym.

Wspólne cechy psychoz

schizfrenicznych

• Dezintegracja psychiczna: zaburzenia

scalania własnego ja (przeżywanie
jaźni) oraz niesprawności wymiany
informacji między środowiskiem
wewnętrznym a zewnętrznym (autyzm)

• Rokowanie: długotrwałość procesu

(nawroty, utrwalanie objawów lub
okresy remisji oraz dezadaptacja
życiowa

Schizofrenia – postacie

wg ICD 10

• Paranoidalna F20.0 „

wytłuszczono” główne cztery

postacie schi.

• Hebefreniczna F20.1
• Katatoniczna F20.2
• Niezróżnicowana F20.3
• Depresja postschizofreniczna F20.4
• Rezydualna F20.5
• Prosta F20.6
• Innego rodzaju F20.8
• Nie określona F20.9

Dychotomiczne podziały

objawów w schizofrenii

• Podstawowe/wtórne (Bleuler)
• Pierwszorzędowe/drugorzędowe

(Schneider)

• Ubytkowe/wytwórcze
• Negatywne/pozytywne
• Rezydualne/czynne
• Procesualne/nieprocesualne
• Pierwotne/wtórne

Objawy podstawowe

E.Bleuler

•

Autyzm konsekwencją jest dereizm.

Skierowanie „ku wnętrzu”`.

•

Zaburzenia życia uczuciowego,

uczuciowości wyższej która ulega rozpadowi

i osłabieniu

•

Rozszczepienie osobowości: zjawiska para-

ambi-, rozkojarzenie (neologizmy,

perseweracje, werbigeracje aż do sałaty

słownej

•

Objawy dodatkowe wg E. Bleuler: urojenia i

omamy

Pierwszorzędowe objawy

schi.

wg Kurta Schneidera

• Objawy, które mają znaczenie

diagnostyczne: ugłośnienie myśli, głosy

dyskutujące, komentujące, oddziaływania

somatyczne, odciąganie i nasyłanie myśli,

odsłonięcie myśli, spostrzeżenia

urojeniowe, inne oddziaływania na uczucia,

dążenia, wolę

• Objawy drugorzędowe: inne zaburzenia

spostrzegania, urojenia, zagubienie,

depresyjne i euforyczne zmiany nastroju,

poczucie zubożenia emocjonalnego

Objawy negatywne i

pzytywne

wg. Jacksona

• Teroia dyssolucji – w procesie

choroby dochodzi do zniszczenia
struktur wyższych (objawy
negatywne) oraz osłabienia,
zaniku ich „hamowania” nad
strukturami podkorowymi (objawy
pozytywne)

Wg ICD 10 kryteria

diagnostyczne F20

• 1. Co najmniej jedno z następujących:
• Echo myśli, nasyłanie czy odciąganie

myśli lub rozgłaśnianie

• Urojenia oddziaływania, wpływu,

owładnięcia, spstrzeżenia urojeniowe

• Głosy komentujące czy komentujące,

bądź wychodzące z wnętrza ciała

• Inne utrwalone urojenia o treści

absurdalnej

2. Co najmniej dwa z następujących:
• Utrwalone omamy wszelkiej modalności,

trwające co najmniej miesiąc lub gdy towarzyszą

im urojenia bez wyraźnej treści afektywnej, czy

utrwalone myśli nadwartościowe

• Neologizmy, przerwy lub wstawki w toku

myślenia prowadzące do rozkojarzenia czy

oderwanych wypowiedzi

• Zachowanie katatoniczne jak pobudzenie,

zastyganie czy gibkość woskowata, negatywizm,

mutyzm i stupor

• Objawy negatywne: apatia, zubożenie

wypowiedzi i spłycone albo
niedostosowane reakcje emocjonalne
( należy wyraźnie stwierdzic że nie jest
to depresja czy objawy
poneuroleptyczne).

Należy wykluczyć: manię F30, depresję F

32, organiczną chorobę mózgu, zatrucie,
uzależnienie, zespoły odstawienne.

Objawy zwiastunowe (40%

chorych)

• Lękowe, depresyjne, hipochondryczne,

asteniczne, natręctwa, depersonalizacja,
derealizacja, często nie w pełni rozwinięte
objawy z kręgu psychotycznego: nastrój
urojeniowy, nastawienia ksobne,
prześladowcze, zniekształcenia
spostrzegania, poczucie zagubienia

• Objawy te mogą występować wiele lat

przed ujawnieniem się pierwszego epizodu
psychotycznego.