Żywienie w

Żywienie w

rozwoju i

rozwoju i

leczeniu

leczeniu

miażdżycy

miażdżycy

W.B. Szostak i A. Cichocka,

2011

Spożycie kwasów tłuszczowych w Polsce

w latach 1989-2004

na
głowę/dzień

Lata

Sekuła i wsp., IŻŻ, 2005

B.Cybulska

Spożycie owoców w Polsce

w latach 1989-2004

Lata

na głowę/rok

Sekuła i wsp., IŻŻ, 2005

B.Cybulska

Spożycie drobiu w Polsce

w latach 1989-2004

na głowę/rok

Lata

Sekuła i wsp., IŻŻ, 2005

B.Cybulska

Spożycie mięsa czerwonego w Polsce

w latach 1989-2004

na głowę/rok

Lata

Sekuła i wsp., IŻŻ, 2005

B.Cybulska

Styl życia i inne cechy związane z

Styl życia i inne cechy związane z

ryzykiem sercowo-naczyniowym

ryzykiem sercowo-naczyniowym

ESC i in., 2003

ESC i in., 2003

Styl życia

Styl życia

Cechy

Cechy

biochemiczne i

biochemiczne i

fizjologiczne

fizjologiczne

Pozostałe cechy

Pozostałe cechy

indywidualne

indywidualne



Dieta

Dieta



Palenie

Palenie

tytoniu

tytoniu



Aktywnoś

Aktywnoś

ć

ć

fizyczna

fizyczna



TC (LDL-chol)

TC (LDL-chol)



HR

HR



TG/HDL-C

TG/HDL-C



Glikemia/DM

Glikemia/DM



Nadwaga/Otyłość

Nadwaga/Otyłość



Czynniki

Czynniki

trombogenne

trombogenne



Markery zapalenia

Markery zapalenia



Wiek

Wiek



Płeć

Płeć



Rodzinne

Rodzinne

obciążenie ChNS

obciążenie ChNS



Obecność ChNS

Obecność ChNS



Markery

Markery

genetyczne

genetyczne

B.Cybulska

W.B. Szostak i A. Cichocka,

2011

Wątroba

Wątroba

VLDL

Akumulacja

cholesterolu

w komórce

Remnanty VLDL LDL

Triglicerydy

Hipertrójglicerydemia

Hipertrójglicerydemia

Czynniki ryzyka związane z

hipertrójglicerodemią

Bogate w cholesterol

Bogate w cholesterol

remnanty

remnanty

Małe,

Małe,

gęste LDL

gęste LDL

Otyłość

Otyłość

trzewna

trzewna





ciśnienie

ciśnienie

tętnicze

tętnicze

Oporność

Oporność

na insulinę

na insulinę

Stan

Stan

prokoagulacyjny

prokoagulacyjny





cholesterol HDL

cholesterol HDL

B.Cybulska

Zaburzenia lipidowe

Zaburzenia lipidowe

ESC i in., 2003

ESC i in., 2003

<

<

40

40

(M)

(M)

<

<

1,0

1,0

<

<

45

45

(K)

(K)

<

<

1,2

1,2

HDL-chol

HDL-chol





150

150





1,7

1,7

TG

TG





190

190





5,0

5,0





115

115





3,0

3,0

TC

TC

LDL-chol

LDL-chol

mmol/l

mmol/l

mg/dl

mg/dl

B.Cybulska

●

Podstawą oceny ryzyka (%

prawdopo-

dobieństwa

) zgonu S-N jest tabela SCORE

●

U pacjentów z ChSN, u chorych na
cukrzycę lub na przewlekłą chorobę nerek
nie korzysta się z tabeli SCORE. Od
początku są kwalifikowani do kategorii
bardzo dużego ryzyka



Dyslipidemia aterogenna

Dyslipidemia aterogenna

– współistnienie

– współistnienie

podwyższonego stężenia

podwyższonego stężenia

triglicerydów

triglicerydów

we krwi, niskiego

we krwi, niskiego

stężenia frakcji cholesterolu

stężenia frakcji cholesterolu

HDL

HDL

i dodatkowo obecności

i dodatkowo obecności

cząsteczek tzw. małych gęstych

cząsteczek tzw. małych gęstych

LDL

LDL

. Występuje u osób z

. Występuje u osób z

zespołem metabolicznym

zespołem metabolicznym

lub u chorych z

lub u chorych z

cukrzycą typu 2

cukrzycą typu 2



Stężenie TG ≥150 mg%

Stężenie TG ≥150 mg%



Stężenie HDL-C <40 mg% u mężczyzn i < 45 mg% u kobiet

Stężenie HDL-C <40 mg% u mężczyzn i < 45 mg% u kobiet



Obecność nieprawidłowych cząsteczek LDL (małe gęste

Obecność nieprawidłowych cząsteczek LDL (małe gęste

LDL)

LDL)



Wyżej wymienione objawy tworzą tak zwaną

Wyżej wymienione objawy tworzą tak zwaną

triadę

triadę

lipidową

lipidową

.

.

7

7

8

8

9

9

10

10

1

1

2

2

5

5

5

5

6

6

7

7

8

8

3

3

3

3

4

4

5

5

6

6

2

2

2

2

3

3

3

3

4

4

1

1

3

3

1

1

5

5

1

1

7

7

19

19

2

2

2

2

9

9

1

1

0

0

1

1

2

2

13

13

1

1

6

6

6

6

7

7

8

8

9

9

1

1

1

1

4

4

5

5

5

5

6

6

7

7

1

1

4

4

1

1

6

6

1

1

9

9

22

22

2

2

6

6

9

9

1

1

1

1

1

1

3

3

15

15

1

1

6

6

6

6

8

8

9

9

11

11

1

1

3

3

4

4

5

5

6

6

7

7

9

9

9

9

1

1

1

1

1

1

3

3

15

15

1

1

8

8

6

6

7

7

9

9

10

10

1

1

2

2

4

4

5

5

6

6

7

7

9

9

3

3

3

3

4

4

5

5

6

6

8

8

9

9

1

1

0

0

11

11

1

1

3

3

5

5

6

6

7

7

8

8

9

9

3

3

4

4

5

5

5

5

6

6

2

2

3

3

3

3

4

4

4

4

4

4

4

4

5

5

6

6

7

7

3

3

3

3

3

3

4

4

5

5

2

2

2

2

2

2

3

3

3

3

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

3

3

3

3

4

4

1

1

2

2

2

2

2

2

3

3

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

4

4

5

5

5

5

6

6

7

7

3

3

3

3

4

4

4

4

5

5

2

2

2

2

2

2

3

3

3

3

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

6

6

7

7

8

8

10

10

1

1

2

2

4

4

5

5

6

6

7

7

8

8

3

3

3

3

4

4

5

5

6

6

2

2

2

2

3

3

3

3

4

4

1

1

2

2

1

1

3

3

1

1

6

6

19

19

2

2

2

2

8

8

9

9

1

1

1

1

13

13

1

1

6

6

5

5

6

6

8

8

9

9

1

1

1

1

4

4

4

4

5

5

6

6

8

8

1

1

2

2

1

1

7

7

2

2

4

4

3

3

3

3

10

10

14

14

20

20

28

28

8

8

1

1

2

2

1

1

7

7

2

2

4

4

7

7

1

1

0

0

1

1

4

4

2

2

1

1

6

6

1

1

2

2

8

8

1

1

8

8

2

2

2

2

3

3

3

3

4

4

1

1

2

2

2

2

2

2

3

3

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

0

0

1

1

1

1

1

1

2

2

0

0

0

0

1

1

1

1

1

1

4

4

4

4

5

5

6

6

7

7

2

2

3

3

3

3

4

4

5

5

2

2

2

2

2

2

3

3

3

3

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

7

7

8

8

1

1

0

0

12

12

1

1

4

4

5

5

6

6

7

7

8

8

1

1

0

0

3

3

4

4

5

5

6

6

7

7

2

2

3

3

3

3

4

4

5

5

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

1

1

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

1

1

1

1

2

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

0

0

1

1

1

1

1

1

1

1

0

0

0

0

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

0

0

1

1

1

1

1

1

1

1

0

0

0

0

1

1

1

1

1

1

2

2

2

2

3

3

3

3

4

4

1

1

2

2

2

2

2

2

3

3

1

1

1

1

1

1

2

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

7

7

2

2

4

4

3

3

4

4

4

4

7

7

14

14

20

20

29

29

41

41

1

1

2

2

1

1

7

7

2

2

5

5

3

3

5

5

1

1

0

0

1

1

5

5

2

2

1

1

3

3

0

0

9

9

1

1

8

8

1

1

3

3

2

2

6

6

kobiety

kobiety

mężczyźni

mężczyźni

niepalący

niepalący

palący

palący

niepalące

niepalące

palące

palące

wiek

wiek

65

65

60

60

55

55

50

50

40

40

4

4

5

5

6

6

7

7

8

8

4

4

5

5

6

6

7

7

8

8

4

4

5

5

6

6

7

7

8

8

4

4

5

5

6

6

7

7

8

8

(mg/dl)

(mg/dl)

cholesterol (mmol/l)

cholesterol (mmol/l)

180

180

160

160

140

140

120

120

180

180

160

160

140

140

120

120

180

180

160

160

140

140

120

120

180

180

160

160

140

140

120

120

180

180

160

160

140

140

120

120

c

iś

n

ie

n

ie

t

ę

tn

ic

ze

s

k

u

rc

zo

w

e

c

iś

n

ie

n

ie

t

ę

tn

ic

ze

s

k

u

rc

zo

w

e





15%

15%

10-14%

10-14%

5-9%

5-9%

3-4%

3-4%

2%

2%

1%

1%

<1%

<1%

150

150

200

200

250

250

300

300

ESC i inne tow., 2003

ESC i inne tow., 2003

10-letnie ryzyko

10-letnie ryzyko

zgonu

zgonu

sercowo-

sercowo-

naczyniowego

naczyniowego

w populacjach

w populacjach

obciążonych dużym

obciążonych dużym

ryzykiem

ryzykiem

Od kategorii ryzyka (

małe,

umiarkowane

,

duże

,

bardzo duże

) zależy

docelowe stężenie

LDL-C

,

a co za tym idzie
intensywność leczenia
dyslipidemii

Kategoria ryzyka i docelowy LDL-C

Kategoria
ryzyka

Co to znaczy?

LDL-C

(mg/dl)

Małe



ryzyko zgonu S-N <1%

-

Umiar-
kowane



Ryzyko zgonu S-N ≥1% i < 5%



Może być większe, jeśli występują

jeszcze inne cz. ryzyka niż w tabeli

<115

<3,0

Duże



Ryzyko zgonu S-N ≥5% i <10%



Silny pojedynczy cz. ryzyka np.

rodzinna dyslipidemia lub ciężkie NT

<100

<2,5

Bardzo
duże



Rozpoznana ChSN



Cukrzyca t.2 i t.1 z uszk.

narządowym



Umiarkowana i ciężka PChN

(GFR<60ml/min)



Ryzyko zgonu S-N ≥10%

<70

<1,8

W

leczeniu

dyslipidemii istotne
znaczenie

ma

zmiana stylu życia,
w

szczególności

dieta

Wpływ zmiany stylu życia na korektę

zaburzeń lipidowych

LDL-chol

LDL-chol

trójglicerydy

trójglicerydy

HDL-chol

HDL-chol







spożycie SFA i izomerów

spożycie SFA i izomerów

trans

trans

nienasyconych kwasów

nienasyconych kwasów

tłuszczowych

tłuszczowych







spożycie MUFA i PUFA n-6

spożycie MUFA i PUFA n-6







spożycie cholesterolu

spożycie cholesterolu







masy ciała

masy ciała







spożycie błonnika

spożycie błonnika



sterole i stanole roślinne

sterole i stanole roślinne



antyoksydanty

antyoksydanty

→

→

ochrona

ochrona

LDL

LDL

przed utlenianiem

przed utlenianiem







masy ciała

masy ciała



unikanie alkoholu

unikanie alkoholu







spożycie cukru

spożycie cukru







wysiłku

wysiłku

fizycznego

fizycznego







PUFA n-3

PUFA n-3

(suplementy)

(suplementy)







wysiłku

wysiłku

fizycznego

fizycznego







masy ciała

masy ciała



zaprzestanie

zaprzestanie

palenia

palenia



alkohol

alkohol



unikanie izomerów

unikanie izomerów

trans

trans

1,6

1,6

27,0

27,0

16

16

12

12

60,0

60,0

Flora

Flora

1,5

1,5

15,0

15,0

43

43

17

17

80,0

80,0

Palma

Palma

4,0

4,0

9,5

9,5

58

58

23

23

100,0

100,0

Planta

Planta

2,0

2,0

22,0

22,0

36

36

17

17

80,0

80,0

Masło roślinne

Masło roślinne

1,2

1,2

55,7

55,7

26

26

12

12

100,0

100,0

Olej kukurydziany

Olej kukurydziany

0,6

0,6

64,0

64,0

19

19

11

11

100,0

100,0

Olej

Olej

słonecznikowy

słonecznikowy

8,0

8,0

54,0

54,0

23

23

15

15

100,0

100,0

Olej sojowy

Olej sojowy

11,0

11,0

20,0

20,0

58

58

7

7

100,0

100,0

Olej rzepakowy

Olej rzepakowy

0,8

0,8

9,8

9,8

70

70

15

15

99,6

99,6

Oliwa z oliwek

Oliwa z oliwek

0,7

0,7

6,6

6,6

44

44

44

44

99,5

99,5

Smalec

Smalec

1,0

1,0

7,6

7,6

20

20

31

31

64

64

Mlemiks

Mlemiks

zambrowski

zambrowski

83

83

Tłuszc

Tłuszc

z

z

ogółe

ogółe

m

m

26

26

MUFA

MUFA

49

49

NKT

NKT

1,2

1,2

n-3

n-3

n-6

n-6

1,1

1,1

PUFA

PUFA

Masło

Masło

Produkt

Produkt

Zawartość kwasów tłuszczowych (w g)

Zawartość kwasów tłuszczowych (w g)

w 100 g wybranych produktów

w 100 g wybranych produktów

wg H. Kunachowicz i wsp.: Tabele wartości odżywczych produktów spożywczych, Warszawa, 1998

wg H. Kunachowicz i wsp.: Tabele wartości odżywczych produktów spożywczych, Warszawa, 1998

Zawartość izomerów trans nienasyconych kwasów

Zawartość izomerów trans nienasyconych kwasów

tłuszczowych w produktach żywnościowych

tłuszczowych w produktach żywnościowych

Grupa produktów

Grupa produktów

Liczba

Liczba

prób

prób

Mediana

Mediana

Q1-Q4

Q1-Q4

Zupy w proszku i sosy

Zupy w proszku i sosy

20

20

18,86

18,86

(5,32

(5,32

÷

÷

28,66)

28,66)

Wyroby przemysłu

Wyroby przemysłu

cukierniczego

cukierniczego

15

15

10,14

10,14

(1,23

(1,23

÷

÷

30,36)

30,36)

Wyroby czekoladowe

Wyroby czekoladowe

12

12

7,86

7,86

(1,54

(1,54

÷

÷

14,76)

14,76)

Chipsy ziemniaczane

Chipsy ziemniaczane

15

15

1,75

1,75

(0,57

(0,57

÷

÷

2,03)

2,03)

„

„

Fast foods” *

Fast foods” *

15

15

1,56

1,56

(0,31

(0,31

÷

÷

9,75)

9,75)

Margaryny twarde

Margaryny twarde

15

15

0,14

0,14

(0,00

(0,00

÷

÷

20,51)

20,51)

Margaryny miękkie

Margaryny miękkie

15

15

0,00

0,00

(0,00

(0,00

÷

÷

6,45)

6,45)

* frytki, hamburgery, chieseburger,
pizza

Mojska H. i wsp., 2006

Nasycone kwasy tłuszczowe

o

Silny dowód wskazuje, że spożycie nasyconych
kwasów tłuszczowych (SFA) jest związane ze
zwiększonym stężeniem LDL-C i ryzykiem ChSN
oraz z opornością na insulinę i ryzykiem
cukrzycy typu 2 (T2D).

o

Odwrotnie, zmniejszone spożycie SFA łączy się z
mniejszym ryzykiem ChSN i cukrzycy typu 2.

o

Spadek spożycia SFA o 5% i zastąpienie ich
przez MUFA lub PUFA powoduje znaczną
redukcję ryzyka ChSN i T2D.

Dietary Guidelines Advisory Committee (DGAC)
2010

Jednonienasycone kwasy

tłuszczowe (MUFA)

o

Silny

dowód

wskazuje,

że

MUFA

,

zastępując

SFA

, poprawiają profil lipidów.

o

Zastąpienie 5% energii z

SFA

przez

MUFA

zmniejsza ryzyko ChSN i T2D u zdrowych
ludzi oraz poprawia wrażliwość na
insulinę u osób z insulinoopornością i T2D.

Dietary Guidelines Advisory Committee (DGAC)
2010

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe

n-6 (PUFA n-6)

o

Silny i stały dowód wykazuje, że

PUFA n-6

poprawiają profil lipidów zastępując

SFA

lub

kwasy tłuszczowe trans.

o

PUFA

znamiennie zmniejszają ryzyko ChSN.

Wykazano także redukcję ryzyka T2D.

Dietary Guidelines Advisory Committee (DGAC)
2010

Cholesterol pokarmowy

o

Umiarkowany dowód z badań epidemiologicznych łączy
spożycie cholesterolu pokarmowego z ChSN.

o

Nie wydaje się, że spożycie 1 jajka dziennie,
niezależnie od innych składników pokarmowych, jest
związane z ryzykiem ChNS lub udaru mózgu u ludzi
zdrowych.

o

Spożycie więcej niż 7 jajek na tydzień zwiększa ryzyko.

o

U chorych na cukrzycę typu 2 spożycie 1 jajka dziennie
ma negatywny wpływ na stężenie cholesterolu w
lipoproteinach i zwiększa ryzyko ChSN.

Dietary Guidelines Advisory Committee (DGAC)
2010

Zawartość cholesterolu (mg) w

100 g wybranych produktów

spożywczych

Kunachowicz H., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, 2005

Kunachowicz H., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, 2005

Jajka (2 sztuki)
Wątróbki z

kurczaka
Wątroba wieprzowa
Nerki wieprzowe
Pasztet
Pasztetowa
Salceson wloski

313
380
234
375
370
137
111

Błonnik pokarmowy

lignin

lignin

a

a

celulo

celulo

za

za

hemicelulo

hemicelulo

za

za





-glu

-glu

k

k

an

an

płesznik

płesznik

pe

pe

k

k

t

t

y

y

n

n

a

a

żywica

żywica

guar

guar

owa

owa

otręby pszenne

otręby pszenne

pełne ziarno

pełne ziarno

warzywa

warzywa

owies

owies

,

,

jęczmień

jęczmień

owoce, warzywa

owoce, warzywa

strączkowe

strączkowe

Nierozpuszczalny

Nierozpuszczalny

Rozpuszczalny

Rozpuszczalny

Zawartość błonnika (g) w 100 g

wybranych warzyw i owoców

Groszek zielony
Cykoria
Fasola
szparagowa
Cukinia
Dynia
Orzechy włoskie
Orzechy laskowe
Morele suszone
Śliwki suszone
Porzeczki

6,0

4,1
3,9
3,2
2,8

6,5
8,9
10,

3

9,4
7,7

Maliny
Banan
Pomarańcza
Mandarynka
Grejpfrut
Jabłko
Winogrona
Truskawki

6,7

1,7
1,9
1,9
1,9
1,5
1,5
1,7

Kunachowicz H., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, 2005

Kunachowicz H., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, 2005

Zawartość błonnika (g) w 100 g

wybranych produktów

zbożowych

Kunachowicz H., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, 2005

Kunachowicz H., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, 2005

Otręby pszenne
Musli z suszonymi owocami
Musli z suszonymi owocami i

orzechami
Płatki owsiane
Chrupki kukurydziane
Płatki kukurydziane
Kasza gryczana
Chleb pełnoziarnisty
Chleb pszenny jasny (zwykły)
Bułki pszenne jasne
Ryż biały

42,4

8,0
9,7

6,9
7,6
6,6
5,9
9,1

4,2
2,4
2,4

Roślinne stanole/sterole



zalecane spożycie w diecie leczniczej

2

g/d



źródła: sterole roślinne są izolowane z
ziarna soi i pinii



uwodornione sterole = stanole roślinne



źródła pokarmowe

: margaryny

wzbogacone w te związki oraz jogurty



dzienne spożycie

2-3

g   LDL-chol o

6-

15

%

ATP III, 2001

ATP III, 2001

Dieta AHA 2006 i zalecenia stylu życia, w

Dieta AHA 2006 i zalecenia stylu życia, w

celu redukcji ryzyka chorób sercowo-

celu redukcji ryzyka chorób sercowo-

naczyniowych (1)

naczyniowych (1)

1.

1.

Spożycie energii i aktywność fizyczna aby osiągnąć lub

Spożycie energii i aktywność fizyczna aby osiągnąć lub

utrzymać zdrową masę ciała

utrzymać zdrową masę ciała

2.

2.

Dieta bogata w warzywa i owoce

Dieta bogata w warzywa i owoce

3.

3.

Wybieranie produktów z pełnego ziarna, bogatych w

Wybieranie produktów z pełnego ziarna, bogatych w

błonnik

błonnik

4.

4.

Spożywanie ryb, szczególnie tłustych, przynajmniej 2x w

Spożywanie ryb, szczególnie tłustych, przynajmniej 2x w

tygodniu

tygodniu

5.

5.

Ograniczenie spożycia

Ograniczenie spożycia

SAFA <7%

SAFA <7%

energii,

energii,

nienasyconych kwasów tłuszczowych

nienasyconych kwasów tłuszczowych

trans < 1%

trans < 1%

energii

energii

i

i

cholesterolu < 300 mg/dzień

cholesterolu < 300 mg/dzień

–

Wybieranie chudego mięsa i alternatywnych posiłków

Wybieranie chudego mięsa i alternatywnych posiłków

warzywnych

warzywnych

–

Wybieranie odtłuszczonych, zawierających 1% tłuszczu lub

Wybieranie odtłuszczonych, zawierających 1% tłuszczu lub

ubogo tłuszczowych produktów mlecznych

ubogo tłuszczowych produktów mlecznych

–

Zminimalizowanie spożycia częściowo uwodornionych tłuszczów

Zminimalizowanie spożycia częściowo uwodornionych tłuszczów

Dieta AHA 2006 i zalecenia stylu życia, w

Dieta AHA 2006 i zalecenia stylu życia, w

celu redukcji ryzyka chorób sercowo-

celu redukcji ryzyka chorób sercowo-

naczyniowych (2)

naczyniowych (2)

6.

6.

Zminimalizowanie spożycia napojów i

Zminimalizowanie spożycia napojów i

żywności z dodatkiem cukru

żywności z dodatkiem cukru

7.

7.

Wybieranie i przygotowanie żywności z

Wybieranie i przygotowanie żywności z

małą ilością soli lub bezsolnych

małą ilością soli lub bezsolnych

8.

8.

Jeśli spożywa się alkohol, należy to

Jeśli spożywa się alkohol, należy to

robić z umiarem

robić z umiarem

9.

9.

W razie żywienia się poza domem,

W razie żywienia się poza domem,

należy przestrzegać wytycznych AHA

należy przestrzegać wytycznych AHA

Zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych

(SAFA) w porcjach wybranych produktów

spożywczych

Produkt

Produkt

Ilość

Ilość

(ml,

(ml,

g)

g)

SAFA

SAFA

(g)

(g)

Produkt

Produkt

Ilość

Ilość

(g)

(g)

SAFA

SAFA

(g)

(g)

Mleko

Mleko

0% tł.

0% tł.

0,5% tł.

0,5% tł.

1,5% tł.

1,5% tł.

3,2% tł.

3,2% tł.

Masło

Masło

Margaryna miękka 60%

Margaryna miękka 60%

tł.

tł.

Smalec

Smalec

Słonina

Słonina

Olej rzepakowy

Olej rzepakowy

uniwersalny

uniwersalny

Wieprzowa łopatka

Wieprzowa łopatka

Wołowa polędwica

Wołowa polędwica

Cielęcina udziec

Cielęcina udziec

Pierś indyka

Pierś indyka

500

500

500

500

500

500

500

500

25

25

25

25

30

30

50

50

30

30

100

100

100

100

100

100

100

100

0

0

1,6

1,6

4,8

4,8

9,6

9,6

13,7

13,7

3,4

3,4

14,0

14,0

13,8

13,8

2,1

2,1

7,6

7,6

1,7

1,7

1,2

1,2

0,2

0,2

Morszczuk

Morszczuk

Mintaj

Mintaj

Pasztetowa

Pasztetowa

Parówki popularne

Parówki popularne

Salceson włoski

Salceson włoski

Baleron gotowany

Baleron gotowany

Szynka

Szynka

Polędwica sopocka

Polędwica sopocka

Polędwica z indyka

Polędwica z indyka

Ser tylżycki tłusty

Ser tylżycki tłusty

Ser edamski

Ser edamski

topiony

topiony

Ser twarogowy

Ser twarogowy

tłusty

tłusty

Ser twarogowy

Ser twarogowy

chudy

chudy

100

100

100

100

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

50

0,5

0,5

0,1

0,1

6,2

6,2

5,8

5,8

5,7

5,7

3,5

3,5

3,2

3,2

1,6

1,6

0,6

0,6

8,3

8,3

4,0

4,0

3,0

3,0

0,14

0,14

Kunachowicz H. I wsp.,

Kunachowicz H. I wsp.,

2005

2005

Przykładowe spożycie SAFA/dzień, w zależności od

Przykładowe spożycie SAFA/dzień, w zależności od

wyboru produktów spożywczych w diecie o wartości

wyboru produktów spożywczych w diecie o wartości

energetycznej 2000 kcal

energetycznej 2000 kcal

Przykład 1

Przykład 1

Przykład 2

Przykład 2

Przykład 3

Przykład 3

Produkt

Produkt

ml

ml

g

g

SAFA

SAFA

(g)

(g)

Produkt

Produkt

ml

ml

g

g

SAFA

SAFA

(g)

(g)

Produkt

Produkt

ml

ml

g

g

SAFA

SAFA

(g)

(g)

Mleko 3.2%

Mleko 3.2%

50

50

0

0

9,6

9,6

Mleko 1,5%

Mleko 1,5%

50

50

0

0

4,8

4,8

Mleko 0,5%

Mleko 0,5%

500

500

1,6

1,6

Masło

Masło

25

25

13,7

13,7

Margaryna

Margaryna

miękka 60%

miękka 60%

tł.

tł.

25

25

3,4

3,4

Margaryna

Margaryna

miękka 60%

miękka 60%

tł.

tł.

25

25

3,4

3,4

Smalec

Smalec

30

30

14,0

14,0

Olej

Olej

oliwkowy

oliwkowy

30

30

4,5

4,5

Olej

Olej

rzepakowy

rzepakowy

30

30

2,1

2,1

Wieprzowin

Wieprzowin

a łopatka

a łopatka

10

10

0

0

7,6

7,6

Polędwica

Polędwica

wołowa

wołowa

10

10

0

0

1,7

1,7

Morszczuk

Morszczuk

100

100

0,5

0,5

Parówki

Parówki

50

50

5,8

5,8

Szynka

Szynka

50

50

3,2

3,2

Polędwica

Polędwica

sopocka

sopocka

50

50

1,6

1,6

Ser

Ser

edamski

edamski

topiony

topiony

tłusty

tłusty

50

50

4,0

4,0

Ser edamski

Ser edamski

topiony tł.

topiony tł.

50

50

4,0

4,0

Ser

Ser

twarogowy

twarogowy

tł.

tł.

50

50

3,0

3,0

54,

54,

7

7

21,

21,

6

6

12,2

12,2

SAFA < 10% en. (22 g)

SAFA < 10% en. (22 g)

SAFA < 7% en. (15,5 g)

SAFA < 7% en. (15,5 g)

Kwasy tłuszczowe

Kwasy tłuszczowe

o

o

mega 3

mega 3

Potencjalne mechanizmy poprzez które kwasy

Potencjalne mechanizmy poprzez które kwasy

tłuszczowe omega-3 mogą zmniejszać ryzyko

tłuszczowe omega-3 mogą zmniejszać ryzyko

chorób sercowo-naczyniowych

chorób sercowo-naczyniowych







podatności serca na komorowe zaburzenia

podatności serca na komorowe zaburzenia

rytmu

rytmu



działanie antyzakrzepowe

działanie antyzakrzepowe







stężenia TG (na czczo i po posiłku)

stężenia TG (na czczo i po posiłku)







wzrostu blaszki miażdżycowej

wzrostu blaszki miażdżycowej







ekspresji cząstek adhezyjnych

ekspresji cząstek adhezyjnych







czynników wzrostu

czynników wzrostu

–

działanie przeciwzapalne

działanie przeciwzapalne



korzystny wpływ na rozkurcz tętnic

korzystny wpływ na rozkurcz tętnic



łagodny efekt hipotensyjny

łagodny efekt hipotensyjny

Connor, 2000

Connor, 2000

Spożycie ryb i zgony wieńcowe

Spożycie ryb i zgony wieńcowe

Meta-analiza badań kohortowych

Meta-analiza badań kohortowych

n=222 364; średni okres obserwacji: 11,8 lat

n=222 364; średni okres obserwacji: 11,8 lat

Względne ryzyko (RR), w porównaniu z tymi, którzy albo

Względne ryzyko (RR), w porównaniu z tymi, którzy albo

w ogóle ryb nie jedzą, albo spożywają je rzadziej niż 1x

w ogóle ryb nie jedzą, albo spożywają je rzadziej niż 1x

w miesiącu

w miesiącu

RR

RR





ryzyka

ryzyka

Spożycie

Spożycie

ryb:

ryb:

1-3x

1-3x

/miesiąc

/miesiąc

1x / tydzień

1x / tydzień

2-4x /

2-4x /

tydzień

tydzień





5x /

5x /

tydzień

tydzień

0,89 (-

0,89 (-

11%)

11%)

0,85 (-

0,85 (-

15%)

15%)

0,77 (-

0,77 (-

23%)

23%)

0,62 (-

0,62 (-

38%)

38%)

Większe spożycie o każde 20g/d łączyło się ze spadkiem

Większe spożycie o każde 20g/d łączyło się ze spadkiem

ryzyka zgonu wieńcowego o 7%

ryzyka zgonu wieńcowego o 7%

Spożycie ryb 2x w tygodniu lub więcej może

Spożycie ryb 2x w tygodniu lub więcej może

zmniejszyć zgony wieńcowe

zmniejszyć zgony wieńcowe

Ka He i wsp., 2004

Ka He i wsp., 2004

Wielonienasycone kwasy

tłuszczowe n-3 (PUFA n-3)

o

Umiarkowany dowód wykazuje, że spożycie 2
porcji tłustych ryb morskich (2x 200g) na
tydzień, które dostarczają 250 mg PUFA n-3
na dzień łączy się ze zmniejszeniem zgonów
na ChNS lub nagłych zgonów u osób z i bez
ChSN.

Dietary Guidelines Advisory Committee (DGAC)
2010

Zalecenia AHA na temat spożycia kwasów

tłuszczowych omega-3



2-4 g EPA + DHA

/dzień w

kapsułkach
pod kontrolą lekarza

Pacjenci

z TG



1 g EPA + DHA

dziennie,

preferowane z tłustych ryb



Suplementy po konsultacji z

lekarzem

Pacjenci

z ChNS



Ryby (preferowane tłuste)

przynajmniej 2x w tygodniu



Oleje i żywność bogata w ALA
(siemie lniane, oleje rzepakowy i

sojowy,
orzechy włoskie)

Zalecenie

Ludzie

zdrowi

Populacj

a

Circulation, 2002

Circulation, 2002

Kwasy tłuszczowe i cholesterol

Podsumowanie

1.

Limitowane spożycia SFA < 7% energii, zastąpienie raczej MUFA lub
PUFA niż węglowodanami.
Pośrednim krokiem do celu SFA < 7% energii jest natychmiastowe
zmniejszenie ich spożycia < 10% energii.

2.

Ograniczenie spożycia cholesterolu pokarmowego < 300 mg/d, z
dalszą redukcją < 200 mg/d u osób z dużym ryzykiem ChSN lub T2D.

3.

Unikanie spożycia kwasów tłuszczowych trans pochodzenia
przemysłowego.

2.

Spożywanie 2 porcji ryb morskich na tydzień, które dostarczają 250
mg PUFA n-3/d.

5.

Zachęcanie kobiet w ciąży i karmiących piersią do spożywania PUFA
n-3 (dwie lub więcej porcji ryb morskich z małą zawartością rtęci).

Dietary Guidelines Advisory Committee (DGAC)
2010

Witaminy antyoksydacyjne –

Witaminy antyoksydacyjne –

suplementy

suplementy

Suplementy witaminy E, witaminy C i

Suplementy witaminy E, witaminy C i

beta-karotenu

w

randomizowanych

beta-karotenu

w

randomizowanych

badaniach klinicznych nie wykazują

badaniach klinicznych nie wykazują

protekcyjnego działania w odniesieniu

protekcyjnego działania w odniesieniu

do zachorowań lub zgonów z powodu

do zachorowań lub zgonów z powodu

ChSN

ChSN

Duże

dawki

witaminy

E

(

Duże

dawki

witaminy

E

(





400

IU/d)

400

IU/d)

spowodowały wzrost zgonów ogółem

spowodowały wzrost zgonów ogółem

Mead A. i wsp., 2006

Miller i wsp., 2005

Żródła pokarmowe

Żródła pokarmowe

flawonoidów

flawonoidów



Flaw

Flaw

a

a

nole

nole

(katechina, epikatechina):

(katechina, epikatechina):

czekolada, herbata, czerwone wino,

czekolada, herbata, czerwone wino,

fasole, morele, winogrona, gruszka, jeżyny, jabłka

fasole, morele, winogrona, gruszka, jeżyny, jabłka



Flawano

Flawano

ny

ny

(hesperetyna, naringenina, eriodyktiol):

(hesperetyna, naringenina, eriodyktiol):

owoce cytrusowe i

owoce cytrusowe i

soki

soki



Flawony

Flawony

(apigenina, luteolina):

(apigenina, luteolina):

pietruszka, seler

pietruszka, seler



Izoflawony

Izoflawony

* (daidzeina, genisteina):

* (daidzeina, genisteina):

produkty sojowe

produkty sojowe



Flawonole

Flawonole

(kwercetyna, kampferol, mirycetyna):

(kwercetyna, kampferol, mirycetyna):

cebula, włoska kapusta,

cebula, włoska kapusta,

brokuły, pomidory, jabłka, herbata, czerwone wino

brokuły, pomidory, jabłka, herbata, czerwone wino



Antocyjan

Antocyjan

idyn

idyn

y

y

(cianidyna, pelargonidyna, peonidyna, delfinidyna,

(cianidyna, pelargonidyna, peonidyna, delfinidyna,

malwidyna):

malwidyna):

ciemne winogrona, wiśnie, borówka amerykańska,

ciemne winogrona, wiśnie, borówka amerykańska,

czarne porzeczki, rabarbar, truskawki, czerwone wino, śliwki, czerwona

czarne porzeczki, rabarbar, truskawki, czerwone wino, śliwki, czerwona

kapusta

kapusta

Flawonoidy

Flawonoidy

mają właściwości antyoksydacyjne,

mają właściwości antyoksydacyjne,

n

n

aczyniorozkurczowe,

aczyniorozkurczowe,

przeciwpłytkowe, przeciwzapalne i zmniejszające ciśnienie krwi

przeciwpłytkowe, przeciwzapalne i zmniejszające ciśnienie krwi

*

*

Izoflawony

Izoflawony

soi

soi

(fitoestrogeny) nie redukują ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych

(fitoestrogeny) nie redukują ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych

Warzywa i owoce

•

Stały dowód sugeruje umiarkowaną odwrotną zależność

pomiędzy spożyciem warzyw i owoców i występowaniem

zawału serca i udaru mózgu. Znamiennie większy

korzystny wpływ zaobserwowano przy spożyciu 5 lub

więcej porcji.

•

Silny i stały dowód wykazuje, że indeks glikemiczny (GI)

nie ma związku z masą ciała i niski GI nie prowadzi do

większej jej redukcji.

•

Silny przekonywujący dowód istnieje na małe powiązanie

pomiędzy GI i występowaniem cukrzycy typu 2.

•

Wybierając produkty węglowodanowe nie ma potrzeby

zwracać uwagi na indeks glikemiczny. Ważna jest ich

kaloryczność, gęstość kaloryczna i zawartość błonnika.

Dietary Guidelines Advisory Committee (DGAC)
2010

Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze

Ciśnienie tętnicze - rokowanie

Ciśnienie tętnicze - rokowanie

80

60

40

20

0

80

60

40

20

0

%

%

80 120 160 200 240 40 60 80 100 120
140

Skurczowe

(mmHg)

Rozkurczowe

(mmHg)

Ryzyko
zgonu

Ryzyko
zgonu

R. Sega al. Circulation,
2005

n=2051, populacja ogólna, wiek 25-74. Obserwacja
11 lat.

Częstość występowania

nadciśnienia w Polsce w 2002

(NATPOL III Plus)

* SBP

* SBP





140 mmHg

140 mmHg

i

i

/

/

lub

lub

DBP

DBP





90 mmHg

90 mmHg

*

*

*

*

wysokie prawidłowe

wysokie prawidłowe

BP: SBP

BP: SBP

:

:

130-139

130-139

mmHg

mmHg

DBP

DBP

:

:

85-89 mmHg

85-89 mmHg



nadciśnienie

nadciśnienie

*

*

-

-

29%

29%

(8,6

(8,6

mln)

mln)



ciśnienie

ciśnienie

wysokie

wysokie

prawidłowe

prawidłowe

**

**

-

-

30%

30%

(8,9

(8,9

mln)

mln)

Wpływ diety DASH (zmodyfikowana dieta

śródziemnomorska) na ciśnienie tętnicze

S

B

P

(

m

m

H

g

)

S

B

P

(

m

m

H

g

)

tygodnie interwencji

tygodnie interwencji

D

B

P

(

m

m

H

g

)

D

B

P

(

m

m

H

g

)

dieta kontrolna

dieta kontrolna

dieta owocowo

dieta owocowo

-warzywna

-warzywna

Dieta

Dieta

DASH

DASH

132

132

-

-

130

130

-

-

128

128

-

-

126

126

-

-

124

124

-

-

0

0

1

1

2

2

3

3

4

4

5

5

6

6

7&8

7&8

86

86

-

-

84

84

-

-

82

82

-

-

80

80

-

-

78

78

-

-

Dieta DASH oznacza dietę bogatą w warzywa i owoce, z ograniczeniem

Dieta DASH oznacza dietę bogatą w warzywa i owoce, z ograniczeniem

spożycia produktów bogato tłuszczowych.

spożycia produktów bogato tłuszczowych.

Leczenie niefarmakologiczne

nadciśnienia tętniczego

Modyfikacja stylu życia



redukcja masy ciała

redukcja masy ciała



redukcja spożycia soli <

redukcja spożycia soli <

6

6

g/d

g/d



restrykcja w spożyciu alkoholu

restrykcja w spożyciu alkoholu

do nie więcej niż

do nie więcej niż

10-30 g/d

10-30 g/d

u M i

u M i

10-20 g/d

10-20 g/d

u K

u K







spożycia warzyw i owoców

spożycia warzyw i owoców



regularna aktywność fizyczna

regularna aktywność fizyczna

Szczególnie polecana jest dieta

Szczególnie polecana jest dieta

DASH

DASH

(

(

bardzo zbliżona do diety

bardzo zbliżona do diety

śródziemnomorskiej

śródziemnomorskiej

)

)

Otyłość

Otyłość

Częstość występowania nadwagi i

otyłości w Polsce

NATPOL III Plus, 2002

Wszysc

Wszysc

y

y

Kobiety

Kobiety

Mężczyźn

Mężczyźn

i

i

Otyłość

Otyłość

x/

x/

19%

19%

19%

19%

19%

19%

Nadwaga

Nadwaga

xx/

xx/

34%

34%

29%

29%

39%

39%

Zdrojewski

Zdrojewski

i wsp

i wsp

., 2004

., 2004

n=3051

n=3051

x/

BMI: 30

xx/

BMI: 25-

29,9

Częstość występowania (%) nadwagi

i otyłości w Polsce w zależności od wieku

wiek

nadwaga* otyłość**

Razem

18-39

K

15,3

6,2

M

32,4

11,6

razem

23,8

8,9

32,7

40-59

K

36,5

21,8

M

44,4

22,0

razem

40,4

21,9

62,3

 60

K

37,5

34,7

M

43,5

28,3

razem

39,9

32,2

72,1

Zdrojewski

Zdrojewski

i wsp

i wsp

., 2004

., 2004

* definiowana jako wartość BMI=25-30 kg/m

* definiowana jako wartość BMI=25-30 kg/m

2

2

**

**

definiowana jako wartość BMI

definiowana jako wartość BMI





30 kg/m

30 kg/m

2

2

Rozpowszechnianie poza lipidowych czynników

ryzyka ChSN w Polsce w roku 2002 i 2011

NATPOL -

Ogółem

NATPOL-K

NATPOL-M

2002

2011

2002

2011

2002

2011

BMI (kg/m

2

)

25,93

26,46

25,61

25,94 26,27 27,03

Otyłość (%)

18,9

21,7

19,1

20,0

18,7

23,6

Nadwaga (%)

33,0

35,2

27,7

28,9

38,6

41,9

Obwód w talii

(cm)

88,5

91,2

84,4

85,9

92,9

96,8

Glikemia na

czczo (mg/dl)

89,5

93,6

88,1

91,2

90,9

96,2

Wiek: 18-79 lat

Prof. T. Zdrojewski i wsp.,

2011

Częstość występowania otyłości (BMI

Częstość występowania otyłości (BMI





30 kg/m

30 kg/m

2

2

) u

) u

mężczyzn w poszczególnych latach badania POL-

mężczyzn w poszczególnych latach badania POL-

MONICA

MONICA

Uwaga wiek badanych 35-64 lata

Uwaga wiek badanych 35-64 lata

1984

1984

1988

1988

1993

1993

2001

2001

40 -

40 -

-

-

20 -

20 -

-

-

0 -

0 -

1984

1984

1988

1988

1993

1993

2001

2001

15,0

15,0

%

%

Warszawa

Warszawa

30,8

30,8

22,4

22,4

19,7

19,7

18,6

18,6

40 -

40 -

-

-

20 -

20 -

-

-

0 -

0 -

%

%

20,7

20,7

15,7

15,7

12,9

12,9

Polska Płd-wsch

Polska Płd-wsch

Korzyści z redukcji masy ciała o

10 kg







zgonów ogółem o

zgonów ogółem o

>

>

20

20

%

%







zgonów na cukrzycę

zgonów na cukrzycę

>

>

30

30

%

%







stężenia glukozy o

stężenia glukozy o

50

50

%

%







SBP o

SBP o

10

10

mmHg

mmHg

i DBP o

i DBP o

20

20

mmHg

mmHg







stężenia triglicerydów o

stężenia triglicerydów o

30

30

%

%







stężenia

stężenia

HDL-

HDL-

chol o

chol o

8

8

%

%







Stężęnia LDL-chol o

Stężęnia LDL-chol o

15

15

%

%

Cechy zespołu metabolicznego

Cechy zespołu metabolicznego

Zespół metaboliczny rozpoznaje się jeśli występują

Zespół metaboliczny rozpoznaje się jeśli występują





3 cechy

3 cechy



Otyłość brzuszna

Otyłość brzuszna

–

obwód w talii

obwód w talii

M

M

>

>

102

102

cm

cm

K

K

>

>

88

88

cm

cm



Trójglicerydy

Trójglicerydy





150

150

mg/dl

mg/dl



HDL-chol

HDL-chol

M

M

<

<

40

40

mg/dl

mg/dl

K

K

<

<

50

50

mg/dl

mg/dl



RR

RR





130/85

130/85

mmHg

mmHg



Glukoza

Glukoza





110

110

mg/dl (

mg/dl (





100

100

mg/dl)

mg/dl)

na czczo

na czczo



otyłość brzuszna

otyłość brzuszna



obwód w talii

obwód w talii



+ co najmniej dwa czynniki spośród poniższych

+ co najmniej dwa czynniki spośród poniższych



TG

TG

> 150

> 150

mg/dl (1,7 mmol/l)

mg/dl (1,7 mmol/l)

lub leczenie z tego powodu

lub leczenie z tego powodu



HDL-chol

HDL-chol



SBP

SBP





130

130

lub

lub

DBP

DBP





85

85

mmHg

mmHg

lub leczenie z tego powodu

lub leczenie z tego powodu



glukoza w osoczu na czczo

glukoza w osoczu na czczo





100

100

mg/dl (5,6

mg/dl (5,6

mmol/l)*

mmol/l)*

lub leczenie z tego powodu

lub leczenie z tego powodu

*Jeśli zwiększona glikemia na czczo zalecany jest doustny test tolerancji

*Jeśli zwiększona glikemia na czczo zalecany jest doustny test tolerancji

glukozy, badanie to nie jest jednak konieczne do rozpoznania ZM

glukozy, badanie to nie jest jednak konieczne do rozpoznania ZM

Cechy zespołu metabolicznego

Cechy zespołu metabolicznego

wg

wg

IDF (2005)

IDF (2005)

M:

M:





94

94

cm

cm

K:

K:





80

80

cm

cm

M:

M:

< 40

< 40

mg/dl (0,9 mmol/l)

mg/dl (0,9 mmol/l)

K:

K:

< 50

< 50

mg/dl (1,1 mmol/l)

mg/dl (1,1 mmol/l)

51,8

%

30%

23,3

%

58%

15%

Dynamikę zwiększania się

częstości

zespołu

metabolicznego

w Polsce

wykazano w badaniu POL-

MONICA, stwierdzając w ciągu

13 lat

(1988-2001) wzrost

częstości tego zespołu

:

•z

5,7

% do

18,8

% u kobiet,



3X

•z

9,3

% do

19,9

% u mężczyzn,



2X

Wyniki powyższe wskazują na

konieczność podjęcia

intensywnych działań

prewencyjnych i

terapeutycznych.

Rozpowszechnienie ZM w Polsce

Rozpowszechnienie ZM w Polsce

NATPOL III Plus, 2002

NATPOL III Plus, 2002

40 -

40 -

30 -

30 -

20 -

20 -

10 -

10 -

0 -

0 -

20,3%

20,3%

26,2%

26,2%

22,6%

22,6%

26,8%

26,8%

18,0%

18,0%

25,8%

25,8%

Wszyscy

Wszyscy

Kobiety

Kobiety

Mężczyźni

Mężczyźni

%

%

kryteria łagodniejsze (NCEP, ATP III, 2001)

kryteria łagodniejsze (NCEP, ATP III, 2001)

kryteria ostrzejsze (IDF, 2005)

kryteria ostrzejsze (IDF, 2005)

Cukrzyca

Cukrzyca

Rozpoznawanie zaburzeń

Rozpoznawanie zaburzeń

węglowodanowych

węglowodanowych

Glikemia na czczo

Glikemia na czczo

mg/dl (mmol/l)

mg/dl (mmol/l)



prawidłowa

prawidłowa

<

<

100

100

(5,6)

(5,6)



nieprawidłowa (IFG)

nieprawidłowa (IFG)

100-125

100-125

(5,6-

(5,6-

6,9)

6,9)



cukrzyca

cukrzyca





126

126

(7,0)

(7,0)

Glikemia w 120 min

Glikemia w 120 min

doustnego testu tolerancji

doustnego testu tolerancji

glukozy

glukozy



prawidłowa

prawidłowa

<

<

140

140

(7,8)

(7,8)



nieprawidłowa (IGT)

nieprawidłowa (IGT)

140-199

140-199

(7,8-

(7,8-

11,0)

11,0)



cukrzyca

cukrzyca





200

200

(11,1)

(11,1)

Standardy PTD, 2007

Standardy PTD, 2007

Występowanie cukrzycy w Polsce,

2010

Populacja
20-79 lat

Cukrzyca

Upośledzona tolerancja

glukozy

Tys.

Częstość

(%)

Liczba

(tys.)

Częstość

(%)

Liczba

(tys.)

28 618,0

9,3

2 674,6

16,9

4 843,8

Cechy diety

śródziemnomorskiej



produkty zbożowe (pieczywo,
makaron)



obfitość owoców i warzyw



nasiona roślin strączkowych



ryby i inne owoce morza



oliwa z oliwek



sery



wino



mało tłuszczów zwierzęcych