Psychologia pracy

Wykorzystanie twierdzeń

ogólnych psychologii dla

wyjaśniania funkcjonowania

człowieka w środowisku pracy

Model przystosowania
zawodowego wg J. Karney

Sprawn

ość

zawodo

wa

Wymagan

ia

środowis

ka pracy

Oczekiwa

nia

pracowni

ka

Wzmocnie

nia

środowisk

a pracy

Przydatność

zawodowa

Satysfakcja z pracy

Przystosowanie

zawodowe

Patologie w modelu
przystosowania zawodowego

Sprawność

zawodowa

Wymagan

ia

środowis

ka pracy

Błąd

demobilizacji

Patologie w modelu
przystosowania zawodowego

Wymagania

środowiska

pracy

Sprawnoś

ć

zawodow

a

Błąd

przeciążenia

Patologie w modelu
przystosowania zawodowego

Przydatność

zawodowa

Satysfakcja z

pracy

Przystosowanie

zawodowe

zewnętrzne

Patologie w modelu
przystosowania zawodowego

Satysfakcja z pracy

Przydatność

zawodowa

Przystosowanie

zawodowe

wewnętrzne

Aktywność zadaniowa
człowieka

wg T. Tomaszewskiego



Sytuacje normalne



Sytuacje optymalne



Sytuacje trudne:

deprywacji
przeciążenia
utrudnienia
konfliktowe
zagrożenia

RÓŻNICE INDYWIDUALNE

Schemat zachowania
człowieka

R = f (S,O)

Osobowość (

wg Allporta

)

Dynamiczna organizacja

psychofizycznych układów tkwiących

w człowieku, które kreują

charakterystyczne dla człowieka

wzorce zachowania, myślenia, uczuć.

Architektura osobowości

(Cz.

Nosal)

UMYSŁ

TEMPERA-

MENT

CHARAKTER

WOLA

Wola

(J. Kozielecki)

Układ inicjujący zachowania celowe,
współdeterminujący procesy

tworzenia

celów i kontroli działania.

Diagnozowanie woli



Poziom motywacji osiągnięć



Poczucie sprawstwa



Poczucie własnej skuteczności



Struktura potrzeb i wartości



Odporność na zakłócenia



Zdolność odraczania gratyfikacji



Umiejscowienie kontroli działania

Charakter

(Cz. Nosal)

W skład charakteru wchodzi

struktura „Ja”, samowiedza,
poczucie własnej wartości, postawy
interpersonalne, inteligencja
emocjonalna.

Inteligencja emocjonalna

(J.Mayer, P.Salovey)

Zdolność do monitorowania

własnych
i cudzych uczuć i emocji oraz
różnicowania ich, a także zdolność
do wykorzystywania tych informacji
w kierowaniu swoim myśleniem

i działaniem.

Umysł

(Cz. Nosal)

Dyspozycje i struktury poznawcze o

relatywnie stałym (statycznym)
charakterze oraz struktury
funkcjonalne (dynamiczne)
wpływające na procesy bieżącego
przetwarzania informacji.

Struktura umysłu

Umysł

Wiedza

Styl

poznawczy

Inteligencja

Funkcje

świadomości

Preferencje poznawcze
różnicujące typy umysłu

(Cz. Nosal)

MYŚLENIE

UCZUCIA

INTUICJA

PERCEPCJA

OBSERWATOR

• Fakty

• Liczby

• Pomiary

TEORETYK

• Aksjomaty

• Modele i teorie

• Dowody formalne

PRAGMATYK

• Potrzeby

• Konstrukcje

• Adaptacja

WIZJONER

• Wyobrażenia

• Antycypacje

Struktura wiedzy

Wiedza

Specjalistyczna

Ogólna

Deklaratywna

Proceduralna

Struktura wiedzy

i pojęć

Wiedza niejawna

Profil wiedzy

i zainteresowań

Styl poznawczy

Preferowany sposób

funkcjonowania poznawczego,
odpowiadający indywidualnym
potrzebom jednostki.

Czy program komputerowy może

charakteryzować się stylem poznawczym?

Podstawowe kategorie
stylów poznawczych



Style percepcji

–

odbiór i przeszukiwanie

pola informacji.



Style myślenia pojęciowego

–

tworzenie

kategorii pojęciowych i operowanie nimi.



Style uczenia się

– zapamiętywanie wiedzy i

aktualizowanie nabytego doświadczenia.



Style podejmowania decyzji i kontroli

działania

– wzorce organizacji złożonych

czynności umysłowych.

Przykłady stylów
poznawczych

Style percepcji

Styl „zależny” Styl „niezależny”

-

powolna percepcja - giętkość poznawcza

- trudności w różnicowaniu - aktywna analiza
- szukanie oparcia w konkretach - abstrahowanie
- małe porcje wiedzy - duże porcje informacji
- przetwarzanie sekwencyjne - dokonywanie wglądu
- potrzeba kontroli sytuacji - luźna kontrola

Na wielu stanowiskach wystarczające jest staranne wykonywanie

czynności. Osoby „zależne” od pola będą na tych stanowiskach dobrze

pracowały.

Z kolei na stanowiskach wymagających samodzielnego poszukiwania i

porządkowania informacji np.przy pełnieniu ról kierowniczych, istotne

znaczenie ma wysoka „niezależność” od pola.

Style

myślenia

pojęciowego

Abstrakcyjność

Konkretność

-

szeroka - wąska

kategoryzacja kategoryzacja
pojęciowa pojęciowa
- złożony system - prosty system
pojęciowy pojęciowy

Im większa zależność funkcjonalna i samodzielność działania tym bardziej

pożądane osoby charakteryzujące się szeroką kategoryzacją i złożonością

poznawczą. Jeśli struktura firmy ma charakter paramilitarny (autorytarny), to

myślenie szerszymi kategoriami jest zastrzeżone dla sztabu (zarządu).

Przykłady stylów
poznawczych

Przykłady stylów
poznawczych

Style uczenia się

Styl zapamiętywania Styl zapamiętywania
„zaostrzający” „niwelujący”

W skutecznym działaniu zawodowym styl „zaostrzający”

stwarza lepsze podstawy do działania tam, gdzie
zapamiętywanie informacji ma znaczenie dla poziomu
wykonywanej pracy. Nie wydaje się to ważne na
stanowiskach kierowniczych.

Przykłady stylów
poznawczych

Style podejmowania decyzji i kontroli

działania

Impulsywny styl Refleksyjny

styl

kontroli kontroli

W sytuacjach konwergencyjnych optymalny jest jest styl

refleksyjny, w sytuacjach dywergencyjnych – impulsywny.

Styl poznawczy a efektywność
funkcjonowania

Styl poznawczy

Typy zadań

Refleksyjny

Wymagające staranności, analizy szczegółów,

systematyczności

Impulsywny

Wymagające pośpiechu, szybkich decyzji,

tolerowania ryzyka

Niezależny od pola

Wymagające selektywności, organizowania lub

przeorganizowywania danych, wykonywane w

sytuacji braku informacji zwrotnych

Zależny od pola

Wymagające podporządkowania, współdziałania z

innymi ludźmi

Abstrakcyjny

Złożone, wymagające radzenia sobie z

niejednoznacznością

Konkretny

Proste

Inteligencja

(J. Strelau)

Zdolność przystosowania się do

okoliczności dzięki dostrzeganiu
abstrakcyjnych relacji, korzystaniu
z uprzednich doświadczeń i
skutecznej kontroli nad własnymi
procesami poznawczymi.

Wymiary inteligencji
ogólnej

INTELIGENCJA PŁYNNA

INTELIGENCJA

SKRYSTALIZOWANA

IN

T

E

L

IG

E

N

C

JA

K

O

N

W

E

R

G

E

N

C

Y

JN

A

IN

T

E

L

IG

E

N

C

JA

D

Y

W

E

R

G

E

N

C

Y

JN

A

INTELIGENCJA OGÓLNA

Wymiary inteligencji a zdolności
poznawcze

INTELIGENCJA PŁYNNA

INTELIGENCJA

SKRYSTALIZOWANA

IN

T

E

L

IG

E

N

C

JA

K

O

N

W

E

R

G

E

N

C

Y

JN

A

IN

T

E

L

IG

E

N

C

JA

D

Y

W

E

R

G

E

N

C

Y

JN

A

- koncentracja uwagi

- pamięć robocza

- wykrywanie różnic

- rozumowanie logiczne
- operacje liczbowe

- płynność słowna

- tempo kojarzenia

- zmiana strategii

- giętkość zachowania

- zakres pamięci roboczej

- rozumienie i definiowa-
nie pojęć

- zasób wiadomości

- wyjaśnianie zdarzeń

- wykrywanie sprzeczności

- odkrywanie przyczyn

- wykrywanie analogii

- tworzenie metafor

- interpretowanie niejas-
nych struktur

- swobodne kojarzenie

- wymyślanie fabuł

Temperament

(J. Strelau)

Względnie stałe cechy organizmu ,

pierwotnie zdeterminowane przez
wrodzone mechanizmy
neurobiochemiczne, przejawiające
się
w formalnych cechach zachowania.

Struktura temperamentu



Wiązka
energetyczna:

- reaktywność

-

aktywność



Wiązka czasowa:

-

szybkość reakcji

-

tempo reakcji

Model intensywności reakcji u
jednostek wysoko i nisko
reaktywnych (J.Strelau)

1

2

3

4

5

6

7

Intensywność bodźców

W

ie

lk

o

ś

ć

r

e

a

k

c

ji

b

b

a

a

wysoko reaktywni

nisko reaktywni

a – próg wrażliwości zmysłowej

b – próg wydolności

a/b = const.

Determinanty różnic indywidualnych
w odniesieniu do inteligencji i
temperamentu

25%

15%

10%

50%

5%

40%

20%

35%

INTELIGENCJA

TEMPERAMENT

czynnik genetyczny

błąd pomiaru

środowisko wspólne

środowisko specyficzne

Okoliczności (środowisko/cecha) jako
czynnik determinujący zachowanie

(J. Strelau)

OKOLICZNOŚCI

DOMINUJĄCY WKŁAD W WARIANCJĘ

ZACHOWANIA

ZACHOWANIA

CECHY

Powtarzalność obserwacji

zachowania

obserwacja jednorazowa

obserwacja wielokrotna

Czas trwania obserwacji

zachowania

krótki

długi

Stopień różnorodności

zachowań

pojedyncze akty

zachowania

wielość i szeroki zakres

zachowań

Możliwość wyrażania

zachowań

ograniczona

swobodna

Możliwość wyboru sytuacji

brak

nieograniczona

Możliwość kreowania

sytuacji

nie istnieje

istnieje

Rodzaj sytuacji

eksperyment

sytuacja naturalna

Struktura osobowości

wg analizy transakcyjnej

Rodzic (R)

Dorosły (D)

Dziecko (Dz)

dostosowane

naturalne

intuicyjne

opiekuńczy

krytyczny

otoczenie

Transakcje równoległe

Transakcja D-D; D-
D

Transakcja R-Dz; Dz-R

1

2

1

2

I reguła komunikacji

Transakcje symetryczne

R-R; R-R

D-D; D-D

Dz-Dz; Dz-
Dz

Transakcje komplementarne

1

2

R-Dz; Dz-R

1

2

Dz-R; R-Dz

Relacja symbiotyczna

R

D

D
z

R

D

D
z

Transakcje skrzyżowane

R

D

Dz

R

D

Dz

1

2

Transakcja D-D; Dz-R

II reguła komunikacji

Przykłady transakcji
skrzyżowanych

1

2

D-D; R-Dz

1

2

Dz-Dz; R-Dz

1

2

Dz-R; D-D

Konflikt potrzeb i wartości

Mąż

Żona

Konflikt potrzeb

Szef produkcji

Zaopatrzeniowi
ec

Konflikt wartości

Transakcje ukryte

1

2

1’

2’

Konflikt opinii

1

2

1’

2’

Konflikt potrzeb

III zasada komunikacji

Transakcje ukryte równoległe i
kątowe

1

2

1’

2’

Transakcja ukryta

równoległa

1

1’

2

Transakcja ukryta

kątowa

Style zarządzania

w ujęciu analizy transakcyjnej

S

to

s

u

n

e

k

d

o

l

u

d

zi

Stosunek do zadań

W

y

s

o

k

i

N

is

k

i

Wysoki

Niski

RO

RK

D
N

D
D

D
r

RO

RK

D
N

D
D

D
r

RO

RK

D
N

D
D

D
r

RO

RK

D
N

D
D

D
r

Styl I

Styl II

Styl III

Styl IV

Zastosowanie stanów Ja do
opisu organizacji



Rodzic –

kultura organizacji, hierarchia wartości,

normy, system motywacyjny, misja, cele, tradycje.



Dorosły –

przedmiot działalności organizacji:

technologie, procedury, rozliczenia, sprawozdania,

system komunikowania się z otoczeniem,system

przepływu informacji, strategie negocjacyjne.



Dziecko –

klimat, życie emocjonalne organizacji,

napięcia, konflikty, entuzjazm, pasywność, jakość relacji

międzyludzkich, potencjał twórczy, źródła oporu,
optymizm bądź niepokój o jutro, zmęczenie, potencjał

do zmiany

Spostrzeganie społeczne

Jak procesy poznawcze

wpływają na ocenę innych

ludzi?

Istota spostrzegania
społecznego



Poznając innych doświadczamy ich

podobieństwa do samych siebie.



Spostrzegamy innych jako zdolnych

do tego, aby w sposób zamierzony

wpływać na przebieg zdarzeń.



Zarówno siebie jak i innych

odbieramy jako zdolnych do

zaplanowanego działania.

Procesy poznawcze
wpływające na oceny innych
ludzi



Kategoryzowanie



Interpersonalne ustosunkowania



Przekonania



Atrybucje

Kategoryzowanie ludzi

Według cech

Według
stereotypów

UTO

Ukryta Teoria

Osobowości

„Złudzenie korelacji”

„Złudzenie

wewnętrznej

homogeniczności”

Nastawienia

Samospełniająca przepowiednia

Efekt uporczywości

Efekt pierwszego wrażenia

Program zaradczy



Ocenianie pracownika przez więcej
niż jedną osobę.



Ocenianie jednej cechy lub
właściwości u wielu osób zamiast
oceniania wszystkich właściwości
osoby.



Kryteria obiektywne przygotowane
przed procesem oceny.

Kiedy uznajemy nasze
schematy za nietrafne?



Gdy jakaś informacja jest niezgodna ze
schematem do tego stopnia, że
poświęcimy swój czas na wyjaśnienie.



Gdy jest dla nas ważne, by nasze
przekonania dały się obronić.



Gdy nie jesteśmy pewni swoich
schematów.



Gdy jesteśmy proszeni o podważenie
własnego schematu.

Interpersonalne
ustosunkowanie



Nastawienia



Oczekiwania



Błąd konfirmacji



Oceny zgodne z emocjami

Program zaradczy:



Kryteria obiektywne



Świadomość błędów



Postawienie się w sytuacji osoby ocenianej

Strategie wpływania na
postawy interpersonalne



Strategia poprawiania obrazu
siebie u osoby, wobec której ją
inicjujemy.



Strategia „autoprezentacji”.

Przekonania



Błąd konfirmacji



Systematyczna tendencyjność



Błąd powściągliwości



Konflikt roli

Program zaradczy:



Rozpoznanie osób ujawniających takie

tendencje i uwzględnianie tegoż przy

decyzjach personalnych



Żądać od szefów ocen zbliżonych do

rozkładu normalnego

Atrybucje – przypisywanie
przyczyn



Atrybucje
wewnętrzne

dyspozycje

jednostki



Atrybucje
zewnętrzne

uwarunkowania

sytuacyjne

Atrybucje „w służbie ego”

Sukces

Porażka

Ja

Atrybucje

wewnętrzne

Atrybucje

zewnętrzne

Ty

Atrybucje

zewnętrzne

Atrybucje

wewnętrzne

Rodzaj
sytuacji

Perspektywa

Podstawowy błąd atrybucji



Systematyczna tendencyjność,
ujawniająca się w kulturach
zachodnich, polegająca na nadmiernym
wykorzystywaniu atrybucji
wewnętrznych przy wyjaśnianiu
przyczyn zachowań innych ludzi.
Zgodność, powszechność zachowania

Macierz Kelley’a

Atrybucja

zewnętrzna

Atrybucja

wewnętrzna

Atrybucja

mieszana

Zgodność
zachowania

Wyjątkowoś

ć
zachowania
Spójność
zachowania

Rodzaj
atrybucj
i

Cecha
zachowan
ia

Podstawowy styl atrybucyjny

Sukces

Porażka

Optymista

A W

Stałe i globalne

A Z

Zmienne i

specyficzne

Pesymista

A Z

Zmienne i

specyficzne

A W

Stałe i globalne

Rodzaj
efektu

Nastawien
ie

Globalny program zaradczy



Szkolenie kadry oceniającej



Tworzenie obiektywnych kryteriów



Udzielanie informacji zwrotnej
osobom oceniającym



Porównania ocen z ocenami innych
osób

Uproszczone reguły
wnioskowania

Wyolbrzymianie i

niedocenianie szans

Metody rozumowania



Algorytm –

racjonalna, metodyczna,

wykonywana
„krok po kroku”, procedura umysłowa
używana do formułowania ocen i
poszukiwania rozwiązań



Heurystyka –

intuicyjna, upraszczająca

procedura umysłowa używana w
formułowaniu sądów i
poszukiwaniu rozwiązań

Heurystyki poznawcze



Reprezentatywności



Zakotwiczania



Dostępności

Heurystyka
reprezentatywności

Upraszczająca strategia umysłowa

polegająca na klasyfikowaniu jakiegoś
zjawiska do danej kategorii na
podstawie tego, jak bardzo przypomina
ono typowy przykład z tej kategorii.

Ilustracja reguły
reprezentatywności

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

1
6

17

18

19

20

21

22

2
3

24

25

26

27

28

29

3
0

31

32

33

34

35

36

3
7

38

39

40

41

42

43

4
4

45

46

47

48

49

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

1
6

17

18

19

20

21

22

2
3

24

25

26

27

28

29

3
0

31

32

33

34

35

36

3
7

38

39

40

41

42

43

4
4

45

46

47

48

49

Reguła zakotwiczania

Upraszczająca strategia umysłowa

polegająca na tym, że ludzie najpierw
ogólnie oceniają sytuację, opierając się
na dostępnych danych a następnie
dostosowują tę ocenę, biorąc pod
uwagę szczególne cechy danej sytuacji.

Reguła dostępności
psychicznej

Upraszczająca strategia umysłowa

polegająca na tym, że ludzie oceniają
prawdopodobieństwo wystąpienia
jakiegoś zdarzenia na podstawie tego, z
jaką łatwością przychodzą im na myśl
przykłady tego wydarzenia.

Reguła dostępności, a
praktyka



Statystyczne
zestawienie/emocjonalny opis



Aktualność wydarzeń



Obecność w mediach

Jak zaangażowanie wpływa na
podtrzymanie zachowania?

Teoria dysonansu

poznawczego

Dysonans poznawczy

Stan napięcia psychofizycznego

wywołany niezgodnością
przekonań, postaw lub
zaangażowaniem się w działanie,
które zagraża naszej racjonalności
bądź moralności.

Eksperyment L. Festingera

Nudne zadanie

Grupa
„niewtajemniczon
a”

Grupa
„wtajemniczona”

Zapłata 1$

Zapłata 20$

Oceniali zadanie
jako przyjemne.

Przesunięcie
postawy w stronę
zgodności z
wypowiadaną
opinią.

Trafnie oceniali

zadanie jako

nieprzyjemne.

. .

Biorę udział w
eksperymencie.

. .

Eksperyment był potwornie
nudny. Powiedziałem innym, że
zajęcia były przyjemne, bez
wyraźnego powodu.

. .

Redukujemy dysonans przez
zmianę jednego z owych
niezgodnych przekonań.

Sposoby redukowania
napięcia dysonansowego



Poszukiwanie uzasadnień własnego
zachowania:



Zmiana zachowania

-
usprawiedliwianie

- zaprzeczanie

Rodzaje uzasadnień



Uzasadnienia
wewnętrzne



Uzasadnienia
zewnętrzne

Uaktywnienie
własnych
postaw,
wartości,
motywacji

Okoliczności,
nagrody,
uwarunkowania
sytuacyjne

Ważna decyzja, trudny
wybór



Ponosimy duże nakłady, jest kosztowna



Jest daleko idąca w skutkach



Dotyczy innych ludzi



Skutki są nieodwracalne lub trudne do

odwrócenia



Skutki są rozciągnięte w czasie



Kiedy alternatywy wyboru są

równoważne

Sposoby radzenia sobie z
napięciem podecyzyjnym



Ratowanie „utopionych” kosztów



Upozytywienie postawy



Wzrost szacowania szansy



Wyostrzanie percepcji



Namawianie innych

Motywacja

Mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie,

ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie

zachowania.

Motywacja do pracy jest specyficzną formą

motywacji do działania.

Pobudzenie emocjonalne a
efektywność działania



Pobudzenie jest wskaźnikiem
ogólnej reaktywności organizmu na
aktywację naszego mózgu.



Pobudzenie optymalne – takie
jakiego potrzebujemy do
optymalnego funkcjonowania.

I prawo Yerkesa-Dotsona

Wraz ze wzrostem motywacji (pobudzenia) wzrasta
poziom wykonania zadania osiągając poziom
optymalny, po czym spada efektywność
wykonywanego działania.

Poziom

wykonani
a

Poziom pobudzenia

Optymalny poziom
pobudzenia

Optymal
ny
poziom
wykonani
a

II prawo Yerkesa-Dotsona

W miarę spadku trudności i złożoności zadania, rośnie
optymalny poziom pobudzenia.

Poziom
wykonani
a

Poziom pobudzenia

Strefa optymalnej siły
motywacji

Zadanie bardzo trudne

Zadanie średnio trudne

Zadanie łatwe

Specyficznie ludzkie mechanizmy
motywacyjne



Motywacja
wewnętrzna

Tendencja podmiotu

do podejmowania i
kontynuowania
działania ze względu
na samą treść tej
aktywności.



Motywacja

zewnętrzna

Tendencja podmiotu

do podejmowania i

realizowania działania

ze względu na

zewnętrzne wobec

niego czynniki,

będące konsekwencją

owego działania.

Wpływ nagród na motywację
wewnętrzną



Nagrody o charakterze informacyjnym



Nagrody o charakterze sterującym



Nagrody niespodzianki



Nagrody o charakterze egzogennym



Nagrody o charakterze endogennym



Postawa przełożonego



Charakter kontroli w organizacji



Rywalizacja