Dr hab. Aleksandra Tokarz
PSYCHOLOGIA EMOCJI I
MOTYWACJI. WYKŁAD

Co to jest motywacja?
Definicje, komponenty,
modele

Szeroka definicja motywacji



Energia wzbudzenia: AKTYWACJA



Ukierunkowanie wysiłków ku
wybranemu celowi: NASTAWIENIE NA
CEL



Selektywna uwaga skierowana na
odpowiednie bodźce: SELEKTYWNA
UWAGA

Szeroka definicja motywacji



Zmniejszona wrażliwość na bodźce

nieodpowiednie: SELEKTYWNA UWAGA



Organizacja reakcji w zintegrowany

wzorzec lub sekwencję: ZACHOWANIE

ZORGANIZOWANE

Wytrwała aktywność dopóki warunki wstępne

nie ulegną zmianie: ZACHOWANIE

REGULOWANE PRZEZ CEL

Ph. Zimbardo,1980

Motywacja a terminy
pokrewne
„Emocje”

„Proces emocjonalny jest jednym z podstawowych

zasobów motywacji u zwierząt wyższych, jest
rodzajem motywacji, która powstaje na podstawie
złożonej aktywności neuronalnej raczej niż na
podstawie pierwotnie określonego stanu
chemicznego lub określonego stanu receptorów,
jak to jest w przypadku popędów cielesnych i
fizjologicznych takich jak głód, pragnienie, ból czy
potrzeba soli”



[Leeper, 1948]

Motywacja a terminy
pokrewne
„Emocje”



Wzbudzane są sytuacyjnie



Istnieje dla nich określona kategoria

stymulatorów



Określić dla nich można zbiór reakcji lub

tendencji do działania



Mają aspekt energetyczny, towarzyszy

im silny przypływ energii

Motywacja a terminy
pokrewne
„Emocje” a „Motywacja”



Reakcja emocjonalna zależna jest od stanu
organizmu czy jednostki, jego dyspozycji
emocjonalnych i motywacyjnych



Istnieją pożytki z łącznego analizowania
procesu motywacyjnego i emocjonalnego
[Lazarus]



Emocje, motywacja i potrzeby są niezbędne
w analizie mechanizmów dynamiki
zachowania

Motywacja a terminy
pokrewne
„potrzeba”

POTRZEBA JAKO STAN NIEDOBORU



„Potrzeba (organiczna) jest stanem niedostatku lub
nadmiaru w organizmie” (Woodworth, 1963)



Jest to przykład rozumienia typowy dla zwolenników
teorii redukcji popędu: potrzeba – popęd –
reprezentacja psychologiczna – pobudzenia
aktywacyjne – osiągnięcie celu – redukcja potrzeby



Takie rozumienie potrzeby wprowadza semantyczną
sprzeczność

Motywacja a terminy
pokrewne „potrzeba

”

POTRZEBA JAKO PROCES MOTYWACYJNY



„Potrzeba jest to napięcie wewnątrz

organizmu, które prowadzi do zorganizowania

pola działania odpowiednio do pewnych

podniet lub celów: pobudza aktywność

skierowaną na ich osiągnięcie” (McKinnon)



W tej definicji jest analogia do wektorowych

definicji motywacji, podkreślających jej

aspekt kierunkowy i funkcjonalny

Motywacja a terminy
pokrewne
„potrzeba”

POTRZEBA W ZNACZENIU OBIEKTYWNYM



Jest rozpatrywana z uwagi na obiektywne

warunki przetrwania, rozwoju lub

dobrostanu. Np.: definicja Tomaszewskiego:

Zależność człowieka od otoczenia po

jakimkolwiek względem określa się jako

potrzebę”

Motywacja a terminy
pokrewne
„potrzeba”



Potrzeba jest pojęciem relacyjnym,
opisującym układ człowiek – przedmiot –
warunki.



Jej wyjaśnienie odwołuje się do teleonomii



„Potrzebą człowieka realizującego dowolny
cel jest każdy warunek tego celu dający się
określić obiektywnie.” [Kocowski, 1982,
s.9]

Przegląd definicji motywacji
wg przypisywanych jej
funkcji



Funkcje pobudzające motywacji:

„Motywacja to siła napędowa tkwiąca poza

zachowaniem” [Madsen, 1974]



Funkcja ukierunkowująca:



Zachowanie zorientowane na cele

„Możemy definiować zachowanie

motywowane w terminach końca, celu lub
zamiaru zachowania” [Lester, 1973]

Przegląd definicji motywacji



Funkcja ukierunkowująca



„Motyw jest definiowany jako względnie stały

bodziec, który rządzi zachowaniem organizmu,

dopóki nie odpowie on w taki sposób, że nie

jest już poddawany wpływowi tego bodźca”

(Carr, 19250



Podniety – bodźce powiązane treściowo i

funkcjonalnie z zachowaniem motywowanym



Adaptacyjne konsekwencje zachowania

Przegląd definicji motywacji



Funkcja ukierunkowująca: definicje
wektorowe
[pobudzenie+ukierunkowanie]

„O zjawisku motywacji mówimy wtedy,

gdy zachodzi: 1)podtrzymanie kierunku
zachowania, 2) wzrost poziomu energii”

Duffy, 1947.

Przegląd definicji motywacji



Funkcja „temporalna” motywacji

Przyszłościowa Perspektywa Czasowa

[Zaleski,1991] PPC

Model Raynora:
Rozróżnia: bezpośrednie, ,

krótkoterminowe i przyszłościowe
konsekwencje działań

Przegląd definicji motywacji



Funkcja „temporalna” motywacji



PPC wg Raynora:



Związki pomiędzy seriami zadań opisuje

ŚCIEŻKA KONTYNGENCYJNA [współzależna]

LUB NIE KONTYNGENCYJNA [bez aspektu

przyszłościowego i zależności]



Odróżnia HIERARCHIĘ ZADAŃI HIERARCHIĘ

CZASU

Przegląd definicje
motywacji



Świadomościowa:



„Proces rządzący wyborem
dokonywanym przez osoby lub niższe
organizmy pomiędzy alternatywnymi
formami aktywności dowolnej”



[Vroom, 1964]

Przegląd definicji motywacji



Świadomościowe określenie motywacji:

„Pierwotnym kryterium motywacji, jedynym,

jakie jest używane przez wszystkie istoty
ludzkie w wyjątkiem behaviorystów, jest
kryterium subiektywne. Jestem motywowany,
kiedy czuję, pragnę chcę lub tęsknię, życzę
sobie czegoś lub czegoś mi brak”

Maslow, 1955

Modele motywacji wg Madsena



Model homeostatyczny



Model podnietowy



Model poznawczy



Model humanistyczny

Współcześnie także:



Ewolucjonistyczny



Atrybucyjny



Związany z „ja”

Model homeostatyczny



Najstarszy model motywacji, od
„homeostazy” (W.B. Cannon,1915)



„zakłada, iż wszystkie procesy biologiczne -
w tym także zachowanie – są determinowane
przez zakłócenie „homeostazy” tj,
optymalnego stanu równowagi w organizmie.
Procesy biologiczne przebiegają dopóty,
dopóki homeostaza nie zostanie
przywrócona” (Madsen. 1980, s.613).

Przydatne terminy:



Zachowanie apetencyjne (apetytywne -

appetitive):

„wstępna faza zachowania popędowego,

wyrażająca się poszukiwaniem kontaktu z

obiektem służącym do redukcji popędu (n. p.

wypatrywanie ofiary)” [za: Strelau red. T.1, s.

584]



Zachowanie konsumacyjne (consumatory):

„zachowanie spełniające; końcowa faza

zachowania popędowego, służąca ostatecznej

redukcji popędu” [za: Strelau red. T.1, s. 584]

Przydatne terminy

Zachowanie przeniesione (przerzutowe) (redirected

actions, displacement activities)

„zachowanie wyzwalane przez wzbudzenie dwóch

lub więcej wzajemnie wykluczających się

popędów, polegające na realizacji pełnego

łańcucha działań popędowych na innym,

niewzbudzającym konfliktu obiekcie” [za: Strelau

red. T.1, s. 584]

n. p. jedzenie w sytuacji wzbudzenia agresji i

strachu. Zachowania „toaletowe” u szczura w

konflikcie między ucieczka a eksploracją

Model homeostatyczny



W terminach psychologicznych: zaburzenia
równowagi wywołują potrzebę, które determinuje
popęd. Popęd i procesy poznawcze determinują
zachowanie, które „redukuje” lub „zaspokaja”
potrzebę i przywraca homeostazę. (ibidem)



Zachowanie to ma fazę apetencyjną i
konsumacyjną



Model popularny, biologistyczny, nadużywany
(Hull, Freud)

Model podnietowy



Niektóre bodźce zewnętrzne mają
wpływ dynamizujący (np. wywołują
aktywację)



Ta aktywacja ( mobilizacja
energetyczna organizmu) wraz z
procesami poznawczymi determinuje
zachowanie

Model podnietowy



Zachowanie to odnosi się do zewnętrznych
bodźców dynamicznych („podniet”)



„Podniety” to n. p. „czynniki wzmacniające”
i „obiekty spełniające”. Dzielą się na
pierwotne („wrodzone”) i wtórne.



Model „podnietowy” motywacji odwołuje
się do teorii hedonistycznych („prawo
efektu”, „zasada przyjemności”)

Model podnietowy



Terminy specyficzne: np. odwołujące się
do teorii uczenia się Hulla – Spence’a:
motywacja związana z podnietą („K”),
popęd, siła nawyku, (determinują)
potencjał reakcji, zachowanie.



Inne terminy pokrewne „podniecie”:
„wartość” Lewina, „kateksja” Freuda,
„oczekiwanie – wartość” Atkinsona.

Model podnietowy



„ Motywy są modyfikatorami podniet tj,
jeżeli wartość podniety umożliwiającej
zaspokojenie danej potrzeby, ma pewną
absolutną siłę, to może być bardziej
atrakcyjna (przyciągająca) dla osoby z
wysokim motywem dotyczącym tej
potrzeby, i mniej atrakcyjna dla osoby ze
słabym motywem dotyczącym tej potrzeby”

Model poznawczy

PROCESY POZNAWCZE DYNAMIZUJĄ

PROCESY MOTYWACYJNE - I



„dysonans, czyli istnienie relacji

niezgodności między danymi

poznawczymi, jest sam w sobie

czynnikiem motywującym.(...)

Dysonans poznawczy może być rozumiany

jako warunek poprzedzający, prowadzący

do działania zorientowanego na

redukcję dysonansu, tak jak głód

prowadzi do działania zorientowane na

zredukowanie go.

(FESTINGER, za: Madsen, 1980, s.232)

Model poznawczy - I



Np. Stwierdzenie empiryczne z teorii
Festingera



„Dysonans powstały po podjęciu decyzji
można zredukować przez zwiększenie
atrakcyjności wybranej alternatywy,
zmniejszenie atrakcyjności alternatywy
odrzuconej lub też przez jedno i drugie”

(Za: Madsen, 1980, s.332)

Model poznawczy- II

PROCESY POZNAWCZE MAJĄ SWOJĄ

„WEWNĘTRZNĄ – immanentną- MOTYWACJĘ”

(intrinsic motivation)



Np. koncepcja Woodwortha: „teoria prymatu

zachowania”



„najbardziej podstawowy rodzaj motywacji polega n

aktywnym radzeniu sobie ze środowiskiem”



„nawet bez „zewnętrznych” źródeł motywacji (jak

potrzeby i podniety) ) organizm byłby aktywny.

Analogicznie: Jean Piaget, Deci, Ryan

Model humanistyczny



Zakłada humanistyczną koncepcję
psychologii - potrzebna koncepcja osoby
dojrzałej i zdrowej, wyjście poza
paradygmat naturalistyczny – G.W.
Allport



Wysuwa hipotezę, że istnieje specjalna
klasa motywacji ludzkiej



PODEJŚCIE ORGANICYSTYCZNE

Podejście organicystyczne

1.

Jedność, oryginalność, spójność
normalnej osobowości

2.

Organizm jest swoistą całością

3.

Jednostka jest motywowana
samorealizacją

4.

Organizm ma immanentne,
potencjalne zdolności do rozwoju

Podejście organicystyczne

5.

Ważne są nie tylko poszczególne
funkcje ale wszystkie czynności
organizmu

6.

Więcej można się dowiedzieć z
badania jednej osoby niż wielu

Model humanistyczny



Pojęcie „autonomii funkcjonalnej”
motywacji Allporta



„ Według tej koncepcji u osób dorosłych,
dojrzałych i zdrowych psychicznie,
istnieje taka klasa motywacji, która jest
funkcjonalnie niezależna od pierwotnej
motywacji, obserwowanej u zwierząt”
(za: Madsen, s.618)

Model humanistyczny



Maslowa hipoteza „potrzeb rozwoju” w
odróżnieniu od „potrzeb niedoboru”.



Maslowa hipoteza samorealizacji



„Kiedy wszystkie niższe w hierarchii
potrzeby zastana zaspokojone, wówczas
zachowanie jednostki determinują całkowicie
najwyższe potrzeby rozwoju, czyli potrzeby
samorealizacji” (za: Madsen, s.442)

Komentarz do modeli
współczesnych: podmiot i
sprawca



Definicja podmiotu Tadeusza
Tomaszewskiego (1977, s. 72, 73)



spoistość wewnętrzna jest większa niż
spoistość jego powiązań ze światem
zewnętrznym,



ma określoną tożsamość[...]



posiada „indywidualność”



osobowości. Wrocław: Ossolineum, 59 – 73.

Podstawowe odniesienie
motywacji: podmiot i
sprawca



ma pozycję w świecie otaczającym



związki, jakie go łączą ze światem



wpływ, jaki jego własna działalność

wywiera na otoczenie



obiektywną swoją sytuację potrafi

rozpoznać i zrozumieć



nowe bodźce interpretuje i selekcjonuje z

uwagi na postawione zadanie

Podstawowe odniesienie
motywacji: podmiot i
sprawca

Jakie uzupełnienie wnosi „rozumiejąca” definicja

podmiotu M. Majczyny (2000, s.38,39)



konkretność



samoistność



Czasowość



jedność (ujawnia się w konkretnych dokonaniach)



cielesność



centrum (punkt odniesienia aktywności)



jedyność (podział jest niemożliwy)



źródło (sprawstwo)