PEDAGOGIKA

TERAPEUTYCZNA

subdyscyplina pedagogiki specjalnej (dział

szczegółowy pedagogiki specjalnej) zajmująca

się osobami przewlekle chorymi i z dysfunkcją

narządu ruchu

LITERATURA:
Anyszko R., Kott .: Wychowanie dzieci w zakładzie leczniczym. Warszawa
1988.
Arusztowicz B.: Dziecko kalekie jakiego nie znamy. Warszawa 1989.
Doroszewska J.: Nauczyciel — wychowawca w zakładzie leczniczym, Warszawa
I 963,
Doroszewska J.: Pedagogika specjalna, Warszawa 1981 (t. II).
Dykcik W: Pedagogika specjalna, Poznań 1997
Hulek A: Teoria i praktyka rehabilitacji inwalidów. Warszawa, 1969.
Janeczko R:Rewalidacja osób przewlekle chorych. W: Pedagogika rewalidacyjna,
red. A.Hulek. Warszawa 1980.
Maciarz A . Dziecko długotrwale chore. Zielona Góra 1996.
Maciarz A.: Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej.Warszawa 1992
Pecyna S.M.B.: Dziecko i jego choroba. Warszawa 2000
Pilecka W.: Psychologiczne następstwa chorób przewlekłych. W. Psychologia
defktologiczna, red. A. Wyszyńska, Warszawa 1987.
Pilecka W., Pilecki J.: Rewalidacja dzieci przewlekle chorych i kalekich,
Kraków 1992.
Sękowska Z.: Pedagogika specjalna. Zarys, Warszawa 1992.
Sowa J: Pedagogika specjalna, Rzeszów 1997.
Wielgosz E: Dzieci przewlekle chore. W: Dziecko niepełnosprawne w rodzinie,
red. J.Obuchowska, Warszawa 1991

Zdrowie: pełnia fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu
człowieka (Światowa Organizacja Zdrowia). Zdrowie w znaczeniu:

• biologicznym oznacza: brak zmian patologicznych w organiźmie
człowieka;

• psychologicznym oznacza: stan subiektywny jednostki, pełne, dobre
samopoczucie, zadowolenie, szczęście;

• socjologicznym oznacza: poziom możliwości wypełniania przez
jednostkę ról społecznych i zadań życiowych.

Choroba:

reakcja dynamiczna ustroju na działanie

czynników chorobotwórczych, która wyraża się

zaburzeniami we współdziałaniu narządów i tkanek,

co zwykle prowadzi do zmian organicznych i

czynnościowych w organizmie (A. Maciarz, 1996).

Choroba przewlekła: wszelkie zaburzenia lub odchylenia od
normy, które mają jedną lub więcej z następujących cech
charakterystycznych:

• są trwałe,

• pozostawiają po sobie inwalidztwo,

•spowodowane są nieodwracalnymi zmianami patologicznymi.,

•wymagają specjalnego postępowania rehabilitacyjnego, albo
według wszelkich oczekiwań wymagać będą długiego okresu
nadzoru, obserwacji czy opieki.

Swoistą cechą długotrwałej choroby jest długi okres jej
istnienia. Dziecko dotknięte przewlekłą chorobą wymaga przez
kilka miesięcy, a nawet lat, opieki medycznej i odpowiedniego
postępowania wychowawczego.

Nie każda jednostka przewlekle chora

jest

niepełnosprawna,

bowiem

nie

zawsze

choroba

przesądza

o

jej

eliminowaniu z grona ludzi zdrowych

(T.Oleńska)

Choroba przewlekła stwarza zagrożenie dla

rozwoju psychofizycznego dziecka. Ujemne

skutki mogą wystąpić we wszystkich sferach

rozwoju:

a)w rozwoju fizycznym i ruchowym,

b) w sferze procesów percepcyjnych i

intelektualnych

c) w sferze neurodynamicznej i emocjonalnej,

d) w sferze społecznej

Wpływ na to mają następujące czynniki:

• sama choroba – jej obraz kliniczny,
• czynniki jatrogenne (związane z warunkami

procesu leczenia),

• czynniki osobowe jednostki,
• postawy rodziców i osób znaczących dla

jednostki,

•

przygotowanie

profesjonalne

osób

zajmujących się jednostką przewlekle chorą i

jej rodziną,

• formy i zakres pomocy specjalistycznej.

Rehabilitacja:

jej istota polega na rozwinięciu u osób

poszkodowanych

trwale

na

z

zdrowiu

możliwie

maksymalnych

zdolności

do

samodzielnego

życia,

wykonywania czynności

życia codziennego i pracy

zawodowej, co umożliwia jej włączenie się w czynne życie
społeczne.

Osiągnięcie tego celu wymaga zaangażowania różnych
metod, środków i usług - w zależności od potrzeb danego
przypadku,

oparcia

się

na

naukach

biologicznych,

humanistycznych i ekonomicznych. (Hulek, 1969).

Termin ten odnosi się do sytuacji, w których przeważąją
specjalistyczne

działania

usprawniające

fizycznie,

psychicznie i społecznie.

Rewalidacja przewlekle chorych i kalekich, to zespołowe i
zintegrowane działanie mające na celu przywracanie dzieciom i
młodzieży tych funkcji psychofizycznych, które:

 przejściowo lub trwale zostały ograniczone,

sprawności umożliwiających im owocną działalność zawodową
i społeczną,

prawidłowe współżycie i zaspokajanie swoich potrzeb

 rozwój własnej osobowości.

Termin ten obejmuje ogólne usprawnianie i rozwój jednostki
dokonujący się w procesie wychowania, kształcenia, uczenia się
i samokształcenia

Mówiąc o rewalidacji, mamy zawsze na uwadze postępowanie
celowe, obejmujące działanie prowadzące do realizacji
przyjętych celów.

Rewalidacja jako dążenie do przezwyciężania osobistych i
społecznych trudności wynikłych z choroby polega też na
modyfikowaniu warunków życia i rozwoju przez korygowanie
życiowych nastawień chorego.

Grupy schorzeń wśród dzieci i młodzieży:

•Choroby wynikające z ryzyka okołoporodowego i związane z wadami
wrodzonymi:

mózgowe

porażenie

dziecięce,

rozszczep kręgosłupa,

przepuklina oponowo~rdzeniowa, padaczka;

•Choroby metaboliczne: otyłość, cukrzyca, zaburzenia układu krążenia,
wady serca.

•Choroby związane z przeciążeniem układu nerwowego: nerwice,
zaburzenia i choroby psychiczne.

•Choroby układu oddechowego: gruźlica płuc, zapalenie oskrzeli,
zapalenie płuc, astma,

•Choroby układu ruchu: zapalenie stawów, choroba reumatyczna, gruźlica
kostno-stawowa, choroba Perthesa (jałowa martwica głowy kości udowej),
dysfunkcje narządów ruchu, kalectwa, amputacje.

•Choroby układu moczowego: zakażenia układu moczowego, kłębkoew
zapalenie nerek, zespół nerczycowy, kamica układu moczowego;

•Choroby układu krążenia;

•Nowotwory

Każda choroba i kalectwo jest dla organizmu stresorem

obciążającym jego naturalną wydolność, a ich traumatyczny

wpływ można zaobserwować w kilku sferach funkcjonowania

jednostki (wg T.Oleńskiej-Pawlak):

a) w sferze biologicznej

b) w sferze psychicznej

c) w sferze społecznej

d) w sferze duchowej

a) w sferze biologicznej:

 rozmaite rodzaje i czas trwania bólu,

 zablokowanie potrzeb fizjologicznych (wydalania,

oddychania, odżywiania),

 uzależnienie od specjalistycznej aparatury medycznej,

rehabilitacyjnej,

 blokada potrzeby ruchu,

 poczucie utraty sił fizycznych,

 nieprawidłowy odbiór bodźców przez kanał wzrokowy,

słuchowy artykulacyjny.

b) w sferze psychicznej :

 poczucie lęku, nastawienia lękowe, depresyjne,

 tęsknota za najbliższymi, za znanym otoczeniem,

 zobojętnienie, apatia,

 nieadekwatna ocena swojej osoby i sytuacji,

 wzmożona troska o własną przyszłość i los bliskich osób,

 narastający egocentryzm, w tym potrzeba doznawania

opieki, nawet jej wymuszania.

c) w sferze społecznej:

 poczucie braku akceptacji przez grupę,

 poczucie utraty pozycji w grupie,

 obawa odejścia bliskich osób,

 złe oceny w nauce szkolnej,

 niekorzystne perspektywy dla realizacji dalszych szczebli
kształcenia,

 subiektywne poczucie doznawania krzywdy od innych
ludzi,

 krytyczne nastawienie do otoczenia, brak tolerancji.

d) w sferze duchowej

 bunt przeciw Losowi Opatrzności,

 zwątpienie wobec Wiary (Boga),

 zwątpienie w wyznawane wartości,

 brak wiary w sens budowania nowych wartości istotnych
dla świadomie pozytywnego przeżywania choroby.

Choroba, kalectwo a co za tym idzie częsta

hospitalizacja

stanowią

czynniki

utrudniające

normalne zaspokajanie potrzeb psychospołecznych:

Brak ich zaspokojenia powoduje frustrację, na którą

człowiek reaguje mechanizmami obronnymi.

Dzielą się one negatywne i pozytywne.

Mechanizmy obronne pozytywne:

- racjonalizacja: obiektywna ocena własnej sytuacji życiowej;

- kompensacja: przejmowanie funkcji utraconego narządu

przez inne narządy. Może być kompensacja fizjologiczna

(polega na uaktywnieniu tzw. elementów rozsianych danego

analizator), społeczna (zastępstwo roli społecznej utraconej

wskutek choroby czy kalectwa)

- transformacja: zmiana celu życia niedostępnego wskutek

choroby

Mechanizmy obronne negatywne:

-agresja - wyraża się w postaci oporu lub negatywizmu

- regresja - obniżenie poziomu funkcjonowania

- ucieczka - forma samoobrony (w świat, marzeń, fantazji)

- projekcja - zrzucenie winy na kogoś

- rezygnacja - wyczerpanie organizmu, apatia

- represja - tłumienie, spychanie problemów do
podswiadomości (wywołuje napięcie nerwowe)

Przyczyny frustracji:

 wykluczenie z grupy;

 dokuczanie, potrącanie, uderzenia i drwiny,

 poczucie niezdolności do obrony,

 doznawanie braku miłości w rodzinie,

 oddalenie od rodziny,

 pozbawienie przyjaciół, odwiedzin, pieszczot,

 odczuwanie nieszczęścia, poniżenia, inności,

 utrata anonimowości,

 ograniczenie poruszania się w środowisku,

 poczucie własnej odmienności,

 cierpienie fizyczne,

 mała sprawność i wydolność fizyczna,

 uciążliwe, bolesne leczenie.

Reakcje frustracyjne:

•emocjonalna –

nieumotywowane

wybuchy

płaczu

związane

ze

zmęczeniem,

nieudaną

czynnością,

nieśmiałość, poczucie niskiej wartości, upokorzenie;

•agresja: słowna, fizyczna, przemieszczona
•uchylanie się

Próg frustracji jest różny i zależy od:
 stanu systemu nerwowego jednostki,
 treningu sytuacji frustracyjnych,
 subiektywnej percepcji wartości.

Dziecko przewlekle chore i niesprawne ruchowo znajduje się

ciągle w sytuacji stresowej (psychika poddana jest

nadmiernemu obciążeniu). Na sytuacje stresowe składa się:

• zakłócenie funkcjonowania organizmu;
•

zagrożenie

–

czynniki

wyzwalające

świadomość

niebezpieczeństwa;

• deprywacja niemożność osiągnięcia zamierzonego celu.

Mechanizmy obronne -reakcje na stres pozwalające rozwiązać pewne
sytuacje stresowe i uniknąć przykrych napięć psychicznych. Są to
odruchowo stosowane sposoby zmniejszenia trudnego do zniesienia
obciążenia emocjonalnego, bez zmiany rzeczywistej sytuacji stresowej.
Należą do nich:

•wyparcie – eliminowanie ze świadomości przykrych przeżyć, uczuć;

•racjonalizacja – wytłumaczenie niepowodzeń różnymi obiektywnymi
przyczynami;

•projekcja – przypisywanie innym osobom metod i cech naszego
postępowania;

•reakcja upozorowana - przybieranie przez jednostkę postawy
przeciwnej do postawy budzącej uczucie lęku (postać bohatera);

•zaprzeczenie – nieprzyznawanie się do obciążeń spowodowanych
trudną sytuacją

•izolacja – próba ucieczki przed wszelkiego rodzaju sytuacjami , które
mogą spowodować na nowo przykre przeżycia

•ucieczka w fantazję – mechanizm zaspokojenia potrzeb w
marzeniach.

Przeciwdziałanie

negatywnym

skutkom

choroby

środkami

pedagogicznymi określamy mianem terapii wychowawczej lub

pedagogicznej. Jej naczelnym zadaniem jest poszukiwanie razem z

chorym jego miejsca w życiu i zmaganie się z nieuniknionymi w jego

sytuacji trudnościami. Cel ten realizowany jest, zgodnie z teorią J.

Doroszewskięj, w postaci dwóch zasadniczych dróg oddziaływania

pedagogicznego, a mianowicie:

a) oszczędzanie zbytecznego wysiłku ustroju i zachowanie wszystkich

możliwych jego rezerw energetycznych, które muszą być spożytkowane

w walce z. chorobą i jej skutkami biologicznymi, psychicznymi i

społecznymi;

b) wzmaganie dynamizmu ustroju, jego zasobów energetycznych i

pomnażanie ich przez usprawnienie fizyczne, psychiczne i społeczne

oraz przezwyciężanie przez chorego powstałych zaburzeń w jego

rozwoju.

Zgodnie z powyższym w pedagogice terapeutycznej zostały
wyodrębnione przez J. Doroszewską 2 podstawowe rodzaje terapii
wychowawczej:

-terapia odciążeniowa (spoczynkowa);

- terapia obciążeniowa (uczynniająca).

1.Terapia odciążeniowa (spoczynkowa), której szczegółowymi
formami pracy pedagogicznej są:

a)terapia za pomocą hamowania pozakresowego ( sen i półsen), a więc
organizacji ku temu stosownych warunków.

b)terapia najniższego poziomu czynnościowego (terapia słowna), polega
na dostarczeniu przeżyć o zabarwieniu emocjonalnym przez sam fakt
zainteresowania się dzieckiem, przekazania swoich myśli i przeżyć
Zapewnienie dziecku warunków zewnętrznych wpływających kojąco na
system nerwowy. Wiąże się to z takimi zajęciami, które zapewniają
dziecku jak najwięcej przeżyć estetyczno - emocjonalnych o charakterze
percepcyjnym, np. wyświetlanie filmów, słuchanie słuchawisk radiowych,
muzyki, gry stolikowe, zajęcia artystyczne, spacery, wycieczki itp.

c)terapia zmniejszonych obarczeń m. in. poprzez organizowanie
kontaktów z rodzicami.

d)terapia za pomocą zmiany bodźców uprzednio obciążających na inne.

e)terapia odciążeniowa za pomocą uchylania przykrych skojarzeń.

f) terapia za pomocą zwolnienia długotrwałych napięć i hamowań.

2. Terapia obciążeniowa (uczynniająca), której formami są:

a) terapia ruchowa, polega na racjonalnym organizowaniu wszelkich,

codziennych czynności (wstawanie, mycie, jedzenie, spacery), by
związany z nimi wysiłek współgrał z zadaniami leczniczymi.

b) terapia zabawowa (rozrywkowa), jej celem jest sprawienie dziecku

przyjemności

i

zaspokojenie

jego

potrzeb

psychicznych,

uczuciowych, poznawczych, twórczych, ruchowych, rozwijanie
kontaktów społecznych, kształtowanie pozytywnych cech charakteru
(opiekuńczość).

c) terapia zajęciowa ogólna ( ogólnie usprawnia ośrodkowy układ

nerwowy oraz procesy emocjonalne) i specjalna ( oddziaływuje na
pewne, szczególnie tego potrzebujące czynności ustroju, np.
czynności kinestetyczne, niedowłady, deformacje) ma oddziaływać
na dziecko leczniczo przez wykonywanie samej czynności, a nie
przez osiągnięty rezultat. W terapii tej przed dzieckiem postawiony
jest wyraźny cel czynności (wykonanie jakiegoś przedmiotu), zadania
do którego dobiera ono środki realizacji.

d) terapia pracą oddziaływuje leczniczo przez fakt wykonywania

czynności podporządkowanej określonym rygorom i osiągnięcia jak
najlepszych - w stosunku do możliwości - rezultatów.

Dziecko niesprawne ruchowo

Specyficzne problemy dziecka z uszkodzonym narządem ruchu
wynikają z jego fizycznej odrębności, która dotyczy jego wyglądu
zewnętrznego i sprawności motorycznej. Odrębność ta ma charakter
negatywny, tzn. polega na braku lub deformacji kończyn, względnie
zmianach w kręgosłupie i wiąże się z obniżeniem sprawności
fizycznej.

Narząd ruchu jest odpowiedzialny za przebieg:

•czynności motorycznych, tzn. lokomocyjnych – umożliwiających
poruszanie się, przemieszczanie w przestrzeni;

•czynności manipulacyjnych, polegających na różnorodnych
przedmiotach.

Narząd ruchu zaangażowany jest również w procesie komunikacji
między ludźmi, gdyż umożliwia jedną z form emocjonalnej ekspresji
– pantomimikę.

Uszkodzenia narządu ruchu – ich geneza i
klasyfikacja

Ze względu na etiologię uszkodzenia narządu ruchu można
podzielić na:

• wrodzone

• nabyte

• spowodowane czynnikami chorobowymi

Wady wrodzone – wszystkie te wady, które spowodowane są
czynnikami

wewnątrzpochodnymi,

(np.

zaburzenia

chromosomalne) lub zewnątrzpochodnymi, które uszkadzają
rozwijający się płód (np. niedotlenienie, leki, środki toksyczne,
infekcje, promieniowanie, niedobór witamin) oraz niektóre
choroby dziedziczne ujawniające się w różnym okresie życia
dziecka.

Do zmian wrodzonych narządu ruch zaliczamy:

 niedorozwoje i ubytki kończyn dolnych i górnych;

 dysplazja stawu biodrowego (nie leczona prowadzi do
zwichnięcia stawu biodrowego);

 ograniczenia funkcji stawów (np. artrogrypoza- wrodzona
sztywność stawów);

 zniekształcenia kręgosłupa;

 przepuklina oponowo-rdzeniowa;

 kręcz szyi

Wady nabyte – wszystkie kalectwa pourazowe (np.
 zniekształcenia po złamaniach, zwichnięciach, uszkodzeniach

ścięgien, wiązadeł, mięśni i skóry,
skostnienia okołostawowe,
przykurcze,
amputacje.

Najczęściej spotyka się różnego rodzaju skoliozy, czyli

zniekształcenia kręgosłupa i tułowia, łączące się przy dużym

nasileniu –

z zaburzeniami w pracy serca i płuc.

Wady spowodowane czynnikami chorobowymi:
 procesy zapalne (choroby mózgu, stany zapalne ośrodkowego układu

nerwowego, choroby rdzenia kręgowego, choroby nerwowo-mięśniowe,

niektóre zespoły bólowe),
 nowotwory i nowotworopochodne zmiany w kościach i tkankach

miękkich,
 porażenia i niedowłady (mózgowe porażenie dziecięce),
 choroby reumatoidalne,
 martwice kości (np. przy zaburzeniach przemiany materii i czynności

hormonów)

Uszkodzenia aparatu ruchowego można podzielić na:

•dysfunkcje pochodzenia mózgowego, np. mózgowe porażenie
dziecięce, spastyczne i wiotkie porażenia oraz niedowłady po wylewach
do mózgu, zespoły ruchów mimowolnych i zaburzenia koordynacji
ruchowej;

•dysfunkcje pochodzenia rdzeniowego będące następstwem np.
choroby

Heinego-Medina,

rozszczepu

kręgosłupa

(przepuklina

oponowo-rdzeniowa), urazów kręgosłupa i rdzenia, postępującego
zaniku mięśni;

•dysfunkcje układu kostno-stawowego, takiego jak zwichnięcie
stawu biodrowego, nieprawidłowości w obrębie stóp czy kolana,
schorzenia reumatyczne;

•braki kończyn wrodzone lub na skutek amputacji.

SKOLIOZA

- boczne wygięcie kręgosłupa .

PODZIAŁ:
a) skolioza funkcjonalna - odwracalna, występuje:

•przy jednostronnych dolegliwościach bólowych,

•u dzieci z osłabionym układem mięśniowym,

• przy skróceniu jednej kończyny dolnej lub obecności przykurczu w
biodrze,

•nie występuje rotacja kręgosłupa,

•skuteczna gimnastyka lecznicza,

• rokowanie korzystne.

b) skolioza strukturalna:

•trwałe zmiany w budowie poszczególnych kręgów i całego kręgosłupa,

•przebieg zawsze z rotacją kręgosłupa wzdłuż jego osi długiej,

•następujące zniekształcenie klatki piersiowej, a czasem miednicy,

• leczenie trudne i długotrwałe.

Skoliozy strukturalne:
-wrodzone (zaburzenia rozwojowe kręgosłupa),
-porażenne (poliomyelitis, mpd , miopatie, neuropatie),
-idiopatyczne 90% skolioz, przyczyna nieznana, choroba postępująca.

Skolioza może wystąpić w każdym okresie życia, a szczególnie w
okresach przyspieszonego wzrostu: 6-24 m.ż., 5-8 r.ż, 11-14 r.z.

OBJAWY:

•początek trudno dostrzegalny,

•odstawanie jednej łopatki,

•wał mięśniowy przy pochyleniu,

• asymetria barków,

•asymetryczne wcięcie talii,

• jednostronne uniesienie miednicy.
LECZENIE:

odciążenia i wyciągi,

łóżeczka korekcyjne dla dzieci,

gimnastyka lecznicza i pływanie,

 gorsety ortopedyczne i gipsowe,

leczenie operacyjne.

CHOROBA SCHEUERMANNA
 
– kifoza młodzieńcza. Choroba dziedziczna, 3x częściej chorują chłopcy,
gł w okresie dojrzewania. Dochodzi do zniekształceń kilku sąsiednich
kręgów (gł piersiowych lub piersiowo-lędżwiowych) i pochylenia
kręgosłupa ku przodowi. Proces trwa kilka lat, zmiany są nieodwracalne.
Objawy:
nieprawidłowa sylwetka,
okrągłe plecy,
garbienie się. 
Rzadko występuje ból.
Leczenie: rehabilitacja jak najwcześniej rozpoczęta, mająca na celu
wzmocnienie mięśni grzbietu.

SZPOTAWOŚĆ I KOŚLAWOŚĆ KOLAN
Szpotawość występuje u większości noworodków i niemowląt, zanika w
momencie rozpoczęcia chodzenia, przechodzi w koślawość (4-5 cm
między kostkami przyśrodkowymi), max. w 6 r.ż. zanika do momentu
zakończenia wzrostu, ponownie pojawia się szpotawość u starszych ludzi,
głównie u kobiet.
 
Stopy płasko – koślawe
U małych dzieci – fizjologia. Normalizacja w 4-5 r.ż. Wskazane chodzenie
boso i odpowiednie obuwie.

JAŁOWE MARTWICE KOŚCI
- martwica aseptyczna lub niedokrwienna. Występuje najczęściej u dzieci
i młodzieży, w nasadach rosnących kości, głównie staw biodrowy, kość
piszczelowa, pięta, śródstopie.
PATOGENEZA: obumarcie tkanki kostnej występujące bez udziału
drobnoustrojów

chorobotwórczych

na

skutek

upośledzenia

lub

całkowitego przerwania ukrwienia.
ETIOLOGIA: wady wrodzone naczyń, zaburzenia kostnienia,
rozkojarzenie hormonalne lub nerwowe, niedobory witaminowe (A,D,E),
liczne mikrourazy lub jeden duży uraz, zator naczynia, przyczyny
nieznane.
OBJAWY:

powoli narastające dolegliwości bólowe głównie po wysiłku, a
ustępujące po odpoczynku,

 ograniczenia ruchów,

utykanie.

ogólny stan chorego dobry,

prawidłowa temperatura ciała i wyniki badań laboratoryjnych,

 zmiany w rtg. i TK.

LECZENIE:

odciążenie lub unieruchomienie od 1 tyg. do 1 roku,

 ograniczenie wysiłku fizycznego i aktywności ruchowej,

 zakaz wykonywania pewnych ruchów.

Całkowita regeneracja kości następuje po 2 – 6 latach. Rokowanie tym
lepsze im wcześniejsze i bardziej konsekwentne leczenie.

CHOROBA PERTHESA
– jałowa martwica głowy kości udowej. Występuje w 80% u chłopców
gł. 3-14 lat (5-8), dot. najczęściej jednego biodra. Brak jednoznacznie
ustalonej przyczyny.

OBJAWY:
- niewielkie dolegliwości bólowe biodra z promieniowaniem do kolana,
- czasem okresowe utykanie,
- poprawa po odpoczynku,
- późne zgłaszanie się do lekarza (po ok. pół roku trwania choroby,
kiedy następuje pogorszenie),
- ograniczenie ruchomości w stawie – odwodzenia i rotacji
wewnętrznej.

Rokowanie tym lepsze im młodsze dziecko i im mniejszy obszar uległ
martwicy. Pełne wyleczenie w ok. 70%. U starszych może prowadzić do
zwyrodnienia stawu.

CHOROBA OSGOOD – SCHLATTERA
 
– jałowa martwica guzowatości kości piszczelowej, zmiany jedno- lub
dwustronne, dotyczą aktywnych, ruchliwych chłopców w wieku 10 –
15 lat.
 
OBJAWY:
ból kolana przy wysiłku fizycznym (wychodzenie po schodach,
bieganie, klękanie),
poprawa po odpoczynku,
typowe zmiany w RTG
 
LECZENIE: jak wyżej

Kalectwo wrodzone jest już od momentu narodzin czynnikiem

wyznaczającym

charakter

relacji

dziecka

z

otoczeniem

(przedmiotowym i społecznym) i wpływającym na jego

funkcjonowanie.

Nagle zaistniałe kalectwo jest czynnikiem, który wpływa

dezorganizująco na wyższe struktury psychicznej regulacji (np. obraz

samego siebie, poczucie własnej godności, odczuwanie sensu swojego

życia), zaburza relacje dziecka z rówieśnikami, jego poczucie

przynależności do grupy, diametralnie zmienia warunki życia

jednostki, możliwości realizowania przez nią tych czynności i

zadań, które bezpośrednio lub pośrednio wymagają sprawności

motorycznej.

Sytuacje trudne w życiu dziecka niesprawnego ruchowo:

•Trudności fizyczne – wynikają stąd, że świat zewnętrzny nie jest dostosowany
do warunków fizycznych dziecka niesprawnego ruchowo.

• Trudności psychologiczne – inność, niezaradność, zależność od innych, ból i
cierpienie powodują obniżenie poczucia własnej wartości, zmuszają do
przeorganizowania swoich oczekiwań i dążeń, wyzwalają reakcje emocjonalne,
często nieadekwatne do aktualnej sytuacji, w jakiej znajduje się jednostka
niesprawna ruchowo.

•Sytuacje trudne związane z leczeniem – długotrwałe leczenie czy pobyt w
ośrodku rehabilitacyjnym wyzwalają u dzieci reakcje emocjonalne takie jak:
rozpacz, spowodowaną rozłąką z rodzicami i utratą bezpieczeństwa oraz lęk
przed bólem, unieruchomieniem i tym wszystkim, czego dziecko do końca
przewidzieć nie potrafi, ale co antycypuje jako zagrażające. Pojawia się apatia,
rozdrażnienie, zwiększona agresywność czy lękliwość.

•Sytuacje trudne związane z interakcjami społecznymi – u dziecka
pozbawionego możliwości swobodnego poruszania się zagrożone jest
zaspokojenie bardzo ważnych dla niego potrzeb: aktywności i samodzielności,
kontaktu emocjonalnego, bezpieczeństwa i przynależności do grupy.

•Trudności w poznawaniu świata (potrzeby poznawcze) - ograniczenie
aktywności dziecka, uniemożliwia zdobywanie doświadczeń w bezpośrednim
kontakcie z przedmiotami (np. dotykanie, potrząsanie, postukiwanie,
manipulowanie, zmienianie kształtu lub położenia przedmiotów), zuboża
spostrzeżenia i wrażenia, a tym samym wiedzę o świecie i o samym sobie.

Pedagogiczne konsekwencje mózgowego porażenia dziecięcego

Większość dzieci z mpd ma trudności w nauce spowodowane:

 obniżoną sprawnością ruchową i manualną. Rysunki tych dzieci
są zwykle uboższe treściowo i kompozycyjnie ze względu na długo
utrzymujący się okres bazgrot i schematu uproszczonego. Później i
dłużej opanowują kształt liter, nie nadążają za tempem pisania dzieci
zdrowych (mają trudności z trzymaniem ręki w płynnym i ciągłym
ruchu),

 zaburzeniami percepcji wzrokowej, słuchowej i lateralizacji.
Przejawiają się tak samo jak u dzieci zdrowych, przy czym są bardziej
skomplikowane ze względu na sprzężenie z innymi zaburzeniami,

 zaburzeniami artykulacji i fonacji – zaburzona wymowa głosek
wpływa ujemnie na rozwój pojęć, poprawne czytanie i pisanie,

 słabszą koncentracją uwagi – wpływa to na powierzchowność
spostrzeżeń, małą zdolność do dłuższej obserwacji, cierpliwego i
wytrwałego rozwiązywania

W wyniku długotrwałych sytuacji stresowych spowodowanych

negatywnymi przeżyciami u dzieci z dysfunkcją narządu ruchu występuje często

zachwianie

równowagi

emocjonalnej

wyrażającej

się

obawą,

lękiem,

rozdrażnieniem, złością. Dzieci te szybko się męczą i ulegają zniechęceniu.

W kontaktach z innymi przejawiają różne aspołeczne emocje i

zachowania, np. wrogość, agresję, nieufność, izolowanie się, zamknięcie się w

sobie. To, jak dziecko reaguje na sytuacje trudne i w jakim stopniu radzi sobie z

tymi sytuacjami zależy m.in. od jego odporności psychicznej, czyli umiejętności

pokonywania trudności, nastawienia na zrealizowanie zadania, osiągnięcia celu

mimo różnorodnych przeszkód. Zależy ona od: zaspokojenia podstawowych potrzeb

psychicznych dziecka (miłości, bezpieczeństwa); akceptacji samego siebie;

możliwości skompensowania swojej niesprawności posiadaniem wysoko cenionych

innych cech osobowości czy umiejętności (rysowanie, malowanie, recytowanie,

opiekowanie się młodszymi).

Potrzeby dziecka z dysfunkcją narządu ruchu

(na podstawie 5 grup człowieka wg Maslowa)

1. Potrzeby fizjologiczne (głód, pragnienie, aktywność,
doznania zmysłowe, potrzeby seksualne);

2. Potrzeba bezpieczeństwa (zależności, opieki, wsparcia,
wolności od lęku, niepokoju, potrzeba ładu i porządku);

3. Potrzeba przynależności i miłości (sympatia, życzliwość,
miłość);

4. Potrzeba prestiżu i uznania (tendencja do potęgi,
wycznu, uznania ze strony innych, dominacji, zwrócenia
na siebie uwagi);

5. Potrzeba samoaktualizacji (dążenie do rozwoju swoich
potencjalnych możliwości w celu uzyskania spokoju i
równowagi).

Potrzeby fizjologiczne:
 właściwe odżywianie się,
 przebywanie na świeżym powietrzu,
 spacery, zabawy,
 odpowiedni ubiór zapewniający właściwą temperaturę,

niekrępujący ruch, zapewniający kontakt organizmu z powietrzem

(przewiewny), estetyczny,
 w kontaktach uczuciowych (potrzeby seksualne) ze sprawnymi

osobami są zazwyczaj onieśmielone (blokadą jest tu świadomość

innego wyglądu), obawiając się negatywnych reakcji ze strony

zdrowych ludzi szukają osób o podobnym wyglądzie lub będących

w podobnej sytuacji. Potrzeby seksualne często są kierowane do

wewnątrz, co ujawnia się w formie masturbacji, onanizowania się,

obnażania.

Potrzeba bezpieczeństwa:

 aby zaspokoić potrzebę bezpieczeństwa dzieci z dysfunkcją narządu
ruchu mają tendencję do unikania urazu fizycznego (bezpieczeństwo
fizyczne), unikania poniżania, wyśmiewania, potępienia (bezpieczeństwo
emocjonalne);

 bezpieczeństwo emocjonalne ujawnia się często w postaci lęku,
niepokoju, poczucia winy, wyrzutów sumienia, wstydu, nerwowości,
poczucia niższej wartości, a także wyraża się we wrażliwości na opinię
społeczną, w przesadnej ostrożności, uprzejmości, respektu do drugiej
osoby;

 poczucie bezpieczeństwa daje powstrzymywanie się od wszelkich
działań, czynności, wycofywanie się z interakcji społecznych ( w celu
uniknięcia upokorzeń, wyśmiania, poniżenia).

Potrzeba przynależności i miłości: jej zaspokojenie ma nie

dopuścić do deformacji osobowości, przejawiającej się w

kompleksach, poczuciu niższej wartości, osamotnienia, wrogim

nastawieniu do świata itp.

Potrzeba prestiżu i uznania: dzieci z dysfunkcją narządu

ruchu robią wszystko, aby zasłużyć na uznanie innych, choć nie

zawsze są to zachowania pożądane. Dążą do akceptacji i

aprobaty osób pełnosprawnych.

Potrzeba samorealizacji; dążenie do samodoskonalenia się,

rozwijania zainteresowań, osiągania wyznaczonych celów.

Porady dydaktyczno-wychowawcze i rodzaje pomocy specjalnej:

•

Uczeń ze znaczną niesprawnością kończyn dolnych powinien uczyć

się w klasie usytuowanej na parterze (chyba, że szkoła wyposażona
jest w windy, podjazdy, ma szerokie drzwi itp.);

• Stolik i krzesło powinno być dostosowane do jego niesprawności;

• Należy znieść bariery fizyczne, np. progi, wąskie drzwi;

• Dla ucznia, który ma trudności lokomocyjne i męczy się chodzeniem
należy zorganizować pomoc kolegów w noszeniu teczki szkolnej, a w
szkole należy mu zapewnić drugi komplet podręczników, aby nie
musiał ich nosić z domu;

• Po okresie pobytu w sanatorium, czy dłuższym leżeniu w domu
dzieciom tym należy zapewnić pomoc wyrównawczą w nauce;

• Z uczniami, którzy mają trudności w czynnościach manualnych
należy przeprowadzać dużo ćwiczeń z zakresu analizy i syntezy
wyrazów bez korzystania z czynności pisania – posługując się
klockami literowymi, kartonikami, stemplami. Przy czytaniu należy
stosować zakładkę ze sztywnego papieru – może ona być w kształcie
okienka obejmującego pojedyncze litery lub sylaby, albo tylko jedną
linijkę tekstu.

• Dzieci ze znacznymi niedowładami spastycznymi i ruchami
mimowolnymi wymagają specjalnych ułatwień technicznych i
pewnej tolerancji w zakresie kaligrafii. Mają one trudności w
utrzymani pisma w liniach zeszytu, w pisaniu małych i kształtnych
liter, w zachowaniu płynności ruchów, w wykonywaniu połączeń
literowych. W zależności od stopnia dysfunkcji rąk należy dzieciom
przygotować zeszyty z odpowiednio poliniowanymi kartkami (większe
odstępy między linijkami od 1 do 3 cm,). Dzieciom, które mają
trudności z utrzymaniem w ręku przyborów do pisania, można to
ułatwić np. dając im do pisania gruby mazak, nakładając na długopis
przewiercony klocek zwiększający grubość długopisu w miejscu jego
trzymania,

• Dzieciom, które mają trudności w czynnościach manualnych
dostarczamy starannie dobrane pomoce dydaktyczne w postaci
klocków, zabawek itp., którymi mogą manipulować, składać,
rozkładać, tworzyć kompozycje. Powinno wykonywać się również dużo
ćwiczeń w zakresie analizy i syntezy bez korzystania z czynności
pisania – posługując się klockami literowymi, kartonikami, stemplami
z literami, sylabami i wyrazami.

•Dziecko niesprawne ruchowo powinno brać udział we

wszystkich zajęciach dostępnych dzieciom sprawnym (np.

uroczystości szkolne, inscenizacje, wystąpienia na uroczystościach,

wycieczki;

• Z dziećmi z zaburzeniami zdolności matematycznych

(dyskalkulia) należy pracować na materiale konkretnym.

• Żadnego dziecka nie wolno wyłączać z tych wszystkich

zajęć, w których jest ono mniej sprawne czy samodzielne.

•Należy organizować takie sytuacje wychowawcze, w których

uczniowie niesprawni i pełnosprawni podejmują wspólne działania,

są partnerami współprzeżywającymi pokonywanie trudności,

wypełnianie zadań i osiąganie sukcesów.

Dzieci przewlekle chore

Osobowość dziecka przewlekle chorego
Dziecko długotrwale chore podlega tym samym biopsychicznym, społecznym i
kulturowym prawom rozwojowym, co i dziecko zdrowe. Choroba jednak, atakując
organizm dziecka, może powodować ujemne konsekwencje we wszystkich sferach
jego rozwoju, zwłaszcza gdy ma długotrwały charakter. Może także niekorzystnie
wpływać na jego sytuację społeczną.

Ujemne skutki psychiczne mogą być spowodowane różnymi jej właściwościami:

• sama przyczyna może być źródłem zmian w stanie psychicznym dziecka.
Zmiany te mają najczęściej charakter trwały. Np. zaburzenia funkcji mózgu
występują w padaczce i mózgowym porażeniu dziecięcym.

• w przebiegu choroby może dojść do przejściowych lub względnie trwałych
zmian w stanie psychicznym dziecka, w postaci zaburzenia świadomości,
obniżenia sprawności psychicznej.
pogorszenia samopoczucia, chwiejności emocjonalnej, naruszenia obrazu własnej
osoby, niestabilności jego samooceny, trudności kształtowania się własnego „ja”,

• stosowane w leczeniu środki i _zabiegi medyczne (np leki psychotropowe i
narkotyczne) mogą obniżać sprawność intelektualną, zaburzają procesy
percepcyjne, zmieniają nastrój. Stosowane zabiegi często powodują ból i inne
nieprzyjemne doznania. Powtarzane wielokrotnie wyzwalają u dzieci lęk, którego
przedmiotem może być: groźba nie wyleczenia, powikłań, kalectwa, śmierci,
utraty akceptacji ze strony rodziny i rówieśników, niemożność uczestnictwa w
normalnym życiu.

Ujemny wpływ choroby na psychikę utożsamiany jest ze

stresem, najmocniej przejawiającym się w emocjonalnej

emocjonalnej i wolicjonalno- dążeniowej. Może wyrażać się

pogorszeniem

zdolności

adaptacyjnych,

zaburzeniem

samoregulacji.

obniżoną

odpornością,

chwiejnością

emocjonalną, skłonnością do znacznego poczucia zagrożenia,

przyhamowaniem.

Choroba naraża też dziecko na wiele sytuacji frustracyjnych i

powoduje deprywację jego potrzeb:

 fizjologicznych (zaspokojenia głodu, snu, pragnienia aktywności,

przyjemnych doznań zmysłowych, seksualnych);

bezpieczeństwa (bezpieczeństwa, zależności, opieki. oparcia,

protekcji, wolności od lęku, niepokoju, chaosu, ładu, porządku,
przestrzegania określonych praw);



przynależności

i

miłości

(usiłowanie

przezwyciężenia

osamotnienia, alienacji, obcości);

uznania i prestiżu (potęgi, wyczynu, wolności, respektu, uznania ze

strony innych ludzi, dobrego statusu społecznego, sławy, dominacji,
zwracania na siebie powszechnej uwagi);

samoaktualizaćji (dążenie do rozwoju swoich potencjalnych

możliwości);

poznawczych i estetycznych (wg Masłowa).

W trakcie różnych chorób niezaspokojone są potrzeby: ruchowe,

emocjonalne, intelektualne, społeczne. Stopień nasilenia deprywacji
potrzeb u dziecka związany jest ze stopniem nasilenia jego choroby i z
ograniczeniami, jakie narzuca mu się w toku uczenia.

Rozwój psychoruchowy dzieci długotrwale chorych

Każda choroba powoduje w pewnym stopniu ograniczenia ruchowe

dziecka. Konieczność leżenia w łóżku, unieruchomienie blokuje naturalną

potrzebę ruchu. W okresie intensywnego rozwoju ruchowego, w tym

uczenia się nowych umiejętności ruchowych każde unieruchomienie

opóźnia ten proces, stąd też dzieci są mniej sprawne ruchowo w

porównaniu ze zdrowymi rówieśnikami. Ciężkie postacie chorób

samoistnie osłabiają zdolność wysiłkową dziecka i jego ruchową

spontaniczność.

Długotrwała choroba może wpływać niekorzystnie na rozwój

intelektualny dziecka. Wiąże się to z czynnikami chorobowymi zarówno

natury organicznej jak i psychicznej. Długotrwała choroba pozbawia je

naturalnego obcowania i rozszerzania osobistych doświadczeń

poznawczych, oglądania przedmiotów z bliska dotykania ich,

manipulowania nimi, poznawania ich cech itp. Zubaża to postrzeganie

przedmiotów i zjawisk oraz wyobrażenia o nich, niekorzystnie wpływa

na rozwój myślenia i mowy.

Sferą najbardziej narażoną na negatywne przeżycia u dziecka

dotkniętego długotrwałą chorobą jest sfera emocjonalna. Izolacja w

szpitalu, ograniczenie kontaktów z najbliższymi osobami, rówieśnikami

powoduje deprywację potrzeb emocjonalnych, zwłaszcza miłości,

wsparcia, bezpieczeństwa. Oprócz lęku negatywną reakcją emocjonalną

na chorobę jest gniew, wyzwalany przez narzucane dziecku ograniczenia,

doznawany ból i konieczność podporządkowania się wymogom zabiegów,

przejawiający się w biernym i czynnym oporze dziecka, skierowanym

przeciwko rodzicom., opiekunom, lekarzom.

Ujemny wpływ na równowagę i odporność nerwową chorego

dziecka. mogą wywierać także: toksyny bakteryjne zatruwąjące organizm,

uboczne produkty wadliwej przemiany materii, zmiany hormonalne,

farmakoterapia.

Wymienione czynniki naruszają równowagę emocjonalną dziecka i

obniżają próg odporności psychicznej. Dziecko staje się chwiejne

emocjonalnie, z błahych powodów ulega różnym emocjom, cechuje je

niepokój i lękliwość, a także zbyt silne reakcje w stosunku do bodźców,

zmęczenie, rozdrażnienie.

Długotrwała choroba wpływa również niekorzystnie na rozwój

społeczny dziecka. Niemożność uczestniczenia w różnych sytuacjach

życiowych, izolacja od tych sytuacji, niemożność realizowania

kontaktów

społecznych

zahamowują

proces

społecznego

usamodzielniania się, uczenia się różnych umiejętności społecznych,

nabywania nawyków życia codziennego. Nie mogąc samodzielnie

wykonywać

wielu

czynności

(samoobsługowych

higienicznych,

porządkowych) zdane są na wyręczanie przez innych, uzależniają się od

innych osób, przez co stają się bierne, mało przedsiębiorcze,

przejawiają postawę roszczeniową wobec innych osób.

Sytuacja uzależnienia od innych osób, regres aktywności i

samodzielności niekorzystnie wpływa na sferę wolicjonalno-

dążeniową. Dziecko nie ma możności uczenia się pokonywania

trudności, podejmowania decyzji i kształtowania woli w różnych

sytuacjach zadaniowych. Nie ma też okazji do rozwijania u siebie

motywacji działania. Pozbawione możliwości kształtowania cech sfery

wolicjonalno-dążeniowej dziecko wyrasta na jednostkę niedojrzałą pod

tym względem. Objawia się to małą zaradnością i wytrwałością w różnych

czynnościach, trudnościami w podejmowaniu decyzji, w niestałości i

zmienności podejmowanych zadań, w poczuciu bezsilności oraz

zmniejszonej odpowiedzialności za siebie i innych.

Grupy zaburzeń jako skutki przewlekłej choroby



zaburzenia

równowagi

procesów

nerwowych

i

emocjonalnych;



zaburzenia

czynności

motorycznych,

sensorycznych,

intelektualnych,

Zaburzenia w postrzeganiu własnej osoby i postrzeganiu

świata,

 zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym określonych

rodzajem pełnienia ról przez jednostkę przewlekle chorującą,

 zaburzenia w strukturze, stylu wychowana i więziach w

rodzinie.

Swoiste zagadnienia w rozwoju i kształceniu uczniów

przewlekle chorych

Swoistość zachowania się ucznia przewlekle chorego wynika z:
 rodzaju i stopnia choroby,
 sposobu reagowania ucznia i jego najbliższego otoczenia na

sytuacje trudne:

- zagrożenie (fizyczne, społeczne, wartości istotnych dla

jednostki),

- przeciążenie (wysiłek na granicy możliwości fizycznych i

psychicznych),

- zakłócenie (brak istotnej dla jednostki informacji,

przeszkody natury fizycznej i psychicznej),

- deprywacja (rozumiana jako brak, utrata czegoś, kogoś).
 cech reakcji ucznia i jego najbliższych nabytych przed

chorobą lub w trakcie jej trwania (mechanizmy obronne

pozytywne i negatywne)

Wspólne zagadnienia w rozwoju i kształceniu uczniów

przewlekle chorych

 stan zdrowia podlegający ciągłym wahaniom,

 okresowo bądź stale zmniejszona wydolność wysiłkowa
(aktualny stan somatyczny ucznia, ogólny, indywidualny stan
układu nerwowego, stan uczuciowy, doświadczenia z
przeszłości i aktualne);

 niedojrzałość emocjonalna,

 częstsze niż u zdrowych uczniów występowanie objawów
emocjonalno – wegetatywnych (bóle głowy, brzucha, tiki,
obgryzanie paznokci, jąkanie się, potliwość);

 nadwrażliwość emocjonalna charakteryzująca się znacznie
większą intensywnością i głębią odczuwania, wzmożoną
gotowością do emocjonalnego reagowania;

 zmienność nastrojów – od depresji do euforii

 większa męczliwość i wrażliwość na bodźce akustyczne;

 większa skłonność do występowania stanów lękowych;

 częściej niż u uczniów zdrowych zaburzony rozwój procesów

percepcyjnych

(wzrokowych,

słuchowych,

wzrokowo-

słuchowych);

 przejściowe lub względnie trwałe zmiany w funkcjonowaniu

intelektualnym (zaburzona pamięć, koncentracja uwagi,

myślenie, mowa);

 zaburzone kształtowanie się struktur poznawczych

osobowości, tj. obrazu siebie i obrazu świata przejawiające się

w nierealnej, często zaniżonej samoocenie, subiektywnym

odczuciu o negatywnym nastawieniu do kolegów;

 częste spadki lub obniżona aktywność własna;

 nieprzystosowanie i niedostosowanie społeczne, przeważnie

niska pozycja społeczna w strukturze klasy;

 pozorna postawa pogodzenia się z chorobą wynikającą z

nieprzystosowania ucznia do swojej sytuacji zmienionej chorobą

i jej leczeniem;

 zwiększona wrażliwość empatyczna.

Postępowanie opiekuńczo-wychowawcze z dziećmi chorymi na
wybrane choroby

I. Choroby układu oddechowego

•Astma oskrzelowa (dychawica oskrzelowa) – charakteryzują ją
powtarzające się napady silnej duszności wydechowej spowodowane
skurczami drobnych oskrzelików i obrzękiem błony śluzowej, zapalenie
dróg oddechowych, wzrost reaktywności na oskrzeli na różne bodźce
(czynniki chorobotwórcze) zwane alergenami. Dziecko odczuwające brak
tchu, najczęściej przyjmuje pozycję pionową, siada lub zbliża się do okna,
wspierając się rękoma o parapet lub uda. Utrudniony jest zwłaszcza
wydech, natomiast wdechy są powierzchowne, świszczące, słyszalne na
odległość. Świszczący oddech najczęściej występuje w skojarzeniu z takimi
objawami jak: suchy kaszel, uczucie duszności lub zadyszka (jest to
typowy obraz kliniczny ataku astmy). Pojawia się kaszel, odksztuszanie,
występuje niedotlenienie spowodowane niedoborem tlenu we krwi, sinica,
obniżenie tętniczego ciśnienia krwi. Powoduje to często u dzieci mroczki
przed oczyma, zawroty głowy, szum w uszach, osłabienie mięśniowe.

W przypadku napadu astmy oskrzelowej w czasie lekcji nauczyciel
powinien dysponować lekiem rozkurczającym oskrzela, który należy
dziecku podać. Wskazane jest przewietrzenia pomieszczenia, ewentualne
usunięcie alergenów. Należy zachować spokój i okazać dziecku
serdeczność (dziecko wykazuje odczucia lękowe)

Astma oskrzelowa wpływa ujemnie na funkcjonowanie:

•pamięci i uwagi – niedotlenienie mózgu, trudności w zapamiętywaniu
mogą być następstwem zaburzeń procesów uwagi, a te z kolei są
wynikiem szybko narastającego u dzieci astmatycznych zmęczenia,
wzmożonej pobudliwości psychoruchowej, słabości mięśni, bólów
stawowo-mięśniowych, gardła, zaburzeń snu, obniżonego nastroju;

•stylu pracy ucznia – dzieci te charakteryzują się niepokojem o cechach
histerycznych lub hipochondrycznych. W czasie napadów występuje nie
tylko wstrzymania oddechu, ale i zmiana nastrojów. Stosowanie
farmakoterapii często powoduje nadpobudliwość (teofilina), trudności w
koncentracji uwagi, niepokój, senność (Zaditen), zaburzenia snu.

•koordynację wzrokowo-ruchową

Astma oskrzelowa stanowi często bezpośrednią przyczynę

rozstrzenia oskrzeli , czyli wrzecionowatego, walcowatego

lub workowatego ich rozszerzenia. Rozstrzenie oskrzeli

wymaga wielokrotnie długotrwałych hospitalizacji, a przykre

objawy

(odpluwanie

wydzieliny)

utrudniają

kontakty

interpersonalne, wywołują zaburzenia emocjonalne i trudności

w przystosowaniu.

Choroby alergiczne można określić jako zmiany chorobowe o
charakterze uogólnionym lub dotyczące jednego narządu, powstałe w
wyniku zadziałania alergenu. Alergeny dzieli się na:

•alergeny inhalacyjne, zwane wdychanymi lub wziewnymi. Należą do
nich: kurz domowy, pyłki roślin i drzew, pierze, dym tytoniowy, zwierzęta
futrzaste itp.

•alergeny pokarmowe dotyczą wszystkich pokarmów zawierających
substancje białkowe;

•alergeny kontaktowe odgrywają ważną rolę w etiologii alergicznych
chorób skóry.

Ze względu na warunki, w jakich dochodzi do uczulenia, alergeny można
podzielić na: domowe, zawodowe i klimatyczne. Duszność może być
spowodowana przez różne czynniki: np. zanieczyszczenie powietrza,
zapachy gotujących się potraw, niektóre potrawy, kurz, pierze, niektóre
środki piorące, kosmetyki, leki, zmiany temperatury i ciśnienia
atmosferycznego, infekcje bakteryjne i wirusowe, stresujące przeżycia,
duży wysiłek fizyczny. Dziecko powinno znać czynniki, które wywołują u
niego atak astmy, umieć zapobiegać dusznościom i radzić sobie w czasie
jej przebiegu.

Objawy chorób alergicznych: katar, kichanie, nadwrażliwość nosa,
napady duszności, chrząkanie, łaskotanie w gardle, świąd, oczu, nosa i
skóry, pieczenie powiek, łzawienie, pokrzywka, wypryski,

Choroby reumatyczne u dzieci najczęściej występują 2 postacie:

•gorączka reumatyczna (choroba reumatyczna) w przebiegu tej choroby
mogą ulec uszkodzeniu różne narządy organizmu. W zależności od
zajętego chorobą narządu wyróżnia się 3 postacie choroby reumatycznej;

•stawową – zapalenie stawów ma charakter przejściowy i najczęściej
ustępuje bez następstw.. W trakcie choroby dziecko ma utrudnienia w
wykonywaniu czynności ruchowych i lokomocyjnych z powodu bólu i
zmniejszonej ruchomości stawów

•sercową – następstwem mogą być wady serca, niewydolność krążenia.
Dzieci te wymagają różnego dozowania wysiłku;

•mózgową (pląsawica) – powoduje obniżenie napięcia i siły mięśni,
charakterystyczne ruchy mimowolne, zaburzenia koordynacji wzrokowo-
ruchowej oraz zaburzenia równowagi psychicznej

•postacie mieszane

W okresie rzutu choroby dziecko zmuszone jest przebywać ok. 6

tygodni w łóżku (przy sercu nawet do 4 miesięcy). Po okresie rzutu

choroby reumatycznej w procesie dydaktycznym wskazane jest

wyrównywanie opóźnień w nauce. Należy uwzględnić fakt, że po

chorobie dziecko jest osłabione, łatwo ulega zmęczeniu, na lekcjach

może być senne (np. działanie leków), lub pobudliwe emocjonalnie.

Mogą wystąpić objawy zakłóceń w układzie wegetatywnym, tj.

zwiększona potliwość, mimowolne moczenie, duszności, nadwrażliwość

na dźwięki i światło. Dziecko wymaga starannej opieki indywidualnej,

odpowiedniego dozowania wysiłku fizycznego i umysłowego,

spokojnego traktowania.

•reumatoidalne zapalenie stawów ( gościec przewlekły) – jest

chorobą całego organizmu. Zmiany występują przede wszystkim w

narządzie ruchu. Choroba przebiega zazwyczaj z zaostrzeniami i

remisjami. Dziecko odczuwa ból w stawach i zmniejszoną

ruchomość. Zniekształcenia i zesztywnienia stawów, ograniczają

jego czynności manualne i lokomocyjne. U dzieci tych obserwuje się

opóźnienia rozwojowe spowodowane ograniczeniem doświadczeń

poznawczych, stałe zagrożenie nawrotu choroby, strach przed

bólem, lęk przed zabiegami. Choroba dezorganizuje naukę szkolną

dziecka, albowiem dziecko może napotykać na trudności związane

ze złym samopoczuciem, szybkim męczeniem się, zmian w stawach

utrudniających pisanie, rysowanie, udział w zajęciach ruchowych.

Choroby układu krążenia związane są z wadą serca o charakterze

wrodzonym lub nabytym (np. gorączka reumatyczna). U dzieci tych

występują :stany podgorączkowe, osłabienie, szybkie męczenie się,

pocenie, bladość twarzy, sinicę warg, duszności, apatię, niechęć do zajęć

ruchowych, czasem nadwrażliwość, chwiejność emocjonalną i reakcje

lękowe. W organizowaniu nauki należy stosować zasadę dozowania

wysiłku i tempa pracy umysłowej (odrabianie zadań w kilku etapach,

dłuższe

przerwy.

Ograniczenie

aktywności

ruchowej

należy

kompensować włączaniem dziecka w zajęcia nie wymagające

nadmiernego wysiłku np. plastyczne, muzyczne, deklamacje, dramy,

teatrzyki, majsterkowanie itp. Należy również zachęcać do czytania

literatury. Dzieci te powinno się chronić przed przykrymi przeżyciami i

sytuacjami trudnymi (np. klasówkami).

Padaczka ważny dla funkcjonowania dziecka w roli ucznia jest
właściwy stosunek do niego dzieci zdrowych. Należy zapoznać je z istotą
choroby, objawami napadów oraz sposobów udzielania pomocy.. Napady
padaczkowe są krótkotrwałe i powodują tylko chwilowe wyłączenie
dziecka z procesu nauczania. Przebiega on z utratą świadomości.
Wyróżnia się tzw.

•duże napady padaczkowe – dziecko najpierw traci świadomość,
jednocześnie występuje faza toniczna (bardzo silne napięcie wszystkich
mięśni) i dochodzi do upadku (jeśli dziecko było w pozycji stojącej). Po
kilku – kilkunastu sekundach faza toniczna przekształca się w fazę
kloniczną (rytmiczne drgawki mięśni twarzy i kończyn, na przemian z
ich rozluźnieniem). Po ustąpieniu drgawek klonicznych chory chwilowo
pozostaje w stanie śpiączki, nie reaguje na żadne bodźce, w tym także
bólowe. Duże napady zwykle poprzedza zespól zaburzeń, zwanych aurą
padaczkową (objawy sygnalizujące nadejście napadu, np. nudności,
drętwienie, zaburzenie pamięci)

•napady małe, niedrgawkowe, o różnorodnym obrazie klinicznym
przebiegają także z krótkotrwałą utratą świadomości. Ten typ napadów
jest szczególnie częsty u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. W
czasie napadu dziecko nieruchomieje, zamiera w jakiejś pozie, wygląda
jakby się zamyśliło, zapatrzyło się w odległy punkt. Czas trwania napadu
jest z reguły krótki i wynosi od 5 do 20 s. Po jego ustąpieniu dziecko
natychmiast powraca do przerwanej napadem czynności (zabawy,
pisania itp.). Często dzieci nie zdają sobie sprawy z przebytego napadu i
przerwy w strumieniu świadomości (bywa też, że napad staje się
przyczyną karcenia dziecka za zagapienie się).

Częste napady, zwłaszcza jeśli są to napady toniczno-kloniczne, czyli

duże, mogą stać się bezpośrednią przyczyną trudności szkolnych

dziecka. Trudności te nasilają się w wyniku niewłaściwego stosunku

osób z otoczenia do dziecka. Zdarza się także, że aktywne ognisko

padaczkowe może okresowo zakłócać sprawność funkcji psychicznych

dziecka nawet wtedy, gdy nie dochodzi do napadu padaczkowego.

Nieświadomi tego rodzice i nauczyciele mogą niewłaściwie oceniać

zmienność sprawności psychicznej i zachwianie równowagi nerwowej

dziecka.

Wychowawca powinien oddziaływać na rodziców i nauczycieli w celu

kształtowania u nich właściwych postaw wobec dziecka z padaczką.

Chodzi także o ko rygowanie postaw niewłaściwych np. nadmiernego

ochraniania dziecka lub odrzucania go. Wychowawca klasy powinien

poinformować nauczycieli uczących dziecko i jego kolegów z klasy o

spo sobie udzielania pomocy dziecku w czasie napadu. W czasie

napadów należy przede wszystkim zachowywać spokój i starać się

ochronić dziecko przed doznaniem obrażeń fizycznych w czasie

upadku. Należy starać się złagodzić jego upadek, ale nie wolno go

przytrzymywać używając siły. Pod głowę dziecka podkładamy jakąś

część garderoby lub inny miękki przedmiot i jeśli ma otwarte usta,

szybko wkładamy mu między zęby zwiniętą chustkę do nosa, róg

ręcznika itp. Należy uważać, aby nie wsunąć palców między zęby

dziecka, nawet jeśli przygryzie ono sobie język.

Po ustaniu drgawek klonicznych należy dziecko ułożyć na boku, aby

mogła swobodnie odpływać nadmiernie wydzielająca się ślina i by

zapobiec zachłyśnięciu się dziecka. Nic wolno podawać dziecku

płynów, kropli ani żadnych tabletek, dopóki nie odzyska świadomości.

W czasie odzyskiwania świadomości przez dziecko należy łagodnym

głosem zapewnić je, że wraca do lepszego samopoczucia. Najczęściej

wszystkie objawy ustępują samorzutn ie w ciągu 3—10 minut i w takich

przypadkach dziecko zwykle nie potrzebuje pomocy lekarskiej. Po

napadzie należy umożliwić dziecku wypoczynek, najlepiej w pozycji

leżącej. Niewskazane jest wysyłanie dziecka do domu, nawet pod

opieką zdrowego kolegi, gdyż napad może powtórzyć się na ulicy.

Dziecko po napadzie jest zwykle osłabione i wraca do dobrego

samopoczucia dopiero po przespaniu się.

Odpowiednie postępowanie opiekuńcze wskazane jest także wobec

dziecka, które ma tzw. napady psychoruchowe lub zamroczenia. W

czasie takiego napadu dziecko może mieć „szklane oczy”, nie

reagować na bodźce otoczenia lub reagować niewłaściwie, może

wykonywać niepotrzebne w danej chwili automatyczne czynności,

chodzić słaniając się. Nie należy zatrzymywać lub starać się obudzić

dziecko, gdyż może to wywołać u niego podniecenie i agresję. Należy

usuwać z jego zasięgu przedmioty, które mogą spowodować

obrażenia. Można wpływać uspokajająco na dziecko mówiąc do niego

łagodnym, ciepłym głosem, przy czym większe znaczenie ma ton

głosu niż treść wypowiedzi. Jeśli dziecko w czasie ataku ujawnia

agresję, nie należy zbliżać się do niego. Bezpośrednio po napadzie

padaczkowym dziecko jest zazwyczaj osłabione, senne, może skarżyć

na bóle głowy i mięśni. Najkorzystniej jest, gdy może ono położyć się

w wyciszonym pomieszczeniu i usnąć. Po pewnym okresie snu dziecko

zwykle wraca do dobrego samopoczucia i może udać na lekcje lub do

domu. Czasem zdarza się, że po dużym napadzie dziecko ma stan

zamroczenia.

W populacji dzieci z padaczką częściej niż w ogólnej populacji

występują zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej, lateralizacji, i

motoryki, równowagi nerwowej i emocjonalnej. Dzieci te częściej

wymagają zatem specjalnej pomocy w nauce, zajęć relaksujących,

eliminowania z ich życia codziennego zbyt trudnych sytuacji i

negatywnych przeżyć. Ważne jest, by rodzice zapewnili dziecku w domu

spokojne warunki do zabawy i nauki, serdeczny i troskliwy stosunek

wszystkich członków rodziny oraz uregulowany tryb życia. Niezbędna też

jest stała opieka lekarska.

Cukrzyca wieku dziecięcego, zwana cukrzycą młodzieńczą jest

chorobą powstałą w następstwie niedoboru lub zupełnego braku insuliny

w organizmie dziecka. Przyczyną jest zniszczenie komórek B w trzustce.

Brak lub niedobór insuliny powoduje bardzo poważne zaburzenia

przemiany węglowodanowej prowadzące do nadmiernego stężenia

glukozy we krwi i wydalania jej nadmiaru do moczu. Dziecko nie leczone

lub niezadowalająco leczone traci na wadze, odczuwa nadmierne

pragnienie, ma nadmierny apetyt lub go traci, może odczuwać bóle

brzucha, nudności, wymioty, senność lub bezsenność, bardzo często

oddaje mocz.

Aby dziecko z cukrzycą mogło prawidłowo rozwijać się i wypełniać

obowiązki szkolne, musi być pod stałą opieką lekarza (najlepiej

diabetologa) i bezwzględnie stosować się do jego zaleceń.

Ważną rolę w leczeniu dziecka odgrywają rodzice, którzy w rniarę

rozwoju i usamodzielniania się dziecka powinni je uczyć samokontroli,
która polega na:

a)samodzielnym badaniu moczu przez dziecko od 10 do 12 roku życia

za pomocą odczynników wykrywających cukier (g1ukotest) i aceton
(hetotest) oraz wstrzykiwaniu sobie insuliny;

b)

szybkim

rozpoznawaniu

i

samodzielnym

zapobieganiu

niedocukrzeniu (hipoglikemii) lub przecukrzeniu (hiperglikemii);

c)

przestrzeganiu diety, tzn. bardzo regularnym spożywaniu

posiłków i ograniczeniu lub całkowitym wykluczeniu z posiłków sło dyczy,
potraw tłustych, ciężkostrawnych i spożywaniu dostatatecznych ilości
produktów białkowych, jak chude mięso, sery, mleko, jaja;

d)

właściwym dozowaniu wysiłku fizycznego Dziecko z cukrzycą

powinno na równi z dziećmi zdrowymi brać udział w zajęciach spor
towych i turystycznych, ale należy dbać o to, by do zajęć tych nie
przystępowało głodne i by było zaopatrzone w kanapkę lub ciastko, które
zje, jeśli zajęcia trwają długo lub są wyczerpujące

Przejawy hipoglikemii to: zimny pot, drżenie rąk, uczucie słabości,

głód, ból głowy, nudności, w skrajnych przypadkach utrata
świadomości i drgawki. Środki zaradcze to: zjedzenie słodkiego
pokarmu, spożycie posiłku z zawartością węglowodanów (pieczywo,
kluski, kasza, ziemniaki itp.). Środki zapobiegawcze to: odpowiednie
dozowanie

wstrzykiwanej

insuliny,

regularne

przyjmowanie

dietetycznych posiłków, dodatkowe spożycie posiłku przed lub w czasie
wysiłku fizycznego (np. dziecko powinno zjeść ciastko lub kanapkę
przed zajęciami z kultury fizycznej czy w czasie powrotu ze szkoły do
domu. jeśli idzie dość długu).

Przejawy hiperglikemii to: duże pragnienie, wielomocz, duża

zawartość cukru i acetonu w moczu, osłabienie, obniżona sprawność
percepcyjno-intelektualna.

Środki zaradcze to: zwiększenie dawki insuliny, wyeliminowanie

pokarmów węglowodanowych.

Środki zapobiegawcze to: odpowiednie dozowanie wstrzykiwanej

insuliny,

regularne

przyjmowanie

dietetycznych

posiłków

i

przestrzeganie zaleconych przez lekarza ograni czeń dotyczących
spożywania posiłków węglowodanowych, unikanie stresów.

Nieprzestrzeganie

rygorystycznych

zasad

leczenia

powoduje

przecukrzenie lub niedocukrzenie organizmu dziecka i w konsekwencji

po dłuższym okresie trwania choroby — prowadzi do powikłań

naczyniowych, tj. naczyń oka, nerek, kończyn dolnych ładu nerwowego.

Mogą stać się one przyczyną ciężkich upośledzeń np. pogorszenia

wzroku aż do ślepoty z powodu zmian w naczyniach siatkówki i

zmętnieniu soczewki, upośledzenia kłębków ner kowych pogarszającego

pracę nerek. Innym powikłaniem są zmiany w postaci zaniku tkanki

tłuszczowej w miejscach wstrzyknięć insuliny, skłonność do zakażeń

ropnych i czyraków. Powstać mogą zwyrodnieniowe zmiany w dziąsłach

i próchnica zębów, zatrzymanie rozwoju fizycznego dziecka. Zwłaszcza

u małych dzieci długotrwale niewyrównywanie poziomu cukru we krwi

może

wywołać

tzw.

zespół

Mauriaca

charakteryzujący

się

powiększeniem wątroby i karłowatością.

Stan cukrzycy wpływa także ujemnie na równowagę emocjonalną

dziecka, może wywołać u niego stany apatii bądź pobudliwości

przejawiającej się napadami złego humoru i drażliwości. Okresowo tych

stanach dochodzi też do obniżenia sprawności percepcyjnej i

intelektualnej, występują zaburzenia pamięci, uwagi, spostrzegawczości

i zdolności refleksyjnego myślenia. Zaburzenia te mijają po równaniu

poziomu cukru we krwi dziecka.

Bardzo ważne jest, aby dziecko regularnie uczestniczyło w różnych

zajęciach wymagających ruchu i wysiłku fizycznego, wówczas nie

dochodzi u niego do gwałtownych zmian w poziomie cukru we krwi. Jeśli

dziecko po pewnym okresie przerwy podejmuje zajęcia sportowe lub

idzie na wycieczkę należy zaopatrzyć je (oprócz kanapek) w coś

słodkiego do pojadania małymi porcjami, gdy zacznie odczuwać głód.

W toku lekcji należy uwzględniać stany złego samopoczucie i obniżonej

sprawności intelektualnej dziecka spowodowane wahaniami poziomu

cukru we krwi, nie należy jednak dopuszczać do tego, by dziecko

symulowało te stany, chcąc korzystać z pewnych przywilejów. W

przypadku ostrzejszych przejawów hipoglikemii lub hiperglikemii należy

po zastosowaniu prostych środków zaradczych odprowadzić dziecko do

domu lub wezwać lekarza. Ponieważ w wyniku długotrwałej cukrzycy

dochodzi do osłabienia wzroku dziecka, należy w takim przypadku

stosować te zasady i środki pomocy specjalnej, jakie stosujemy wobec

dzieci niedowidzących.

MUKOWISCYDOZA przewlekła choroba wielonarządowa, dziedziczona w
sposób autosomalny recesywny, najczęstsza choroba dziedzicznie
uwarunkowana rasy białej, częstość występowania 1:2500 żywych
urodzeń.

ETIOLOGIA: mutacja genu odpowiedzialnego za produkcję białka
odpowiedzialnego za transport jonów przez błony komórkowe.

PATOGENEZA: tworzenie dużej ilości gęstego, lepkiego śluzu w płucach,
w przewodach trzustkowych, żółciowych i jądrach.
Wydzielina gruczołów potowych, łzowych i ślinowych zawiera wyższe
stężenie chlorku sodu.
Duża zmienność obrazów klinicznych.

OBJAWY:
- układ oddechowy: przewlekły napadowy kaszel, przewlekłe
nawracające zap. oskrzeli i płuc, krwioplucie, przewlekłe zakażenie
gronkowcem złocistym i pałeczką ropy błękitnej, zmiany w rtg, polipy
nosa, przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa;
- układ pokarmowy: niedrożność smółkowa, przedłużająca się
żółtaczka noworodków, cuchnące obfite tłuszczowe stolce, objawy
zespołu złego wchłaniania, marskość żółciowa wątroby, kamica żółciowa,
nawracające zapalenie trzustki;
-inne: niedobór wysokości i masy ciała, bardzo słony pot, palce
pałeczkowate, skłonność do odwodnień, nawracające obrzęki ślinianek,
objawy niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, prawie 100%
niepłodność u mężczyzn.

ROZPOZNANIE:

•objawy płucne,

•zaburzenia trawienia

•podwyższone chlorki w pocie

LECZENIE:

poradnictwo genetyczne,

 diagnostyka prenatalna,

podawanie preparatów trzustkowych,

 duże dawki witamin A, D, E, K,

 dieta wysokokaloryczna i bogatobiałkowa (( 5-6 posiłków dziennie,
ok. 50% większe zapotrzebowanie energetyczne), tłuszcze gł.
roślinne (oleje, margaryny), u niemowląt hydrolizaty białkowe,

antybiotykoterapia 3-4tyg.

fizykoterapia - oklepywanie, drenaż ułożeniowy, aerozoloterapia

(sól fizjologiczna, antybiotyki, acetylocysteina), gimnastyka oddechowa,
odpowiednie dawkowanie wysiłku fizycznego.

CELIAKIA
- choroba trzewna polegająca na upośledzeniu trawienia i wchłaniania.
Częstość występowania 1 na 800 dzieci. Dziewczynki chorują 2 razy
częściej niż chłopcy.

ETIOLOGIA: uszkadzające działanie gliadyny (składnik glutenu)

PATOGENEZA: przewlekłe zapalenie błony śluzowej jelita cienkiego i
postępujący zanik kosmków jelitowych aż do całkowitego spłaszczenie
błony śluzowej, zaburzenie wchłaniania wszystkich składników
pokarmowych z wyjątkiem glukozy (gł. tłuszczów, białka, żelaza i witamin
rozpuszczalnych w tłuszczach).

OBJAWY:

•1-6 mies. po wprowadzeniu glutenu brak apetytu, powtarzające się
biegunki;

•zahamowanie przyrostu wagi, a potem spadek masy ciała, zanik tkanki
tłuszczowej,

•duży, rozlany wiotki brzuch (nagromadzenie gazów i płynnej treści oraz
wiotkość mięśni);

•bardzo obfite tłuszczowe stolce pieniste, papkowate, szare, połyskujące,
kwaśne;

•osłabienie siły mięśniowej i degradacja ruchowa;

•wymioty, brak apetytu;

• zły humor.

OBJAWY WTÓRNE:

niedokrwistość z niedoboru żelaza,

zahamowanie wzrostu,

obrzęki,

krwawienia,

osteoporoza

ROZPOZNANIE:

obraz kliniczny,

biopsja jelita cienkiego,

poprawa po diecie bezglutenowej,

 regeneracja śluzówki do 2 lat od wprowadzenia diety.

LECZENIE:

dieta bezglutenowa przez całe życie (można ziemniaki,
ryż, proso, kukurydzę, soję, mięso, ryby, mleko, jarzyny,
owoce);

uzupełnianie niedoborów żelaza i witamin.

ANOREKSJA
- jadłowstręt psychiczny, powstrzymywanie się od jedzenia
wskutek obsesyjnego lęku przed otyłością. Dotyczy głównie
dziewcząt po 12r.ż
ETIOLOGIA: silne przeżycia, brak akceptacji przez rówieśników,
negatywne nastawienie do procesu dojrzewania, niska
samoocena, problemy rodzinne.
OBJAWY:
a) stałe: zmniejszenie masy ciała, lęk przed przyrostem masy,
zaburzone postrzeganie masy ciała, ustanie miesiączkowania,
zaparcia.
b) niestałe: bóle brzucha, uczucie pełności, wymioty,
nadużywanie

środków

przeczyszczających,

nadmierna

aktywność psychofizyczna, zaburzenia snu.
LECZENIE:

-przerwanie

głodzenia

-

hospitalizacja,

karmienie

pozajelitowe,

- terapia psychologiczna,

-leki przeciwdepresyjne.

ROKOWANIE: śmiertelność ok. 5 – 15% , w 30-40 % rozwój
depresji, w ok. 40% wyleczenie.

BULIMIA

- naprzemienne okresy głodzenia się i nadmiernej

żarłoczności. Występowanie głównie u dziewcząt w wieku dojrzewania i
starszych kobiet.

ETIOLOGIA: podłoże psychogenne

OBJAWY:

•powtarzające się napady wilczego głodu min. 2 na tydzień przez 3
miesiące,

• spożywanie dużych ilości wysokokalorycznych potraw, a następnie
kompensowanie tego zachowania intensywną aktywnością fizyczną,
wymiotami lub nadużywaniem leków przeczyszczających,

• zaburzenia elektrolitowe,

•dolegliwości żołądkowe,

• zaburzenia cyklu miesiączkowego.
Często obserwuje się nadużywanie leków i alkoholu. Zdarzają się próby
samobójcze i depresja. Postrzeganie własnego ciała n i e jest
zaburzone!

BULIMIA może przebiegać naprzemiennie z anoreksją.

LECZENIE:

•próba usunięcia przyczyny, psychoterapia,

•uregulowanie diety,

•leki psychiatryczne.