Dr hab. Aleksandra Tokarz

PSYCHOLOGIA EMOCJI I MOTYWACJI

2008/2009

Co to jest motywacja?

Definicje, komponenty, modele

Szeroka definicja motywacji

• Energia wzbudzenia: AKTYWACJA
• Ukierunkowanie wysiłków ku

wybranemu celowi: NASTAWIENIE NA
CEL

• Selektywna uwaga skierowana na

odpowiednie bodźce: SELEKTYWNA
UWAGA

Szeroka definicja motywacji

• Zmniejszona wrażliwość na bodźce

nieodpowiednie: SELEKTYWNA UWAGA

• Organizacja reakcji w zintegrowany

wzorzec lub sekwencję: ZACHOWANIE

ZORGANIZOWANE

Wytrwała aktywność dopóki warunki

wstępne nie ulegną zmianie:

ZACHOWANIE REGULOWANE PRZEZ CEL

Ph. Zimbardo,1980

Motywacja a terminy pokrewne
„Emocje”

„Proces emocjonalny jest jednym z

podstawowych zasobów motywacji u zwierząt
wyższych, jest rodzajem motywacji, która
powstaje na podstawie złożonej aktywności
neuronalnej raczej niż na podstawie pierwotnie
określonego stanu chemicznego lub
określonego stanu receptorów, jak to jest w
przypadku popędów cielesnych i
fizjologicznych takich jak głód, pragnienie, ból
czy potrzeba soli”

• [Leeper, 1948]

Motywacja a terminy pokrewne
„Emocje”

• Wzbudzane są sytuacyjnie

• Istnieje dla nich określona kategoria

stymulatorów

• Określić dla nich można zbiór reakcji lub

tendencji do działania

• Mają aspekt energetyczny, towarzyszy

im silny przypływ energii

Motywacja a terminy pokrewne

„Emocje” a „Motywacja”

• Reakcja emocjonalna zależna jest od stanu

organizmu czy jednostki, jego dyspozycji
emocjonalnych i motywacyjnych

• Istnieją pożytki z łącznego analizowania

procesu motywacyjnego i emocjonalnego
[Lazarus]

• Emocje, motywacja i potrzeby są

niezbędne w analizie mechanizmów
dynamiki zachowania

Motywacja a terminy

pokrewne

„potrzeba”

POTRZEBA JAKO STAN NIEDOBORU
• „Potrzeba (organiczna) jest stanem niedostatku

lub nadmiaru w organizmie” (Woodworth, 1963)

• Jest to przykład rozumienia typowy dla

zwolenników teorii redukcji popędu: potrzeba –
popęd – reprezentacja psychologiczna –
pobudzenia aktywacyjne – osiągnięcie celu –
redukcja potrzeby

• Takie rozumienie potrzeby wprowadza

semantyczną sprzeczność

Motywacja a terminy pokrewne

„potrzeba

”

POTRZEBA JAKO PROCES MOTYWACYJNY
• „Potrzeba jest to napięcie wewnątrz

organizmu, które prowadzi do

zorganizowania pola działania odpowiednio

do pewnych podniet lub celów: pobudza

aktywność skierowaną na ich osiągnięcie”

(McKinnon)

• W tej definicji jest analogia do

wektorowych definicji motywacji,

podkreślających jej aspekt kierunkowy i

funkcjonalny

Motywacja a terminy

pokrewne

„potrzeba”

POTRZEBA W ZNACZENIU OBIEKTYWNYM

• Jest rozpatrywana z uwagi na

obiektywne warunki przetrwania,

rozwoju lub dobrostanu. Np.: definicja

Tomaszewskiego:

Zależność człowieka od otoczenia po

jakimkolwiek względem określa się jako

potrzebę”

Motywacja a terminy pokrewne

„potrzeba”

• Potrzeba jest pojęciem relacyjnym,

opisującym układ człowiek – przedmiot
– warunki.

• Jej wyjaśnienie odwołuje się do

teleonomii

• „Potrzebą człowieka realizującego

dowolny cel jest każdy warunek tego
celu dający się określić obiektywnie.”
[Kocowski, 1982, s.9]

Przegląd definicji motywacji wg

przypisywanych jej funkcji

• Funkcje pobudzające motywacji:
„Motywacja to siła napędowa tkwiąca

poza zachowaniem” [Madsen, 1974]

• Funkcja ukierunkowująca:
• Zachowanie zorientowane na cele
„Możemy definiować zachowanie

motywowane w terminach końca, celu
lub zamiaru zachowania” [Lester, 1973]

Przegląd definicji motywacji

• Funkcja ukierunkowująca
• „Motyw jest definiowany jako względnie

stały bodziec, który rządzi zachowaniem

organizmu, dopóki nie odpowie on w

taki sposób, że nie jest już poddawany

wpływowi tego bodźca” (Carr, 19250

• Podniety – bodźce powiązane treściowo i

funkcjonalnie z zachowaniem

motywowanym

• Adaptacyjne konsekwencje zachowania

Przegląd definicji motywacji

• Funkcja ukierunkowująca: definicje

wektorowe
[pobudzenie+ukierunkowanie]

„O zjawisku motywacji mówimy wtedy,

gdy zachodzi: 1)podtrzymanie
kierunku zachowania, 2) wzrost
poziomu energii”

Duffy, 1947.

Przegląd definicji motywacji

• Funkcja „temporalna” motywacji
Przyszłościowa Perspektywa Czasowa

[Zaleski,1991] PPC

Model Raynora:
Rozróżnia: bezpośrednie, ,

krótkoterminowe i przyszłościowe
konsekwencje działań

Przegląd definicji motywacji

• Funkcja „temporalna” motywacji
• PPC wg Raynora:
• Związki pomiędzy seriami zadań

opisuje ŚCIEŻKA KONTYNGENCYJNA

[współzależna] LUB NIE

KONTYNGENCYJNA [bez aspektu

przyszłościowego i zależności]

• Odróżnia HIERARCHIĘ ZADAŃI

HIERARCHIĘ CZASU

Przegląd definicje motywacji

• Świadomościowa:
• „Proces rządzący wyborem

dokonywanym przez osoby lub niższe
organizmy pomiędzy alternatywnymi
formami aktywności dowolnej”

• [Vroom, 1964]

Przegląd definicji motywacji

• Świadomościowe określenie motywacji:
„Pierwotnym kryterium motywacji,

jedynym, jakie jest używane przez
wszystkie istoty ludzkie w wyjątkiem
behaviorystów, jest kryterium
subiektywne. Jestem motywowany,
kiedy czuję, pragnę chcę lub tęsknię,
życzę sobie czegoś lub czegoś mi brak”

Maslow, 1955

Modele motywacji wg Madsena

• Model homeostatyczny
• Model podnietowy
• Model poznawczy
• Model humanistyczny
Współcześnie także:
• Ewolucjonistyczny
• Atrybucyjny
• Związany z „ja”

Model homeostatyczny

• Najstarszy model motywacji, od

„homeostazy” (W.B. Cannon,1915)

• „zakłada, iż wszystkie procesy biologiczne

- w tym także zachowanie – są
determinowane przez zakłócenie
„homeostazy” tj, optymalnego stanu
równowagi w organizmie. Procesy
biologiczne przebiegają dopóty, dopóki
homeostaza nie zostanie przywrócona”
(Madsen. 1980, s.613).

Przydatne terminy:

• Zachowanie apetencyjne (apetytywne -

appetitive):

„wstępna faza zachowania popędowego,

wyrażająca się poszukiwaniem kontaktu z

obiektem służącym do redukcji popędu (n.

p. wypatrywanie ofiary)” [za: Strelau red.

T.1, s. 584]

• Zachowanie konsumacyjne (consumatory):
„zachowanie spełniające; końcowa faza

zachowania popędowego, służąca

ostatecznej redukcji popędu” [za: Strelau

red. T.1, s. 584]

Przydatne terminy

Zachowanie przeniesione (przerzutowe)

(redirected actions, displacement activities)

„zachowanie wyzwalane przez wzbudzenie

dwóch lub więcej wzajemnie wykluczających

się popędów, polegające na realizacji

pełnego łańcucha działań popędowych na

innym, niewzbudzającym konfliktu obiekcie”

[za: Strelau red. T.1, s. 584]

n. p. jedzenie w sytuacji wzbudzenia agresji i

strachu. Zachowania „toaletowe” u szczura

w konflikcie między ucieczka a eksploracją

Model homeostatyczny

• W terminach psychologicznych: zaburzenia

równowagi wywołują potrzebę, które
determinuje popęd. Popęd i procesy
poznawcze determinują zachowanie, które
„redukuje” lub „zaspokaja” potrzebę i
przywraca homeostazę. (ibidem)

• Zachowanie to ma fazę apetencyjną i

konsumacyjną

• Model popularny, biologistyczny,

nadużywany (Hull, Freud)

Model podnietowy

• Niektóre bodźce zewnętrzne mają

wpływ dynamizujący (np. wywołują
aktywację)

• Ta aktywacja ( mobilizacja

energetyczna organizmu) wraz z
procesami poznawczymi determinuje
zachowanie

Model podnietowy

• Zachowanie to odnosi się do zewnętrznych

bodźców dynamicznych („podniet”)

• „Podniety” to n. p. „czynniki

wzmacniające” i „obiekty spełniające”.
Dzielą się na pierwotne („wrodzone”) i
wtórne.

• Model „podnietowy” motywacji odwołuje

się do teorii hedonistycznych („prawo
efektu”, „zasada przyjemności”)

Model podnietowy

• Terminy specyficzne: np. odwołujące

się do teorii uczenia się Hulla –
Spence’a: motywacja związana z
podnietą („K”), popęd, siła nawyku,
(determinują) potencjał reakcji,
zachowanie.

• Inne terminy pokrewne „podniecie”:

„wartość” Lewina, „kateksja” Freuda,
„oczekiwanie – wartość” Atkinsona.

Model podnietowy

• „ Motywy są modyfikatorami podniet

tj, jeżeli wartość podniety
umożliwiającej zaspokojenie danej
potrzeby, ma pewną absolutną siłę,
to może być bardziej atrakcyjna
(przyciągająca) dla osoby z wysokim
motywem dotyczącym tej potrzeby, i
mniej atrakcyjna dla osoby ze słabym
motywem dotyczącym tej potrzeby”

Model poznawczy

PROCESY POZNAWCZE DYNAMIZUJĄ

PROCESY MOTYWACYJNE - I

•

„dysonans, czyli istnienie relacji

niezgodności między danymi

poznawczymi, jest sam w sobie

czynnikiem motywującym.(...)

Dysonans poznawczy może być rozumiany

jako warunek poprzedzający, prowadzący

do działania zorientowanego na

redukcję dysonansu, tak jak głód

prowadzi do działania zorientowane na

zredukowanie go.

(FESTINGER, za: Madsen, 1980, s.232)

Model poznawczy - I

• Np. Stwierdzenie empiryczne z teorii

Festingera

• „Dysonans powstały po podjęciu

decyzji można zredukować przez
zwiększenie atrakcyjności wybranej
alternatywy, zmniejszenie
atrakcyjności alternatywy odrzuconej
lub też przez jedno i drugie”

(Za: Madsen, 1980, s.332)

Model poznawczy- II

PROCESY POZNAWCZE MAJĄ SWOJĄ

„WEWNĘTRZNĄ – immanentną-

MOTYWACJĘ” (intrinsic motivation)

• Np. koncepcja Woodwortha: „teoria prymatu

zachowania”

• „najbardziej podstawowy rodzaj motywacji

polega n aktywnym radzeniu sobie ze

środowiskiem”

• „nawet bez „zewnętrznych” źródeł motywacji (jak

potrzeby i podniety) ) organizm byłby aktywny.

Analogicznie: Jean Piaget, Deci, Ryan

Model humanistyczny

• Zakłada humanistyczną koncepcję

psychologii - potrzebna koncepcja
osoby dojrzałej i zdrowej, wyjście
poza paradygmat naturalistyczny –
G.W. Allport

• Wysuwa hipotezę, że istnieje

specjalna klasa motywacji ludzkiej

• PODEJŚCIE ORGANICYSTYCZNE

Podejście organicystyczne

1. Jedność, oryginalność, spójność

normalnej osobowości

2. Organizm jest swoistą całością
3. Jednostka jest motywowana

samorealizacją

4. Organizm ma immanentne,

potencjalne zdolności do rozwoju

Podejście organicystyczne

5. Ważne są nie tylko poszczególne

funkcje ale wszystkie czynności
organizmu

6. Więcej można się dowiedzieć z

badania jednej osoby niż wielu

Model humanistyczny

• Pojęcie „autonomii funkcjonalnej”

motywacji Allporta

• „ Według tej koncepcji u osób

dorosłych, dojrzałych i zdrowych
psychicznie, istnieje taka klasa
motywacji, która jest funkcjonalnie
niezależna od pierwotnej motywacji,
obserwowanej u zwierząt” (za:
Madsen, s.618)

Model humanistyczny

• Maslowa hipoteza „potrzeb rozwoju” w

odróżnieniu od „potrzeb niedoboru”.

• Maslowa hipoteza samorealizacji
• „Kiedy wszystkie niższe w hierarchii

potrzeby zastana zaspokojone,
wówczas zachowanie jednostki
determinują całkowicie najwyższe
potrzeby rozwoju, czyli potrzeby
samorealizacji” (za: Madsen, s.442)

Komentarz do modeli

współczesnych: podmiot i

sprawca

• Definicja podmiotu Tadeusza

Tomaszewskiego (1977, s. 72, 73)

• spoistość wewnętrzna jest większa

niż spoistość jego powiązań ze
światem zewnętrznym,

• ma określoną tożsamość[...]
• posiada „indywidualność”
• osobowości. Wrocław: Ossolineum, 59 –

73.

Podstawowe odniesienie

motywacji: podmiot i sprawca

• ma pozycję w świecie otaczającym

• związki, jakie go łączą ze światem

• wpływ, jaki jego własna działalność

wywiera na otoczenie

• obiektywną swoją sytuację potrafi

rozpoznać i zrozumieć

• nowe bodźce interpretuje i selekcjonuje z

uwagi na postawione zadanie

Podstawowe odniesienie

motywacji: podmiot i sprawca

Jakie uzupełnienie wnosi „rozumiejąca” definicja

podmiotu M. Majczyny (2000, s.38,39)

• konkretność
• samoistność
• Czasowość
• jedność (ujawnia się w konkretnych dokonaniach)
• cielesność
• centrum (punkt odniesienia aktywności)
• jedyność (podział jest niemożliwy)
• źródło (sprawstwo)