Osmologia (gr.osmé - zapach, węch + lógos -

nauka) W kryminalistyce - dział techniki

kryminalistycznej zajmujący się zabezpieczaniem,

przechowywaniem i badaniem śladów

zapachowych ludzi z wykorzystaniem specjalnie

wyszkolonych w tym zakresie psów, których

zadaniem jest ustalenie zgodności zapachowej

materiałem dowodowym (zabezpieczonym na

miejscu zdarzenia), a materiałem porównawczym

pobranym od osób. Badania śladów zapachowych

ludzi zmierzające do ustalenia tożsamości osoby

(sprawcy czynu przestępnego) są młodą

dyscypliną w polskiej kryminalistyce.

Początki osmologii

Za faktyczną cezurę dla polskiej osmologii,

mimo że już dużo wcześniej podejmowano próby

identyfikacji zapachów przy użyciu psów, należy

uznać wprowadzenie „Wytycznych dotyczących

zabezpieczania, przechowywania i

rozpoznawania śladów zapachowych ludzi

metodą “K”. Pierwsze próby, o których w tym

miejscu należy wspomnieć, były trochę

nieudolne i z pewnością niehumanitarne. 

Interesujące informacje na ten temat znaleźć można chociażby w
literaturze pochodzącej z 1962 r.

Już wtedy wskazywano, że: „... próby porównywania woni ludzkiej
pozostającej na przedmiotach (...) można przeprowadzać
następującymi sposobami” :

a) znaleziony przedmiot układa się na ziemi (podłodze) pomiędzy
innymi przedmiotami należącymi do osób obcych. Osoba, co do której
istnieje uzasadnione podejrzenie, że znaleziony przedmiot należy do
niej daje psu do nawęszenia swoją rękę. Pies powinien podjąć spośród
leżących przedmiotów przedmiot posiadający taką samą woń;

b) drugi sposób porównywania woni można przeprowadzić podobnie
jak poprzednio, z tą różnicą, że psu daje się do nawęszenia nie rękę,
lecz przedmiot należący do danej osoby, z którą dokonujemy próby
(...);

c) trzeci sposób polega na porównywaniu woni znalezionego
przedmiotu bezpośrednio z wonią osoby podejrzanej.”

Rozpoznawanie zapachów ludzi przez psy z lat 60-tych
XX wieku.

Najwięcej problemów, pomijając już to, że człowieka
sprowadzano do roli bezprawnego obiektu badań,
co wiązało się z poniżeniem również jego
godności[4], sprawiało ówczesnym „badaczom”
opanowanie zachowań agresywnych psów,
nierzadko bowiem zdarzały się przypadki pogryzień.
Nie poszukiwano
wtedy metod
pobierania materiału
porównawczego.
Osoby do
Rozpoznania
ustawiano
(a raczej układano)
w specyficzny szereg. 

Twierdzono wtedy m.in., że: „...o ile
pozycja stojąca człowieka wpływa na psa
podniecająco ze względu na to, że pies
przyzwyczajony jest do atakowania
człowieka w pozycji stojącej lub
atakowany jest przez człowieka z takiej
pozycji, o tyle pozycja leżąca wpływa na
psa w znacznej mierze uspakajająco; pies
zachowuje się swobodniej, zanika u niego
chęć czynnego atakowania...”

W świetle powyższego warto zwrócić uwagę
na pewną właściwą dla tamtego okresu
czasu osobliwość, a mianowicie to, z jaką
szczególną wagą podchodzono do techniki
rozpoznawania zapachów ludzi (zachowanie
psa, sposób ułożenia osób, odległości osób
od siebie, itp.), sprowadzając istotę ludzką
do roli bezprawnego obiektu badań. Tak, czy
tak postępowanie to, wiązać się musiało z
poniżeniem ludzkiej godności. 

HISTORIA

1992 r.

Zakończono prace legislacyjne nad zarządzeniem Nr 19/92 Komendanta

Głównego Policji z dnia 12.10.1992 r. w sprawie psów służbowych Policji.
Zawierało ono, jako część integralną, Wytyczne dotyczące zabezpieczania,
przechowywania i rozpoznawania śladów zapachowych ludzi metodą „K”.

Laboratorium Kryminalistyczne komendy wojewódzkiej Policji w Łodzi, jako

pierwsze zgłosiło przygotowanie pracowni do prowadzenia badań śladów
zapachowych.

Początkowo jednostki Policji wyposażone były zaledwie w 5 psów specjalnych do

identyfikacji śladów osmologicznych. W ramach badań wykorzystywano psy
tropiące, które posiadały umiejętność „rozpoznawania przedmiotów”.

Komenda Wojewódzka w Koszalinie rozpoczęła proces szkolenia policjantów

służby dochodzeniowo-śledczej w zakresie zabezpieczania śladów
osmologicznych na miejscach zdarzeń.

1994 – 1996 r.

Powstają kolejne pracownie, osiągając na koniec 1996 r. liczbę 33.

Pracownie wyposażone są w tym czasie w 58 psów specjalnych.

Zorganizowanie kilkumiesięcznego pobytu grupy instruktorów z

Centrum Szkolenia Policji w Legionowie i Komendy
Wojewódzkiej Policji w Lublinie w Policyjnej Szkole
Przewodników Psów w Dunakeszi na Węgrzech. Pozyskana na
Węgrzech wiedza instruktorska odegrała następnie istotny
wpływ na obecny kształt programów szkolenia techników
osmologii i tresury psów specjalnych.

1997-2000 r.

W połowie 1997 r. roku Centralne Laboratorium Kryminalistyczne
KGP zainicjowało proces kształcenia kandydatów na ekspertów ze
specjalności badania śladów zapachowych ludzi.

Podjęto realizację szkolenia policjantów ubiegających się o
uzyskanie uprawnień do samodzielnego opracowywania ekspertyz i
wydawania opinii z zakresu badań śladów zapachowych ludzi.

W 1998 r. po raz pierwszy w historii polskiej kryminalistyki, grupa
policjantów z laboratoriów krajowych otrzymała uprawnienia do
samodzielnego opracowywania ekspertyz i wydawania opinii z
zakresu badań śladów zapachowych ludzi.

We wrześniu 1999 r. zakończono realizację II edycji programu
doskonalenia zawodowego dla policjantów laboratoriów
kryminalistycznych, ubiegających się o uzyskanie uprawnień do
samodzielnego opracowywania ekspertyz i wydawania opinii z
zakresu badań osmologicznych.

Inną istotną działalnością, jaką wtedy podjęto była
korekta metodyki badań śladów zapachowych ludzi. 

Przygotowywana wtedy metodyka obejmować miała między
innymi:



wykonywanie badań przy użyciu minimum 2 psów

specjalnych,



kontrolę dyspozycyjności psów i eliminowanie z cyklu

badawczego tych niesprawnych użytkowo, przeprowadzanie
badań wykluczających atrakcyjność ciągu selekcyjnego,



ujednolicenie warunków badania, między innymi poprzez

stosowanie zunifikowanych pochłaniaczy zapachów, stworzenie
standardów dla pomieszczeń do prowadzenia tego typu
czynności, regulowanych wydawaniem okresowych
certyfikatów,



wypracowanie szczegółowych algorytmów postępowania w

trakcie czynności badawczych,



wytyczenie jednolitego sposobu dokumentowania badań,

prowadzenie badań wyłącznie przez przeszkolonych w
dziedzinie osmologii specjalistów.

Prace w tym obszarze zostały zakończone w 1999 r. poprzez
wprowadzenie jednoznacznego rozdziału problematyki nadzoru nad
policyjnymi psami służbowymi między zainteresowane piony
służbowe: prewencji i techniki kryminalistycznej. Zarządzenie Nr
10/99 Komendanta Głównego Policji stworzyło podstawę do
optymalnej realizacji zadań służbowych w zakresie funkcjonowania
pracowni i prowadzenia badań osmologicznych dla potrzeb organów
ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

W tym czasie również na łamach periodyków specjalistycznych
opublikowano szereg opracowań związanych z problematyką
kryminalistycznych badań osmologicznych.

Pojawiło się szereg cennych opracowań, szczególnie tych, które
związane są z realizacją prac doświadczalnych i
eksperymentalnych. 

Istotnym przedsięwzięciem o wymiarze międzynarodowym była organizacja
przez CLK KGP, CSP i Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne w miesiącu
październiku 2000 r. w Międzynarodowym Centrum Szkoleń Specjalistycznych
Policji w Legionowie konferencji naukowej poświęconej problematyce badań
śladów zapachowych ludzi, a zatytułowanej: „Osmologia – przeceniany czy
niedoceniany dział kryminalistyki?”.

Uczestnicy konferencji w wyniku dyskusji naukowej, doszli do następujących
konkluzji końcowych:
”1. Osmologia jest perspektywicznym działem kryminalistyki, opartym na
podstawach naukowych, mającym istotne znaczenie dla prawa dowodowego i
procesu karnego.
2. Przedmiotem osmologii jest identyfikacja osoby na podstawie śladów
zapachowych.
3. Nie wszystkie możliwości osmologii są już poznane i zbadane, w związku z tym
niezbędne jest prowadzenie dalszych badań, umożliwiających rozwój tej
dyscypliny i ugruntowanie jej wiarygodności jako źródła dowodu naukowego.
4. Należy dążyć do opracowania wspólnych międzynarodowych standardów
badań osmologicznych.
Z tych względów uczestnicy konferencji uznają za celowe powołanie grupy
roboczej składającej się z przedstawicieli wszystkich zainteresowanych stron”.

Dowodem osmologicznym zajął się również Sąd Najwyższy, który w
wyroku z dnia 5 listopada 1999 r. w sprawie V KKN – 440/99 określił
standardy prowadzenia badań osmologicznych.

 Sąd Najwyższy wyrażając pogląd, że badanie osmologiczne powinno
być wykonane w formie ekspertyzy i zakończone wydaniem przez
biegłego opinii.,

Dla podsumowania tego okresu warto tylko wspomnieć, że na koniec
2000 r. prowadzenie badań osmologicznych w pełnym zakresie dla
potrzeb organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości zgłaszało 33
pracownie. Były one wyposażone w 111 psów specjalnych, a dla
potrzeb organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości zrealizowano
łącznie 1.643 ekspertyz. 

2001 –

To czas ugruntowania się problematyki badań osmologicznych. To czas

permanentnego doskonalenia wprowadzonych w życie w latach
poprzednich przedsięwzięć oraz dalsze poszukiwanie, w ramach prac
badawczych, odpowiedzi na wątpliwości związane z wykorzystaniem tego
dowodu w postępowaniu karnym. Typowym przykładem na krzepnięcie
osmologicznej identyfikacji człowieka jest chociażby wprowadzenie
zarządzenia nr 11 Komendanta Głównego Policji z dnia 4 lipca 2002 r. w
sprawie metod i form wykonywania zadań z użyciem psów służbowych,
szczegółowych zasad ich szkolenia oraz norm wyżywienia, a następnie w
2003 r. znowelizowanej metodyki badań osmologicznych. 

Cenną inicjatywą, zapoczątkowaną w 2000 r. i kontynuowaną do chwili

obecnej są organizowane każdego roku warsztaty naukowe, będące
forum wymiany doświadczeń między ekspertami pracowni
osmologicznych, organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz
instytucji naukowych.

Opracowano nowy jakościowo programu szkolenia techników osmologii,

dostosowanego do wymogów metodyki badań i ściśle powiązanego z
policyjną techniką kryminalistyczną, który praktycznie w niezmienionej
postaci funkcjonuje do dziś.

Zmiany z zakresie realizacji badań osmologicznych w latach 1995-2003.

Zmiany w zakresie liczby psów "osmologicznych" i pracowni w latach
1995-2003.

OSMOLOGIA…

Zapach – jest wrażeniem zmysłowym wywołanym przez pobudzenie
receptorów węchowych substancjami lotnymi. Największe znaczenie mają
lotne kwasy tłuszczowe (alifatyczne).
Zapach jest uwarunkowany genetycznie, jest indywidualną cechą człowieka,
nie zależy od diety, ubrania, otoczenia domowego itp.
Źródła zapachu : krew, gruczoły potowe i łojowe, złuszczający się naskórek,
włosy, wydzieliny, narządy płciowe.

Psy służbowe wykorzystywane w pracy Policji:

Zabezpieczanie śladów:



Przedmioty lub miejsca z którymi mógł mieć bezpośredni kontakt sprawca



Narzędzia służące do popełniania przestępstw



Przedmioty pochodzące z przestępstwa



Ślady pozostawione na ziemi lub śniegu



Fotele samochodów osobowych lub kierownice, drążki



Odzież



Inne



Krew i inne cząstki organizmu ludzkiego

Pobieranie materiału porównawczego:



Pobieranie materiału porównawczego przeprowadza osoba, która nie uczestniczyła
bezpośrednio w zabezpieczaniu materiału dowodowego



Materiału porównawczego nie wolno pobierać w pomieszczeniach, w których istnieją
silne źródła zapachów



Materiał porównawczy powinien być pobierany przede wszystkim z dłoni



Pochłaniacz należy przekazać osobie w taki sposób aby zminimalizować nanoszenie
innych zapachów



Czas pobierania materiału porównawczego wynosi 15min.



W szczególnych przypadkach można pobierać również materiał porównawczy z innych
części ciała, jak również z krwi



Wykonanie czynności dokumentuje się sporządzając protokół pobrania materiału
porównawczego

Warunki w jakich prowadzi się badania – badanie śladów

zapachowych można prowadzić jedynie w pracowni specjalnie do
tego przystosowanych, które powinny odpowiadać określonym
parametrom.

Prowadzenie badań:



Do prowadzenia czynności rozpoznawania śladów zapachowych
należy zestawić ciąg selekcyjny



Dopuszcza się następujące warianty



Przynajmniej 5 stanowisk w szeregu



W okręgu nie mniej niż 10



Rozpoznawanie zabezpieczonych śladów zapachowych ludzi
przeprowadza się przy użyciu minimum 2 psów specjalnych,
wyszkolonych do identyfikacji śladów zapachowych ludzi i
mających szczególne atesty



Należy sprawdzić, czy nie ma zapachów rozpraszających, czy pies
jest w dyspozycji



3-krotne powtórzenie próby przez 2 psy

Pomieszczenie nr 1 - poczekalnia dla przewodnika z psem:
Pomieszczenie nr 2 - łazienka i WC
Pomieszczenie nr 3 - magazyn dowodów rzeczowych i zbiór materiałów uzupełniających
Pomieszczenie nr 4 - pomieszczenie laboratoryjne (przygotowywanie sprzętu i
materiałów)
Pomieszczenie nr 5 - pomieszczenie przeznaczone do pracy z psami - tzw.
rozpoznawalnia
Pomieszczenie nr 6 - pomieszczenie obserwacji przebiegu badań
Pomieszczenie nr 7 - pokój przewodników psów - standardowe wyposażenie biurowe.