Elementy
farmakologii
ogólnej

cz. 2

Elementy
farmakologii
ogólnej

cz. 2

dr n. farm. Agnieszka Kuchta

Farmakodynamika

Podstawowym zadaniem farmakodynamiki
jest odpowiedz w jaki sposób dany lek
wywiera swój efekt terapeutyczny

Mechanizm działania leków:

•

Oddziaływanie z receptorem –większość leków

•

Działanie na enzymy

•

Działanie o charakterze fizykochemicznym

•

Bezpośredni wpływ na kanały jonowe

•

Wpływ na białka przenośnikowe

Teoria receptorowa działania leków

•

Receptor – takie ukształtowanie cząsteczek komórki, które swoiście

wiąże cząsteczkę leku w wyniku czego dochodzi do powstania efektu

farmakologicznego.

•

Cząsteczka leku, który ma wywrzeć działanie farmakologiczne musi mieć

określoną wielkość i konfigurację przestrzenną z właściwym

rodzajem grup

funkcyjnych w określonych pozycjach, aby pasowały

do receptora jak klucz do zamka

•

Właściwości leku o działaniu receptorowym

Powinowactwo leku do receptora – określa stopień przylegania

cząsteczki leku do receptora i jest ono odwrotnie proporcjonalne do

stałej dysocjacji wiązania LEK-RECEPTOR

•

leki o dużym powinowactwie do receptora łączą się najłatwiej z

receptorem, ale również najtrudniej odczepiają się od niego

•

samo połączenie z receptorem nie wystarcza do jego pobudzenia

Aktywność wewnętrzna leku – zdolność leku do pobudzenia receptorów

Agoniści

– leki obdarzone dużym powinowactwem do receptorów i

dużą aktywnością wewnętrzną

•

pobudzają one czynność komórek w sposób tzw.zaprogramowany

przez receptor

Antagoniści

– leki, które nie posiadają aktywności wewnętrznej, a

mają powinowactwo do receptora – blokują receptor

•

w sytuacji, gdy receptor jest zablokowany przez antagonistę

np.adrenalinę wówczas agonista nie może dotrzeć do receptora,

czyli nie może wyzwolić efektu farmakologicznego (leczniczego)

Teoria receptorowa działania leków c.d.

Receptory i transdukcja

•

Związanie receptora z ligandem skutkuje określonym
działaniem na poziomie komórkowym poprzez różnorakie
mechanizmy przekazywania sygnału( mechanizmy
transdukcji). Receptory mogą w ten sposób wywoływać
wiele efektów komórkowych

•

Ze względu na budowę i mechanizm transdukcji ,można
wyróżnić cztery rodzaje receptorów

•

Niektóre leki działają poprzez wpływ na enzym. Najczęściej
lek jest analogiem substratu danego enzymu i działa jako
kompetencyjny inhibitor odwracalny lub nieodwracalny .
Czasem lek (prolek) do pełnego działania potrzebuje
przekształcenia go przez odpowiedni enzym do postaci
aktywnej.

Miejsce działania leku - enzym

•

Część leków działa bezpośrednio na kanały
jonowe blokując je lub modulując ich działanie

Miejsce działania leku – kanały jonowe

Transport wielu substancji prze błony komórkowe

wymaga systemu białek przenośnikowych. Część
leków działa poprzez zmianę działania tych białek

Miejsce działania leku –

-białka przenośnikowe

Rodzaje reakcji organizmu na

działanie leków

Wprowadzając lek do organizmu zawsze spodziewamy się pewnej swoistej

dla leku reakcji organizmu, jednak poza swoistą dla danego leku reakcją
obserwuje się czasem odchylenia zarówno ilościowe jak i jakościowe w
sposobie działania leku

SYNERGIZM – polega na tym, że 2 lub więcej leków zastosowanych

równocześnie lub w krótkich odstępach czasu wspiera się wzajemnie w
działaniu farmakologicznym, a wynikiem tego wsparcia jest sumowanie
lub potęgowanie działania leków

S.addycyjny – występuje gdy działanie 2 lub więcej leków podanych

razem=sumie działania poszczególnych składników; uwidacznia się to
po podaniu leków o podobnym punkcie uchwytu i mechanizmie
działania (1+1=2)

S.hiperaddycyjny (potęgowanie) – zachodzi gdy działanie leków

podanych razem jest większe niż suma działania poszczególnych
składników; obserwujemy to przy zastosowaniu leków o różnym punkcie
uchwytu, a przy tym samym kierunku działania

Rodzaje reakcji organizmu na działanie

leków

ANTAGONIZM – polega na wzajemnym oddziaływaniu 2 leków

działających przeciwnie dających w efekcie zahamowanie lub
zniesienie ich działania farmakologicznego

A.konkurencyjny (kompetycyjny) – występuje gdy 2 leki

(agonista i antagonista) mające ten sam punkt uchwytu
konkurują o ten sam receptor; mogą wypierać się wzajemnie z
wiązania z receptorem przy czym proces ten może się odbywać
zgodnie z prawem działania mas, większego powinowactwa do
receptora lub stężenia jednego z leków konkurujących; szybkość
procesów wzajemnego wypierania zależy od trwałości wiązania
leku z receptorem (nalokson-morfina)

A.funkcjonalny (czynnościowy) – 2 leki o różnym punkcie uchwytu

wywołują przeciwne działanie (norepinefryna-acetylocholina)

A.chemiczny – dwa leki reagujące ze sobą tworzą związek słabszy

lub nieczynny biologicznie; to zjawisko wykorzystujemy w
leczeniu zatruć (sole baru-siarczan sodu)

Rodzaje reakcji organizmu na działanie

leków c.d

.

TACHYFILASKJA – zjawisko polegające na szybkim wygaszeniu
działania
leku
Przykład: podając dożylnie efedrynę po każdym następnym jej
wstrzyknięciu występuje coraz słabsze podwyższenie ciśnienia
tętniczego krwi, aż w końcu mięśnie gładkie naczyń przestają
reagować na lek

TOLERANCJA – podobna do tachyfilaksji lecz rozwijająca się
wolniej
Do uzyskania tej samej reakcji staje się konieczne stopniowe
zwiększanie dawki leku
Przykład: lecznicza dawka morfiny dla osoby dorosłej: 10-15mg, a w
przypadku rozwoju tolerancji na ten lek do uzyskania pełnego
p/bólowego efektu niezbędna jest coraz większa dawka dobowa,
która z czasem może znacznie przekraczać nawet dawkę toksyczną
w warunkach normalnych

Rodzaje reakcji organizmu na działanie

leków c.d.

NADWRAŻLIWOŚĆ NA LEKI

– może być uwarunkowana

genetycznie lub zostać nabyta

•

objawia się na tle uczuleniowym u osób z wrodzoną

skłonnością do reagowania w sposób gwałtowny i

nietypowy na minimalne dawki leku w stosunku, do

których wykazują uczulenie

IDIOSYNKRAZJA

– stan zwiększonej odczynowości

organizmu na określony związek chemiczny

•

odmienna ilościowo reakcja na lek związana z

wrażliwością osobniczą, a wynika z nieprawidłowych

przemian biochemicznych leku w organizmie

•

uwarunkowana genetycznie lub nabyta różni się

zasadniczo od objawów uczuleniowych, przy

których dochodzi do reakcji antygen – przeciwciało

Rodzaje reakcji organizmu na działanie

leków c.d.

KUMULACJA

– gromadzenie się leków w organizmie

•

zachodzi w przypadku podawania dawek leku w zbyt krótkich

odstępach czasu tak, że organizm nie jest w stanie całkowicie

wydalić dawki poprzedniej przed podaniem następnej

•

zachodzi przy lekach mających długi biologiczny okres

półtrwania, czyli lekach łatwo wchłanianych z miejsca podania a

wolno metabolizowanych i wydalanych z organizmu

•

w organizmie dochodzi do sumowania się działania każdorazowo

gromadzących się pozostałości małych ilości dawek i z reguły po

podaniu kolejnej dawki może zostać wywołane nagłe zatrucie

tzw. ZATRUCIE KUMULACYJNE, podobne do podania dawki

toksycznej

•

zależy od wiązania się leku z białkami krwi oraz od gromadzenia

się w tkankach, do których dany lek wykazuje szczególne

powinowactwo

•

prawidłowo jest gdy dawka dobowa = ilości leku wydalanego z

organizmu w tym samym czasie

Czynniki wpływające na działanie
leków

Ten sam lek podany dwóm pacjentom (ale także temu samemu pacjentowi

przy różnych okazjach) może powodować inny efekt terapeutyczny.

•

Przyczyny zmienności odpowiedzi na dany lek można podzielić na:

•

farmakokinetyczne – spowodowane odmiennym stężeniem leku w tkance
docelowej;

•

farmakodynamiczne – spowodowane odmienną odpowiedzią organizmu
na takie same stężenia leku w tkance docelowej;

•

idiosynkratyczne – jeśli odpowiedź organizmu na dany lek jest nadmierna
lub odmienna jakościowo z powodu różnych mechanizmów, zwykle
genetycznych.

•

Głównymi przyczynami różnic w odpowiedzi na dany lek są:

•

Wiek

•

Czynniki genetyczne

•

Stan fizjologiczny organizmu

•

Choroby ( głównie nerek i wątroby)

•

Interakcje pomiędzy lekami