Kontrakty

Kontrakty

Kontrakty

Kontrakty

Ex contractu

re-verbis-litteris-consensus

Ex contractu

re-verbis-litteris-consensus

Ex contractu

Ex contractu

G. 3.89-90: Lecz najpierw rozważmy te, które
powstają z kontraktu. Tych zaś są cztery rodzaje:
zaciąga się bowiem zobowiązanie albo rzeczą, albo
słowami, albo pismem, albo [tylko] zgodą.

Kontrakty:

realne (re)

słowne (werbalne - verba)

literalne (literae)

konsensualne (consensus)

G. 3.89-90: Lecz najpierw rozważmy te, które
powstają z kontraktu. Tych zaś są cztery rodzaje:
zaciąga się bowiem zobowiązanie albo rzeczą, albo
słowami, albo pismem, albo [tylko] zgodą.

Kontrakty:

realne (re)

słowne (werbalne - verba)

literalne (literae)

konsensualne (consensus)

KontRakty Słowne

KontRakty Słowne

Stypulacja (stipulatio)

Sponsio - Ustawa XII Tablic

Fideipromissio

Fideiussio

Cautio

Stypulacja (stipulatio)

Sponsio - Ustawa XII Tablic

Fideipromissio

Fideiussio

Cautio

Stipulatio - forma

Stipulatio - forma

G. 3.92: Zobowiązanie ze słów powstaje z zapytania i
odpowiedzi, na przykład: DARI SPONDES? SPONDEO!;
DABIS? DABO!; FIDEIUBES? FIDEIUBEO!; FACIES?
FACIAM! Ale to zobowiązanie ze słów dari spondes?
spondeo! jest właściwe dla obywateli rzymskich,
pozostałe zaś należą do prawa narodów; przeto są
skuteczne pomiędzy wszystkimi ludźmi, czy to
obywatelami rzymskimi, czy peregrynami. I choćby
zostały wypowiedziane po grecku, na przykłąd tak:
ΔΩΣΕΙΣ, ΔΩΣΩ; ΟΜΟΛΟΓΕΙΣ? ΟΜΟΛΟΓΩ; ΠΙΣΤΕΙ
ΚΕΛΕΥΙΣ? ΠΙΣΤΕΙ ΚΕΛΕΥΩ; ΠΟΙΗΣΕΙΣ? ΠΟΙΗΣΩ; są
skuteczne także między obywatelami rzymskimi, jeśli
tylko posiadają zrozumienie mowy greckiej.

G. 3.92: Zobowiązanie ze słów powstaje z zapytania i
odpowiedzi, na przykład: DARI SPONDES? SPONDEO!;
DABIS? DABO!; FIDEIUBES? FIDEIUBEO!; FACIES?
FACIAM! Ale to zobowiązanie ze słów dari spondes?
spondeo! jest właściwe dla obywateli rzymskich,
pozostałe zaś należą do prawa narodów; przeto są
skuteczne pomiędzy wszystkimi ludźmi, czy to
obywatelami rzymskimi, czy peregrynami. I choćby
zostały wypowiedziane po grecku, na przykłąd tak:
ΔΩΣΕΙΣ, ΔΩΣΩ; ΟΜΟΛΟΓΕΙΣ? ΟΜΟΛΟΓΩ; ΠΙΣΤΕΙ
ΚΕΛΕΥΙΣ? ΠΙΣΤΕΙ ΚΕΛΕΥΩ; ΠΟΙΗΣΕΙΣ? ΠΟΙΗΣΩ; są
skuteczne także między obywatelami rzymskimi, jeśli
tylko posiadają zrozumienie mowy greckiej.

Stipulatio

Stipulatio

Ustne przyrzeczenie spełnienia świadczenia, złożone w
formie bezpośredniej wymiany pytania i odpowiedzi
pomiędzy

wierzycielem

(stipulator)

a

dłużnikiem

(promissor) z użyciem identycznego czasownika w pytaniu
i odpowiedzi, przy zachowaniu jedności aktu (unitas actus)

utroque loquente - obie strony musiały się wypowiedzieć
- niedostępna dla niesłyszących i niemych

zgodność verbum obligationis oraz zgodność treści w
pytaniu i odpowiedzi

obecność stron - odpowiedź udzielana bezpośrednio po
pytaniu - niemożliwa do zawarcia pomiędzy nieobecnymi

Ustne przyrzeczenie spełnienia świadczenia, złożone w
formie bezpośredniej wymiany pytania i odpowiedzi
pomiędzy

wierzycielem

(stipulator)

a

dłużnikiem

(promissor) z użyciem identycznego czasownika w pytaniu
i odpowiedzi, przy zachowaniu jedności aktu (unitas actus)

utroque loquente - obie strony musiały się wypowiedzieć
- niedostępna dla niesłyszących i niemych

zgodność verbum obligationis oraz zgodność treści w
pytaniu i odpowiedzi

obecność stron - odpowiedź udzielana bezpośrednio po
pytaniu - niemożliwa do zawarcia pomiędzy nieobecnymi

Interpretacja stypulacji

Interpretacja stypulacji

Celsus, D. 45.1.99 pr. Cokolwiek zwiększa obowiązki, to
należy uznać za nie dodane, chyba że zostało wyraźnie
zastrzeżone: dalej interpretujemy to na korzyść
przyrzekającego, ponieważ adresat przyrzeczenia ma
sowbodę ujęcia w słowa.

Stypulacja interpretowana w oparciu o kryterium favor
debitoris - tłumaczenie niejasności na korzyść dłużnika,
ale nie powinna naruszać ona interesu wierzyciela przez
zbyt daleko idące ograniczenie obowiązków dłużnika.

Zobowiązanie jednostronne ścisłego prawa

Celsus, D. 45.1.99 pr. Cokolwiek zwiększa obowiązki, to
należy uznać za nie dodane, chyba że zostało wyraźnie
zastrzeżone: dalej interpretujemy to na korzyść
przyrzekającego, ponieważ adresat przyrzeczenia ma
sowbodę ujęcia w słowa.

Stypulacja interpretowana w oparciu o kryterium favor
debitoris - tłumaczenie niejasności na korzyść dłużnika,
ale nie powinna naruszać ona interesu wierzyciela przez
zbyt daleko idące ograniczenie obowiązków dłużnika.

Zobowiązanie jednostronne ścisłego prawa

Stipulatio

Stipulatio

Czynność abstrakcyjna - dla swojej ważności
wymagała jedynie zachowania formy, która nie
ograniczała treści przyrzeczeń składanych w ten
sposób. Nie był ujawniany w niej powód, dla którego
doszło do złożenia przyrzeczenia.

Czynność abstrakcyjna - dla swojej ważności
wymagała jedynie zachowania formy, która nie
ograniczała treści przyrzeczeń składanych w ten
sposób. Nie był ujawniany w niej powód, dla którego
doszło do złożenia przyrzeczenia.

Stipulatio

Stipulatio

Sposoby

uwzględnienia

przyczyny

zawarcia

stypulacji do oceny jej skuteczności:

wskazanie causa w samej stipulatio – Ulpian D.
23.3.21

-

Stypulacje

zawierane

celem

ustanowienia posagu uważa się za zawarte pod
warunkiem, że małżeństwo zostanie zawarte, stąd
tylko

wówczas

można

prowadzić

z

niej

postępowanie, jeśli zawarto małżęństwo.

Sposoby

uwzględnienia

przyczyny

zawarcia

stypulacji do oceny jej skuteczności:

wskazanie causa w samej stipulatio – Ulpian D.
23.3.21

-

Stypulacje

zawierane

celem

ustanowienia posagu uważa się za zawarte pod
warunkiem, że małżeństwo zostanie zawarte, stąd
tylko

wówczas

można

prowadzić

z

niej

postępowanie, jeśli zawarto małżęństwo.

Exceptio doli

G. 4.116 - Na przykład, jeślibym odebrał

od Ciebie formalne przyrzeczenie co do pieniędzy,
jako mający (je) wypłacić w celu udzielenia pożyczki,
a nie wypłaciłbym. Bo jest pewne, że można się
domagać tych pieniędzy od ciebie, powinieneś
bowiem je dać, skoro jesteś zobowiązany z
formalnego przyrzeczenia, lecz ponieważ byłoby
niesłuszne, byś podlegał z tego tytułu zasądzeniu,
przyjmuje się, że powinieneś być broniony przez
zarzut podstępnego działania.

Exceptio doli

G. 4.116 - Na przykład, jeślibym odebrał

od Ciebie formalne przyrzeczenie co do pieniędzy,
jako mający (je) wypłacić w celu udzielenia pożyczki,
a nie wypłaciłbym. Bo jest pewne, że można się
domagać tych pieniędzy od ciebie, powinieneś
bowiem je dać, skoro jesteś zobowiązany z
formalnego przyrzeczenia, lecz ponieważ byłoby
niesłuszne, byś podlegał z tego tytułu zasądzeniu,
przyjmuje się, że powinieneś być broniony przez
zarzut podstępnego działania.

Szczególne zastosowania stipulatio

Szczególne zastosowania stipulatio

Dotis promissio - posag

Novatio - odnowienie zobowiązania, poprzez umorzenie
dotychczasowego i zastąpieniu go nowym zobowiązaniem
o treści identycznej z poprzednim, ale z dodaniem
nowego elementu

Stipulatio poenae - ustanowienie kary umownej

Umacnianie zobowiązań - ustanowienie ręczyciela

Ustanowienie obowiązku płacenia odsetek

Stworzenie zobowiązania solidarnego

Dotis promissio - posag

Novatio - odnowienie zobowiązania, poprzez umorzenie
dotychczasowego i zastąpieniu go nowym zobowiązaniem
o treści identycznej z poprzednim, ale z dodaniem
nowego elementu

Stipulatio poenae - ustanowienie kary umownej

Umacnianie zobowiązań - ustanowienie ręczyciela

Ustanowienie obowiązku płacenia odsetek

Stworzenie zobowiązania solidarnego

Stipulatio

Stipulatio

Alteri nemo stipulari potest - niemożliwość
zawarcia stipulatio, z której korzyść miała odnieść
osoba trzecia, co wynikało z konstrukcji formułki
procesowej, w której powód twierdził, że coś
powinno być uczynione w jego interesie.

Osoba trzecia nie mogłą żądać ochrony prawnej.

Alteri nemo stipulari potest - niemożliwość
zawarcia stipulatio, z której korzyść miała odnieść
osoba trzecia, co wynikało z konstrukcji formułki
procesowej, w której powód twierdził, że coś
powinno być uczynione w jego interesie.

Osoba trzecia nie mogłą żądać ochrony prawnej.

Stipulatio - skargi

Stipulatio - skargi

Legis actio per iudicis postulationem

Actio ex stipulatu - przedmiotem świadczenie,
którego wartość należało ustalić w postępowaniu
sądowym.

Condictio (actio):

Certae creditae pecuniae - przedmiotem stypualcji
określona suma pieniędzy

Certae creditae rei - przedmiotem stypulacji
określona ilość rzeczy zamiennych

Legis actio per iudicis postulationem

Actio ex stipulatu - przedmiotem świadczenie,
którego wartość należało ustalić w postępowaniu
sądowym.

Condictio (actio):

Certae creditae pecuniae - przedmiotem stypualcji
określona suma pieniędzy

Certae creditae rei - przedmiotem stypulacji
określona ilość rzeczy zamiennych

Określoność

świadczenia

Określoność

świadczenia

Marcellus D. 45.1.94: Ktoś odebrał przyrzeczenie, że
zostanie mu dana pszenica (Triticum dare oportere
stipulatus est aliquis). Jest to kwestia faktów a nie prawa.
Jeśli myślałeś o jakiejś określonej pszenicy, tj. o określonym
rodzaju i określonej ilości, uznaje się to za dodane
(postanowienie). Inaczej jeśli dopiero miał określić rodzaj i
ilość, ale tego nie uczynił, uważa się, że nic mu nie
przyrzeczono, nawet jednej miary.

Venuleius D. 45.1.137.1: Jeśli przyrzekłeś mi niewolnika i ja
myślałem o innym, a ty o innym, nic nie zostało zdziałane,
gdyż stypulacja dochodzi do skutku za zgodą stron.

Marcellus D. 45.1.94: Ktoś odebrał przyrzeczenie, że
zostanie mu dana pszenica (Triticum dare oportere
stipulatus est aliquis). Jest to kwestia faktów a nie prawa.
Jeśli myślałeś o jakiejś określonej pszenicy, tj. o określonym
rodzaju i określonej ilości, uznaje się to za dodane
(postanowienie). Inaczej jeśli dopiero miał określić rodzaj i
ilość, ale tego nie uczynił, uważa się, że nic mu nie
przyrzeczono, nawet jednej miary.

Venuleius D. 45.1.137.1: Jeśli przyrzekłeś mi niewolnika i ja
myślałem o innym, a ty o innym, nic nie zostało zdziałane,
gdyż stypulacja dochodzi do skutku za zgodą stron.

Określoność

świadczenia

Określoność

świadczenia

Paulus D.45.1.22: Gdybym przyjął od ciebie przyrzeczenie
stypulacji jakiejś rzeczy, o której sądziłbym, że jest ze
złota, a [w rzeczywistości] byłaby brązowa, powinieneś mi
z tej przyczyny świadczyć brązową, bowiem zgadzamy się
co do corpus [postaci]. Lecz jeśli świadomie mnie
wprowadziłeś w błąd, będę mógł prowadzić postępowanie
z tobą ex doli mali clausula.

Paulus D. 45. 1.83.1: Nie dojdzie do zawarcia czynności
prawnej, jeśli przyrzekniesz mi stypulacyjnie Stichusa, w
sytuacji gdy ja myślę o jednym, a ty o innym Stichusie.

Paulus D.45.1.22: Gdybym przyjął od ciebie przyrzeczenie
stypulacji jakiejś rzeczy, o której sądziłbym, że jest ze
złota, a [w rzeczywistości] byłaby brązowa, powinieneś mi
z tej przyczyny świadczyć brązową, bowiem zgadzamy się
co do corpus [postaci]. Lecz jeśli świadomie mnie
wprowadziłeś w błąd, będę mógł prowadzić postępowanie
z tobą ex doli mali clausula.

Paulus D. 45. 1.83.1: Nie dojdzie do zawarcia czynności
prawnej, jeśli przyrzekniesz mi stypulacyjnie Stichusa, w
sytuacji gdy ja myślę o jednym, a ty o innym Stichusie.

Stipulatio

Stipulatio

Wykonanie zobowiązania z kontraktu werbalnego
powinno być potwierdzone przez formalny akt
stwierdzający przyjęcie świadczena - acceptilatio

„Czy

otrzymałeś

to,

co

ci

przyrzekłem?

Otrzymałem!”

Wykonanie zobowiązania z kontraktu werbalnego
powinno być potwierdzone przez formalny akt
stwierdzający przyjęcie świadczena - acceptilatio

„Czy

otrzymałeś

to,

co

ci

przyrzekłem?

Otrzymałem!”

kontrakty realne

kontrakty realne

kontrakty realne

kontrakty realne

Kontrakty realne -

geneza

Kontrakty realne -

geneza

Fiducia cum amico contracta ---> depositum
(depozyt, przechowanie), commodatum (użyczenie)

nieodpłatne przeniesienie własności na drugą
osobę z dodaniem pactum fiduciae o jej zwrot

Fiducia cum creditore contracta --> pignus (zastaw
ręczny)

Nexum --> mutuum (pożyczka)

Fiducia cum amico contracta ---> depositum
(depozyt, przechowanie), commodatum (użyczenie)

nieodpłatne przeniesienie własności na drugą
osobę z dodaniem pactum fiduciae o jej zwrot

Fiducia cum creditore contracta --> pignus (zastaw
ręczny)

Nexum --> mutuum (pożyczka)

kontrakty realne

kontrakty realne

Zawierane w wyniku wydania rzeczy, połączonego z
nieformalnym porozumieniem określającym w jakim
celu rzecz została wydana.

Podstawowy obowiązek dłużnika - zwrot rzeczy

Zawierane w wyniku wydania rzeczy, połączonego z
nieformalnym porozumieniem określającym w jakim
celu rzecz została wydana.

Podstawowy obowiązek dłużnika - zwrot rzeczy

Pożyczka

Pożyczka

Pożyczka

Pożyczka

Mutuum

Mutuum

Mutuum

Mutuum

G. 3.90: Rzeczą zaciąga się zobowiązanie na
przykład dając pożyczkę; danie pożyczki możliwe
jest tylko w tych rzeczach, które można zważyć,
policzyć i zmierzyć, na przykład: policzonym
pieniądzu, winie, oliwie, ziarnie, spiżu, srebrze czy
złocie. Te zaś rzeczy licząc, mierząc lub ważąc
dajemy po to, aby stały się [własnością]
przyjmującego i aby zostały nam oddane nie te
same, lecz inne tej samej natury. Stąd też nazywa
się pożyczkę (mutuum), bo tak tobie dano, aby moje
stało się twoje.

G. 3.90: Rzeczą zaciąga się zobowiązanie na
przykład dając pożyczkę; danie pożyczki możliwe
jest tylko w tych rzeczach, które można zważyć,
policzyć i zmierzyć, na przykład: policzonym
pieniądzu, winie, oliwie, ziarnie, spiżu, srebrze czy
złocie. Te zaś rzeczy licząc, mierząc lub ważąc
dajemy po to, aby stały się [własnością]
przyjmującego i aby zostały nam oddane nie te
same, lecz inne tej samej natury. Stąd też nazywa
się pożyczkę (mutuum), bo tak tobie dano, aby moje
stało się twoje.

Essentialia negoti

pożyczki

Essentialia negoti

pożyczki

Przekazanie pożyczkobiorcy (mutuum accipiens)
przez pożyczkodawcę (mutuum dans) na własność
pieniedzy lub innych rzeczy oznaczonych co do
gatunku, w tym celu aby biorący mógł je zużyć we
własnym interesie, a następnie oddać pożyczkodawcy
tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku.

Zobowiązanie jednostronne ścisłego prawa, w
zwiazku z czym pożyczkobiorca nie ma skargi nawet
w sytuacji, jeśli rzecz pożyczona mu wyrządziła
szkodę w jego majątku.

Przekazanie pożyczkobiorcy (mutuum accipiens)
przez pożyczkodawcę (mutuum dans) na własność
pieniedzy lub innych rzeczy oznaczonych co do
gatunku, w tym celu aby biorący mógł je zużyć we
własnym interesie, a następnie oddać pożyczkodawcy
tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku.

Zobowiązanie jednostronne ścisłego prawa, w
zwiazku z czym pożyczkobiorca nie ma skargi nawet
w sytuacji, jeśli rzecz pożyczona mu wyrządziła
szkodę w jego majątku.

Zasadnicze elementy

pożyczki

Zasadnicze elementy

pożyczki

Porozumienie (conventio) o zawarciu danego kontraktu

Wydanie rzeczy (datio) - ma prowadzić do

przeniesienia własności (dopiero wówczas dochodzi

do skutku):

pożyczkodawca musi być właścicielem pieniędzy

lub pożyczonych rzeczy

muszą być spełnione pozostałe przesłanik traditio

pożyczkobiorca nabywa własność, a zatem ponosi

ryzyko przypadkowej utraty rzeczy (zwłoka

zaostrza jego odpowiedzianość)

Główny obowiązek dłużnika - zwrot tych samych

rzeczy lub takiej samej ilości rzeczy tego samego

gatunku (od Justyniana ponadto tej samej jakości)

Porozumienie (conventio) o zawarciu danego kontraktu

Wydanie rzeczy (datio) - ma prowadzić do

przeniesienia własności (dopiero wówczas dochodzi

do skutku):

pożyczkodawca musi być właścicielem pieniędzy

lub pożyczonych rzeczy

muszą być spełnione pozostałe przesłanik traditio

pożyczkobiorca nabywa własność, a zatem ponosi

ryzyko przypadkowej utraty rzeczy (zwłoka

zaostrza jego odpowiedzianość)

Główny obowiązek dłużnika - zwrot tych samych

rzeczy lub takiej samej ilości rzeczy tego samego

gatunku (od Justyniana ponadto tej samej jakości)

Mutuum - kontrakt

ścisłego prawa, relacjia

-conventio-datio

Mutuum - kontrakt

ścisłego prawa, relacjia

-conventio-datio

Ulpian D. 12.1.11.1: Jeśli dam ci dziesięc, tak abyś
był mi winny dziewięc, Prokulus twierdzi - i słusznie
- że tym prawem nie jestem ci winien więcej niż
dziewięć. Lecz jeśli dam w taki sposób, abyś był mi
winien jedenaście, Prokulus sądzi, że więcej niż
dziesięć żądać nie mogę.

Ulpian D. 12.1.11.1: Jeśli dam ci dziesięc, tak abyś
był mi winny dziewięc, Prokulus twierdzi - i słusznie
- że tym prawem nie jestem ci winien więcej niż
dziewięć. Lecz jeśli dam w taki sposób, abyś był mi
winien jedenaście, Prokulus sądzi, że więcej niż
dziesięć żądać nie mogę.

Relacja conventio-datio

Relacja conventio-datio

Żądać można tylko tyle, ile przeszło z jadnego majątku
do drugiego

Datio stanowi górną granicę odpowiedzialności
dłużnika

Conventio nie może zwiększyć tej odpowiedzialności,
natomiast może ją zmniejszyć

Zwiększenie odpowiedzialności dłużnika możliwe jest
tylko w dordze osobnego kontraktu (stipulatio
traktowane jako stipulatio usurarum)

Żądać można tylko tyle, ile przeszło z jadnego majątku
do drugiego

Datio stanowi górną granicę odpowiedzialności
dłużnika

Conventio nie może zwiększyć tej odpowiedzialności,
natomiast może ją zmniejszyć

Zwiększenie odpowiedzialności dłużnika możliwe jest
tylko w dordze osobnego kontraktu (stipulatio
traktowane jako stipulatio usurarum)

D.12.1.15: Ulpian: Szczególne reguły ustaliły się w odniesieniu
do pożyczek udzielonych w pieniądzach. Jeśli bowiem mojemu
dłużnikowi polecę wypłacenie ci pieniędzy, jesteś zobowiązany
wobec mnie, chociaż nie wziąłeś moich pieniędzy. Co zaś
przyjęto dla dwóch osób, to należy przyjąć także dla jednej i tej
samej osoby, aby, gdy ze zlecenia jesteś mi winien i umówimy
się, że tytułem pożyczki zatrzymasz to, co jesteś mi winien,
można było uznać, że pieniądze zostały mi wydane i trafiły do
ciebie.

Pytania:
Odtwórz przedstawioną w tekście sytuację. Czym różni się ona od

zwyczajnego mutuum?

D.12.1.15: Ulpian: Szczególne reguły ustaliły się w odniesieniu
do pożyczek udzielonych w pieniądzach. Jeśli bowiem mojemu
dłużnikowi polecę wypłacenie ci pieniędzy, jesteś zobowiązany
wobec mnie, chociaż nie wziąłeś moich pieniędzy. Co zaś
przyjęto dla dwóch osób, to należy przyjąć także dla jednej i tej
samej osoby, aby, gdy ze zlecenia jesteś mi winien i umówimy
się, że tytułem pożyczki zatrzymasz to, co jesteś mi winien,
można było uznać, że pieniądze zostały mi wydane i trafiły do
ciebie.

Pytania:
Odtwórz przedstawioną w tekście sytuację. Czym różni się ona od

zwyczajnego mutuum?

Odsetki

Odsetki

Odsetki (usurae) nie są naturalia negotii pożyczki

Nie można ich zastrzec przez pactum

Można je zastrzec tylko stypulacyjnie (ich
dochodzenie jest wówczas możliwie na podstawie
odrębnego kontraktu)

Odsetki (usurae) nie są naturalia negotii pożyczki

Nie można ich zastrzec przez pactum

Można je zastrzec tylko stypulacyjnie (ich
dochodzenie jest wówczas możliwie na podstawie
odrębnego kontraktu)

Pożyczka morska

Pożyczka morska

Pożyczka morska (pecunia traiecticia) - gdy np. bankier
pożyczał armatorowi lub magister navis pieniądze na zakup
towarów.

Można zastrzec wyższe niż zwykłe odsetki, ponieważ wierzyciel
ponosił ryzyko (pełne lub częściowe) nieudanego rejsu

Obowiązek zwrotu pożyczki powstaje tylko gdy statek dobije
do portu przeznaczenia

Pożyczkobiorca - w przypadku katastrofy - żeby nie płacić,
musi udowodnić, że płynął ustaloną trasą w wyznaczonym
terminie

Pożyczka morska (pecunia traiecticia) - gdy np. bankier
pożyczał armatorowi lub magister navis pieniądze na zakup
towarów.

Można zastrzec wyższe niż zwykłe odsetki, ponieważ wierzyciel
ponosił ryzyko (pełne lub częściowe) nieudanego rejsu

Obowiązek zwrotu pożyczki powstaje tylko gdy statek dobije
do portu przeznaczenia

Pożyczkobiorca - w przypadku katastrofy - żeby nie płacić,
musi udowodnić, że płynął ustaloną trasą w wyznaczonym
terminie

Condictio

Condictio

Condctio certae creditae pecuniae (o pieniądze)

Sędzią niech będzie Titus. Jeśli się okaże, że
Numerius

Negidius

powinien

wedle

prawa

cywilnego dać 1000 Aulusowi Ageriusowi, to niech
sędzia zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa
Ageriusa 1000, jeśli się nie okaże niech uwolni.

Condctio certae rei (o rzeczy)

Sędzią niech będzie Titus. Jeżeli się okaże, że pozwany

winien zwrócić powodowi 100 miar pszenicy, to ty
sędzio zasądź od pozwanego na rzecz powoda 100
miar pszenicy. Jeżeli się nie okaże, uwolnij.

Condctio certae creditae pecuniae (o pieniądze)

Sędzią niech będzie Titus. Jeśli się okaże, że
Numerius

Negidius

powinien

wedle

prawa

cywilnego dać 1000 Aulusowi Ageriusowi, to niech
sędzia zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa
Ageriusa 1000, jeśli się nie okaże niech uwolni.

Condctio certae rei (o rzeczy)

Sędzią niech będzie Titus. Jeżeli się okaże, że pozwany

winien zwrócić powodowi 100 miar pszenicy, to ty
sędzio zasądź od pozwanego na rzecz powoda 100
miar pszenicy. Jeżeli się nie okaże, uwolnij.

Depositum -

Depositum -

przechowanie

przechowanie

Depositum -

Depositum -

przechowanie

przechowanie

Depositum- cechy

charakterystyczne

Depositum- cechy

charakterystyczne

Przekazanie detencji rzeczy innej osobie w tym
celu, aby jej strzegła w interesie powierzającego.

Kontrakt

nieodpłatny

zawierany

jedynie

w

interesie deponenta

Przedmiotem rzecz oznaczona indywidualnie

Przekazanie detencji rzeczy innej osobie w tym
celu, aby jej strzegła w interesie powierzającego.

Kontrakt

nieodpłatny

zawierany

jedynie

w

interesie deponenta

Przedmiotem rzecz oznaczona indywidualnie

Depositum- essentialia

negotii

Depositum- essentialia

negotii

Nieodpłatne oddanie rzeczy

indywidualnie oznaczonej, ruchomej

przez deponensa w faktyczne władztwo (detencję)
depozytariusza

w celu jej przechowania

Nieodpłatne oddanie rzeczy

indywidualnie oznaczonej, ruchomej

przez deponensa w faktyczne władztwo (detencję)
depozytariusza

w celu jej przechowania

Deponens

Deponens

Depositarius

Depositarius

conventio

conventio

datio (detentio)

datio (detentio)

Depositum -prawa i

obowiązki stron

Depositum -prawa i

obowiązki stron

Depozytariusz:

obowiązek zwrotu na każdorazowe wezwanie deponensa

(nawet jeśli istniał ustalony umownie termin odebrania

rzeczy)

obowiązek utrzymania rzeczy w stanie niepogorszonym -

troska w granicach zwykłej staranności

brak prawa do używania rzeczy oddanej w depozyt

(furtum usus)

odpowiedzialność jedynie za dolus i culpa lata (brak po

jego stronie korzyści z kontraktu)

wyjątek - Casus mixtus - jeśli depozytariusz skorzystał z

rzeczy w sposób niezgodny z umową przechodziło na

niego ryzyko przypadkowej jej utraty

Depozytariusz:

obowiązek zwrotu na każdorazowe wezwanie deponensa

(nawet jeśli istniał ustalony umownie termin odebrania

rzeczy)

obowiązek utrzymania rzeczy w stanie niepogorszonym -

troska w granicach zwykłej staranności

brak prawa do używania rzeczy oddanej w depozyt

(furtum usus)

odpowiedzialność jedynie za dolus i culpa lata (brak po

jego stronie korzyści z kontraktu)

wyjątek - Casus mixtus - jeśli depozytariusz skorzystał z

rzeczy w sposób niezgodny z umową przechodziło na

niego ryzyko przypadkowej jej utraty

Casus mixtus

Casus mixtus

Ulpian D. 16.3.1.25: Jeżeli zdeponowaną rzecz
sprzedałeś, a następnie tę samą rzecz odkupiłeś,
aby mieć ją jako depozytariusz, chociażby później
rzecz uległa zniszczeniu bez twojego podstępnego
działania, jesteś odpowiedzialny z depozytu,
ponieważ dopuściłeś się podstępu sprzedając rzecz.

Depozytariusz odpowiedzialny również za vis maior

Ulpian D. 16.3.1.25: Jeżeli zdeponowaną rzecz
sprzedałeś, a następnie tę samą rzecz odkupiłeś,
aby mieć ją jako depozytariusz, chociażby później
rzecz uległa zniszczeniu bez twojego podstępnego
działania, jesteś odpowiedzialny z depozytu,
ponieważ dopuściłeś się podstępu sprzedając rzecz.

Depozytariusz odpowiedzialny również za vis maior

Ochrona depozytu

Ochrona depozytu

Deponens: actio depositi directa (infamia):

o zwrot rzeczy

o odszkodowanie za nieprawidłowe wykonanie
kontraktu (zniszczenie lub utratę rzeczy zawinioną
przez depozytariusza, a także jej uszkodzenie)

Depozytariusz: actio depositi contraria

o zwrot nakładów koniecznych poczynionych na rzecz
i odszkodowanie w przypadku szkód wyrządzonych
przez rzecz jeśli powstały one z winy deponenta

do czasu ich zwrotu: ius retentionis

Deponens: actio depositi directa (infamia):

o zwrot rzeczy

o odszkodowanie za nieprawidłowe wykonanie
kontraktu (zniszczenie lub utratę rzeczy zawinioną
przez depozytariusza, a także jej uszkodzenie)

Depozytariusz: actio depositi contraria

o zwrot nakładów koniecznych poczynionych na rzecz
i odszkodowanie w przypadku szkód wyrządzonych
przez rzecz jeśli powstały one z winy deponenta

do czasu ich zwrotu: ius retentionis

Szczególne rodzaje

depozytu

Szczególne rodzaje

depozytu

Depozyt nieprawidłowy (depositum irregulare)

Przedmiot: pieniądze lub inne rzeczy zamienne (obowiązek

zwrotu takiej samej ilości rzeczy tego samego gatunku)

Przeniesienie własności - ryzysko przypadkowej utraty

rzeczy

może korzystać z rzeczy

Możliwość nieformalnego zastrzeżenia odsetek (pactum)

Depozyt konieczny (depositum miserabile):

odpowiedialność depozytariusza na podwójną wysokość

szkody

Depozyt

sekwestrowy

(sequestrum)

-

ma

ochronę

interdyktalną

Depozyt nieprawidłowy (depositum irregulare)

Przedmiot: pieniądze lub inne rzeczy zamienne (obowiązek

zwrotu takiej samej ilości rzeczy tego samego gatunku)

Przeniesienie własności - ryzysko przypadkowej utraty

rzeczy

może korzystać z rzeczy

Możliwość nieformalnego zastrzeżenia odsetek (pactum)

Depozyt konieczny (depositum miserabile):

odpowiedialność depozytariusza na podwójną wysokość

szkody

Depozyt

sekwestrowy

(sequestrum)

-

ma

ochronę

interdyktalną

Commodatum -

Commodatum -

użyczenie

użyczenie

Commodatum -

Commodatum -

użyczenie

użyczenie

Commodatum

-essentialia negotii

Commodatum

-essentialia negotii

Nieodpłatne przekazanie przez oddającego w
użyczenie (commodans) biorącemu w użyczenie
(commodatarius)

we

władztwo

faktyczne

(detencja)

do

czasowego

używania

rzeczy

indywidualnie oznaczonej niezużywalnej.

Rzeczy

zużywalne

mogły

być

przedmiotem

użyczenia tylko, gdy miały być użyte w celach
wystawowych - „na pokaz” (ad pompam vel
ostentationem)

Nieodpłatne przekazanie przez oddającego w
użyczenie (commodans) biorącemu w użyczenie
(commodatarius)

we

władztwo

faktyczne

(detencja)

do

czasowego

używania

rzeczy

indywidualnie oznaczonej niezużywalnej.

Rzeczy

zużywalne

mogły

być

przedmiotem

użyczenia tylko, gdy miały być użyte w celach
wystawowych - „na pokaz” (ad pompam vel
ostentationem)

Commodatum -prawa i

obowiazki

Commodatum -prawa i

obowiazki

Komodant:

Brak prawa żądania zwrotu rzeczy przed czasem,

ale nie popełnia furtum rei suae, chyba że

komodatariuszowi przysługiwało ius retentionis

Jeśli użyczona rzecz wyrządziła szkodę

świadomość wady rzeczy użyczonej rodzi

odpowiedzialność

za

szkody

przez

nią

wyrządzone

komodant odpowiada tylko jeśli wiedział o wadzie

(dolus, culpa lata)

Actio commodati directa

Komodant:

Brak prawa żądania zwrotu rzeczy przed czasem,

ale nie popełnia furtum rei suae, chyba że

komodatariuszowi przysługiwało ius retentionis

Jeśli użyczona rzecz wyrządziła szkodę

świadomość wady rzeczy użyczonej rodzi

odpowiedzialność

za

szkody

przez

nią

wyrządzone

komodant odpowiada tylko jeśli wiedział o wadzie

(dolus, culpa lata)

Actio commodati directa

Commodatum -prawa i

obowiazki

Commodatum -prawa i

obowiazki

Komodatariusz:

prawo używania rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem i
umową (przekroczenie = furtum usus)

brak prawa do pobierania pożytków

nieodpłatność

ponosił zwykłe koszty utrzymania rzeczy

obowiązek zwrotu rzeczy w terminie w stanie
niepogorszonym

odpowiedzialność za custodia

Komodatariusz:

prawo używania rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem i
umową (przekroczenie = furtum usus)

brak prawa do pobierania pożytków

nieodpłatność

ponosił zwykłe koszty utrzymania rzeczy

obowiązek zwrotu rzeczy w terminie w stanie
niepogorszonym

odpowiedzialność za custodia

Commodatum -prawa i

obowiazki

Commodatum -prawa i

obowiazki

Komodatariusz

Actio commodati contraria

prawo rządania zwrotu nakładów koniecznych
poczynionych na rzecz, ale nie tych związanych
z jej utrzymaniem (brak np. możliwość żądania
zwrotu kosztów żywienia zwierzącia oddanego
w użyczenie)

prawo retencji do czasu zwrotu nakładów

Komodatariusz

Actio commodati contraria

prawo rządania zwrotu nakładów koniecznych
poczynionych na rzecz, ale nie tych związanych
z jej utrzymaniem (brak np. możliwość żądania
zwrotu kosztów żywienia zwierzącia oddanego
w użyczenie)

prawo retencji do czasu zwrotu nakładów

Commodatum -

odpowiedzialność

Commodatum -

odpowiedzialność

D. 13.6.18 pr: Przy użyczeniu należy dołożyć takiej staranności,
jaką zachowuje najbardziej staranny ojciec rodziny przy
prowadzeniu swoich spraw. Jednakże nie jest się odpowiedzialnym
za zdarzenie przypadkowe, któremu nie można się oprzeć, np.
śmierć niewolników, która następuje bez podstępu i winy; napad
rozbujników czy wrogów, napad piratów, katastrofa statku, pożar,
ucieczka niewolników, których zwykle się nie pilnuje. Co zaś w
odniesieniu do rozbójników, piratów i rozbicia statku zostało
powiedziane, jest milcząco akceptowane, jeśli użyczenie zostało tak
zawarte, żeby użyczjącemu wolno było rzecz zabrać ze sobą w
podróż. W przeciwnym razie, jeśli komuć użyczę srebrne naczynia,
ponieważ prosił mnie o to ze wzgęldu na ucztę, którą chce wydać
dla przyjaciół, a następnie zabierze moje srebra w podróż, bez
najmnijszej watpliwości jest odpowiedzialny także za przypadkową
utratę rzeczy na skutek napadu piratów, rozbójników, czy w
katastrofie morskiej. (casus mixtus - skorzystał z rzeczy niezgodnie
z umową)

D. 13.6.18 pr: Przy użyczeniu należy dołożyć takiej staranności,
jaką zachowuje najbardziej staranny ojciec rodziny przy
prowadzeniu swoich spraw. Jednakże nie jest się odpowiedzialnym
za zdarzenie przypadkowe, któremu nie można się oprzeć, np.
śmierć niewolników, która następuje bez podstępu i winy; napad
rozbujników czy wrogów, napad piratów, katastrofa statku, pożar,
ucieczka niewolników, których zwykle się nie pilnuje. Co zaś w
odniesieniu do rozbójników, piratów i rozbicia statku zostało
powiedziane, jest milcząco akceptowane, jeśli użyczenie zostało tak
zawarte, żeby użyczjącemu wolno było rzecz zabrać ze sobą w
podróż. W przeciwnym razie, jeśli komuć użyczę srebrne naczynia,
ponieważ prosił mnie o to ze wzgęldu na ucztę, którą chce wydać
dla przyjaciół, a następnie zabierze moje srebra w podróż, bez
najmnijszej watpliwości jest odpowiedzialny także za przypadkową
utratę rzeczy na skutek napadu piratów, rozbójników, czy w
katastrofie morskiej. (casus mixtus - skorzystał z rzeczy niezgodnie
z umową)

Commodatum -

odpowiedzialność

Commodatum -

odpowiedzialność

D. 13.6.18 pr: Ta odpowiedzialność ma miejsce, o ile
rzecz została użyczona w wyłącznym interesie
komodatariusza. Jeśli zaś użyczenie leży w interesie obu
stron umowy, np. kiedy zapraszamy na ucztę naszego
wspólnego przyjaciela i ty bierzesz na siebie obowiązek
przygotowania uczty, a ja użyczam tobie srebra, zostało
napisane u niektórych autorów, że jesteś odpowiedzialny
tylko za dolus. Należy jednak sprawdzić, czy nie jesteś
odpowiedzialny także za winę, którą ocenia się w taki
sam sposób, jak zwykło się robić przy zastawie i posagu.

Redukcja do winy umyślnej jeżeli kontrakt zawarty
także w interesie użyczającego

D. 13.6.18 pr: Ta odpowiedzialność ma miejsce, o ile
rzecz została użyczona w wyłącznym interesie
komodatariusza. Jeśli zaś użyczenie leży w interesie obu
stron umowy, np. kiedy zapraszamy na ucztę naszego
wspólnego przyjaciela i ty bierzesz na siebie obowiązek
przygotowania uczty, a ja użyczam tobie srebra, zostało
napisane u niektórych autorów, że jesteś odpowiedzialny
tylko za dolus. Należy jednak sprawdzić, czy nie jesteś
odpowiedzialny także za winę, którą ocenia się w taki
sam sposób, jak zwykło się robić przy zastawie i posagu.

Redukcja do winy umyślnej jeżeli kontrakt zawarty
także w interesie użyczającego

Zastaw ręczny

Zastaw ręczny

Zastaw ręczny

Zastaw ręczny

Pignus

Pignus

Elementy

charakterystyczne

Elementy

charakterystyczne

Przeniesienie posiadania naturalnego (detencji)
przez

zastawcę

na

zastawnika

w

celu

zabezpieczenia określonej wierzytelności

Zobowiązanie

dwustronne

nierównoczesne,

dobrej wiary

Przeniesienie posiadania naturalnego (detencji)
przez

zastawcę

na

zastawnika

w

celu

zabezpieczenia określonej wierzytelności

Zobowiązanie

dwustronne

nierównoczesne,

dobrej wiary

Obowiązki Zastawnika

Obowiązki Zastawnika

Obowiązek utrzymania rzeczy w należytym stanie

Zwrot rzeczy po wypełnieniu zobowiązania

Odpowiedzialność za custodia - odpowiadał za
przypadkową utratę rzeczy

Nie miał prawa używania rzeczy - furtum usus (żeby
pobierać pożytki trzeba było zawrzeć specjalny kontrakt
(zastaw antycheretyczny)

Ochrona interdyktalna

Obowiązek utrzymania rzeczy w należytym stanie

Zwrot rzeczy po wypełnieniu zobowiązania

Odpowiedzialność za custodia - odpowiadał za
przypadkową utratę rzeczy

Nie miał prawa używania rzeczy - furtum usus (żeby
pobierać pożytki trzeba było zawrzeć specjalny kontrakt
(zastaw antycheretyczny)

Ochrona interdyktalna

Skargi

Skargi

Actio pigneraticia directa

Actio pigneraticia contraria

Actio pigneraticia directa

Actio pigneraticia contraria

MUTUUM

DEPOSITUM,

COMMODATUM, PIGNUS

Różnice

Różnice

MUTUUM

DEPOSITUM,

COMMODATUM, PIGNUS

Jednostronnie

zobowiązujące

(potencjalnie) dwustronnie

zobowiązujące

Rzeczy oznaczone

gatunkowo

Rzeczy oznaczone

indywidualne

Oparte na ius strictum

Prawo klasyczne - oparte na

dobrej wierze

Zobowiązanie do dania

(dare)

Zbowiązanie do uczynienia

(facere)

Przeniesienie własności

Przeniesienie detencji

Podzielne

Niepodzielne

Odpowiedzialność

dłużnika

Odpowiedzialność

dłużnika

Mutuum - dłużnik ponosi ryzyko kontraktowe (jako
właściciel rzeczy)

Depositum - odpowiedzialność za dolusi za culpa lata

Pignus/commodatum - odpowiedzialność za custodia i
oczywiście za dolus i omnis culpa

Depositum i commodatum - jeżeli dłużnik korzysta z
rzeczy w sposób niezgodny z umową - odpowiedzialność
za przypadkową utratę rzeczy oraz zniszczenie jej na
skutek siły wyższej

Mutuum - dłużnik ponosi ryzyko kontraktowe (jako
właściciel rzeczy)

Depositum - odpowiedzialność za dolusi za culpa lata

Pignus/commodatum - odpowiedzialność za custodia i
oczywiście za dolus i omnis culpa

Depositum i commodatum - jeżeli dłużnik korzysta z
rzeczy w sposób niezgodny z umową - odpowiedzialność
za przypadkową utratę rzeczy oraz zniszczenie jej na
skutek siły wyższej

Actiones

Actiones

Mutuum: condictio certae creditae pecuniae/rei

Actio depositi directa/contraraia

Actio commodati directa/contraria

Actio pigneraticia directa/contraria

Mutuum: condictio certae creditae pecuniae/rei

Actio depositi directa/contraraia

Actio commodati directa/contraria

Actio pigneraticia directa/contraria

Przyszłe zajęcia

Przyszłe zajęcia

Umowa kupna-sprzedaży -: rozdział IX § 37
pkt. VI.1.

Umowa kupna-sprzedaży -: rozdział IX § 37
pkt. VI.1.